Использованная литература

129 
 
   ЖАРАТЫЛЫСТАНУ ҒЫЛЫМДАРЫ 
(МАТЕМАТИКА, ФИЗИКА, ИНФОРМАТИКА) 
 
 
ӘОЖ  530 
А86 
 
АЙНАЛМАЛЫ ТЕРБЕЛІС ҚОЗҒАЛТҚЫШЫН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ 
 
Асилханов Н., Сейтпанов П.Қ. 
М.Х. Дулати атындағы Тараз мемлекеттік университеті, Тараз қ. 
 
      Қазақстан  Республикасы  президентінің  Ҿкімімен  бектілген  «Қазақстан  –  2050» 
Мемлекеттік  агроҿнімдер  бағдарламасының  негізгі  бағыттарының  бірі  –  еліміздегі  дҽн 
ҿңдейтін  кҽсіпорындарға  арналған  тиімділігі  жоғары  техника  мен  жабдықтар  жасауды 
дамыту болып табылады. Осы мақсатқа жету үшін Еліміздің дҽн ҿңдеу ҿнеркҽсібінің алдына 
маңызды  міндеттердің  бірі  ретінде  дҽн  қоспаларын  сұрыптау  жҽне  оларды  сыртқы 
қоспалардан тазалайтын техника мен технологияны жетілдіру тапсырылған [1].  
      Еліміздің  агроҿнеркҽсіп  кешенінің  маңызды  тиектерінің  жарма  ҿндірісі  екені 
белгілі.  
Осы  жарма  ҿңдеу  технологиясының  жауапты  операцияларының  бірі  –  жарма  бҿлу 
(крупоотделение), яғни қауызды жҽне қауызсыз жарма дҽндерін сұрыптау болып табылады.   
Қазіргі  таңда  осы  технологиялық  операцияны  орындау  үшін  қауыздау  ҿнімдерін  сұрыптау 
процесінің  тиімділігі  жоғары  болғандықтан  ҽлемнің  жарма  зауыттарында  негізінен 
Германияның  «Nagema»  фирмасы  шығаратын  «падди-машина»  жұмыс  істеуде  [2].  Падди-
машинаның  негізгі  жұмысшы  органдары  жайғасқан  кузов  түзу  сызықты  ілгерілемелі 
тербеліс жасайды. 
       Машинаның қозғалтқыш механизмі металлдан жасалған кузов астында орналасқан 
жҽне  оған  ілгерілемелі  тербеліс  береді.  1-суретте  қозғалтқыш  механизмнің  кинематикалық 
схемасы келтірілген. 
      Падди-машина  келесі  тҽртіппен  жұмыс  істейді.  Электрқозғағыш  1  білігінің 
айналысы  жылдамдықтар  вариаторы  2  мен  ременді  беріліс  3  арқылы  дискілі  маховикке  4 
беріледі. Маховик білігінде кривошип 5 бар. Кривошип пен шатун 6 арқылы машина кузовы 
тербелмелі  қозғалыс  жасайды.  Кузов  шеңберлі  сегмент  түрінде  жасалған  жҽне  тербеліп 
тұратын  опоралар  8  кҿмегімен  түзу  сызық  бойымен  қозғалады.  Осы  опоралар  қысқыш 
серіппелер  кҿмегімен  корпусқа  бекітілген  жҽне  демпфирлі  құрылым  рҿлін  атқарады. 
Опоралар  тербелген  кезде  осы  серіппелерде  тербеліп  тұрған  кузовтың  инерция  күштерін 
теңгеруге бағытталған серпімді күштер пайда болады.  
      Падди-машинаның  қозғалтқыш  механизмінің  негізгі  артықшылығы  –  жүйені 
тоқтаусыз іске қосу. 

130 
 
 
Сурет 1 
        
      Ал,  отандық  ғалымдар  Оспанов  А.Б.  осы  жарма  бҿлу  процесін  іске  асыратын, 
жұмысшы  органы  айналмалы  тербеліс  жасайтын  вибросұрыптағыш  ұсынған  [3]. 
Вибросұрыптағыштың  жұмысшы  органы  (сурет  2)  сыртқы  2  жҽне  ішкі  3  цилиндрлік 
порогтармен  шектелген  сақина  тҽріздес  канал.  Мұндағы  сыртқы  порог  биіктігі  ішкісінен 
үлкен.  Каналдың  түбі  1  биіктігі  5-6  мм  болатын  радиалды  рифлилер  4  бекітілген 
горизонталь  бет  түрінде  жасалған.  ,  причем  высота  первого  больше,  чем  второго.  Сыртқы 
сақиналы  порогтың  астыңғы  жағында  біркелкі  таралған  сегіз  шығарғыш  терезелер  бар. 
Жұмысшы  орган  орталық  тік  ҿске  қатысты 
cos
0
t
  (мұндағы 
0
-  бұрыштық, 
- 
тербеліс жиілігі) заңымен айналмалы тербеліс жасайды.  
  Сұрыптау барысында тығыздығы жоғары жҽне геометриялық ҿлшемдері кіші болып 
келетін  қауызсыз  дҽндер  тербеліс  ҽсерінен  қоспаның  тҿменгі  қабаттарына  түседі,  ал 
тығыздығы  тҿмен  жҽне  геометриялық  ҿлшемдері  үлкен  болып  келетін  қауызды  дҽндер 
жоғарғы  бетіне  қалқып  шағады.    Осының  нҽтижесінде  қауызды  жҽне  қауызсыз  жарма 
дҽндері сұрыптау схемасына (сурет 2б) сҽйкес екіге жіктеледі.  
                                                          
 
Нешелушенные зерна овса 
       Шелушенные 
зерна овса 
 

131 
 
                                                      
Сурет 2 
 
 
    
      Осы  вибросұрыптағыштың  жұмысшы  органы  айналмалы  тербеліс  жасау  үшін 
қозғалтқыш  механизм  ретінде  тҿрт  тиекті  шарнирлі  механизм    (иінді-білікті  –  шатунды 
механизм)  қабылданған  (сурет  3).  Ол  иінді-біліктен  1,  шатуннан  2  жҽне  сұрыптағыштың 
жұмысшы  органына  қатты  етіп  бекітілген  кулисадан  3  тұрады.    Осы  қозғалтқыш 
механизмнің  геометриялық  параметрлері  сақина  тҽрізді  жұмысшы  каналының  бұрыштық 
амплитудасы 
O
12
,    жиілігі 
120
n
терб/мин      болатын  айналмалы  тербеліс    жасауын 
қамтамасыз етеді. Бірақ, осы кинематикалық қатты қозғалтқыштың жұмыс істеу барысында 
тербелістегі  жұмысшы  органдардың  инерция  күштері  толық  теңгерілмейді  жҽне  энергия 
шығыны жоғары болады [4].  
 
 
 
      Қозғалтқыш  механизмнің  кинематикалық  жұптарына  ҽсер  ететін  динамикалық 
күштерді    жҽне  энергия  шығынын  азайту  мақсатында  иінді-білікті-шпатунды  жазық 
рычагты  механизмнің  орнына  ең  қарапайым  жҽне  динамикалық  жүкетеме  кҿп  болмайтын 
иінді-білікті-сырғымалы механизмді қолданған жҿн. Ол (сурет 4) иінді-біліктен 1, шатуннан 
2  жҽне  сырғымадан  3  тұрады.  Ал  сақиналы  канал  сырғымаға  бекітілген  тісті  рейка  4  мен 
сұрыптағыштың жұмысшы органы оған қатты бекітілген тісті доңғалақ секторы 5 жұбының 
кҿмегімен айналмалы тербеліс жасайтын болады. 
      Механизмнің тиектерінің ҿлшемдерін жұмысшы органның тербеліс амплитудасына 
сҽйкес  анықтаймыз.  Егер,  жұмысшы  органның  тербелісінің  бұрыштық  амплитудасы 

132 
 
O
12
 екенін ескерсек жҽне  тісті доңғалақтың бҿлгіш диаметрін 300 мм етіп қабылдасақ, 
сырғыманың жалпы жүріс жолы  
 
                                         
мм
R
B
B
II
I
8
,
62
30
300
14
,
3
2
30
2
 
 
 
 
 
       
      Олай  болса,  иінді-біліктің  ұзындығы  ОА  =  31,4  мм  болғаны,  ал  шатунның 
ұзындығын  АВ  =  120  мм  етіп  қабылдаймыз.  Қарастырып  отырған  вибросұрыптағыштың 
жұмысшы  органының  тербеліс  жиілігі  n=120  терб/мин  екенін  ескерсек,  қозғалтқыш 
механизмнің иінді-білігінің айналу жиілігі 60 айн/мин болады. 
      Сонымен,  келесі  ғылыми  зерттеулердің  мақсаты  ұсынылған  иінді-білікті-
сырғымалы  механизмге  кинематикалық  жҽне  кинетостатикалық  талдаулар  жүргізіп, 
механизм жұмысының математикалық үлгісін жасап, оны нақты эксперимент нҽтижелерімен 
салыстыра отырып, динамикалық тиімді қозғалтқыш механизм жасау болып табылады.    
 
      Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 
      1. «Қазақстан - 2050» 
      2. Соколов А.Я., Журавлев В.Ф. и др. Технологическое оборудование предприятий 
по хранению и переработке зерна. – М.: Колос, 1984. – 445 с.  
      3. Оспанов А.Б. Вибрационное разделение смеси шелушеного и нешелушеного риса 
самосортированием в кольцевом канале. Дисс. . . канд. техн. наук. –М.: 1991. 
      4. Садибаев А.К. . . . . Дисс. . . канд. техн. наук. –Тараз: 2002. 
 
Аннотация.  В  данной  статье  рассматривается  об  обсуждение  способов  улучшить 
вращательные колебания двигательного аппарата. 
Annotation.    In  this  article  examined  at  the  discussion  of  methods  to  improve  the  rotatory 
vibrations of motive vehicle. 
 
 

133 
 
υ 
z  S 
ӘОЖ 539.1 
Б 18 
 
ҚҦЛАП КЕЛЕ ЖАТҚАН ШАРИК ӘДІСІМЕН СҦЙЫҚТЫҢ ТҦТҚЫРЛЫҚ 
КОЭФИЦЕНТІН АНЫҚТАУ 
 
Байжҧман К.А., Кӛшербаева М.Р., Мейрамбаева Ә.Б. 
Тараз мемлекеттік педагогикалық институты, Тараз қ. 
 
Барлық реал сұйықтарда оның бір қабаты екінші қабатына қарағанда орын ауыстырса, 
онда  үйкеліс  күші  пайда  болады.  Жылдамырақ  қозғалушы  қабат  жағынан  жайырақ 
қозғаушы  қабатқа  оның  қозғалысын  үдететін  күш  ҽсер  етеді.  Керісінше  жай  қозғалатын 
қабаттан жылдамырақ қозғалатын қабатқа кідіртетін күш ҽсер етеді. Бұл ішкі үйкеліс күші 
деп аталатын күштер, қабаттар бетіне жанама бағытымен бағытталған [1,22б].  
Бір-бірінен      z  –  арақашықтықтағы  екі  қабат,  сҽйкес  υ
1 
жҽне  υ
2
  жылдамдықпен 
соғылсын делік 
 
υ
1
- υ
2
= υ 
болсын. 
z  –  арақашықтығының  есептейтін  бағыт,  қабат  қозғалысының  жылдамдығының 
бағытына перпендикуляр болады.  
Қабаттан  қабатқа  ҿткенде  жылдамдық  қалай  ҿзгеретінін  кҿрсететін  υ/z  –  шамасы 
жылдамдықтың градиенті деп аталады. [2,226б]  
Ішкі үйкеліс күші F жылдамдықтың градиентіне пропорционал, олай болса,  
 
F=η 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1-сурет 
 
Қатты  дене  сұйықпен  жанасқанда  оның  бетінде  сұйық  молекулалары  жабысып, 
молекулалық  қабат  түзеді.  Сұйықтан  денеге  жұққан  қабаты  дене  қандай  жылдамдықпен 
қозғалса,  сондай  жылдамдықпен  қозғалса,  сондай  жылдамдықпен  қозғалады.  Бұл  қабат 
кҿрші қабат бҿлшектерін ілестіреді.  
Тҽжірибелер  кедергі  үшін  дененің  қозғалыс  жылдамдығына  дененің  геометриялық 
пішініне,  оның  сызықтық  пішініне  дене  бетінің  күйіне  жҽне  сұйықтың  тұтқырлығына 
байланысты екенін кҿрсетеді. 
Кедергі күші f тыныштықтағы сұйықта қозғалатын сфералық пішіндегі дене үшін оңай 
анықталады. Дж.Стокстың теориялық есептеулерінен алынған кедергі күштің ҿрнегі  
 
f=3πηdv(1) 
 
z
 
z
 
z
 
z
 
z
 
z
 
z
 
z
 

134 
 
Мұндағы  η  –  тұтқырлық  коэфиценті,  d–  шарик  диаметрі,  v  –  шариктің  қозғалыс 
жылдамдығы.  Сұйықтың  табиғатына  байланысты  η  шамасы  сұйықтың  ішкі  үйкеліс 
коэффиценті немесе тұтқырлық коэффиценті деп аталады.  
Тұтқырлық  коэффиценті  дегеніміз  жылдамдық  градиенті  1-ге  тең  болғанда, 
жылдамдықтың  ығысу  бағытымен  сұйық  қабаты  қозғалысы  кезінде  бірлік  ауданда  пайда 
болатын ішкі үйкеліс күшіне сан жағынан тең физикалық шама. 
Сұйықта құлап  келе жатқан  шарикке f  күшінен  басқа  ауырлық  күші    P  дене  салмағы 
жҽне  кері  итеруші  күш  F  (Архимед  заңы)  ҽсер  етеді.  Қарастырылып  отырған  жағдайда 
денеге ҽсер етуші барлық күштерге тең ҽсерлі күш R  
 
             R = P – F – f       (2) 
 
Егер  шарик  тығыздығын  ρ,  сұйық  тығыздығын  ρ
,, 
ауырлық  күші  үдеуін  g,  шарик 
кҿлемін Vдеп белгілесек, онда P = ρgV,  F = ρ
,,
gV  болады.  (3) теңдеуді ескерсек, тең ҽсерлі 
күш  
 
R = gV (ρ - ρ
,
) – 3πηdv   (4) 
 
болады.(4)  формула  тең  ҽсерлі  күші  жылдамдыққа  тҽуелді  екенін  кҿрсетеді.  Сұйық 
ішінде  құлап  шариктің  жылдамдығы  артады.  Алайда  жылдамдықтың  артуы,  тең  ҽсерлі  R
, 
нҿлге  айналатын  оның  қандай  да  бір  υ
0
мҽнінен  артпайды.  Осы  кезден  бастап  шарик 
υ
0
жылдамдықпен  инерциясы  бойынша  бірқалыпты  қозғалады.  R=  0  болғанда    υ  =  υ
0 
  деп 
жҽне шариктің кҿлемі формуласын ескере отырып (4) теңдеудің тұтқырлық коэфицентінің n 
ҿрнегін аламыз[3,317б]. 
 
                                                                       g     ρ - ρ
,
 
                                                      η                                        d
2 
 
 
              18      υ                               (5) 
 
           Бірқалыпты қозғалыс υ
0
 жылдамдығын шариктің белгілі бір l
орт
  жолын t уақытта 
жүріп ҿтуін бақылау аралығын анықтауға болады. Онда (5) формуланы мына түрде жазуға  
болады.  
                                                                        g         ρ - ρ
,
 
                                                             η =                             d
2 
Ʈ  
 
            18       l
орт                                   
(6) 
 
 Осы  мақалаға  негіз  болған  η  шамасы  эксперимент  жүзінде  тауып  алынған  шаманың 
теориялық  мҽнге жуық  екеніне кҿз жеткізу  үшін біз ТарМПИ  №6  оқу  ғимаратының №305 
аудиториясында  орналасқан  жаңа  лабораториялық  қондырғыны  пайдаландық.  Заманауи 
үлгіде жабдықталып, кҿздеген  мақсатымызға  жету  үшін  мүмкіндікті  барынша  пайдалануға 
тырыстық.  Нҽтижесінде  алынған  сандық  шамалардың  негізінде  эксперимент  нҽтижесі 
тҿмендегідей түрде болды:  
 
Кесте 1 
 
Температура 
0
С 
№ 
d, мм  Ʈ, сек  η 
Температура 
0
С 
№ 
d, 
мм 
Ʈ, 
сек 
η 
 
 
25
0
С 
1 
2 
21,93 
2,3 
 
 
40
0
С 
4 
1,5 
5,95 
0,3 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
30
0
С 
2 
1,8 
10,11 
0,9 
 
 
45
0
С 
5 
1,5 
4,45 
0,2 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

135 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
35
0
С 
3 
1,7 
6,72 
0,5 
 
 
50
0
С 
6 
1,5 
4,38 
0,2 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
           Сонымен 
қатар  сұйықтың  тұтқырлық  коэффицентінің  температураға 
байланысын η=f(t) тҽуелділігі арқылы алдық.  
 
 
 
           3 
 
           2       
 
           1 
 
 
 
                                           25     30      35       
 
Яғни t артқан сайын η мҽнінің кемитінін анық кҿруге болады. Бұл ҿз кезегінде сұйық 
құрамындағы  молекулалардың  бір-бірімен  соқтығысу  жылдамдығының  артуымен 
түсіндіріледі.  
 
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 
1.
 
Абдуллаев Ж. Жалпы физика курсы. Алматы: Ана тілі, 1991. 307 б. 
2.
 
Телеснин Р.В. Молекулярная физика М: Наука, 1978. 229 с. 
3.
 
Кикоин А.К., Кикоин И.К. Молекулярная физика М: наука, 1978. 322 с. 
4.
 
Бижігітов Т. Жалпы физика курсы.Алматы, 2013.889б. 
5.
 
Қойшыбаев Н. Физика.Алматы:Атамұра, 2008.295б. 
 
Аннотация.  В  данной  статье  рассматривается  зависимость  между  температурой  и 
коэффицентомвязкости  жидкости.  А  также  рассматривается  понятие  вязкости,  причиной 
которой является перенос количества движения молекулами, переходящими из одного слоя 
в другой. 
Annotation. This article discusses the relationship  between temperature and viscosity of the 
liquid.And also discusses the concept of viscosity, caused by yavlyaetsyaperenos of the molecule 
passing from one layer to another one. 
 
 
ӘОЖ 378. 147+51 
М85 
 
МАТЕМАТИКАНЫ ОҚЫТУ САПАСЫН ЖАҚСАРТУДЫҢ 
БІРІНШІ КЕЗЕКТЕГІ КЕЙБІР МӘСЕЛЕЛЕРІ ТУРАЛЫ 
 
Мҥсілімов Б., Мақҧлбекова Р., Мейіртан Г. 
Тараз мемлекеттік педагогикалық институты, Тараз қ. 
 
Ғылым мен техниканы математикаландыру кезеңінде, нарықтық экономика жағдайына 
кҿшу  барысында  халық  шаруашылығына  математикадан  дайындығы  жоғары  мамандар,  ал 
жоғары  оқу  орындарына  қабілеті  жоғары,  математикадан  дайындығы  жақсы  қалыптасқан 
қабілетті  жастар  қажет  болады.  Осы  себептен  математиканы  кеңінен  жҽне  тереңдетіп 
оқытудың  ҽртүрлі  жолдары  жҽне  формаларын  мектеп  оқу  үрдісіне  жүйелі  түрде  тҿменгі 
сыныптардан бастап енгізе беру қажет. 
η, пуаз 
t,
 0
C 
. 
. 
. 

136 
 
Бүгінгі  күнгі  математика  пҽні  мұғалімі  мектептегі  оқыту  қызметінде  оқу  пҽнінің 
мазмұнының  кҿлемін  анықтаумен  жҽне  сабаққа  қажетті  оқулық  материалдарды  іріктеумен 
(таңдаумен)  қатар,  оны  оқытуды  қазіргі  заман  талабына  жҽне  технологияларына  сай 
ұйымдастыра білуі тиіс болады. Ҿйткені бүгінгі таңдағы оқыту үрдісі жаңа ҽдіс-тҽсілдерді, 
жаңаша  идеяларды  қолдануды  талап  етеді.  Сондықтан  бүгінгі  математика  пҽні  мұғалімі 
заман кҿшіне ілесу үшін ҿз білімін жетілдіріп отыруы қажет. 
Сол  үшін  кез  келген  математика  пҽні  мұғалімі  бірінші  кезекте,  алдымен  мына 
мҽселелерге  жете  (формальді  емес  саналы  түрде)  назар  аударуы  тиіс  болады.  Тікелей  оқу 
процесінің  (үрдісінің)  екі  қыры  бар  екендігін  де  ҽрбір  пҽн  мұғалімі  саналы  түсінуі  керек: 
сабақ  беру  жҽне  оқу  (оқып-үйрену).  Бұдан  жалпы  оқыту  жҽне  білім  алу  ҽдістері  бірінші 
кезекте сабақ беру ҽдістері мен оқып-үйрену ҽдістерін қамтитынын байқаймыз. 
Математика  пҽні  мұғалімі  оқыту  процесінде  қайсыбір  ҽдісті  болмасын  дұрыс,  тиімді 
қолдана алуы үшін алдымен сол ҽдісті ҿзі жете білуі жҽне меңгеруі керек. Сол үшін ол: 
-осы  ҽдістің  мҽнін  түсінуі  жҽне  оқытудың  нақты  жағдайларында  оны  қолдана  білуі 
тиіс; 
-оқыту процесінде қайсыбір ҽдістің жиі (анық жҽне жанама) кездесетін түрлерін білуі 
қажет; 
-осы  ҽдісті  қолданудың  оқыту  процесінде  кҿрінетін  жағымды  жҽне  жағымсыз 
жақтарын білуі, оның тиімділігін бағалай алуы тиіс; 
-мектеп  математика  курсының  қандай  тақырыптарын  осы  ҽдіспен  оқытудың  қолайлы 
жҽне тиімді болатынын анықтай білуі керек;  
-оқушыларды  оқу  материалын  тиімді  меңгере  (оқып-үйрене)  алуға,  нҽтижесінде  ҿз 
бетінше білім ала алу ҽдісіне машықтандыруы керек болады. 
Мысалы,  математика  пҽні  мұғалімі  тҿменгі  сыныптардан  бастап  математиканы 
оқытуда  оқушылар бойында мына тҿмендегі тҽсілдерді (ҽдістерді) қосымша қалыптастыра 
білсе,  онда  оқушылардың  келешекте  математикадан  сапалы  білім  алу  фундаменті  сҿзсіз 
түрде берік жҽне сенімді қаланатын жҽне тиімді қалыптасатын болады: 
-нақты  тақырыптар  бойынша  негізгі  нақты  түсініктер,  анықтамалар,  ережелер  жҽне 
формулаларды атап-қадап сенімді бекітуді қамтамасыз ету жҽне оны үнемі бақылауда ұстау 
(қажет жағдайда деркезінде қайталауды, бекітуді іске асырып отыру); 
-есептерді  шығару  тҽсілдері  жҽне  ҽдістері  алгоритмдерін  нақты  меңгерту  жҽне  үнемі 
жаздырту, кҿбірек ҿз бетінше машықтандыруды қалыптастыру; 
-есепті  шығару    алгоритмінің  ҽр  қадамын  нақты  аргументациялап  отыруды 
мүмкіндігінше  сабақ  үстінде  пайдалану,  ал  үй  тапсырмаларын  жҽне  ҿзіндік  жұыстарды 
орындауда ол тҽсілді жүйелі  түрде қолданып отыруды міндеттеу. 
Бүгінгі  математика  пҽні  мұғалімі  ҿз  бетімен  (ҿзіндік)  жұмыс  істеудің  бүгінгі  заман 
талабына  сай  оқушылардың  оқу-танымдық  іс-ҽрекеттерінің  негізгі  формасына  айналып 
отырғандығын  да  жете  түсінуі  керек    болады.  Сондықтан  бұл  бағыттағы  жұмыстардың 
тиімділігі пҽн мұғалімінің осы іс-ҽрекеттерді дұрыс жоспарлай білу біліктілігіне жҽне оны 
іске  асыра  алуына  тікелей  байланысты  болады.  Белсенді  оқу-танымдық  іс-ҽрекет 
оқушылардың  ой  еңбегі  мен  практикалық  ҽрекетінің  жҽне  қызметінің  нҽтижелі  болуының 
кепілі. Тҽжірибе кҿрсетіп  отырғандай,  бүгінгі  күні  –  ҿз  бетінше  ізденуді,  оқушылардың  ҿз 
бетінше  жұмыс  істеулерін  ұтымды  ұйымдастыра  алатын,  қажет  кезінде  проблемалық 
жағдайлар  туғызып,  оқушылардың  назарын  басты  оқулық  проблемаларды  ҿз  бетінше 
шешуіне бағыт-бағдар бере алатын мұғалім оқу процесінде, жалпы оқытуда жақсы нҽтижеге  
жете алады. 
Қазіргі кезеңдегі сабақты дұрыс ұйымдастырып жҽне оны жүргізуге қойылатын негізгі 
талап – оқушылардың белсенді іс-ҽрекеттік сезімін оята отырып, олардың ҿз бетінше оқулық 
іс-ҽрекеттерін ұйымдастыра жҽне басқара білуін қамтамасыз ету. 
Математиканы  оқытуды  есептер  шығарусыз  тиімді  жүргізу  мүмкін  емес  екендігін  ҽр 
математика  пҽні  мұғалімі/оқытушысы  түсінеді  жҽне  біледі.  Бірақта,  оқу  процесінде  есеп 
шығару  математиканы  оқыту  мақсаты  ретінде  де,  оны  оқыту  ҽдісі  (тҽсілі)  ретінде  де 
пайдаланылатындығын  жете  түсінбейтін  пҽн  мұғалімдері  де  кездеседі.  Математика  ғылым 
жҽне пҽн ретінде есептеулер жүргізу мұқтаждығынан пайда болған, дамыған жҽне дамитын 
да  болады.  Демек,  осы  жағдайларды  саналы  түсінген  пҽн  мұғалімдері  ғана  математиканы 
оқытудың  тиімді  тҽсілдерін  жҽне  ҽдістерін  ҿзі  таңдай  жҽне  оларды  үйлестіре  пайдалана, 
қолдана алатын болады. 

137 
 
Математикадан есеп шығару – ерекше жұмыс, ой жұмысы. Есептің құрылымына назар 
аударайық,  есеп  шарттардан  жҽне  талаптардан  құралады.  Сондықтан  есепті  шығаруды 
тиімді  ұйымдастыра  білу,  логикалық  байланысын,  сабақтастығын  аша  жҽне  оның 
математиканы  оқытудағы  оқулық  рҿлін  күшейте  алу  үшін,  пҽн  мұғалімі  мына  тҿмендегі 
мҽселелерді ҿзі саналы нақты түсінуі жҽне сенімді білуі тиіс болады. 
Есеп  қарастырылатын  объектілеріне  байланысты  –  практикалық  жҽне  математикалық 
болып екіге бҿлінеді. Теорияға байланысты стандартты жҽне стандартты емес есеп түрлері 
болады. Дайын ережелердің кҿмегімен шығарылатын есеп стандарттық, ал шығару жолдары 
дайын  ережелер  арқылы  бірден  табыла  қоймайтын  есептер  –  стандартты  емес  есептерге 
жатады.  Есепке  қойылған  талапқа  сай:  есептеу;  дҽлелдеу;  зерттеу;  салу    есептері  болып 
бҿлінеді.  
Дидактикалық  мақсаттарына  қарай  есептер  үш  түрге  бҿлінеді:  танымдық  есептер: 
бұлар  арқылы  жаңа  білім  алынады;  машықтану  есептері:  орнықты  (тиянақты)  білім 
дағдылары қалыптасады; дамыту есептері: шығармашылық ойлауды қажет ететін есептер. 
Есепті  шешу  кезінде  қандай  ойлау  түрінің  басым  болуына  байланысты  есептерді 
алгоритмдік, жартылай алгоритмдік жҽне эвристикалық деп шартты түрде үшке бҿледі.  
Танымдық  есептер    негізінен  жартылай  алгоритмдік,  дамытушы-эвристикалық 
есептерге  жатады.  Формула  немесе  ереже  бойынша  шығарылатын  есептер  алгоритмдік, 
жартылай алгоритмдік болып келеді. 
Оқытудағы  математикалық  есеп  дегеніміз  –  математикадағы  заңдылықтар,  ережелер 
мен  ҽдіс-тҽсілдер  негізінде  оқушылардың  ойлануы  мен  нақты  іс-ҽрекеттерін  талап  ететін 
жҽне математикалық білімді меңгеруге, оларды практикада қолдана білуге дағдыландыруға, 
ойлау  қабілетін  дамытуға  бағытталынған  ситуация.  Сондықтан  есеп  шығару  матемтиканы 
оқытудың  жетекші  бағыты.  Себебі  –  есеп  шығару  математикалық  ұғымдарды 
қалыптастыруға,  бекітуге,  байытуға,  тереңдетуге,  дамытуға,  оқушылардың  математикалық 
ойлауын ҿрістетуге, білімдерін практика жүзінде қолдануға, олардың бойында табандылық, 
ізденгіштік жҽне еңбек сүйгіштік қасиеттерін тҽрбиелеуге жол ашады. 
Математикалық  есептерді  шығарудың  дидактикалық  мақсаттарына  мыналар 
енетіндігін ҽрбір пҽн мұғалімі саналы жҽне жете түсінуі, білуі тиіс болады: 
-жаңа математикалық ұғымдар мен мағлұматтарды ендіру, үйрету, бекіту; 
-практикалық біліктілік, іскерлік жҽне оқытудың тиімді оң дағдыларын қалыптастыру; 
-білімнің  тереңділігін,  тиянақтылығын  (баяндылығын)  қалыптастыру,  бақылау, 
тексеру; 
-оқыту процесінде проблемалық мҽселе  қою жҽне проблемалық ахуал туғызу; 
-оқулық материалды деркезінде пысықтау, жалпылау жҽне қорытындылау; 
-оқушылардың  творчестволық  (шығармашылық)  қабілетін  тҽрбиелеу,  қалыптастыру 
жҽне дамыту; 
-математиканың  политехникалық  (қолданбалық)  принциптерін  кҿрсету  жҽне  іске 
асыру; 
-т.с.с. 
Практика  жүзінде  математика  сабақтарының  жартысынан  кҿбісі  есеп  шығаруға 
арналады. Мысалы, оқу процесі дұрыс ұйымдастырылған жҽне жүргізілген жағдайда ҽрбір 
мектеп бітіруші шамамен  (орта есеппен) 14-15 мыңдай есептер шығаруы тиіс екен. Соның 
ҿзінде бүгінгі күні кҿптеген мектеп бітірушілер математикадан тестік тапсырмаларды дұрыс 
деңгейде  орындай  алмай  жатады.  Бұл  жағдай  ҽлі  де  болса  мектеп  математика  курсын 
оқытуда кейбір пҽн мұғалімдерінің оқушыларды есеп шығаруға жеткілікті деңгейде үйрете 
алмай  отырғандығын  білдіреді.  Сондықтан  жоғары  оқу  орны  қабырғасында  келешек 
математика пҽні мұғалімін сапалы деңгейде дайындау үшін  есеп шығару бағытында бірінші 
кезекте мына мҽселелерді оң шешуге қол жеткізілуі тиіс деп есептейміз: 
1.Мектеп  математика  курсындағы  есептердің  классификациясын  (типологиясын)  білу 
жҽне соған сҽйкес солардың барлық түрлерінің ерекшеліктерімен танысу. 
Оқыту үрдісінде қарастыратын есептер, оның ішінде оқу есептері ҿздерінің атқаратын 
қызметтеріне  қарата  бҿлінеді.  Мысалы,  кейбір  есептер  жаңа  математикалық  ұғымдар  мен 
мағлұматтарды ендіру, үйрету, бекітуге арналса, келесілері оқушылардың білімін, іскерлігін 
жҽне  дағдыларын  қалыптасыру  деңгейін  бақылауға,  үшіншілері  білімді,  іскерлікті  жҽне 
дағдыларды  тереңдетуге,  дамытуға  арналуы  мүмкін.  Соған  сҽйкес  пҽн  мұғалімі 

138 
 
оқушылардың  жеткілікті  теориялық  білімін  қалыптастыру  жҽне  дамыту  үшін    кҿптеген 
арнаулы іріктеп алған есептерді қолдануы қажет болады. 
Мектептік  оқу  бағдарламасы  мҽтіндік  есептерді  арифметикалық  тҽсілмен  де, 
алгебралақ тҽсілмен де шығаруды қарастырады. Сондықтан оқушыларды есепті шығарудың 
тиімді, ыңғайлы қысқа жолын таба білуге жүйелі түрде үйрету  пҽн мұғалімі іскерлігінің ең 
маңызды қырларының бірі болып табылады. 
2.Ҽрбір студенттің  (болашақ математика пҽні мұғалімінің) математикалық  есептерді 
ҽдістемелік тұрғыдан талдай білуін қалыптастыру. 
Жалпы  математикалық    есептерді  тиімді  түрде  талдай  білу  үшін  оларды  үш  топқа 
бҿледі: 
-теориялық білім – математикалық пайымдауларды делелдей білу; 
-математикалық    есептер  –  нақты  тақырыптарға  берілген  арнаулы  есептердің 
атқаратын қызметін анықтау, жақсылап түсіну; 
-теориялық  білім  мен  математикалық  есептер  (ҽсіресе,  практикалық  жҽне  ҿмірлік 
есептер) арасындағы мазмұнды байланысты орната білу. 
3.Есеп  шығару  үрдісінде  оқушылардың  іс-ҽрекетін  ұйымдастыра  білу.  Ҿйткені 
математиканы  оқытуда  оның  есептерін  шығарудың  іс-ҽрекетін  тиімді  ұйымдастыра  білу, 
белсендіру жалпы математиканы оқыту үрдісінде басты орын алады. 
4.Есептің шығарылу барысын талдай білу. Ҿйткені есеп шығару барысында оны талдау 
арқылы  теориялық  білім  (аргументациялап  отыру)  қолданылады,  нҽтижесінде  алған, 
меңгерген білімнің маңызын, ҿзектілігін нақты анықтау үрдісі жүргізіледі. 
5.Есептің  шығарылуы  барысын  дұрыс  жаза  білу.  Есептің  шығарылуын  жазудағы  ең 
басты  мҽселе  –  оның  дұрыс  негізделінгенін  (аргументацияланғандығын)  кҿрсету.  Оны 
кҿрсету үшін берілген есепті шешуде қолданылған алгоритмнің ҽр қадамын нақты жазуды, 
түсіндіруді  қажет  ететін  жайттарға  жүйелі  түрде  комментарийлер  бергізіп  отыруды  іске 
асыру керек болады. 
6.Нақты  тақырыптарды  оқыту,  меңгерту  процесінде  пайдаланылатын  есептерді 
мазмұнды жҽне деңгейлеп іріктеу, сол іріктеліп алынған есептердің жүйесін құра білу. 
Пҽн мұғалімі нақты сабақта пайдаланатын есептерді іріктеп алуға да жеткілікті назар 
аударуы қажет. Ҿйткені сабақта пайдаланатын есептер оның негізгі мақсаттарына сай болуы 
тиіс.  Мысалы,  оқушыларға  бұрын  таныс  емес  жаңа  ұғым  енгізу  қажет  болса,  онда  осы 
ұғымды  тиімді  енгізуге  кҿмек  жасайтын,  оның  мазмұнын  толық  ашуға  мүмкіндік  беретін 
есептер  қарастырылуы  тиіс  болады.  Сонымен  қатар,  ҽрбір  ұтымды  таңдаланған  есеп  жҽне 
оны тиімді пайдалану оқушылардың білімі мен  біліктілігін жақсы үйлестіруге, материалды 
сенімді бекітуге жҽне тереңдетуге мүмкіндік береді.  
Қазіргі  кездегі  мектеп  алдында  тұрған  басты  мақсаттардың  жҽне  міндеттердің  бірі  – 
оқушылардың  жалпы  білім  деңгейін  арттыруда  математикалық  білімді  жалпы  білім 
локомативі  ретінде  тиімді  пайдалану,  оларға  ҿз  беттерімен  білім  алу  жолдарын  үйрету, 
болашақта  алған  білімдерін  практикалық  мұқтаждықтарына  пайдалана  алатын  жолдарға 
бағыттау  жҽне  бейімдеу.  Бүгінгі  күні  бұл  бағытта  Назарбаев  зияткерлік  мектебінде 
енгізілген жеті модульдік бағдарлама ҽдісі (технология) оқытуда жақсы нҽтижелер беруде. 
Ҽлемдік  тҽжірибеге  негізделе  отырып  жасақталған  бұл  бағдарлама  оқушылардың 
қалай  оқу  керектігін  үйреніп,  соның  нҽтижесінде  еркін,  ҿзіндік  дҽлелін  нанымды  жеткізе 
алатындай,  сенімді,  сыни  пікір-кҿзқарастары  жүйелі  дамыған,  танымдық  қызығушылығы 
мен мүмкіндігі жоғары оқушы қалыптастыруды мақсат етеді. 
Математикалық білімді жҽне біліктілікті толықтырудың, дамытудың басты кҿзі – кітап, 
оқулық  жҽне  ғылыми-кҿпшілік    ҽдебиеттер,  арнаулы    ғылыми-ҽдістемелік  журналдар 
болатындықтан,  оқушыларға  оқыған  ҽдебиеттері  бойынша  жүйелі  түрде  баяндамалар, 
рефераттар, математикалық шығармалар, эсселер жаздыртып отырған жҿн. Ҿйткені, бүгінгі 
күні  ҽлемдік  ғылым,  экономика  жҽне  жаңа  технологиялар  математиканы  жақсы  білетін 
мамандарға зҽру, бұл салаларда сауатты математиктерге мұқтаждық ҿте үлкен болып отыр. 
Сол  себептен  математиканы  оқып-үйренуге  деген  ықыласты,  қызығушылықты  мектеп 
қабырғасында  тҿменгі  сыныптардан  бастап  оқушылар  бойында  жүйелі  түрде  дұрыстап 
қалыптастыруға математика пҽні мұғалімдері бар тҽжірибесін жҽне білімін   жұмсауы тиіс. 
Оған  математика  сабақтарында  жҽне  сыныптан  тыс  жұмыстар  кезінде  оқушыларды  осы 
пҽннің  мазмұнымен,  ерекшілігімен  қызықтыратын  мүмкіндіктер  аз  емес  (ал  бүгінгі 

139 
 
ақпараттық  оқыту  технологиялары  мүмкіндігі  тіпті  шексіз),  тек  соларды  дұрыстап  тиімді 
пайдалануға пҽн мұғалімі аянбауы керек.
  
Соңғы  жылдары  оқу  үрдісінде  ақпараттық  оқыту  технологиялары  кеңінен  қолданыла 
бастады: 
-интерактивтік тақтаны пайдалану; 
-компьютерлік қолданбалы программалар (Excel, MathCad, т.б.); 
-электрондық оқулықтар; 
-автоматтандырылған оқыту жүйелері; 
-электрондық кітаптар; 
-бейне сабақтар; 
- e-learning жобасы мүмкіндігін пайдалану; 
-Интернет жҽне глобальдық коммуникациялық технологиялар; 
- қосымша Интернет ресурстар; 
т.с.с. 
Бұл жаңа жағдайдағы математика пҽні мұғалімінің  басты міндеті – осы инновациялық 
технологияларды  дҽстүрлі  оқыту  ҽдістерімен  жҽне  белгілі,  кеңінен  тараған  педагогикалық 
технологиялармен үйлестіре, ұштастыра тиімді пайдалана алуы болып табылады. 
Математика    пҽнін  оқытуда  оқушылардың  жас  жҽне  психологиялық  ерекшеліктерін, 
нақты  тақырыптың  ҿзіндік  мазмұнын,  күрделілігін  ескере  отырып,  сҽйкес  инновациялық 
оқыту  технологиясын  таңдағаны  жҿн.  Инновациялық  оқыту  технологиялары  негізінен 
оқушылардың  ҿз  беттерінше  оқып-үйренуіне,  ҿзіне  тҽн  қарқынмен  жеке  жұмыс  істеуіне, 
ізденуіне тиімді мүмкіндіктер береді. 
Есеп  шығаруды  оқып-үйренуде  жҽне  есеп  шығарып  машықтануда  негізінен  дҽстүрлі 
ҽдіс-тҽсілдерге  (тақта,  бор,  дҽптерге  жҽне  тақтаға  ҿз  қолымен  жазып  шығару,  т.с.с.) 
басымдық берілгені жҿн. Бұл жағдайда компьютерді жҽне қолданбалы программаларды оқу 
жҽне  оқыту,  білім  алу  нҽтижесін  оқушылардың  ҿз  бетінше  ҿзін-ҿзі  бақылай  жҽне  тексере 
алуы үшін, кҿрнеки құрал ретінде ғана пайдаланған дұрыс болар еді. 
Бұл  жаңа  жағдайда  пҽн  мұғалімі  оқушыларды  пҽн  бойынша  жҽне  жалпы 
шығармашылық  жұмыстармен  айналысуда  қажетті  материалдарды  ақпараттық  кеңістіктен 
ҿз беттерінше іздей жҽне таба алуға үйретуі керек болады.  
Соңғы  жылдары  оқу  үрдісіне  енгізіліп  жүрген  оқулықтардың  (А.Е.Абылқасымова 
бастаған авторлар ұжымының, А.Н.Шыныбековтың, т.б.) кейбір оң ерекшеліктерін  де атап 
кетуге болады: 
       -оқулықпен  жұмыс  істеуді  жеңілдету  үшін  ҽр  тақырыпта  оны  игеруге  қажетті 
тіректі  ұғымдары,  оқу  іс-ҽрекеті  кезінде  есепті  шығарудың  нақты  алгоритмі,  қайталау 
сұрақтары,  ҿзіндік  тексеруге  арналған  тестік  тапсырмалар,  бірлесіп  орындауға  арналған 
жаттығулар берілген; 
       -ҽр тақырып бойынша берілетін тапсырмалар (жаттығулар) жүйесі деңгейлерге (А, 
В, С) бҿлінген. 
       Кейбір  оқушылар  үшін  математика  бір  күрделі  жҽне  негізінен  абстрактылы  пҽн 
болып  кҿрінеді.  Оқушылардың  мұндай  ойларға  баруына,  ҽрине,  бірінші  кезекте,  кінҽлі 
негізінен  математика  пҽнін  тҿменгі  сыныптардан  бастап  оқытқан  мұғалімдер  болып 
табылады.  Сондықтан,  мысалы,  жоғарғы  сыныптар  алгебрасын  оқытуда  оқушылардың 
назарын үнемі, бірінші кезекте мына жағдайларға аударып отыру қажет болады: 
       -математика  оны  дұрыстап  кҿңіл  қойып  оқыған  адамның  логикалық  ойлау 
қабілетінің жҽне ақыл-ойының дамуына орасан оң ҽсерін тигізетіндігіне; 
       -  математиканың  негізгі  ұғымдарын  жҽне  ережелерін  ұқыпты  дұрыстап  оқып-
үйренгендер,  оларды  зер  сала  игергеңдер,  меңгергеңдер,    нақты  ойлауды,  дұрыстап  ой 
қорытындылауды үйренетіндігіне; 
       -осы қасиеттерді ҽркім ҿз бойында тиімді қалыптастыра алатындығына, есте сақтай 
алу қабілетін жақсылап дамытатыңдығына; 
       -математиканы  дұрыстап  игеру  арқылы  оқушылар  жалпы  білімдерін  тиімді 
тереңдететіндігіне,  оның  ҿмірде,  ғылымда,  техникада,  технологияда  жҽне  экономикада 
маңызы  зор  екендігіне,  кез  келген  саланың  заман  талабына  сай  маманы  болып  шыға 
алатындығына кҿз жеткізетіндіктеріне.  
 
 

140 
 
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 
1.Қаңлыбаев  Қ.И.,  Сатыбалдиев  О.С.,  Джанабердиева  С.А.  Математиканы  оқыту 
ҽдістемесі. – Алматы, 2013. 
2.Полат  Е.С.  и  др.  Новые  педагогические  и  информационные  технологий  в  системе 
образования. – М.:АСADEMА, 2003, 2007.  
 
Аннотация. Статья посвящена первоочередным  проблемам (т.е. по тем методическим 
проблемам,  которые    должны  осознанно  знать  и  понимать  каждый  учитель)  по 
методической  подготовленности  ныне  работающих  учителей  математики  и  будущих 
учителей  математики  (нынешних  студентов  выпускного  курса)  для  улучшения  качества 
обучения математике в средней школе. 
Annotation.  The  article  is  devoted  to  priority  issues  (i.e.  those  methodological  issues  that 
need consciously to know and to understand each teacher) methodological preparedness now he is 
working  as  mathematics  teachers  and  future  mathematics  teachers  (current  graduate  students)  to 
improve the quality of teaching mathematics in the secondary school. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

141 
 
ГЕОГРАФИЯ, БИОЛОГИЯ, 
ХИМИЯ, ЭКОЛОГИЯ 
 
 
УДК 569:008         
  К 38 
 
РАЗВИТИЕ ПОЗНАВАТЕЛЬНОГО ИНТЕРЕСА НА УРОКАХ ГЕОГРАФИИ 
 
Абдыкасимова Н. Б. 
Средней школы №35 им. А.Гайдара г.Тараза 
 
В  условиях  модернизации  образования  главным  направлением  развития  современной 
средней школы является повышение  качества образования, создание условий для развития 
личности каждого ученика через совершенствование системы преподавания.  
Проблема  активности  учащихся  на  уроках  географии,  их  интереса  к  предмету  уже 
давно  стала  актуальной.  Опыт  педагогов  за  последнее  время  показывает,  что  некоторые 
методы обучения устарели, и результат их не может удовлетворять требованиям постоянно 
развивающегося  общества.  Ранее  преобладали  такие  типы  уроков,  которые  подразумевали 
различные  описания,  объяснения  или  рассказ  учителя.  У  учащихся  не  оставалось  времени 
поразмышлять самому или получить информацию из каких-либо других источников.  
Все  способности  человека  развиваются  в  процессе  деятельности.  Это  утверждение  – 
ведущий  принцип  психологии.  Нет  другого  пути  развития  познавательных  способностей 
учащихся,  кроме  организации  их  активной  деятельности.  Умелое  применение  приемов  и 
методов,  обеспечивающих  высокую  активность  учащихся  в  обучении,  их  способность  в 
учебном познавании является средством развития познавательных интересов обучаемых.  
Таким  образом,  развитие  познавательных  интересов  учащихся  –  цель  деятельности 
учителя,  а  применение  различных  приемов  активизации  является  средством  достижения 
этой  цели.  Понимание  этого  важно  для  работы  учителя.  Поэтому,  заботясь  о  развитии 
учащегося, необходимо чаще использовать активные методы обучения.  
Формирование  познавательных  интересов  и  активизация  личности  –  процессы 
взаимообусловленные. Познавательный интерес порождает активность, но в свою очередь, 
повышение активности укрепляет и углубляет познавательный интерес.  
Проблема развития интереса в обучении не нова, но все еще актуальна, и требует более 
глубокого  и  подробного  изучения.  Значение  его  утверждали  многие  дидакты  прошлого.  В 
самых  разнообразных  трактовках  проблемы  в  классической  педагогике  главную  функцию 
его  все  видели  в  том,  чтобы  приблизить  ученика  к  учению,  приохотить,  ―зацепить‖  так, 
чтобы  учение  для  ученика  стало  желанным,  потребностью,  без  удовлетворения  которой 
немыслимо его благополучное формирование.  
Весь многовековой опыт прошлого дает основание утверждать, что интерес в обучении 
представляет  собой  наиболее  важный  и  благоприятный  фактор  развития  активности  и 
самостоятельности учения.  
Ян  Амос  Коменский,  совершивший  революцию  в  дидактике,  рассматривая  новую 
школу  как  источник  радости,  света  и  знания,  считал  интерес  одним  из  главных  путей 
создания этой светлой и радостной обстановки обучения.  
Ж.Ж. Руссо, опираясь на непосредственный интерес воспитанника к окружающим его 
предметам и явлениям, пытался строить доступное и приятное ребенку обучение.  
К.Д. Ушинский в интересе видел основной внутренний механизм успешного учения.  
Каково же значение познавательного интереса в процессе получения знаний? Как и с 
помощью  чего  добиться  развития  познавательного  интереса  у  учеников  на  уроках 
географии?  
Вот основные вопросы волнующие практически каждого современного педагога.  
Глубоко  изучив  методологические  основы  познавательной  деятельности  учащихся, 
поставила  перед  собой  задачу  решения  проблемы  ―Развития  познавательных  интересов  на 
уроках географии‖. Причиной выбора мною исследуемой темы явилось наблюдение общего 
снижения интереса школьников к учебной деятельности.  

142 
 
Объектом  моего  исследования  является  познавательный  интерес  самих  учащихся  к 
предмету географии. Изучением предмета является учебно-воспитательный процесс.  
Целью  моей  дипломной  работы  является  обобщение  путей  и  методов  формирования 
познавательных  интересов  на  уроках  географии,  а  также  выявление  особенностей 
формирования познавательных интересов на уроках географии в различных школах.  
Задачи дипломной работы:  
• Провести литературный обзор по изучаемой теме  
• Изучить уровень изученности данной проблемы  
•  Провести  исследование  с  целью  выявления  уровня  познавательного  интереса  к 
географии Казахстана в школах республики  
• На основе полученных результатов сделать соответствующие выводы  
•  Создать  комплекс  наиболее  эффективных  методов  формирования  познавательных 
интересов на уроках географии Казахстана  
Основными источниками являются работы Марковой А.К и Барышевой Ю.Г.  
При написании дипломной работы использовала следующие методы:  
• Анализ научной литературы;  
• Анкетирование;  
• Обработка полученных данных.  
Работа над этой проблемой побудила меня к поиску и доработке таких форм обучения, 
методов  и  приѐмов,  что  позволяют  повысить  эффективность  усвоения  географических 
знаний,  помогают  распознать  в  каждом  школьнике  его  индивидуальные  особенности  и  на 
этой  основе  воспитывать  у  современного  ученика  стремление  к  познанию  и  творчеству 
именно на уроках географии.  
Исследовав  методологические  аспекты  поставленной  проблемы,  изучив  и  обобщив 
ценности,  находки  в  передовом  опыте  некоторых  учителей,  активно  и  целенаправленно 
направила  свою  деятельность  на  развитие  и  формирование  познавательных  интересов 
учащихся на уроках географии во время прохождения педагогической практики в передовой 
средней школе Казахстана.  
При организации и осуществлении учебно-познавательной деятельности учеников, при 
ее  стимулировании  и  мотивации,  контроле  и  самоконтроле  в  своей  практике  использовала 
нетрадиционные подходы в преподавании географии.  
Подробно исследуя данную проблему, пришла к выводу, что это возможно только при 
целостном подходе к учебной деятельности. Нетрадиционные методы и средства являются 
важным  средством  для  развития  познавательных  интересов,  а  их  применение  актуальной 
проблемой.  
Использование  нетрадиционных  методов  обучения  ведѐт  к  развитию  познавательных 
интересов  на  уроках,  обогащает,  систематизирует  и  закрепляет  знания,  способствует  к  их 
осознанному применению.  
Школьник  становится  активным,  заинтересованным,  равноправным  участником 
обучения.  У  него  происходит  отход  от  стандартного  мышления,  стереотипа  действий,  что 
позволяет развить стремление к знаниям, создать мотивацию к обучению. Такая работа на 
уроке  и  во  внеурочное  время  имеет  большое  образовательное,  воспитательное,  а  также 
развивающее значение.  
При  применении  нетрадиционных  методов  и  приѐмов  обучения  у  детей  развивается 
образное,  систематическое  и  логическое  мышление.  Использование  нетрадиционных 
подходов  в  преподавании  географии  Казахстана  является  важным  средством  для 
формирования личности, гуманного отношения ко всему живому, творческого воспитания и 
развития.  
Работая по проблеме ―Развития познавательных интересов на уроках географии‖, были 
поставлены задачи, как сделать так, чтобы учение проходило с увлечением, чтобы трудный 
материал стал более понятным и доступным для учащихся, а уроки более интересными.  
Решению  этих  задач  способствовало  включение  нетрадиционных  и  инновационных 
методов и форм обучения на разных этапах урока.  
Нетрадиционные, 
проблемно-развивающие, 
личностно-ориентированные 
уроки 
предполагают  быстрое  включение  учащихся  в  познавательную  деятельность,  активизацию 
их мышления через рефлексивное управление началом урока.  

143 
 
Решению этих задач способствуют нетрадиционные формы и методы обучения. С этой 
целью  использовала  на  уроках  такие  приѐмы:  опорные  схемы,  диалог,  ―мозговой  штурм‖, 
игровые моменты, постановка проблемных вопросов, и, как следующий этап, перевод их в 
проблемные ситуации.  
В ходе работы над проблемой, пришла к выводу, что в процессе обучения географии 
Казахстана  важно  предусмотреть  такие  пути,  которые  были  бы  обращены  к  различному 
уровню  развития  познавательного  интереса  учащихся  и  находили  опору  в  различных 
сторонах  обучения:  в  содержании,  в  организации  процесса  деятельности  (самостоятельная 
работа), в приемах побуждения и активизации учащихся на уроках географии.  
В  первой  главе  дипломной  работы  раскрывается понятие  о  познавательном  интересе, 
рассматриваются  пути  и  методы  формирования  познавательного  интереса  на  уроках 
географии.  

жүктеу/скачать 2,6 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: