Discussion of results
When forecasting of the presented factorial indicators considering insignificant growth rates
the total calculated on the basis of model of formation of a fondorentabelnost varies slightly (table
1). On condition of positive tendencies of development of the organizations and strategic factors
of environment of poultry-farming branch the indicator of a fondorentabelnost will reach above
value above of level of last years.
At this stage of development of KSUP «Plemptitsezavod «Belarusian» should be paid special
attention and the correct arrangement of positions and purposes. Proceeding from need of
differentiation of products or strategy of commodity expansion, the organization intensively
increase production without considerable decrease in costs of forages, thus being guided by
production of poultry-farming production as the most demanded in the domestic market.
JSC «Dzerzhinsky Agrocombine» and JSC «Smolevichi broyler» on the current prospect is
recommended to expand sales markets, including poultry-farming production, with orientation to
export deliveries. Compliance to the chosen specialization and deduction of the available
consumers (markets) is a direct strategic task of the organization of this group. JSC «Smolevichi
broyler» specializes on production of fowl, which profitability over 13%. The increase in a share
of production of this production will allow to increase efficiency of use of the available capacities
and to cut expenses on unclaimed production. At intensive development of JSC «Dzerzhinsky
Agrocombine» and JSC «Smolevichi broyler» in 2018 there will be able to be to an indicator of a
fondorentabelnost, equal 14,23% and 37,30% that above data of 2014 on 4,31 items п and 3,99
items respectively.
Within the made forecast growth of volumes of consumption of poultry-farming production
in dynamics of the last years, and also the real and potential volume of the domestic and foreign
markets is considered. At the intensive scenario of development the share of production of poultry
farming will make about a half from all gross production that will positively be reflected in total
of efficiency of activity of poultry farms.
Leveling of negative impact of external factors and decrease in risks of business, is essential
for any organization. Proceeding from it, application of the stated analysis should be realized
taking into account a constant control and timely response to change of both the external, and
internal environment of the organization.
Conclusions
The given technique of a choice of optimum strategy of development of the organizations
proved on data of poultry-farming branch of the Minsk region combining results of the production
and financial and portfolio analysis allows the following.
1. Fully to estimate the importance and influence of the main productive and economic
indicators of the poultry-farming organizations by means of the correlation and regression analysis
for optimization of the strategic directions and development of the studied branch of branch.
2. Proceeding from the received dependence to concentrate attention on the revealed circle
of indicators for the purpose of a choice of the directions of further actions by the management of
the organizations.
3. To choose the specific actions depending on results of production and financial activity of
the organizations based on possible options of development of branch and market in general;
4. With use of scenarios to carry out forecasting of an indicator of a fondorentabelnost of the
poultry-farming organizations.
5. To carry out monitoring of branch of poultry farming and objectively to estimate success
of realization of strategy of the poultry-farming organizations for the level of intensity and stability
[2, p. 201].
26
Bibliography
1. Paracinchona, V. N. Strategichesky mendzhment: textbook / V. N. Parakhina, L.S.
Maksimenko, S. V. Panasenko. — M.: KNORUS, 2012. — 496 p.
2. Bykova, E.Y. Production and financial and portfolio analysis as basis of strategic planning
of the enterprises of poultry-farming branch / E.Y. Bykova, N. V. Efremenko // Agropanorama,
2012. — No. 3. — P. 40-45.
Быкова Е.Ю.
ОБЛЫСТЫҢ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ ҰЙЫМДАРЫНДА ӨНДІРІСТІК-
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖАҒДАЯТ ФАКТОРЛАРДЫҢ ƏСЕРІН БАҒАЛАУ ЖƏНЕ ТАЛДАУ
ШАРУШЫЛЫҒЫ ДАМЫТУ МИНСК
Бұл мақалада ұйымдардың тікелей əсер ететін ішкі факторлардың өзгеру үрдісін
қаралады шарушылығы сценарийлер рлі температурада стратегиялық даму жағдайы
производственно-финансовое ұйымдары. Н тижелі анықталған факторлардың кері əсерін
азайту жəне жою жөнінде ұсынымдар көрініс тапқан.
Кілт сөздер: факторлық талдау, құс жəне басқару, корреляционно-регрессионная
моделі, даму сценарийін.
Быкова Е.Ю.
ОЦЕНКА И АНАЛИЗ ВЛИЯНИЯ ПРОИЗВОДСТВЕННО-ЭКОНОМИЧЕСКИХ
ФАКТОРОВ НА РАЗВИТИЕ ПТИЦЕВОДЧЕСКОЙ ОТРАСЛИ В
СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВЕННЫХ ОРГАНИЗАЦИЯХ МИНСКОЙ ОБЛАСТИ
В данной статье рассматриваются тенденции изменения внутренних факторов
организаций птицеводческой отрасли при различных сценариях стратегического развития,
которые непосредственно влияют на производственно-финансовое состояние организации.
Oтражены рекомендации по снижению и устранению негативного влияния выявленных
факторов на результативный.
Ключевые слова: птицеводство, управление, факторный анализ, корреляционно-
регрессионная модель, сценарии развития.
ƏОЖ 913(574-25)
Дүйсембаев А.А., Муканов А. Х., Шарапаева Б. Ж.
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық Университеті
ОТАНДЫҚ НАРЫҚТА ТУРИЗМНІҢ САЛА ТҰРҒЫСЫНДА ДАМУЫН ЗЕРТТЕУ
Андатпа
Мақалада Қазақстандағы туризмге байланысты статистикалық мəліметтер
келтіріліп, сала ретінде нарыққа ену қарқындылығы сипатталады. Туристік нарықтың
дамуындағы негізгі көрсеткіштерді талдау арқылы оның стратегиялық дамуы мен
аймақтардағы тенденциясын қарастырудың маңыздылығы түсіндіріледі.
Кілт сөздер: туризм, нарық, статистика, экономика, қызмет көрсету.
27
Кіріспе
Мақаланы бастай келе, жалпы туризм мемлекет экономикасы үшін келесідей
жағымды əсер беретіні туралы айта кеткен жөн: біріншіден, шетелдік валюта ағымын
қамтамасыз етеді жəне де төлемдік баланс пен жиынтық экспорт сияқты көрсеткіштерге
жағымды əсер береді; екіншіден, тұрғындардың жұмысбастылығын ұлғайтады. ДТҰ жəне
туризм мен саяхаттаудың Бүкілəлемдік кеңесінің бағалауы бойынша əр жұмыс орнына
басқа салалардағы пайда болатын 5 тен 9 дейінгі жұмыс орындары сай болады. Туризм
тікелей не жанама түрде халық шаруашылығының 32 саласына жəне де мемлекеттің
инфрақұрылымының дамуына ықпал етеді [1].
Əлемдік деңгейдегі елеулі көрсеткіштерді танытып отырған туристік салада қазіргі
заманғы экономикалық, саяси-əлеуметтік өзгерістерді ескере отырып, жаңа талпыныспен,
инновациялық қолданыстармен дамушылықты көздеу – біздің мемлекеттің маңызды
міндеттерінің бірі болуы қажет. Осы тараптан Қазақстандық экономикадағы туристік
саланың қазіргі жағдайлық көрсеткіштерін талдау мақаланың өзектілігі болып саналады.
Зерттеу тəсілдері
Соңғы үш жылды құрайтын 2010-2013 жыл аралығындағы Қазақстандағы туристік
салада қызмет атқарушы туристік фирмалардың саны 1-ші кестеде көрсетілген.
1 кесте. Қазақстан Республикасындағы туристік фирмалардың саны, бірлік
2010
жыл
2011
жыл
2012 жыл
2013
қаңтар -
наурыз
қаңтар-
маусым
қаңтар -
наурыз
қаңтар-
маусым
Қазақстан
Республикасы
1252
1567
1498
1602
1 386
1 603
Ақмола 22
31
27
30
44
55
Ақтөбе 27
29
28
31
32
38
Алматы 37
95
36
44
35
39
Атырау 21
24
21
24
38
40
Батыс Қазақстан 13 12 11
11
25 35
Жамбыл 19
24
25
26
27
29
Қарағанды 81
85
85
94
150
162
Қостанай 27
35
33
36
56
60
Қызылорда 4
8
5
6
10
11
Маңғыстау 30
33
51
52
13
19
Оңтүстік
Қазақстан
27 45 55 62 90 94
Павлодар 59
58
52
56
51
53
Солтүстік
Қазақстан
21 18 16 18 19 20
Шығыс Қазақстан 42 51
54
59
31
58
Астана қ. 158
187
181
198
252
263
Алматы қ. 664
832
818
855
513
627
*[1] əдебиет көзінен құрастырылған
Кесте бойынша қарастырсақ өткен жылмен салыстырғанда 2011 жылы жалпы
туристік фирмалардың саны 1252 бірліктен 1567 бірлікке ұлғайып 20% өсімді байқатады.
Ал 2012 жылдың бірінші жарты жылдығының өзінде туристік фирмалардың саны 1602
құрап, 2011 жылдың толық көрсеткішімен салыстырғанда 35 бірлікке артқандығын
байқаймыз [2].
28
Төмендегі сызбада (кесте 2) отандық нарықтағы тауар мен ақша айналымына оң ықпал
ететін, республикалық бюджет үшін табыстылықпен сипатталатын, жалпы Қазақстандық
кəсіпкерліктің, қызмет көрсету саласының дамуына жағымды əсер ететін туризмнің түрі –
ішкі туризмге қатысты көрсеткіштерді талдайық.
2 кесте. Қазақстан Республикасында ішкі туризм бойынша қызмет көрсетілген
келушілер саны, адам
2010 жыл
2011 жыл
2012 жыл
2013
(қаңтар-қыркүйек)
Қазақстан
Республикасы
172 172
202 994
201 922
188 569
Ақмола
56 147
68 595
76 160
50 390
Ақтөбе
626
746 382
67
Алматы
16 097
15 946
858
106 745
Атырау
1 014
648
993 718
Батыс Қазақстан
8 330
5 283
6 233
993
Жамбыл 959
1
017
910
789
Қарағанды
6 237
9 160
10 071
3 088
Қостанай
1 648
2 467
1 983
337
Қызылорда 463
680
73 161
Маңғыстау
3 276
5 106
10 809
4 597
Оңтүстік Қазақстан
1 867
2 400
5 487
3 385
Павлодар
5 183
6 461
11 218
568
Солтүстік Қазақстан
2 512
2 477
2 315
576
Шығыс Қазақстан
16 445
17 480
16 165
7 097
Астана қ.
19 814
16 453
24 754
1 519
Алматы қ.
31 554
48 075
33 511
7 539
*[2] əдебиет көзінен құрастырылған
Осы аталған үш жылдың бірінші жарты жылдығына ішкі туризм бойынша
көрсеткіштердің өзгерісін төмендегі сызбадан байқаймыз (сурет 3).
Ал 2012 жылдың бірінші жарты жылдығы бойынша қарастырсақ, өткен жылдың
сəйкесінше мерзімімен салыстырғанда 9315 адамға артып, 14% өсімдікті байқатады.
Қандай да болмасын мемлекет үшін туристік салада келу туризмі «экспорттық» мəнді
игеріп, жалпы ел экономикасына валюталық түсімді, республикалық бюджет үшін
табыстылықты білдіретін сипатты иемденіп, дамушылықта боғандығы маңызды. Əрине,
келу туризмі шығу туризмімен салыстырғанда біздің көңілімізден шығатындай жағдайда
емес. Оны төмендегі сызбадағы (кесте 3) көрсеткіштерден байқай аламыз.
3 кесте. Қазақстан Республикасында келу туризмі бойынша қызмет көрсетілген
келушілер саны, адам
2010 жыл 2011 жыл
2012 жыл
2013
(қаңтар-қыркүйек)
1
2
3
4
5
Қазақстан
Республикасы
39 732
36 188
30 259
9 955
Ақмола -
-
-
-
29
Ақтөбе
-
-
7
-
Алматы
61
100
315
1 013
Атырау
134
144
173
42
Батыс Қазақстан
13
3
3
19
Жамбыл
158
247
153
65
Қарағанды
20
67
23
36
Қостанай
64
60
84
46
Қызылорда
-
16
-
-
Маңғыстау
800
22
6
-
Оңтүстік Қазақстан 324
212
115
189
Павлодар
-
-
-
-
Солтүстік
Қазақстан
3
2
-
-
Шығыс Қазақстан 1
290
613
51
35
Астана қ.
555
637
842
410
Алматы қ.
36 310
34 065
28 487
8 100
*[3] əдебиет көзінен құрастырылған
Жоғарыдағы кесте мəліметтеріне байланысты 2013 жылға толығымен статистикалық
мəліметтердің əлі де болса нақтыланбауына байланысты, оның алдындағы 2010-2013
жылдар бойынша көрсеткіштеріне тоқталайық: 2011 жылда өткен жылмен салыстырғанда
келу туризмі бойынша қызмет көрсетілген адамдардың саны 3544 кемісе (9%-ға), ал 2012
жылы 2011 жылға қарағанда 5929 (17%) адамға азайған. Отандық туристік саланың үшінші
түрі шығу туризміне қатысты соңғы үш жыл бойынша қызмет көрсетілген келушілердің
көрсеткіштерін төмендегі 4-ші кестеден байқай аламыз.
4-кесте. Қазақстан Республикасында шығу туризмі бойынша қызмет көрсетілген
келушілер саны, адам
2010 жыл
2011 жыл
2012 жыл
2013
(қаңтар-қыркүйек)
Қазақстан
Республикасы
274 639
391 385
409 121
226 139
Ақмола
3 900
4 659
5 429
482
Ақтөбе
7 857
12 160
10 691
6 441
Алматы
2 497
26 290
14 894
34 307
Атырау
7 982
8 435
10 802
4 810
Батыс Қазақстан
7 515
9 023
8 833
7 737
Жамбыл
644
1 961
3 653
2 799
Қарағанды
12 496
16 028
23 644
20 322
Қостанай
6 937
10 825
14 134
5 907
Қызылорда
317
630
573
285
Маңғыстау
12 621
23 314
21 858
5 117
Оңтүстік Қазақстан
4 671
7 155
10 379
7 947
Павлодар
8 349
10 298
15 770
4 432
Солтүстік
Қазақстан
3 768
4 108
5 555
3 165
Шығыс Қазақстан
7 583
8 896
11 770
6 391
Астана қ.
21 546
31 008
55 184
44 549
Алматы қ.
165 956
216 595
195 952
71 448
*[4] əдебиет көзінен құрастырылған
30
Зерттеу нəтижелері
Елімізде əлі де болса келу жəне ішкі туризмге қарағанда шығу туризмі көрсеткіштері
басымдықты танытуда, 2010-2012 үш жыл бойынша көрсеткіштерді қарастырсақ, 2011
жылы алдыңғы жылдағы сəйкесінше мерзіммен салыстырғанда 116746 адамға (42%)
көбейген, ал 2012 жыл көрсеткіштерін 2011-ші жылмен салыстырсақ 17736 адамға (4%)
артқан [3].
Бұл жағдайдағы өзгерістердің жағымды болуы біздің тұрғындар тарапынан əлі де болса
шет мемлекеттерге сапар жасау өте тартымды əрі қолайлы болып отырғандығын
айқындайды. Сонымен бірге, xалықтың əлеуметтік жағдайы жақсарып, бұрыңғыға
қарағанда төлемқабілеттіліктері артып өзіміздің территориямыздан сырт жерлерге
демалуға, емделуге жəне басқа да туристік мақсаттарға байланысты сапар жасауларының
артуы себеп болуда.
Туризмнің Қазақстандағы жоғарыда қарастырылған 2010-2012 жылдар аралығындағы
туризмнің үш түрлері бойынша өзгерістері мен олардың динамикалық көрсеткіштерін
салыстырсақ төмендегі сызбадағы (сурет 4) көріністі аламыз.
4 Сурет. Қазақстан Республикасында туризм түрлері бойынша қызмет
көрсетілген келушілердің динамикасы, адам*
* ҚР статистика агенттігінің мəліметтерінен автормен құрастырылған
Келу туризмінің кері көрсеткіштерімен қатар, ішкі туризмнің дамушылық сипаты
байқалады. Бірақта, шығу туризмі жоғарғы көрсеткішпен сипатталып, əлі де болса, ішкі
нарыққа қарағанда шетелдік туристік нарықты валюталық түсіммен қамтамасыз етудеміз.
Əлемдік деңгейдегі экономикасы дамыған немесе дамушы елдерде, мысалға Испания
жыл сайын туризмнен 20 млрд. доллар көлемінде табыс түсірсе, сонымен қатар Түркия
сияқты мемлекеттердің экспортының 20% туристік сала құрайтынын ескерсек,
Қазақстандағы туристік экспорттың дамымаушылығы, ішкі туризмнің қарқындылығының
əлсіздігі осы салаға қатысты инновациялық əрі түбегейлі өзгерістер əкелетін келешектік
жобаларды енгізіп, олардың іске асуын бақылауды қажетсінеді. Сонымен қатар, туризмді
дамытудың стратегиялық бағыттары мен оның құралдарын, əдістерін қарастыра отырып,
болашақтық жанжануын қамтамасыз ететін нақты іс-əрекеттерді əзірлеу қажет [4].
Туристік индустрияның Қазақстан бай туристік-рекреациялық мүмкіндіктерге ие бола
отырып, туризмнің жеткілікті деңгейде дамымауымен сипатталады. Қазақстанға келетін
туристік ағындарды талдау республиканың шетел туристері үшін тиісті деңгейде тартымды
емес екенін көрсетеді, осыған байланысты елімізге келетін туристер саны дағдарысқа
дейінгі көрсеткіштерден айтарлықтай артта қалып отыр. Қазақстанның туристік өнімінің
0
50000
100000
150000
200000
250000
300000
350000
400000
450000
2010
2011
2012
172172
202994
201922
39732
36188
30259
274639
391385
409121
ішкі туризм
келу туризмі
шығу туризмі
31
бірегейлігіне қарамастан, бəсекеге қабілеттілігі жеткіліксіз жəне шетелдік аналогтарға
қарағанда, қызмет көрсетудің қолжетімділігі, туристік қызметтердің деңгейі мен бағасы
жағынан ұтылып отыр.
Астана жəне Алматы қалалары ең маңызды туристік орталықтар болып табылады,
онда халықаралық стандарттарға сай келетін орналастыру орындарының неғұрлым
көпшілігі шоғырланған. Аталған қалалардан тысқары орналасқан орналастыру орындары
халықаралық сапа стандарттарына сəйкес келмейді жəне негізінен қазақстандық туристерге
бағытталған.
Қорытынды
Қазақстандағы туристік саланың бүгінгі күнге дейінгі жағдайын зерттей келе, жалпы
туристік нарықтың дамуындағы негізгі көрсеткіштерді талдау арқылы оның стратегиялық
дамуы мен аймақтардағы тенденциясын қарастыру маңызды міндет болып саналатынына
көз жеткізіп отырмыз.
Əдебиеттер
1
. Қазақстан Республикасындағы туристік қызмет туралы 2001 ж. 13 маусымдағы №
211-11 Қазақстан Республикасының Заңы (2009.17.07 берілген өзгерістер мен
толықтырулармен)
2
. Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылғы 29 желтоқсандағы №231
Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасында туризмді дамытудың 2007-2011
жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы
3
. Балабанов И.Т. Экономика туризма. – М., 2000.
4
. Рыночное и государственное регулирование туризма http://www.turbooks.ru/
Дүйсембаев А.А., Муканов А. Х., Шарапаева Б.Ж.
В статье приводятся статистические материалы о развитии туризма в Казахстане, а
также интенсивность внедрения в рынок в виде отдельной отрасли. Анализируя основные
показатели развития туристического рынка объясняется значимость рассмотрения
региональной тенденции и стратeгического развития.
Duisembaev A.A.. Mukanov A.H., Sharapaeva B. Zh.
This article presents statistical information about the development of the tourism in
Kazakhstan, also its intensity of the introduction to the market as a particular branch. Analyzing
the main indicators of the touristic market explained the importance of the consideration of
regional trends and strategic development.
Достарыңызбен бөлісу: |