68
I бөлім
•
Классикалық әлеуметтану теориясы
осындай әлеуметтік
тығырыққа тірей отырып, капитализм түптің түбінде
өзін құлатып тынатын бұқараны қалыптастырады. Зауыт жұмысының орта лық-
тандырылуы, сондай-ақ ортақ қиындық капитализмге ұйымдасқан түрде қарсы ла-
су мүмкіндігін арттырады. Сонымен қатар фабрикалар мен нарықтың халық аралық
ауқымда қызметкерлерді өздерінің жергілікті мүдделерінен де тыс нәрсе лерді білу-
ге ұмтылдырады. Бұл түсінік революцияға әкелуі мүмкін.
Капиталистер, әрине, бұл революцияның алдын алуға ұмтылады. Мысалы,
олар пайдалану ауыртпалығының ең болмағанда жартысын үй майданынан
колонияларға көшіру мақсатымен отаршылдық саяхаттарға демеушілік етті.
Алайда, Маркстің пікірінше, бұл талпыныстар сәтсіздікке ұшырайды (1867)
1967:10), өйткені капиталистер де жұмысшылар секілді капи та листік экономи-
каның заңдары бойынша бақыланады. Капиталистер бір-бірінен бәсекелестік
қысымға ұшырап, әрқайсысы еңбек шығындарын азай туға және қанауды кү-
шейтуге мәжбүр болады, бірақ бұл қарқынды қанау ре волюцияның болу ық-
тималдығын арттырады және капиталистің құлдырауына ықпал етеді. Тіпті
ақжүрек капиталистер де бәсекелесу үшін өз жұ мыс шыларын одан әрі қанауға
мәжбүр болады: «Экономистер мен табиғаттың
жасанды заңына айналған ка-
питалистік қорлану заңы, шын мәнінде, эксплуатация деңгейінің әрбір бәсең-
деуін жоққа шығаратынын пайымдайды» (Marx, [1867] 1967:582).
Маркс буржуазияның жеке мүшелерін олардың іс-әрекеттері үшін айыпта-
ған емес, ол бұл әрекеттерді көбінесе капиталистік жүйенің логикасы арқылы
анықтаған. Бұл оның капитализмдегі акторлардың креативтік тәуелсіздіктен
айырылғаны жайлы көзқарасына сәйкес келеді.
6
Алайда капитализмге тән
даму үдерісі мұндай шығармашылық әрекеттің түпкілікті қайта жаңғыруына
және капиталистік жүйенің құлауына қажетті жағдайларды жасайды. Капи-
талистік жүйенің логикасы капиталистерді пайдаланылатын пролетарийлерді
көптеп шығаруға мәжбүрлейді. Дәл осы адамдар –
көтеріліс арқылы ка пита-
лизмнің түбіне жететіндер. «Сонымен, буржуазияның, ең алдымен, өнді ретіні –
өзінің көрін қазушылары» (Marx and Engels, [1848] 1948).
Бұл тек капитализмнің қайшылықтарынан туындайтын, сондай-ақ зама-
науи қоғамға тән көптеген жеке және әлеуметтік дағдарыстың салдарынан
туындайтын соңғы пролетариат революциясы ғана емес. Біз, жекелей алғанда,
Маркстің пайымдауынша, көп адамның өмірінде мағынасыздық сезімінің түп
тамырында жатқан оқшауланудың кейбір қырларын қарастырдық.
Экономи-
калық деңгейде Маркс капиталистер өздерінің пайдасын көбейтуге талпынып,
жұмысшыларды жұмыстан шығару немесе артық өнім өндіру тұсында бірқатар
өркендеу мен құлдырау кезеңдерін болжады. Саяси деңгейде Маркс азаматтық
қоғамның әлеуметтік мәселелерін талқылап, оны шешуге қабілетсіздігі тура-
лы болжам жасады. Оның есесіне біз негізгі мақсатты – капиталистердің жеке
меншігін қорғау және капиталистердің экономикалық мәжбүрлеу әрекеті сәт-
сіздікке ұшыраған жағдайда тікелей батыл араласатын мемлекеттің өсіп шық-
қанын көреміз.
Достарыңызбен бөлісу: