KAYNAKÇA
Akbaba, A. (2003). Eğitim Yönetimi ve Değerler. Değerler Eğitimi Dergisi. (1), 1
Akbaş, O. (2008). Değer Eğitimi Akımlarına Genel Bir Bakış. Değerler Eğitimi Dergisi. 6, (16), 9-27
Aktaş, Ş. (1990). “Mehmet Emin Yurdakul”. Büyük Türk Klasikleri. C. 9, İstanbul
Bolay, S. H. (2007). “Değerlerimiz ve Günlük Hayat”. Dem Dergi. (1). 12-19
Erdentuğ, N. (1981). “Kültür Nedir?” Milli Kültür Dergisi. Cilt III, sayı 4
Kaplan, M. (1985). Şiir Tahlilleri I, Tanzimat’tan Cumhuriyete. İstanbul
Kaplan, M. (1977). Türk Milletinin Kültürel Değerleri. MEB, İstanbul
Kolcu, H. (1993). Türk Edebiyatında Hece-Aruz Tartışmaları. Ankara
Korkmaz, R. (2010). “Tanzimat Edebiyatının Kültürel Arka Planı” Tanzimat Dönemi Türk Edebiyatı. Eskişehir.
Kurdakul, Ş. (1986). Çağdaş Türk Edebiyatı Meşrutiyet Dönemi. Broy Yayınları. İstanbul
Ortaç, Yusuf Z. (1963). Portreler. Akbaba Yayınevi
Tansel, F. Abdullah. (1989). Mehmet Emin Yurdakul’un Eserleri-I. Şiirler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
264
III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu
AZƏRBAYCAN VƏ TÜRK DİLİ ƏLAQƏLƏRI
Doç. Dr. Hacer E. HÜSEYNOVA
Nigar E. HÜSEYNOVA
Xülasə: Məqalədə Azərbaycan və Türk dil əlaqələrindən bəhs edilmişdir. Azərbaycan dilinə Türk dilindən
sözlərin keçməsinin səbəbləri izah edilmişdir. Bu dillər arasında əlaqələrin bugünkü vəziyyəti, həmin
istiqamətdə qəbul etdiyi qərarlar, görülən işlər diqqətə çatdrlmışdır. Atalar sözlərinin müqayisəli
qarşlaşdırılmasndan bəhs edilmiş, nümunələr verilmişdir.
Açar Sözlər: dil, Türk dili, qərar, atalar sözləri, paremioloji vahidlər, ortaq lüğətlər və s.
Connections of Azerbaijani Turkish Languages
Abstract: The article is about the relations between the Azerbaijani and Turkish languages. Provides
information about the causes of the spread of the Turkish language words into English. This is the current
state of relations between the two languages, the government's decisions, noted the work done. The
comparative numbers against proverbs and examples are given.
Keywords: language, Turkish, judgment, proverbs, paremiolojic units, common dictionaries and so on.
Uzun illər dünyanın hər yerində mövcud olan siyasi vəziyyət, dünyanın hegemon dövlətlərinin
apardığı ikibaşlı siyasət, Türk dünyasına, Türk xalqlarına qarşı aqressiv münasibət bu xalqları bir-
birindən üzaqlaşdırmışdır. Son illərin ən mühüm və xoşməramlı hadislərindən biri odur ki, artıq bir-biri
ilə yadlaşan, bir-birindən üzaq düşmüş Türk xalqları oyanmış, aralarında hərtərəfli münasibətlər bərpa
edilmişdir. Son illərdə müstəqillik əldə etmiş Azərbaycan bütün istiqamətlərdə sürətlə irəliləməkdədir.
Əvvəllər yasaq edilmiş bir çox məsələlər artıq döğru həlli yollarını tapmışdır.Yaranmış yeni münasibətlər
Türk xalqlarının qarşısında öz kökünə, tarixinə, ədəbiyyatına, dilinə və digər məsələlərə yenidən baxmaq,
bu münasibətlərə yenidən nəzər salmaq və daha da inkişaf etdirmək kimi mühüm bir vəzifə qoymuşdur.
Bu cür münasibətlər tarixən mövcud olmuşdur və bu gün baş verən münasibətləri həmin tarixi prosesin
davamı kimi qiymətləndirmək daha doğru olar. Bu, Türk xalqlarının qədim tarixə, mədəniyyətə,
ədəbiyyata malik olmasının bir daha sübutudur.
XIX əsrə qədər ərəb mənşəli sözlərin-terminlərin Azərbaycan dilinə gəlməsi daha intensiv baş
verirdisə, XIX əsrdən sonra bu prosesin istiqaməti dəyişdi. Azərbaycan dili fars, Türk-osmanlı və rus-
Avropa sözləri, terminləri ilə zənginləşməyə başladı.Türkizmlərin Azərbaycan dilinə təsiri XIX əsrin
sonlarından etibarən özünü hiss etdirməyə başlamışdır. Bu proses 20-ci əsrin əvvəllərinə qədər davam
etmiş, bəzi ziyalıların yazılarında və nitqində özünü açıq-aşkar hiss etdirmişdir. XIX əsrin sonu XX əsrin
əvvəllərində Azərbaycan ədəbi dilinə Türk dilinin təsiri daim dilçilərin diqqət mərkəzində olmuşdur.
Hətta sovet dövründə belə Türkoloqların: Dmitriyev N. K., Kononov A. N., X. Cövdətzadə, Mixaylov M.
S., İvanov N. S., Vəkilov A. P., Baskakov A. N. və başqalarının bu sahədə araşdırmaları olmuşdur. Lakin
bu müəlliflər daha çox Sovet İttifaqında yaşayan Türk xalqlarının dillərini tədqiqata cəlb etmişlər. XIX
əsrin ortalarından neft sənayesinin inkişafı milli mədəniyyətin, mətbuatın, təhsilin, bir sözlə, kapitalizmin
inkişafına güclü təkan verdi. Azərbaycanın Qafqazda aparıcı dövlətə çevrilməsinəşərait yaratdı. Türkiyə
ilə əlaqələrin möhkəmlənməsi isə Azərbaycanın tarixi kökünə dönüşünə, ölkədə Türkçülüyün inkişafına
səbəb oldu.
Milli mənşəyi eyni olan Türk və Azərbaycan xalqlarının, Türk və Azərbaycan dillərinin, eləcə də
ədəbiyyatlarının tarixi eyni olmuş, ortaq dil, ortaq ədəbiyyat hesab edilmişdir. C.Əfəndizadənin bu ortaq
dil və ədəbiyyat haqqında maraqlı fikirləri olmuşdur. C.Əfəndizadə Mahmud Kaşqarlının “Divan”ında
Türk dillərinin arasında əsaslı fərqlərin olmadığını da nümunə göstərmişdir. İndiyə qədər ortaq
ədəbiyyatdan qidalanan Türk xalqları bir-birini başa düşməkdə heç bir çətinlik çəkməmişlər”
(Əfəndizadə,1926: 78). Ortaq Türk dastanları hər bir Türk xalqının mənəvi-mədəni sərvəti hesab edilir.
“Kitabi-Dədə Qorqud”, “Manas”, “Satuq Buğra xan”, “Çingiznamə” kimi möhtəşəm Türk dastanları
bütün Türk dünyasının birliyinin simvoludur. Eyni etnik kökə malik malik olan bu xalqların dilləri də
daim bir-biri ilə təmasda olmuş, birindən digərinə söz, kəlam, ifadə və ibarələr keçmişdir.C.Əfəndizadə
ADPU Filoloji, hacerhuseynova@mail.ru
ADPU Filoloji
266
III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu
belə bir prosesə münasibət bildirərək Aşıq Paşanı, Yunus İmrəni, Əhməd Yəsəvini və bir çox digərlərini
ümumi Türk şairləri adlandırmışdır.Eyni zamanda Azərbaycan kökənli N.Gəncəvi, M.Füzuli, İ.Nəsimi və
bir çox başqaları da ümumi Türk şairlərinin sırasındadır.
XX əsrin əvvəllərində Türk dilinin Azərbaycan ədəbi dilinə təsirində azərbaycanlı ziyalların və
mətbuatın inkişafı, mətbuat dilinin Azərbaycan ədəbi dilinə təsiri mühüm rol oynamışdır. 1906-1907-ci
illərdə nəşr olunan “Füyuzat” məcmuəsi həmin prosesi əks etdirən ən gözəl nümunələrdən biri, eyni
zamanda həmin dövrdə nəşr olunan iki ən mühüm məcmuədən biri idi. H.Səbri Ayvazov “Lisan qovğası”
adlı məqaləsində “Füyuzat”ın dili haqqında öz fikirlərini aşağıdakı şəkildə ifadə etmişdir: “Füyuat” bütün
cəraidi – milliyə və məcmuələrimiz miyanında ən fəsih, ən bəliğ, ən mükəmməl lisan qullanan bir
məcmueyi- nadirədir... Ümid ediyorum ki, er-gec bütün Rusiya müsəlmanlarının nəhayət vurub
dayanacaqları lisan “Füyuzat” lisanıdır. Əhalinin ən ziyadə bəyəndigi və məhəbbət etdigi qəzetələr
“Füyuzat”, “Vətən xadimi” və “Tərcüman”dır (Ayvazov, 1907X: N12).
XX əsrin əvvəllərində Türk dilindən Azərbaycan dilinə istər fonetik. Istər leksik, istərsə də
qrammatik səviyyələrdə dil vahidlərinin daxil olması müşahidə edilmişdir. Buna uyğun kifayət qədər
həmin dövr ədəbiyyatından, mətbuatından nümunələr göstərmək olar.
XX əsrin əvvəllərində romantik üslubun inkişaf yolu mənzum dram janrının yaradıcısı H. Cavidin
və görkəmli şair M. Hadinin dil nümunələri əsasında izlənmişdir. Müəllif göstərir ki, nadir sənətkarlardan
olan Cavidin söz ustalığı, zərif şairanəliyi Türk (osmanlı) dili norması zəminində reallaşmışdır. İlk dəfə
olaraq Cavid bədii fikri forma məcburiyyətindən xilas etmiş, misranı tamamlamaq naminə lazımsız sözlər
işlətməkdən imtina etmişdir.
Azərbaycan dilindən fərqli olaraq bəzi kəlmə başlarında “y” samiti Türk dilində işlənir. Eyni proses
XX əsrin əvvəllərində də müşahidə olunur. Məsələn: yıl(il), yıldırım(ildırım), yürək(ürək), yuca(uca),
yıldız(ulduz) və s. Məsələn; 1. Yıldızdakı...Yıldızdakı təmirlərim, heyf...(Sabir “Hophopnamə”); 2. Nişan
yüzüyünü göndərəlim də, iş bitsin, getsin (H.Cavid).
Azərbaycan dilində Osmanlı - Türk ləhcəsindən alınmış xeyli leksemlər Azərbaycan ədəbi dilində
olduqca intensiv şəkildə işlədilmişdir. Lakin bu sözlər bütün ziyalıların dilində eyni dərəcədə
işlədilməmiş, bu məsələyə münasibət müxtəlif olmuş, bir qrup yazıçılar məsələyə müsbət yanaşaraq Türk
dilindən alınma sözlərdən geniş istifadə etmiş, bir qismi isə Türk sözlərindən az istifadə
etmişdir:a)Çayların, ırmaqların ninnisi, dənizlərin, çağlayanların vəlvələsi (H. Cavid); b) Əsdi yarpaq,
coşdu ırmaq, güllər oyandı. (C. Cabbarlı); c) Ah, sən bu aqşam düyün yapacaqdın, Altunsaça
qovuşacaqdın... (C. Cavid); ç) Çocukkən çırpınışlarım yetim barmaqlarımla saçlarımı yoldu. (M. Müşfiq);
d) Qovzama başını, cocuğum, səbr eylə (Sabir); e)Altın mədənidir bu yoxsul ölkə (Əhməd Cavad);
ə)Dünyanı əsir eylər ikən bir ovuc altın( C. Cabbarlı) və s.
Bu proses eyni şəkildə davam etməmiş, Azərbaycanda sovet hakimiyyətinin qələbəsindən sonra
getdikcə zəifləmiş, Türkdilli dövlətlərin əlaqələri, münasibətləri yox dərəcəsinə enmişdir. Lakin ən gözəl
bir cəhət ondan ibarət olmuşdur ki, bu xalqlar öz köklərini, milli dəyərlərini unutmamış, günümüzə qədər
qoruyub saxlamışlar. Ictimai-siyasi vəziyyətin yenidən dəyişməsi xalqlarımız arasında əlaqələrin yenidən
bərpa olunmasına, münasibətlərin aktivləşməsinə səbəb olmuşdur.
Bu gün hər hansı bir Azərbaycan, Anadolu, Türkmənistan, Qırğızıstan, Özbəkistan, Qazaxıstan
Türkünə":Koroğlu kimdir" - deyə soruşsan, hamısı: "O, bizim xalqın qəhrəmanıdır," - deyər. Yəni hər bir
Türk Koroğlunu öz qəhrəmanı kimi görür... Azərbaycanda "Koroğlu" dastanını dinləyib yola çıxsanız və
Anadoluda nəfəs dərsəniz, burada da "Köroğlu" dastanını dinləyə bilərsiniz. Buradan özbək, qırğız,
qazax, Türkmən elinə getsəniz, yenə də qarşınıza Koroğlu çıxar. Yaxud da kimdən soruşsan ki, “Kitabi-
Dədə Qorqud”, “Manas” və s. dastanlar kimə mənsubdur?- deyə sual etsək, hər birimiz “bizə” deyə fikir
bildirəcəyik. Bütün bunlar qazax, qırğız, özbək, Türkmən, Azərbaycanlı və s. olmasından aslı olmayaraq,
bizləri eyni kökə, eyni tarixə, eyni ədəbiyyata bağlayan həlqələrdir. Türklərin yaratdıqları bu mənəvi
sərvət, eyni zamanda, Türklərin köçəri olmadığı fikrini söyləməyə də əsas verir.
Baxın, ayrı-ayrı bayraqlar altında yaşayan Türklər qəhrəmanlarını belə paylaşa bilmirlər. Bu,
millətin birliyindən iləri gəlir. Anadoluda yaşayan Anadolu Türküdür, Azərbaycanda yaşayan Azəri
Türküdür, Qırğızıstanda yaşayan Qırğız Türküdür, Türkmənistanda, Özbəkistanda, Qazaxıstanda
yaşayanlar qazax Türküdür... Millət birdir! Biz soyu bir, dili bir, dini bir, tarixi bir, mədəniyyəti bir uca
millətik.
Dünyada baş verən ictimai-siyasi hadisələr, qloballaşma, Türk xalqlarının müstəqillik əldə etməsi,
bir-biri ilə əlaqələrinin möhkəmlənməsi dil, əlifba məsələsindən də yan keçmə- mişdir. XXI əsr
267
Hacer E. HÜSEYNOVA-Nigar E. HÜSEYNOVA/Azerbaycan ve Türk Dili Alakaları
dülçiliyinin mühüm problemlərindən biri–ümumTürk əlifbasının yaradılması məsələsi dövrün ən aktual
problemlərindən birinə çevrilmişdir.
Türk xalqları üçün ortaq əlifba yaradılması məsələsinə tarixən Türkiyədə də dövlət əhəmiyyətli bir
məsələ kimi baxılmış, dəfələrlə müzakirəyə çıxarılmışdır. A. Qurbanov dəfələrlə belə müzakirələrə
sədrlik etmişdir. Müasir Türk xalqlarınin tarixində belə bir əlifbanın yaradılması böyük hadisədir. Sözsüz
ki, bu hadisənin Türk dünyasının inkişafında əhəmiyyəti və rolu danılmazdır. Demək olar ki, müasir Türk
xalqların üçün ortaq əlifba – ümumTürk əlifbası yaradılması məsələsi XX əsrin 90- cı illərindən
mövcuddur. Belə bir əlifbanın yaradılması böyük bir zərurətin nəticəsidir. Elə bir dövr gəlib çatmışdır ki,
uzun illər ayrı düşmüş Türk xalqlarının əlaqələrini bərpa etmək zamanın əsas probleminə çevrilmişdir.
Beləliklə də, Türk mənşəli latın qrafikalı əlifbanın yaradılması vacib idi.
Elmi məlumatlara görə, latın qrafikalı əlifbanın tarixi kökləri elə Türk xalqları ilə bağlı olmuşdur.
Latın qrafikalı əlifbanın yaradıcıları olan etrusklar da Türk etnosları olmuşlar:
Türklər + saklar= etrusklar.
“Latin əlifbasi əslində Türk mənşəli etrusklarin əlifbasidir”(
Veysəlli,
az.apa.az).Türk xalqlarını
həmişə düşündürən ortaq əlifba məsələsi, nəhayət, XX əsrin sonlarında gerçəkləşməyə başladı. Bu böyük
işin həyata keçməsinə təkan verən amillərdən biri isə “Sovet İttifaqı” adlı dövlətlər birliyinin dağılması
oldu. Birliyin dağılması nəticəsində suverenlik qazanan Türk respublikaları yaxınlaşmaq, birləşmək və
ümumTürk əlifbası yaratmaq ideyasını reallaşdırmağa çalışırdılar.
Bu səbəbdən bir neçə dəfə Türkiyədə simpoziumlar, konfranslar keçirildi. Aparılan müzakirələr
nəticəsində bütün Türk dillərini əhatə edə bilən, 34 hərfdən ibarət olan ortaq Türk əlifbası təsdiq edildi.
Verilmiş cədvəldən göründüyü kimi, Azərbaycan əlifbasında olduğu şəkildə ümumTürk əlifbasında
da hərflərin düzülüşündə vahid prinsipə əməl olunmamışdır. Yaxın məxrəcli bəzi səslərin hərf işarələri
cədvəldə bir- birindən ayrı, müxtəlif yerlərdə verilmişdir.
Bu cür qüsurlar haqqında prof. Afad Qurbanov geniş məlumat və izahat vermiş və yeni əlifba
nümunəsini (Qurbanov, 2004: 145) təqdim etmişdir. Təqdim edilən layihə ziyalıların əksəriyyəti
tərəfindən birmənalı şəkildə bəyənilmiş, lakin ümumTürk əlifbasına dair layihənin bütün Türkdilli
ölkələrə yayılıb razılıq alındığı üçün bu məsələyə gələcəkdə baxılması məsləhət görülmüşdür.
Bir millətin ən böyük dayağı onun dilidir. Hər bir millət öz varlığını və birliyini dili ilə qoruyar,
başqalaşmaqdan və dağılıb yox olmaqdan xilas olar. Dil - milli dəyərləri təşkil edən mədəniyyətin ilk
təməl ünsürüdür. Bir millətin səs dünyası, düşüncəsinin aynası, milli kəşflərinin ortaq xəzinəsidir. Türk
milləti bir bütündür. Coğrafi ayrılıqlar, dildəki ləhcə fərqlilikləri bu millətin fərdlərinə birlik mövzusunda
mənfi təsir göstərməməlidir.
Son illər Azərbaycan öz müstəqilliyini qəbul etdikdən sonar dünyanın bütün ölkələri, o cümlədən
Türk dövlətləri ilə iqtisadi, mədəni ticari və digər əlaqələr yaratmışdır. Çiçəklənən Azərbaycanda Türk
gəncləri, Türkiyədə isə Azərbaycanlı gənclər təhsil alırlar. Azərbaycan televiziyasında Türk kanallarını
izləyə bilirik, ya da əksinə. Bu əlaqələr dillərimiz arasında kontaktların yaranmasına şərait yaradır. Bu
dillərdən bir-birinə sözlər ifadələr keçir. Türk və Azərbaycan xalqının yaratdığı folklor nümunələrini,
paremioloji vahidləri müqayisə edərkən bir çox maraqlı məqamlar diqqətimizi cəlb edir.
Məlumdur ki, 2014-cü ilin noyabr ayında Bakıda keçirilən “Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq
Şurası”nın səlahiyyətli nümayəndələrinin toplantısında təhsil problemləri, ortaq Türk ədəbiyyat, tarix,
coğrafiya və s. dərsliklərin yaradılması, tələbə mübadiləsi və digər cəhətlərlə bağlı bir çox problemlər
müzakirə obyekti olmuş və müsbət qiymətləndirilmişdir. Bizim nəzərdə tutduğumuz və həllinə
çalışdığımız problem də məhz həmin məsələlərin həlli istiqamətində bir addım kimi dəyərləndirilə bilər.
Hər bir xalqa məxsus frazeoloji vahidlər, idiomatik ifadələr, atalar sözləri və digər paremioloji
birləşmələr həmin xalqın milli xüsusiyyətlərini, adət-ənənələrini, inam və etiqadlarını, bir sözlə, milliliyi
özündə daha çox əks etdirən dil vahidləridir. Eyni kökə, eyni tarixə, eyni dilə malik olan Azərbaycan və
Türk xalqları da ortaq dil vahidlərinə malikdir. Hər iki dildə ortaq işlənən frazeoloji- paremioloji vahidlər,
atalar sözləri linqvistik tədqiqata cəlb edilməli, onların sintaktik-semantik strukturu, konseptual məna
tutumu, oxşar və fərqli cəhətləri dəqiqləşdirilməlidir.
Bu cəhət mövzunun aktuallığını təmin edir. Eyni zamanda paremiyaların ta qədimdən bəşər bədii
fikrinin inkişafı, onun dini, əxlaqi, hüquqi anlayışları, məişət tərzi və digər cəhətlərin xalqın
mənəviyyatının formalaşmasını səciyyələndirən amillərdən olduğu üçün Türk dillərinədə həmin
268
III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu
vahidlərin öyrənilməsi, ortaq lüğətlərin tərtib edilməsi müasir Türkoloji dilçiliyin aktual məsələlərindən
biridir.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Cənab İlham Əliyevin 2013-cü il 10 apreldə “Azərbaycan
dilinin qloballaşma şəraitində zamanın tələblərinə uyğun istifadəsinə və ölkədə dilçiliyin inkişafına dair
Dövlət Proqramı”nın təsdiq edilməsi haqqında sərəncamının tələblərinə uyğun olaraq belə bir layihənin
həyata keçirilməsi vacibdir və iki qardaş dövlət arasında hərtərəfli münasibətlərin inkişafına xidmət
edəcək.Belə bir tədqiqatın həyata keçirilməsi Türkoloji dilçiliyin inkişafı istiqamətində mühüm bir
addımdır. Sadalanan dil vahidlərini müqayisəli təhlil etmək, onların lüğətini tərtib etmək, ikidilli dərs
vəsaitləri hazırlamaq üçün faydalıdır.
Azərbaycan və Türk dillərində frazeoloji-paremioloji vahidləri, xüsusilə atalar sözlərini sistemli
şəkildə, müqayisəli-qarşılaşdırma metodu əsasnda tədqiq edərək onların lüğətini tərtib etmək mühüm
məsələdir. Lakin belə bir cəhəti nəzərdən qaçırmaq olmaz ki, həmin atalar sözləri semantik cəhətdən
qruplaşdırılmalıdır. Çünki atalar sözlərinin bir qismi eyni şəkildə hər iki dildə işlənsə də, bir qismi
müəyyən zahiri, semantik dəyişikliklərlə işlənir. Digər bir qismi isə yalnız bir dilə məxsusdur. Bu
cəhətlərini nəzərə alaraq Azərbaycan və Türk dillərində mövcud olan atalar sözlərini üç qrupa bölmək
olar:
1.Hər iki dildə eyni şəkildə işlənənlər: Az- ca: Dama-dama göl olar; Türkcə: Damlaya –damlaya
göl olar. 2.Eyni mənada,yalnız müxtəlif formada işlənənlər: Az.-ca:Suya düşən saman çöpündən də
yapışır; Türkcə:Denize düşən yılana da sarılır. 3.Tamam fərqli müstəqil mənalarda yalnız bir dildə
işlənənlər: Az.-ca: Arxalı köpək qurd basar; Türkcə;Yüz verme, arsız olur, az verme hırsız
olur.(Nümunələrin sayını artrmaq olar)
Məlumdur ki, bədii əsərlərdə işlənmiş və milli ideologiyanı, adət-ənənəni daha çox qoruyub
saxlayan, bədii mənbələrə, ədəbi əsərlərə millilik bəxş edən aforizmlərin, frazeologizmlərin, atalar
sözlərinin–paremioloji vahidlərin, üslubi-linqvistik, struktur- semantik və s. cəhətləri mütləq
öyrənilməlidir. Həmin dil vahidlərinin iki qohum dildə müqayisəli şəkildə öyrənilməsi isə hazırkı dövrdə
olduqca aktualdır.
Əsrlərdən bəri yaşayaraq bu günümüzə gəlib çatan atalar sözləri şifahi xalq ədəbiyyatının, ilkin
yazılı abidələrimizin ayrılmaz parçası olmuşdur. Babalarımızın yaratdığı bu cür ibrətamiz kəlamların
müasir gənclərin tərbiyəsində, müasir təhsil sisteminin düzgün qurulmasında böyük rolu və əhəmiyyəti
vardır.
ƏDƏBIYYAT
1926-cı il I Bakı Türkoloji Qurultayı / Stenoqram materialları, biblioqrafiya və foto sənədlər. Bakı: Çinar-çap. 2006,
571s.
Abdullayev Ə. Azərbaycan dili məsələləri. Bakı: Bakı Universiteti nəşriyyatı.1992. 392 s.
Ağazadə F. İki əlifbanın birləşməsi // Maarif və Mədəniyyət. Bakı: 1927. 34-36 s.
Ayazov H. S. Nədən bu hala qaldıq// Füyuzat.Bakı: 1907. N-12.
Cavad Ə. Osmanlı lisanı. (Məktəbi Sultaniyyənin sinif ibtidaiyyəsinin və ümum məktəbi ibtidaiyyəsinin ikinci
sənəsinə məxsusdur). Bakı:Mətbəi Orxaniyyə. 1915.
Dəmirçizadə Ə. Azərbaycan ədəbi dilinin inkişaf yolları. Bakı: Maarif. 1958. 44 s.
Əfəndizadə C.Ümumi ədəbi Türk dili məsələsi//Maarif və mədəniyyət,Bakı.N-2-3 1926. s.27-29
Göyalp Ziya. Türkçülüyün əsasları. Bakı: Maarif. 1991. 175 s.
Hacıyev T. Azərbaycan ədəbi dil tarixi 2 cilddə, II c., Bakı: Maarif. 1987. 254 s.
Hacıyev T. XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan ədəbi dili. Bakı: Maarif. 1977. 187 s.
Xudiyev N. Azərbaycan dilinin zənginləşmə yolları. Bakı:Elm.1987. 280 s.
Xudiyev N. Azərbaycan ədəbi dili lüğət tərkibinin inkişafı. Bakı: Maarif.1986.
Xudiyev N. Azərbaycan ədəbi dilinin təşəkkülü. Bakı: Elm
.
1991. 420 s.
Qurbanov A. Azərbaycan dilçiliyi problemləri.Ic.Bakı:Nurlan.2004. 443 səh.
Mirzəliyeva M. Türk dillərinin müqayisəli-tarixi lekikologiyası məsələləri. Ic.Bakı: BSU. 2004. 330 s
TÜRKÇE ÖĞRETİM PROGRAMLARINDA
AKICI OKUMA BECERİSİNE İLİŞKİN GÖRÜNÜMLER
Doç. Dr. Hakan ÜLPER
Doç. Dr. Gökhan ÇETİNKAYA
Özet: Bu araştırmanın amacı, 1981 ilköğretim okulları Türkçe eğitim programı ile 2005 Türkçe öğretim
programını akıcı okuma becerilerinin kazandırılması bakımından karşılaştırmalı bir biçimde
değerlendirmektir. Yapılan çözümleme sonucunda, her iki programın da akıcı okumanın boyutlarını
oluşturan doğru okumaya, bürünsel okumaya ve okuma hızına gerek davranış/kazanım boyutunda, gerekse
programla ilgili açıklamalar kısmında yer verildiği görülmüştür.
Anahtar Kelimeler: Akıcı okuma, okuma eğitimi, bürünsel okuma
The Views on Fluent Reading Skills in Turkish Language Teaching Programmes
Abstract: The purpose of this study is to evaluate 1981 Primary Schools Turkish Language Education
Programme and 2005 Turkish Language Teaching Programme in terms of upskilling fluent reading skills
comparatively. As a result of this analysis, it has been seen that there are instructions relevant to accurate
reading, prosodic reading and reading rapidity. In both programmes’ instructions part which forms the
dimensions of fluent reading in terms of behaviour/attainment.
Достарыңызбен бөлісу: |