Метеорологиялық-климатологиялық энциклопедия

 
Кейбір 
сӛнген 
жанартау 
кейде 
қайта 
атқылайды, 
мысалы,Камчаткадағы Безымянный жанартауы (1955). Әрекетті 
жанартаулар алаңында орналасқан сӛнген жанартау ұйқыдағы 
жанартау деп аталады. 
Т 
 
ТАБИҒАТ ЕСКЕРТКІШІ — ғылыми, мәдени-танымдық немесе 
эстетикалық жағынан бірегей және құнды табиғи ескерткіш. 
Ауқымы жӛнінен шағын табиғи кешен немесе жасанды жеке табиғи 
нышан деп бӛленеді. 
ТАЗА СУ - түссіз, иіссіз, дәмсіз сұйықтық. Судың қабаты 5 м 
асқанда кӛгілдір түсті болып кӛрінеді. 
Қалыпты қысымда 100°С-та қайнайды да, 0°С-да мұзға (р=0,92 
г/см
3
) айналады, сондықтан мұз су бетінде қалқып жүреді. Сонда 
оның кӛлемі 9%-ға артады. Судың беткі қабатының мұзбен 
қапталып жатуы ондағы тіршілік иелерінің қыс мезгілінде де ӛмір 
сүруіне жағдай жасайды. Температурасы 4°С болғанда, тығыздығы 
1г/см
3
(судың ерекшелігі). Судың жылу сыйымдылығы ӛте жоғары, 
оны мына мысалмен түсіндірейік. Жаздың аптап ыстық күндерінде 
су жылуды сіңіріп, ӛзеннің маңайын салқындатып тұрады, 
сондықтан адамдар оның жағалауына дем алуға кӛптеп барады. 
Осылайша жиналған жылуды су қыс мезгілінде біртіндеп ауаға 
береді, сондықтан қатты аязды күндерде ӛзеннің беті тұманданып 
тұратынын сендер сан дүркін кердіңдер. Су жер бетінен тараған 
жылудың 60%-ын ұстап қалып, оны суынудан сақтап тұрады. 
Табиғи сулар әдетте таза болмайды, онда еритін және ерімейтін 
заттардың қоспалары болады. Теңіз суында еріген тұздар кептеп 
кездессе, (3,5%) ағын және жер асты суларында кальций мен 
магний тұздары болады, ал жауын мен еріген қар суларында 
кӛбінесе шаң мен еріген күйдегі газдар (0
2
, N
2
, С0
2
, S0
2
, т. б) 
кездеседі. 
ТАЙГА (түркі-моңғ сӛзі - қылқан жапырақты орман) — солтүстік 
жарты 
шардың 
қоңыржай 
белдеуіндегі 
қылқан 
жапырақты Сібір орманының 
аты. 
Тайга 
термині 
бүкіл Еуразия мен Солтүстік Америка бойынша созылып жатқан 
қылқан жапырақты орман аймағының ӛсімдігі мен қоңыржай 
белдеудің ландшафтық орман зонасын да атауға қолданылады. 
Европалың 
тайга 
кӛбінесе 
шырша 
мен 
қарағайдан 
тұрады. Оралға жақындағанда 
Батыс 
Сібір 
тайгасында 

Сібірбалқарағайы, қарасамырсын, Сібір самырсыны кездесе 
бастайды. Енисейденшығысқа қарай Сибирь бал қарағайы басым, 
бірақ ол даур бал қарағайымен араласады да, ал таулар мен таулы 
үстірттердің бас жақтарында теселме самырсындар жыңғылдары 
пайда бола бастайды. қиыр Шығыс тайгасында аян шыршасы мен 
қарасамырсынның ерекше түрі тараған. 

жүктеу/скачать 4,63 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: