Сборник материалов международной научно практической конференции

ҚАЗАҚ-ОРЫС ХАЛЫҚАРАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ 
КАЗАХСКО-РУССКИЙ МЕЖДУНАРОДНЫЙ УНИВЕРСИТЕТ 
ПСИХОЛОГИЯ, ФИЛОЛОГИЯ ЖӘНЕ АУДАРМА КАФЕДРАСЫ 
КАФЕДРА ПСИХОЛОГИИ, ФИЛОЛОГИИ И ПЕРЕВОДА 
 
 
 
 
 
«XXI ҒАСЫРДАҒЫ ҒЫЛЫМ МЕН БІЛІМ: 
БОЛАШАҚТАҒЫ ДАМУЫ» 
 
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҒЫЛЫМИ-ТӘЖІРИБЕЛІК 
КОНФЕРЕНЦИЯНЫҢ МАТЕРИАЛДАР 
 
ЖИНАҒЫ 
 
Ақтӛбе қаласы, ҚОХУ, 2014 ж. 23 қазан 
 
 
 
СБОРНИК 
 
МАТЕРИАЛОВ МЕЖДУНАРОДНОЙ НАУЧНО-
ПРАКТИЧЕСКОЙ КОНФЕРЕНЦИИ 
 
«ОБРАЗОВАНИЕ И НАУКА XXI ВЕКА: 
ПЕРСПЕКТИВЫ РАЗВИТИЯ» 
 
Актобе, КРМУ, 23 октября 2014 г. 
 
 
 
 
 
 
Ақтӛбе - 2014 

 
2 
УДК 001(063) 
ББК 72 
О-23 
 
 
Утверждено Редакционно-издательским советом 
Казахско-Русского Международного университета 
 
 
Рецензенты: 
 
Искендирова  С.К.,  к.ф.н.,  доцент,  зав.  кафедрой  основ  перевода  Актюбинского 
Регионального Государственного университета им. К. Жубанова 
 
Емельянова  Е.В.,  к.п.н.,  доцент  кафедры  Психологии,  филологии  и  перевода 
Казахско-Русского Международного университета 
 
О-23 «Образование и наука XXI века: перспективы развития»: Сб. науч. мат-
лов. Междунар. науч.-прак. конференции, 23 октября 2014 г., Актобе, КРМУ. –Актобе: 
2014. 254 с. 
ISBN 978-601-7426-68-2 
 
В  настоящем  сборнике  представлены  материалы  научных  докладов  участников 
Международной  научно-практической  конференции  «Образование  и  наука  XXI  века: 
перспективы развития». 
В  сборник  вошли  более  70  научных  статей  ученых,  молодых  исследователей  – 
студентов, учителей, магистрантов, докторантов PhD, магистров, преподавателей вузов 
Казахстана, России и Канады. 
Научные  направления  конференции  включают  такие  аспекты  исследований  как: 
перспективные  технологии  в  образовании;  экономика  и  образование;  математика, 
информатика; психология, педагогика; общество и право; лингвистика; межкультурная 
коммуникация  и  перевод;  культура,  социология,  политология,  философия,  история; 
охрана труда, экология, безопасность жизнедеятельности человека. 
В  сборнике  представлены  материалы  наиболее  актуальных  исследований, 
отличающихся научной новизной и значимостью рассматриваемой проблемы. 
Материалы  сборника  рекомендованы  для  специалистов,  научных  работников, 
преподавателей, учителей, магистрантов и студентов. 
 
                                                                                                                УДК 001(063) 
                                                                                                                ББК 72 
ISBN 978-601-7426-68-2 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Коллектив авторов, 2014  
©
Казахско-Русский Международный университет, 2014 

 
3 
СЕКЦИЯ 1 
 
ИНТЕРАКТИВНЫЕ ТЕХНОЛОГИИ ОБУЧЕНИЯ И 
ИННОВАЦИИ В ОБЛАСТИ ОБРАЗОВАНИЯ 
 
ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯНЫ ПАЙДАЛАНА ОТЫРЫП, ОҚУШЫЛАРДЫҢ 
БЕЛСЕНДІЛІГІН АРТТЫРУ 
Абдиреева Ж.А., 
№24 линвистикалық мектеп-гимназия, 
Қазақстан, Ақтӛбе 
 
Қазіргі ғылым мен техниканың қарыштап дамыған кезінде оқу  – білімнің, соның 
ішінде  болашағымыз  –  бҥгінгі  мектеп  оқушысының  білімі,  тәрбиесі  маңызды  мәселе. 
Еліміздің  әлеуметтік  –  экономикасының  дамуына  ӛзіндік  ҥлесін  қоса  алатын,  ӛзіндік 
ой-пікірі бар, жан – жақты дамыған, білімді де білікті тҧлғаны дайындап, тәрбиелеу  – 
аса қҧрметті қоғамдық міндет. Себебі, ел тҧтқасын жан – жақты білімді ҧрпақ ҧстанған 
шақта  ғана  ӛркениет  алға  дамымақ.  Білім  беруді  жаңарту  –  ҥнемі  алға  қарай  ҧмтылу 
мен дамыту ҥрдісі, бҧл білім беруде кезеңімен ӛтетін және алынған нәтижелерге сәйкес 
тҥзету  енгізіліп,  талданатын  ӛзгерістер.  ХХІ  ғасыр  -  озық  технологиялар  ғасыры. 
Сондықтан,  білім  беру  салаларында  жаңа  технологияларды  қолдану  заман  талабы. 
Әсіресе шет тілін ҥйренуде мҧның пайдасы зор. Себебі, тіл ҥйренумен қатар адам бҥкіл 
бір ҧлттың мәдениеті мен әлеуетін қатар ҥйренеді. Ал оны толықтай меңгеру ҥшін тек 
оқулықпен  жҧмыс  жасау  аздық  етеді.  Адам  кӛру,  есту  қабілеттері  арқылы  тіл 
қолданушылардың  мәдениетін  тезірек  сезінеді.  Яғни,  ӛзінің  де  сол  тілді 
меңгергендердің  қатарына  қосылуы  жеңілдей  тҥседі.  Шетел  тілін  меңгертуде  дамыта 
оқыту технологиясы – шығармашылық ойлауға, сапалы дамуға, қиялдауға, есте сақтау, 
тіл дамытуға бағытталған. Бҧл техниканың ерекшелігі: оқығанын пікір – сайысқа салу, 
сабақ  қҧрылысының  тиімділігі,  дидактикалық  ойындар,  ӛзіндік  іс  -  әрекет 
қарқындылығы,  сабақта  әр  оқушыға  ӛзін  -  ӛзі  кӛрсетуге  мҥмкіндік  беретін 
педагогикалық  жағдай  қҧру.  Танымдылық  қабілеттер  әрбір  технология  барысында 
дамиды.  Әрбір  оқушыны  оқытып  тәрбиелеу  процесінде  оның  бойында  мынадай 
қабілетінің  қалыптасуына  назар  аудару:  -  қоршаған  ортаны  сезе  білу,  қҧбылыс 
себептерін іздеу; 
- ақыл, парасатты игеріп ойлау, сезім қабілеттерін арттыру; 
- алдына мақсат қоя білу, оған жетуге ҧмтылу; 
- ӛзін - ӛзі талдауды, ӛзін - ӛзі бағалай білуді меңгерту; 
-  басқа  адамдармен  қарым  –  қатынас  жасай  білу,  осы  заманға  сай 
технологияларды  (интернет  пайдалану,  электрондық  потша  арқылы  байланыс  жасау) 
білу; 
- қоршаған ортада ӛз орнын, жеке рӛлін анықтай білу. 
Оқушылардың  пәнге  деген  қызығушылығын  арттыру  ҥшін  жаңа  технологияны 
қолданып, ауқымды жҧмыстар жҥргізілуі тиіс. 
Білімді  дамыту  ҥшін  білім  берудің  ҥйреншікті  әдісінен  оқыту  процесінде 
оқушылардың  пәнге  деген  қызығушылықтарын  арттыратын  білім  берудің  жаңа 
белсенді  әдісіне  кӛшу  керек.  Бҧл  тапсырманы  оқыту  процесінде  тек  жаңа 
технологияларды қолдану арқылы жҥзеге асыруға болады. Қазақстан Республикасының 
«Білім  туралы»  заңында  (3-бап)  белгіленгендей,  білім  беру  жҥйесін  ақпараттандыру, 
мемлекеттік  білім  саясатының  негізгі  қағидаларын  жҥзеге  асырудың  маңызды  бір 
механизмі  болып  табылады.  Қазіргі  кезде  жаңа  білім  жҥйесі  интернеттің  пайда 
болуының  арқасында  дамығанын  барлығы  мойындайды.  Кӛптеген  әдіскерлердің 
дайындаған  видеофильмдер,  электрондық  пошта,  мультимедиялық  презентация, 
анимациялық  суреттер  бар.  Бҧлардың  барлығы  шет  тілінде  диалог  және  монолог 

 
4 
тҥрінде  сӛйлеуді  ҥйренуге  дағдыландыратын  жаттығулар  тҥрлері  болып  табылады. 
Бірақ,  шет  елде  болмай-ақ  сол  елдің  тілінде  сӛйлеу  қабілетіне  ие  болу  оңай  емес. 
Сондықтан,  мҧғалімнің  мағызды  тапсырмасының  бірі  шет  тілі  сабағында  жаңа 
технологиялардың  тҥрлі  амалдарын  қолдана  отырып,  сӛйлеудің  шын  ситуацияларын 
қҧру  болып  табылады.  Шет  тілі  сабақтарында  компьютер  технологяларын  қолдану 
сабақты  қызықты  жолмен  ӛткізуге  кӛмектеседі.  Мысалы,  анимациялық  суреттер, 
видеокӛріністер,  презентациялар  және  т.б.  әртҥрлі  дыбыстар  арқылы  кӛрсетіледі. 
Нәтижесінде, оқушы ақпаратты оңай әрі тез қабылдайды және оқушының ынтасы мен 
қызығушылығы жоғарылайды. Әсіресе бастауыш класс оқушылары материалды игеру 
барысында  жаңа  технологияны  қолдансаңыз  аса  зор  қызығушылық  танытады.  Бала 
мәтінге  байланысты  берілген  суретті  кітаптан  кӛргеннен  гӛрі  интерактивтік  тақтадан 
кӛрсе,  тақырыптағы  жаңа  сӛздерді  мҧғалімнен  кейін  қайталағаннан  гӛрі  аудио-видео 
таспадағы  дыбыстан  соң  қайталаса  қызығушылығы  артып,  тіл  ҥйренуге  деген  ынтасы 
оянады. Мәтінді жҥргізіп оқу кезінде де кітапқа ҥңілмей тақтадан оқып тҧрса балаға әрі 
жеңіл,  әрі  қызықты  болады.  Мен  ӛз  сабақтарымда  оқулықпен  қатар  аудиокассеталар 
мен  видеожазбаларды,  электронды  тҥрдегі  тапсырмаларды  қолданған  кезде  баланың 
сабаққа  ерекше  ынтамен  қатысып,  белсенділігі  артатынын  аңғару  қиын  емес.  Шет 
тілінде  қатесіз  сӛйлеуге  дағдылану  ҥшін  ести  отырып  ҥйренудің  маңызы  зор. 
Сондықтан,  қазіргі  таңда  шет  тілі  сабақтарында  мультимедиа  яғни  жаңа  ақпараттық 
технология кеңінен қолданылады. Мультимедиа- дыбыс және кӛру тҥріндегі ақпараттар 
жҥзеге  асыратын  бағдарламалық  ақпараттық  қҧралдар  жиынтығы.  Мультимедиа 
жергілікті,  аймақтық  және  әлемдік  сеттер  бойынша  дыбыс,  және  кӛріністі  беру  ҥшін 
жоспарланған.  Жҧмыстығ  интерактивті  режиміндегі  графика,  анимация,  фото,  бейне, 
дыбыс, мәтіндер ақпараттық орта қалыптастырады. Бҧны пайдаланушыда сапалы жаңа 
мҥмкіндіктер  болады.  Білім  беру  жҥйесінде  мультимедиа  технологиясын  қолдану  кең 
таралуда.  Қазақстан  Республикасы  жалпы  орта  білім  берудің  мемлекеттік  жалпыға 
міндетті  стандартының  «шетел  тілі»  оқу  пәніне  арналған  Жалпы  ережесінде  «Шетел 
тілі»  оқу  пәнін  оқытудың  басты  мақсаттары  Шетел  тілін  оқытудың  басты  мақсаты  – 
оқушыларға  шетел  тілінде  қарым-қытынас  жасауды  базалық  деңгейде  игерту.  Осыған 
сәйкес  оқыту  мазмҧнына  қарапайым  коммуникативтік  біліктілікті,  қажетті  жағдайда 
ауызша  және  жазбаша  ӛзара  мәдени  қарым-қатынас  процесінде  қолдана  алу 
қабілеттілігі  мен  дайындығын  қвалыптастыруды  қамтамасыз  ететін  тілдік,  сӛздік, 
әлеуметтік – мәдени білім, білік, дағдылар енеді. Осы мақсатқа сай оқыту міндеттері екі 
ҥлкен бағыт бойынша белгіленеді. 
Танымдық бағыт бойынша: 
- оқушының лингвистикалық дҥниетанымын қалыптастыру; 
- тілдің қоғамдық-әлеуметтік мәнін тҥсіндіру; 
- мәтін арқылы танымдық қызығушылығын арттыру. 
Коммуникативтік, практикалық бағыт бойынша: 
- оқушыларға тіл нормаларын меңгерту; 
- оқушылардың тілдік сауаттылығын арттыру; 
Заман  талабына  сай  технологияны  қолдану  мҧғалімнің  жҧмысын  біршма 
жеңілдетеді, дегенмен қосымша жауапкершіліктер де жҥктейді. Себебі, мҧнда мҧғалім 
кӛбірек  уақыт  пен  міндеттер  туындайды.  Бірақ,  егер  мҧғалім  бҧл  талапты 
жауапкершілікпен жҥзеге асырса әр оқушының шет тілін ҥйренуге, сапалы білім алуға 
мҥмкіндігі  жоғарылайды.  Сонымен  қатар,  бҥгінгі  таңда  оқушыға  жан-жақтан  тҥрлі 
ақпараттар  кӛзі  еркін  ашылуда.  Оқушының  соның  ішінен  ӛзіне  ең  қажетті  әрі 
пайдалысын  таңдауы  ҥшін  мҧғалім  жолбасшы  болу  керек-ақ.  Ақпараттық 
технологияны қолданып,  ӛз  ісіне  жарата  білген  адам  ғана  шет  тілінде  сӛйлеуге,  оның 
қыр-сырын ҥйренуге жол ашады. 
Елбасымыз  ӛз  халқына  Жолдауында  «Білім  беру  реформасы  Қазақстанның 
бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз етуге мҥмкіндік беретін аса маңызды қҧралдарының 

 
5 
бірі.  Бізге  экономикалық  және  қоғамдық  қажеттіліктеріне  сай  келетін  осы  заманғы 
білім беру жҥйесі қажет», деп атап кӛрсетті. 
Белгілі  жазушы  Марк  Твен:  «Жақсы  болу  –  қасиетті,  ал  басқаларды  оқыту  және 
жақсы бола білу  – одан да қасиетті» деген болатын. Біздің міндетіміз заман талабына 
сай біліммен қаруланған, ӛзге елмен бәсекеге тҥсе алатын ел азаматтарын дайындау  
 
АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫҢ БІЛІМ БЕРУ САЛАСЫН 
ДАМЫТУДАҒЫ РОЛІ 
Абишева Клара Айткалиевна, 
бастауыш класс мұғалімі, 
Сазды орта мектебі, 
Қазақстан, Ақтӛбе 
 
Қазіргі  таңда  дәстҥрлі  оқыту  әдістемесінің  заман  талабына  сай  толық  білім 
беруге,кепілдік 
бермейтіндігін 
кӛрсетіп 
отыр. 
Сондықтан 
жаңартылған 
әдістемелікжҥйенің оқыту процесінде іске асу  ҥшін оны технологияландыру қажеттігі 
туады.  ХХІғасырда  әлемдік  ӛркениет  тӛрінен  орын  алып,  Қазақстанның  жан  –  жақты 
дамуыныңбірден  –  бір  жолы  білім  мен  ғылымды  әр  қырынан  меңгеру  қажет  болып 
отырғаны  белгілі.  Қазіргіоқыту  барысында  қолданылып  жҥрген  кӛптеген 
технологиялар  жекетҧлғаның  жетілуіне,  оқытудың  тиімділігінің  негізін  қҧруға 
бағытталған. Жаңа ақпараттық технологияның негізгі ерекшелігі  – бҧл оқушыларға ӛз 
бетімен  немесе  бірлескен  тҥрде  шығармашылық  жҧмыспен  шҧғылдануға,  ізденуге,  ӛз 
жҧмысының нәтижесін кӛріп, ӛз ӛзіне  сын кӛзбен қарауына және жеткен жетістігінен 
ләззат  алуға  мҥмкіндік  береді.  Ол  ҥшін  мҧғалім  ӛткізетін  сабағының  тҥрін  дҧрыс 
таңдай білуі қажет. Сабақты сәтті ҧйымдастырудағы басты мақсат, оқушының сабаққа 
деген қызығушылығын арттырып, бҥгінгі заман талабына сай білім беру. 
Сабақтарда ақпараттық технологияларды пайдаланудың тиімділігі: 
Оқушының ӛз бетімен жҧмысы; 
Аз уақытты кӛп білім алып, уақытты ҥнемдеу; 
Білім – білік дағдыларын тест тапсырмалары арқылы тексеру; 
Шығармашылық есептер шығару және тҥсіндіру арқылы жҥзеге асыру; 
Қажетті ақпаратты жедел тҥрде алу мҥмкіндігі; 
Оқушының ой-ӛрісін дҥниетанымын кеңейтуге де ықпалы зор. 
Оқытушы  сабағында  ақпараттық  технологияларды  пайдалану  арқылы  оның 
тиімділігін  жҥйелі  тҥрде  кӛрсете  біледі.  Ақпараттық  технологияны  пайдалану 
оқытудың тиімді әдістерінің бірі деп ойлаймын. 
Оқушылардың  ойлауы  мен  тілінің  дамуына  жағдай  жасау,  дарынды  балаларды 
назарда  ҧстау  сияқты  озық  идеяларды  жҥзеге  асыру  ҥшін,  оқыту  әдістемелерінің 
жаңаша тҧрғыдан қҧрылуы міндетті болмақ. 
Әр  оқушының  болмысы  арқылы  дамытушылық,  шығармашылық  ойлау,  ӛз 
бетінше шешім қабылдау қабілетінің қалыптасуы тиіс. 
Осыған  орай  оқыту  технологиялары  жаңартылып,  педагогика  мамандарының 
шығармашылық  бастамасына  қолдау  жасалуда.  Жеке  тҧлға  қалыптастыруда  жаңаша 
оқытудың  әдіс-тәсілдерін  іздестіру  пәндік  білім  аймағында  игерілетін  білімдерімен 
анықталады.  Мҧғалім  қазіргі  заман  технологияларын  игеру  мәселесіне  кӛбірек  кӛңіл 
бӛлуі қажет. 
Оқыту технологиясы оқу ҥдерісіне педагогикалық-психологиялық іс-әрекеттердің 
жҥйелі  кешені  ретінде  пайдаланылады.  Ендеше,  біз  педагогикалық  технологияны 
оқушыны  дамытуға  бағытталған  оқу-тәрбие  жҧмысының  бір-бірімен  тығыз 
байланысқан  әдістері  мен  тҥрлерінің  жиынтық  жҥйесі  деп  қарайтын  болсақ,  онда  ол 
білім  мазмҧнын  жетілдіру  ісіндегі  басты  бағыт  –  оқыту  мен  тәрбиенің  тиімділігін 
қамтамасыз ететін біртҧтас ҥдеріс болып табылады. 

 
6 
Сондықтан  да  педагогикалық  технологияға  бет  бҧрыс  әлемдік  білім  кеңістігіне 
енген қазақстандық әдіснамалық жҥйені мазмҧны жағынан байытып, бағыты жағынан 
жетілдіре тҥседі. 
Мҧғалім  қауымының  педагогикалық  технологияны  игерудегі  шығармашылық 
ізденістері, оның кәсіби жетілуінің басты тетігі болып табылады. 
Осы  технологияны  пайдаланудың  тиімді  тҧстары  мынадай:-  оқушының  пәнге 
деген 
қызығушылығын 
оятады;-танымдық 
қабілетін 
арттырады;-оқушыны 
шығармашылық  жҧмысқа  баулиды;-  оқытушының  уақытын  ҥнемдейді;-  қосымша 
мәліметтер береді. Жаңашыл педагогтар оқушылардың кӛкірек кӛзін ашатын зердесіне, 
біліміне  біліктілік  қосатын  оқу  –  әдістемелік  технологиялар  ҧсынуда.  Педагогикалық 
технологияны қолдану негізінде келешек ҧрпақтың еркін дамуына, жан  – жақты білім 
алуына,  белсенді,  шығармашыл  болуына  жағдай  жасалады.  Барлық  инновациялық 
технологияларды  меңгеріп,  оны  сабаққа  бірдей  қолдану  мҥмкін  емес,  сондықтан 
оқытушы  ӛзіне  ҧнаған,  дҧрыс  нәтиже  беретін  технологияны  білім  деңгейіне  қарай 
ӛзгертіп, жаңартып пайдаланатын болса, сабақтың нәтижелігі тиімді болмақ. 
Ақпараттық  технологияны  пайдаланудың  артықшылықтары  ӛте  кӛп.  Оқушының 
танымдық  мҥмкіндігін  кеңейте  тҥседі.  Білімді  есте  сақтауға  жақсы  әсер  етеді.  Оқыту 
ҥрдісінде  оқушының  ӛзіндік  қатысуы,  оның  ойлау  қабілетімен  оқуға  деген  ынтасын 
арттырады.  Оқушы  ӛзіне  туындаған  кейбір  мәселелерді  компьютер  арқылы  ӛзі  іздеп, 
ӛзге сайттар арқылы ой – ӛрісін, білімін әрқашан жетілдіріп отырады. 
Сӛзімді  қорыта  келе  жас  ҧрпаққа  білім  беру  жолында  ақпараттық  технологияны 
оқу ҥрдісінде оңтайландыру мен тиімділігін арттырудың маңызы ӛте зор. 
 
БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ӚЗІН-ӚЗІ БАҒАЛАУЫН 
ҚАЛЫПТАСТЫРУ ӘДІСТЕМЕСІ 
Адильшинова З.У., 
педагогика ғылымдарының кандидаты, 
Қ. Жұбанов ат. Ақтӛбе Ӛңірлік Мемлекеттік Университеті, 
Қазақстан, Ақтӛбе 
Файзирахманов М.Р. 
Бестамақ орта мектебінің 
ӛмір қауіпсіздік негіздері мен арнайы әскери дайындық пәндер мұғалімі, 
Қазақстан, Ақтӛбе облысы, Алға ауданы 
 
Педагогикалық  міндеттерді  нәтижелі  шешу  ҥшін  мҧғалім  бастауыш  сынып 
оқушыларының ӛзін-ӛзі бағалауын қалыптастырушы негізгі факторларды ескеруі тиіс. 
Мектеп  бағасы  оқушылардың  ӛзін-ӛзі  бағалауының  қалыптасуына  тікелей  ықпалын 
тигізеді.  Бастауыш  сынып  оқушылары  мҧғалім  бағасына  оңай  бағытталып,  ӛз 
сыныптастарын  ҥздіктер,  екпінділер  мен  ҥлгермеушілер  деп  бӛліп,  әр  топқа  тән 
сапалық  ерекшеліктерді  атап  кӛрсете  алады.  Ҥздіктер  мен  оқу  жетістігі  жоғары 
оқушылардың  ӛзін-ӛзі  бағалауы  жоғары,  ал  ҥлгермеушілер  немесе  бағасы  тӛмен 
оқушылардың ӛз мҥмкіндігіне, ӛзіне деген сенімділігі тӛмен болады. 
Ӛзін-ӛзі  бағалау  дағдысы  дҧрыс  қалыптасқан  оқушыға  белсенділік, ӛмірге  деген 
қҧштарлық,  адамдармен  тез  тіл  табыса  білу,  әзілге  бейімділік  секілді  қасиеттер  тән. 
Мҧндай оқушылардың бойында сынға оң кӛзқарас қалыптасады. 
Ӛзін-ӛзі бағалау – кҥрделі әрі кӛп қырлы қҧбылыс. Келтірілген анықтамалардың 
әрқайсысы  оның  жекеленген  жақтарын  танытады.  Бҧл  жеке  тҧлғаның  белсенділігі, 
дербестігі танылуымен байланысты қасиеті, мҧнда адам ӛзін-ӛзі бағалау, ӛзі жасайтын 
жҧмысты  реттеу  және  жетілдіру  бойынша  ақыл-ой,  әрі  тәжірибелік  қызмет  атқарады, 
сәйкес  білік-дағдыларды  меңгереді.  Қалыптасқан  ӛзін-ӛзі  бағалау  ойлаудың  дамуына 
әсер етеді. 

 
7 
Ӛзін-ӛзі бағалау мәнінде адамның ӛз іс-әрекеттерін, мінез-қҧлқын олардың ҧжым 
ҧсынған  және  қоғам  қағидалары  мен  талаптарына  сәйкес  алдын  ала  белгілеген 
мақсаттарын немесе талаптарын саналы тҥрде бағалау және реттеуді тҥсіну қажет. Ол 
ӛз  әрекеттерін,  және  мінез-қҧлқын  басқаруға,  оларды  тҥзеуге,  іс-әрекет  жоспарының 
жҥзеге асырылуын бақылауға, қажетсіз әрекеттерден ӛзін тежеуге мҥмкіндік туғызады. 
Ӛзін-ӛзі  бақылау  оқушылардың  оқу  әрекеттерінің  барлық  тҥрлерінің  қҧрамдас  бӛлігі 
болып  табылады  және  оның  орындалуының  барлық  кезеңдерінде  жҥзеге  асырылады. 
Ол  әрекеттің  сезімдік  және  қимылдық  компоненттерін  қҧрайды,  оқушыға  қойылған 
мақсат,  белгілінген  жоспар,  меңгерілген  бейне  негізінде  ӛз  іс-әрекеттерін,  бҧл  іс-
әрекеттердің 
нәтижелерін 
бақылауға 
мҥмкіндік 
береді. 
Бастауыш 
сынып 
оқушыларының  ӛзін-ӛзі  бағалауын  қалыптастыру  әдістемесін  жетілдіру  мақсатында 
тӛмендегі заңдылықтар сақталуы тиіс: 
1.  Әр  сабақта  оқу  міндеттеріне  сай  оқушылардың  материалды  ӛз  бетінше 
игеруіне, 
ізденіс 
жҧмысын 
жҥргізуге 
және 
проблемалық 
жағдаяттардың 
ҧйымдастырылуына жағдай жасау. 
2. Бастауыш сынып оқушыларының даярлық деңгейіне сай оқу материалдарын ӛз 
бетінше  игеру  тапсырмаларын  мҥмкіндігінше  кҥрделендіру,  оқушылардың  жас 
ерекшеліктеріне  сәйкес  ӛзіндік  зерттеу  қызметін  жетілдіру,  тапсырманы  орындауға 
жіберілетін уақытты нақтылау, қиындықтарды шеше білуге кӛмектесу. 
3.  Оқушылардың  ӛз  бетінше  оқу  тапсырмаларын  орындауы  ерекше  қадағалануы 
шарт:  а)  ӛзін-ӛзі  бағалауы  тӛмен  оқушылармен  жеке  жҧмыс  жҥргізілуі  керек,  себебі 
кездескен қиындықтар олардың ӛзіне деген сенімсіздігін туғызады; ә) ӛзіндік бағалауы 
жоғары оқушыларға назар аудару қажет, себебі ақыл-ой еңбегін қажет етпейтін жеңіл 
тапсырмалар оларды моральдық қанағаттануын туғызбайды. 
Оқушылардың ӛзін-ӛзі бағалауға бағытталған кейбір жаттығуларды қарастырайық 
Балалардың  мінезін,  тәртібін,  ӛзін-ӛзі  бағалауын  қалыптастыру  ҥшін  ӛзін  ертегі, 
мультфильм, кӛркем шығарманың кейіпкерлерімен салыстыру әдісі қолданылады. 
«Ертегіден келген досым» әдістемесі.Мақсаты: Бала қандай тҧлғалық қасиеттерді, 
әрекеттерді бағалайтындығын және оның таңдау мотивін анықтау. 
Оқушыларға  арналған  ертегілердің  кейіпкерлерінің  ішінен  жолдас  таңдау 
ҧсынылады  және  неліктен  сол  кейіпкерді  таңдағанын  тҥсіндіру  сҧралады.  Егер  бала 
ҧсынылған  кейіпкерлердің  біреуін  де  қаламаса,  ол  ӛзінің  сҥйікті  кейіпкерін  қосуына 
болады. 
«Хат»  әдістемесі.  Мақсаты:  Баланы  не  толғандыратынын,  не  ойлайтынын,  нені 
қажет ететінін, кімді сенімді жолдас ретінде қабылдайтынын анықтау. 
Балаларға  ӛзінің  сҥйікті  ертегі  кейіпкеріне  хат  жазу  ҧсынылады,  не 
толғандыратынын, нені қалайтындығын баяндауға мҥмкіндік туғызылады. 
«Үйшік»  әдістемесі.Мақсаты:  Қиын  жағдайда  бала  кімге  немесе  неге  сене 
алатынын анықтау. 
Балаларға  мына  жағдайды  кӛз  алдына  елестету  ҧсынылады:  «Сен,  орманда 
адасып,  қорқып  тҧрмын  деп  ойла.  Бір  кезде  қалың  орманнан  кең  жарық  алаңқайға 
шығып кішкентай ҥйді кӛрдің. Айтшы, сен ҥйден кімді кездестіргің келеді? Неліктен?» 
«Қонақтар»  әдістемесі.Мақсаты:  Баланың  қандай  қасиеттер  мен  әрекеттерді 
бағалайтындығын анықтау. 
Мҧғалім  балаларға:  «Сендер,  әрине,  кӛп  ертегілер,  мультфильмдер  білесіңдер 
және олардың кейіпкерлерін жақсы кӛресіңдер. Солардың ішінен сендер кімді қонаққа 
шақырар едіңдер? Неге?» 
Берілген  диагностикалық  әдістемелер  ауызша  жеке  және  ҧжымдық  әңгімелесу 
ретінде, немесе жазбаша тҥрде жҥргізіледі және қорытындысы негізінде «Мен кіммін» 
жҧмыс  дәптеріне  сурет  тҥрінде  бейнелей  алады.  Бҧған  қосымша  балаларға  ҧзақ 
мерзімге тапсырма – ӛзі туралы «Мен кіммін» кітабын жазуды тапсыруға болады. «Мен 
кіммін» кітабын жҥргізу ҥшін тӛмендегі әдістер ҧсынылады: 

 
8 
Портретіңізді  салыңыз  немесе  суретіңізді  жапсырыңыз.  Барлық  отбасыңыздың 
суретін  салып,  отбасы  мҥшесінің  суреттерін  жеке-жеке  жапсырыңыз.  Бір  бетті  ӛз 
мінезіңіздің жақсы және жаман жағын жазуға арнаңыз. Бір бетті тілектерге арнаңыз, ол 
ҥшін сӛйлемді жалғастыруға болады: «Мен ӛзіме. тілер едім», «Анама мен тілер едім», 
«Досыма  мен  тілер  едім»,  «Ӛз  еліме  мен  тілер  едім»,  «Бҥкіл  елге  мен  тілер  едім». 
Бірнеше  беттерді  қызықты  нәрселерге,  сҥйікті  ойыншықтарға,  т.б.  арнауға  болады. 
Суретін  салып,  олар  туралы  жазуға  болады.  Ӛзіңіздің  сҥйікті  ертегі  кейіпкеріне  хат 
жазыңыз.  Сіздің  сҥйікті  ойыншығыңыздың  атынан  әңгіме  қҧрап  жазыңыз.  Бірнеше 
бетті  оқу  немесе  демалыс  кезіндегі  кҥндерді  жоспарлап,  қортындылауға  арнаңыз, 
кітапқа сізді нені қызықтыратынның бәрін жазуға болады т.б. 
Оқушының мазмҧндық рефлексиясын дамыту мақсатында жҧмыс дәптеріне жеке 
орындау ҥшін келесі тапсырмалардың диагностикалық жҥйесі ҧсынылып отыр. 
1)Ӛзіндік  тҧлғалық  қасиеттерін,  дағды  мен  қызығушылықтарын  мазмҧнды 
бағалау дағдысын анықтауға арналған жеке тапсырмалар. 
 
 
Адамның жағымды қасиеттерінің қасына - суретін сал, ал жағымсыз қасиеттерінің 
қасына - суретін сал. Ӛзіңде бар қасиеттердің астын сыз. 
шыдамсыз                                  мейірімді 
ҧқыпты                                       кӛңілді 
қырсық мінезді                          қызығушылық танытатын 
әдепті                                          тәртіпті 
адал                                             сабырлы 
сыпайы                                       жалқау 
Ойлан, сен қандай адамсың? Ӛзіңді бес сӛзбен сипатта, оларды жаз. 
Ӛзіңді жақсы білу ҥшін, сӛйлемдерді аяқта. 
Ӛз бойымда ҧнайтыны ... 
Ӛз бойымда ҧнамайтыны ... 
Сӛйлемді толықтыр. 
Менің қолымнан .................. келеді. 
Достарыммен бірге  ...........  аламын. 
Ӛзіңнің ҥй жҧмысың туралы сӛйлемдерді жалғастыр. 
Мен ...................................... ҧнатамын. 
Мен ................ қҧштарлықпен кӛмектесемін. 
Маған ...................................... оңай. 
Мен ҥшін .............................. қызық. 
Мені ..........................ҥшін мақтайды. 
Бос уақытта мен .................................. жақсы кӛремін. 
«Мен есейіп келемін» тақырыбы бойынша сабақта оқушыларға мынадай сҧраққа 
жауап беру ҧсынылады: 
1. «Сыныпта басқа оқушылардан сенің айырмашылығың қандай?» 
Мҧғалім  баланың  ӛзін-ӛзі  бағалау  барысында  қандай  ӛлшемдер  қолдану 
қажеттілігін  (сырт  бейнесі,  оқу  жетістігі,  қызығушылығы  мен  қабілеттері,  тҧлғалық 
қасиеттері, ҧлты және т.б.) анықтап кӛрсету қажет. 
2. Ӛзін-ӛзі жетілдіру талпынысын анықтауға арналған тапсырмалар. 
Адам болу ҥшін ӛз бойыңдағы қандай қасиеттерді тәрбиелегің келеді.? 
Сенің  болашақ  балаларың,  жолдастарың  сені  тҥсініп,  сыйлау  ҥшін,  қандай  адам 
болғың келеді? Негізгі бес қасиетті жаз. 
Есейгенде қандай әлеуметтік рӛл атқаратыныңды жаз. 
Орындауға қажетті рӛлдер мен қасиеттерді бір-бірімен жалға: 
ар                            махаббат 
адалдық                 ӛжеттік 

 
9 
жауапкершілік жанашырлық т.б. 
Ӛзіңнің бойыңда бар қасиеттеріңді толықтырып жаз. 
«Сиқырлы  орындық»,  «Жҥректен  жҥрекке»  ойындары  тҧлғалық  қасиеттердің 
шынайы  бағалауын  қалыптастыруына  және  ӛзін-ӛзі  тануына  ықпалын  тигізеді,  себебі 
ереже  бойынша  бала  ӛз  сыныптастарынан  тек  жағымды,  мақтау  сӛздерін  естиді.  Бҧл 
әрине  баланың  ӛзіне  деген  сенімін,  ӛзіндік  тҧлғасын  қалыптастырып,  ӛзін-ӛзі 
жетілдіруіне 
талпынысын 
арттырады. 
Бастауыш 
сынып 
оқушыларының 
психологиялық-физиологиялық  ерекшеліктеріне  орай,  баланың  білім  алу  ҥрдісін 
кӛрнекі тҥрде кӛрсету, маңызды білім алу нәтижелерінің жалпы «бейнесін» кӛру, оның 
алған  білімдері  мен  біліктерін  тәжірибеде  қолдану  қабілеттерін  демонстрациялау 
мақсатында  портфолио  технологиясын  қолдану  тиімді.  Бастауыш  сынып  оқушысы 
ӛзінің жас шамалық  ерекшеліктеріне орай, бағаның маңыздылығын сезінеді, қайсыбір 
іс-әрекет  ҥшін  қойылған  бағаны  кӛп  жағдайда  отбасы  мен  мектептегі  әлеуметтік 
қарым-қатынастар  жҥйесін  анықтайтын  ӛз  тҧлғасының  бағасы  ретінде  қабылдайды. 
Сондықтан, бастауыш мектептегі портфолио дәстҥрлі ҧпайлық бағаны алмастыра және 
ӛзін-ӛзі 
бағалауды 
толықтыра 
отырып, 
бағаның 
психикалық 
жарақатын 
бейтараптандыруға,  баланың  мектепке  неғҧрлым  табысты  және  жылдам  бейімделуіне 
мҥмкіндік береді. 
Сонымен қатар портфолио: 
- оқушылардың жоғары оқу ынтасын қолдауға; 
-  олардың  белсенділігі  мен  дербестігін  мадақтауға,  оқу  және  ӛз  бетімен  оқу 
мҥмкіндіктерін кеңейтуге; 
- рефлексивті бағалау іс-әрекетінің дағдыларын дамытуға;  
-  оқу  дағдысын  қалыптастыруға  –  мақсаттар  қоюға,  ӛзіндік  оқу  іс-әрекетін 
жоспарлау мен ҧйымдастыруға; 
-  табысты  әлеуметтену  ҥшін  қосалқы  мҥмкіндіктер  мен  алғышарттардың  негізін 
қалауға мҥмкіндік береді. 
- Портфолио қалыптастыру барысында мыналар ескерілуі тиіс: 
-  ашықтылығы  (ақпарат  білім  беру  ҥрдісіне  қатысушылардың  барлығына  дерлік 
қолайлы); 
-  кӛп  аспектілі  (оқушының  білімдерін  ғана  емес,  сондай-ақ  оларды  практикада 
қолдану  білігін;  оның  әлеуметтік  тәжірибесін  бағалау;  оқушының  тҧлғалық  даму 
динамикасын бақылау); 
-  бағаның  мазмҧндылығы  (тек  сандық  кӛрсеткіштер  ғана  емес,  сондай-ақ  оқу 
ҥрдісі де бағаланады); 
- ізгілік бағыты (әрбір оқушының жеке қабілеттерін есепке алу). 
Мҧғалімнің  негізгі  мақсаты  –  оқушыға  білімді  меңгерту  ғана  емес,  оның 
кӛзқарасын ӛзгерту, оқушының жалпы даму деңгейін ҧғыну.