грамматикасы» атты негізгі еңбегін жазды (кейіннен славян, кельт және армян тілдерін
біртіндеп қосты). Осы еңбек бойынша Бопп өзіне белгілі барлық үндіеуропалық тілдердің
туыстығын дәлелдеді. Бопптың басты жетістігі бастапқы тілді іздеу кезінде ол көбінесе бір-
бірінен мүлдем өзгеше тілдерге сүйене отырып, олардың етістік формаларын салыстырды.
Осылайша, ол салыстырмалы әдістің негізін қалады.
Ф.Боппты басып озған дат ғалымы Расмус-Христиан Раск зерттеудің басқа жолын
пайдаланды. Раск тілдер арасындағы лексикалық ұқсастықтардың сенімді емес екенін, оған
қарағанда грамматикалық сәйкестіктердің әлдеқайда маңызды екенін атап өтті. Өзінің
зерттеулерін исланд тілінен бастаған Раск, ең алдымен, оны басқа «атлантикалық» тілдермен
салыстырды: гренландия, баск, кельт тілдері және зерттеу барысында олардан туыстық
қатынас таппады.
Тағы бір неміс филологы Якоб Гримм тарихи грамматиканың негізін қалаушыларды
бірі болып саналады. Я. Гриммнің лингвистикалық дүниетанымы логикалық
категориялардың тілге тікелей ауысуына қарсылықтан көрінеді. Ол: «Мен грамматикада
жалпы логикалық ұғымдарға қарсымын. Олар анықтамаларға қатаңдық пен анықтық әкеледі,
бірақ олар тілдік зерттеудің маңызды санайтын бақылауға кедергі келтіреді. Өзінің
нақтылығымен бастапқыда барлық теорияларға күмән келтіретін бақылауларға мән
бермейтін адам ешқашан тілдің рухын білуге тырыспайды" –деген. Сонымен қатар,
Гриммнің айтуынша, барлық тілдер –"тарихқа енетін бірлік және ... әлемді
байланыстырады." «Тілдің шығу тегі туралы» (1851) еңбегінде бір жағынан тарихи
лингвистика мен екінші жағынан ботаника мен зоологияның ұқсастықтарын келтіреді.
Тілдердің дамуын қатаң заңдарға бағындыру туралы ой айтылады. Ол тілдің дамуының үш
кезеңін атап көрсеткен: біріншісі – түбірлер мен сөздердің пайда болуы, сөздердің еркін
орналасуы; полифониялық және әуезділік; екіншісі – қосымшаның жалғануы; үшінші –
қосымшаның таралуы. Болашақтағы аналитикалық ағылшын тілінің үстемдігі туралы сөз
қозғалған. "Бейсаналы түрде басқаратын тілдік рух" тілдің дамуын бағыттайтын және
халықтың тарихы мен оның ұлттық рухын анықтайтын жасампаз рухани күш рөлін
атқаратын фактор ретінде танылды. Гримм аумақтық диалектілерге және олардың әдеби
тілмен байланысына назар аударды. Диалектілік зерттеу деректері тіл тарихы үшін маңызды
деп танылды. Я. Гримм тіл саласына кез-келген қол салуларға және оны реттеу әрекеттеріне,
тілдік пуризмге қатты қарсылық білдірді.
Сонымен, ХІХ ғасырдың басында тіл білімінде салыстырмалы-тарихи әдістің пайда
болуы тіл білімінің ғасырлар бойы дамуының, лингвистикалық объектінің мәнін, оның
құрылымы мен функцияларын, ойлау, қоғам, этнос тарихымен және т. б. байланысын
анықтауда ұзақ және күрделі ғылыми ізденістердің нәтижесі болды.
Салыстырмалы тарихи әдіс тілдік фактілерді ғылыми тұрғыдан түсіндіруге, тіл
білімінің көптеген маңызды мәселелерін шешуге, оның ішінде: тілдердің туыстық
қатынастары, нақты тілдер тарихындағы кезеңдер, олардың жалпы және жеке даму
заңдылықтарын анықтауға мүмкіндік берді. Салыстырмалы тарихи әдісті қолдана отырып,
бірқатар ежелгі өлі тілдер анықталды, бұл өз кезегінде адамзаттың тіл білімі мен халықтар
тарихы саласындағы білімін байыта түсті. Ф.Бопп, Р.Раск, Я.Гриммнің салыстырмалы-
тарихи әдіс негіздерін қалауы жаңа дәуірдегі тіл білімінің дамуына түрткі болды.
Достарыңызбен бөлісу: