Iii beynəlxalq türk dünyasi araşdirmalari simpoziumu III. Uluslararasi türk dünyasi araştirmalari sempozyumu ІІІ халықаралық ТҮркі әлемі зерттеулері симпозиумы


Türkçedeki yüklemleştiricilerin kaynağı: İsim mi, fiil mi?



Pdf көрінісі
бет50/102
Дата03.03.2017
өлшемі42,43 Mb.
#6018
1   ...   46   47   48   49   50   51   52   53   ...   102

Türkçedeki yüklemleştiricilerin kaynağı: İsim mi, fiil mi? 

Yukarıdaki  yapılardan  hepsi  isim  unsurunu  alsa  da  sonuçta  bir  fiille  (koşaç)  birleştiği  için  fiil 

kaynaklı  yüklemleştiriciler.  O  hâlde  fiil  kaynaklılar  dışın  isim  kaynaklı  koşaçlar  daha  doğrusu 

yüklemleştiriciler var mıdır? Buna sadece eş zamanlı açıdan bakmak yeterli olmayacaktır. Dolayısıyla en 

eski yazılı metinlere ihtiyaç duyulacaktır. Karahan fiil kaynaklı yüklemleştiricilerin yanında isim kaynaklı 

yüklemleştiricilerin  de  olduğuna  dayanak  olarak  bar  /  yok  varlıksallık  yüklemleştiricilerine  değinir  (bk 



311 

Yrd. Doç. Dr. İmdat DEMİR/Türkçede Yüklemleştiriciler 

Ağca, 2015). Gerçekten de Irk Bitig’de Bu ırk başınta āz emgeki bar (57) “Bu falın başında biraz acı var.” 

(Tekin, 2013),  şeklinde ya da Köl Tigin Anıtı’ndaki ol amtı anyıg yok (G3) ‘O şimdi kötü değil’ (Tekin 

2000)  cümlesinde  de  görüldüğü  gibi  bar/  yok  varlıksallık  işaretleyicileri  tek  başlarına  yüklem 

olabilmektedir.  Bunların  dışında  Tekin’de  (2003:  207),  Eski  Türkçe  döneminde  zamir  asıllı  TT’de  ise 

ekleşmiş olan kişi zamirleri de yüklemleştirici işlevde olabilmektedir. Örneğin, türük bodun tokurkak sen 

‘Türk  milleti  tok  gözlüsün’  (Tekin,  2000)  ya  da  edgü  ol  (Irk  Bitig  36)  ‘İyidir’  cümlelerinde  bu  durum 

açıkça  görülür.  Özellikle  bu  duruma  temas  eden  Karakoç  (2012)  Karahanlıcadaki  ol  kişi  zamirli 

yüklemleştiricisi üzerinde durur. Ona göre ol kişi zamirli yüklemleştiriciler Hengeveld’de (1992) kuramı 

oluşturulan seçilmiş (specificational) cümleli yüklem  kurar. Örneğin,  özüm taplamaz neŋ biri yalgan ol 

(Kutadgu  Bilig,  848)  ‘Benim  beğenmediğim  şeylerden  biri  yalandır’  (Arat,  1995)  cümlesinde  ol  zamiri 

yalanı vurgulamak için seçimlik yapmıştır.   

Toparlamak gerekirse tarihî dönemden beri Türkçede yüklemleştiriciler şu şekilde kurulur: 

i.

 

Fiil + kiplik/ zaman /görünüş / eki + kişi /sayı eki 



ii.

 

İsim + er- /tur-/ bol- fiilleri + kişi eki 



iii.

 

İsim + bar / yok varlıksal işaretleyicisi 



iv.

 

İsim + kişi zamirleri 



Bu yapıların her bir gerçekten de çok  mu işlektir? Ya da aynı sıklıkta görülebilmekte  midir? Bu 

sorulara cevap vermek oldukça zordur. Bizim paradigmaya yönelik bakış açımızda ise bu yapıların ortaya 

çıkış sebepleri ile ilgili bir görüş ortaya koyabiliriz. Bu açıdan bakıldığında i. maddesiyle ii. maddesindeki 

er-  bol-  fiilli  yapıların  paradigması  tamdır  denilebilir.  Ancak  tur-  koşacı  genellikle  3.  kişilerde 

görülebilmektedir. Dolayısıyla eksik paradigmaya (defective paradigm) sahiptir. Aynı durum iii.’teki bar 

/  yok  varlıksallık  sözcükbirimleri  için  de  söz  konusudur.  iv.’tekiler  de  Eski  Türkçe  dönemi  için 

kullanılmakla  birlikte  TT’de  kullanımına  rastlanmaz.  Bunların  paradigması  tam  gibidir,  ancak  görünüş 

açısından sınırlı işleve sahiptir. 

Paradigma dışında bir de olaya görünüş açısından bakmakta fayda vardır. önceki çalışmaların da 

vurguladığı gibi isimlerin yüklemleştirilmesinde bitmişlik ya da öngörülü bakış çerçevesinde isimlerin er-

, tur-, bol- yardımcıları dışında yüklem olamadıkları görülür (Johanson 2000, Tekin 2003, Karakoç 2012, 

Karahan  2015).  Dolayısıyla  doğrudan  var  /  yok  isimleriyle  ya  da  zamirlerle  isim  soylu  yüklemin  elde 

edildiği tek alan alışkanlık görünüşündedir (habitual aspect). Hatta bitmemiş görünüş özelliği taşımadığı 

da öne sürülen bu yapıların daha çok alışkanlık bitmemiş görünüşünün alt ulamı olan türsel (generic) ya 

da gnomik durumlar için kullanıldığı görülür. Bir bakıma bu yapılar gösterim merkezi açısından şimdi ve 

burada (localization) durumunda kullanılabilmektedir (bk. Comrie, 1985). Hatta var/ yok sözcükbirimleri 

varlıksallık özellik bildirmelerinden ötürü zamandan çok mekâna işaret ettiklerinden Türkçede bulunma 

bildiren  +DA  ekini  istemeleri  tesadüfi  değildir:  Buzdolabında  hazır  yiyecekler  var.  cümlesinde 

varlıksallığı bir bakıma mecburi istemlik olan +DA eki de katkıda bulunmuştur.  

Kişi  zamirleri  ve  var/  yok  sözcükbirimleri  statik  durumlarda  daha  elverişli  olduğundan  zaman 

/görünüş  açısından  dinamik  faaliyetlerde  paradigması  sınırlı  olmaktadır.  Bu  sınırlılık  ancak  (er->)  (i-) 

veya  ol-  fiiliyle  giderilmekte,  bir  bakıma  paradigmada  boşluk  bu  yapılarla  doldurulmaktadır.  Benim  bir 

arkadaşım  var  türsel  alışkanlık  görünüşündeki  cümlenin  genel  bitmişlik  görünüşü  idi  koşacıyla 

sağlanmaktadır: Benim bir arkadaşım vardı.          



Sonuç 

Türkçede  yüklemleştiriciler  fiil  kaynaklı  olabileceği  gibi  isim  kaynaklı  da  olabilir.  Fiil  kaynaklı 

yüklemleştiricilerde  çekim  paradigması  tam  olarak  işletilirken  aynı  şeyi  isim  kaynaklılarda  söylemek 

zordur. Genellikle isim kaynaklı yüklemler üçüncü kişide varlık göstermekte ve sadece türsel alışkanlık 

görünüşünde, yani statik konumda bulunabilmektedir. Zamansal açıdan geçmiş, şimdi ve  gelecek bakış 

açıları ancak koşaçlar yardımıyla mümkün olabilmektedir. 



KAYNAKÇA 

Ackerman, F – Stump, G. (2004). Paradigm and periphrastic expression: A study in realization-based lexicalism. L. 

Sadler – A. Spencer (Eds). Projecting Morhology. 111-158. Standford CA: Center fort he Study of Language 

and Information. 

Ağca,  F.  (2015).  Eski  Türkçede  Varlık  ve  Yokluk  İşaretleyicilerinin  (ba:r,  yo:k)  Gramerleşme  Süreçleri.  Dil 

Araştırmaları 16: 83-101. 

Banguoğlu, T. (2000). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.  



312 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

Brown,  D.-Chumakina,  M.-Corbett,  G.-Popova,  G.-Spencer,  A.  (2012).  Defining  ‘periphrasis’:  key  notions. 

Morphology. 22: 233- 275. 

Bybee,  J.  (1985).  Morphoogy:  A  study  of  the  relation  between  meaning  and  form.  Amsterdam-Philadelphia:  John 

Benjamins.  

Comrie, B. (1985). Tense. Cambridge: Cambridge University Press. 

Dik, S. (1997).  The theoriy of functional GrammarPart 1: the structure of clause. Berlin-New York: Mouton de 

Gruyter.   

ERDAL, M. (2004). A Grammar of Old Turkic. Leiden-Boston: Brill.  

Ergin, M. (1993). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak yayınları. 

Göksel, A. – Kerslake, C. (2005). Turkish: A comprehensive grammar. London- New York: Routledge. 

Haspelmath, M. – Sims, A. A. (2010). Understanding morphology. London: Hodder Education. 

Hengeveld, K. (1992). Non-verbal predicationTheory, typology, diachrony. Berlin-New York: Mouton de Gruyter. 

Johanson, L. (2000). Traces of a Turkic copula verb. Turkic Languages. 4: 235-238. 

Karahan, L (2008). Türkçede Söz Dizimi. Ankara: Akçağ Yayınları. 

Karahan, L. (2015). Türk Gramerciliğinde İsim Cümlesi- Fiil Cümlesi Tartışmaları. Mehmet Özmen Adına Sözdizimi 



Çalıştayı Bildirileri. Adana: Karahan Kitabevi. 

Karakoç, B. (2012). A new analys of  non-past copular  markers and corresponding copular clauses in Karakhanid 

Turkic. Turkic Languages. 15: 171-193. 

Kornfilt, J. (1997). Turkish. London – New York: Routledge. 

Lewis, G.L. (1967). Turkish Grammar. Oxford- New York: Oxford University Press. 

Tekin, T. (2003). Orhon Türkçesi Grameri. İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 9. 

Tekin, T. (2013). Irk Bitig: Eski Uygurca Fal Kitabı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.  

Uğurlu, M. (2007). “Birleşik Fiil” Üzerine. H. Develi (Yay.)  Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Kongresi 27-28 



Ağustos 2007, UTEK 2007 Bildiriler 1: Türkçenin Söz Dizimi. 399-412. İstanbul: İstanbul Kültür Üniversitesi 

Yayınları.   



KARAÇAY NARTLARI İLE DİĞER TÜRK DÜNYASI  

DESTAN, EFSANE VE MASALLARINDAKİ BENZERLİKLER 

Prof. Dr. İsmail DOĞAN

 

Özet: Daha çok Kafkas otokton halkları arasında destan ve masal kahramanı olarak kullanılan Nart sözü ve 



bu  sözün  karşılığındaki  kahramanlık  motifleri  umumiyetle  kaynak  olarak  Adige,  Abhaz,  Osetin  ve  benzeri 

halklar gösterilmektedir. 

Kafkas mitolojisinin Yunan mitolojisi dâhil olmak üzere İsveç, Norveç, Danimarka’nın eski halkları diğer bir 

deyişle Viking halklarının mitolojisinde de tesiri görülmektedir.  

Kafkasya’nın  Türk  soylu  halklarından  olan  Karaçay  Malkar  Türklerinde  de  Nart  kahramanları  ve  Nart 

destanları bulunmaktadır.  

Tebliğimizde  Karaçay  Malkar  Nart  destanlarından  hareketle  diğer  Türk  dünyası  destan,  efsane  ve 

masallarındaki  motifleri  karşılaştırarak  Nart  destanlarının  kaynağının  Türk  mitleriyle  aynı  olabileceği  ele 

alınacaktır. 

Anahtar Kelimeler: Efsane, destan, Karaçay-Malkar, mitoloji, Nart. 

The Similarities of Kharachay Narts and other Turkish World’s Epics, Legends and Tales 

Abstract:  Generally,  more  between  the  auto  chthonous  peoples  of  the  Caucasus  epicand  the  Nart  word  is 

used as the tale hero and heroism motifs in the provision of these word sare show nas  

The source Adige, Abhaz, Osetin and similar peoples. 

The  in  fluence  of  the  Caucasus  mythology  is  observed  including  Greek  mythology,  old  people  of  Sweden, 

Norway, Denmarkin other words, in the mythology of the Viking people. 

Karachai-BalkarianTurks one of the people Turkish origin in the Caucasus areal so Nart heroesand Nart epic. 

In this study, the epic of Karachai-Balkarian Nart  move  ment other Turkish  world comparing the  motifs of 

epic, legends and talere sources of Nart epic will be dealt thes amemay be with the Turkish myth. 



Keywords: Legend, epic, Karachai-Balkarian, mythology, Nart. 

Nart,  Adige  ve  Abhaz  dilindeki  ne=göz  ile  vermek  anlamına  gelen  tın  fiilinden  birleşik 

netın>nertın>nartgelişmesiyle  izah  edilmeye  çalışılmaktadır  (Özbay  1999:  3).  Bu  izahın  dışında  Hint-

Avrupa dillerindeki nıthra=güçlü kuvvetli erkek anlamına gelen kelimeyle birleştiren bir etimoloji (Özbay 

1999:  3)  ile  Moğolca  güneş  anlamına  gelen  nara  ile  Osetince  –t  çokluk  ekiyle  türediği  yolundaki 

açıklamalar  mevcuttur  (Geleyava  1995:  107).  Bunlar,  fonetik  ve  semantik  yönden  dayanağı  olmayan 

izahlardır. 

Nart  kelimesinin  menşei  belli  olmamakla  birlikte,  Nart  Destanları  üzerindeki  yoğun  tartışmalar 

sürmektedir. Bunların temeli Yunan mitolojisindeki (Can 1970: 33) bazı Tanrı ve mitler ile olayların Nart 

destanlarında  paralellikler  olmasına  dayanır.  Bundan  hareket  eden  Kuzey  Kafkasya  halklarına  mensup 

Adige  ve  Abhaz  ilim  adamları,  Yunan  mitolojisindeki  bu  motiflerin  Kuzey  Kafkas  halkları  arasında 

söylenegelen Nart destanlarından geldiğini iddia etmektedirler. George Dumasil gibi ilim adamları ise bu 

destanlara  Hint-Avrupa  asıllı  İran,  Alan,  İskitlerin  kaynaklık  ettiğini  savunmaktadırlar.  Aslında,  son 

araştırmalarla  Alan  ve  İskitlerin  Hint-Avrupa  mahreçli  olmadıkları  yolunda  ciddî  materyaller  elde 

edilmiştir.  Kanaatimizce  Alan  ve  İskitlerin,  Türklüğü  daha  kuvvetlidir,  nitekim  Nartlardaki  motif 

benzerlikleri de bizim savımızı destekler mahiyettedir (Özbay 1999: 4; Doğan 2000: 27; Harmatta 1988: 

132; Ağasıoğlu 2000: 87; Diker 2000: 43; Ayda 1992: 17). 

Yunan  mitolojisindeki  bazı  unsurların,  Yunanistan  dışında  gelişen  olayları  anlattığı,  üçüncü 

şahıstan  aktaran  üslûp  ile  motifler  bunun  göstergesidir  (Doğan  1997:  4).  Bugün  artık  oldukça  az  bir 

nüfusa  sahip  asimile  olmuş  ve  çağlar  boyu  Türk  ve  İran  kavimleri  arasında  yaşayan,  yazı  dilleri  bile 

henüz  gelişmemiş  Kafkasya’da  yaşayan  Adige  ve  Abhaz  menşeli  halklara  ait  olması  ise  kültürel  ve 

sosyolojik dayanaklardan yoksundur. 

Çağlar  boyu  Türk  ve  İran  asıllı  kavimlerin  yönetiminde  kalan  Adige  ve  Abhaz  kavimleri  dilleri 

dâhil, sosyal hayata dair kültür, gelenek ve inançlar yönünden de yönetimleri altında kaldıkları kavimlerin 

tesirinde kalmışlardır. Bunu, Türk dünyasında işletilen atasözleri başta olmak üzere diğer halk edebiyatı 

mahsullerinde açıkça görmekteyiz. 

                                                           

 



Ordu Üniversitesi Fen Edbiyat Fakültesi ÇTLE Bölümü 

ismtogan@yahoo.com 



314 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

Karaçay-Malkar  Nartlarını  herhangi  bir  sahiplenme  duygusu  dışında  tarafsız  olarak 

değerlendirdiğimizde  Türk  dünyasında  yaygın  olan  birçok  destan,  efsane  ve  masal  motifleriyle  aynı 

olduğunu görürüz. 

Tebliğimizde  hiçbir  yoruma  gitmeden  Karaçay-Malkar  nartlarından  aldığımız  birkaç  bölümü 

dikkatlerinize sunacağız. Bu bölümleri Türk dünyasında yaygın olan ve artık tescillenmiş sayabileceğimiz 

destan  ve  efsanelerle  aynı  kurgu,  anlatım  ve  motiflere  sahip  olduğunu  göreceğiz.  Bunun  için  T.  F 

Vladışevskaya,  A.  A.  Gorelov,  U.  B.  Dalgat,  N.  V.  Kidayş-Pokrovaskaya,  A.  S.  Mirbadaleva,  E.  R. 

Tenişev ve N. İ. Tolstoy’un birlikte hazırladığı Nartı adlı eseri esas aldık. Teyrile bla Nartla, Örüzmekni 



Tuvganı,  Sosuruknu  Tuvganı,  Nartlar  bla  Satanaynı  Kökge  Uçhanlarını  Üsünden  Tavruh,  Debetni 

Caşları bla Emegen Katınnı Kızları, Ariv Satanay, Nartların Teyrige tabıngan Algışları adlı yedi nart 

destanından vereceğimiz örnek pasajlardaki anlatım ve motiflerin diğer Türk destanları ile aynı olduğunu 

göreceğiz. 

Karaçay-Malkar  nartlarından  verdiğimiz  örnekleri  Türkiye  Türkçesine  de  aktararak 

dinleyici/okuyucuya da anlaşılması açısından kolaylık sağlamaya çalıştık.  

 

“Teyrile bla Nartla” 



Kün  Teyrisi  künnü  carathandı.  Cer  Teyrisi  cerni  carathandı.  Üçüncüge  teŋizle 

caratılgandıla. Kök bla cer caratılgandan sora ekisini ortasında adam ulu caratılgandı. Kök, Kün, 

Cer, Suv teyrileri onovlaşıp, Suv Teyrisi adam ulusuna içerge suvla berirge boynuna algandı; Cer 

Teyrisi da üsünde berekle bitdirip, aşatırga, adam ulunu keçindirirge kesine cükge algandı; Kün 

Teyrisi cıltırırga; Kök Teyrisi cavunla cavdururga degendile. 

..... 

Kün Teyrisini baş atı Kaynar-Teyri bolgandı. Kaynar Teyribla Cer Teyrisi tavlanı, cerleni, 

suvlanı, culduzlanı da carathandıla, boldurgandıla deydile.  

.... 

Adam ulunu başı nartla edile, em alga ala caşap başlagandıla.  Nartla cayılırdan alga nartla 

bla  birge  cer  üsünde  bek  erşi,  ne  esele  da,  aytırırga  unuthanma,  (harrala)  bolur  deyme,  ala 

caşagandıla.  Ala  bla  nartlanı  küreşleri  tohtamagandı.  Harrala  adamla  gauşagandıla,  ullu,  kızıl 

tüklüle bolup, har zatnı ayırma yaşagandıla. Ala Kün Teyrini issi künlerin bek süygendile. 

(Vladışevskaya vd. 1994: 68). 



“Tanrılar ile Nartlar” 

Gün Tanrısı günü yaratmıştı. Yer Tanrısı yeri yaratmıştı. Üçüncü olarak denizler yaratılmışlardı.  

Gök  ile  yer  yaratıldıktan  sonra  ikisinin  ortasında  insanoğlu  yaratılmıştı.  Gök,  Gün,  Yer,  Su 

tanrıları karar verdiler; Su Tanrısı insanoğluna içmesi için su vermeyi boynuna almıştı, Yer Tanrısı da 

üstünü  bereketi,  yiyeceği  ve  insanoğlunun  geçinmesini  kendisine  borç  edindi,  Gün  Tanrısı  ısıtmayı, 

aydınlığı, Gök Tanrısı yağmurlar yağdırmayı kabul etti. 

..... 

Gün Tanrısının esas adı Kaynar Tanrı idi. Kaynar Tanrı ile Yer Tanrısı yerleri, suları, yıldızları da 

yaratmışlar, meydana getirmişlerdir diye söylenir. 

.... 

İnsanoğlunun başı ise nartlardı ve onlar çok önceleri yaşamaya başlamışlardı. Nartlar dağılmadan 

önce,  nartlarla  birlikte  yeryüzünde  çok  büyük  ne  iseler  ne  diye  söylerler  unuttum,  (Harralar)  vardır 

diyelim,  onlar  yaşıyorlardı.  Onlar  ile  nartların  mücadelesi  hiç  durmadı.  Harralar  insanlara  benzerdi, 

büyük,  kızıl  tüyleri  olan  her  bir  şeyi  yiyebilen  yaratıklardı.  Onlar  Gün  Tanrının  sıcak  günlerini  pek 

severlerdi. 

Bu metinde daha sonra Gün Tanrının kut vermesi ile Debet’in taştan demiri ayırma ve ondan silah 

yapma yeteneği verildiği, demirden yaptığı silahlarla da canavarları yeryüzünden yok ettiği anlatılır. 

 

“Örüzmekni Tuvganı” 

Bir colda, nartlanı ömürlerinde, nart Debet tavlaga temir taşla cıyarga ketgendi. Keçe ol bir 

dorbunda  kalgandı.  Keçe  ortada  dorbunnu  teşiginden  bir  seyir  kök  carık  urup,  dorbunnu  için  


315 

Prof. Dr. İsmail DOĞAN/Karaçay Nartları ile Diğer Türk Dünyası Destan, Efsane ve Masallarındaki… 



künça carıthandı. Debet, seyirsinip, tışına çıkgandı. Bitev düniyanı, köz kamatırça, carıtıp, kökde 

bir ullu uzun kuyuklu culduznu uçup barganın körgendi. 

Ol  culduz  uçup  barıp,  bek  uzakda  eki  ullu  tavnu  arasında  tavlanı  zıngırdatıp,  düniyanı 

kaltıratıp, tüşdü. Debet, keçe bolganına karamay, arı atlandı. 

Arı Debet üç kün üç keçeden sora cetgendi. Ol eki tavnu arası kap-kara bolup, küyüp tura 

edi. Karaganında, bir bek ullu teren çungurnu ortasında eki carılgan bir ullu kök taşnı kördü. Anı 

içinde  va  bir  tulpar  caşcık.  Ol  sabiyçik  bir  mazallı  börünü  boynundan  katı  tutup  eme  edi.” 

(Vladışevskaya vd. 1994: 74). 



“Örüzmeğin Doğumu” 

Bir  zamanlar,  nartların  yaşadığı  devirlerde,  nart  Debet  dağlara  demir  taşları  toplamak  için 

gitmişti. Geceleyin bir mağarada kalmıştı. Gecenin ortasında mağaranın deliğinden ilginç bir mavi ışık 

vurup  mağaranın  içini  gün  gibi  aydınlattı.  Debet,  merak  edip  dışarıya  çıktı.  Bütün  dünyayı  göz 

kamaştırırcasına aydınlatan bir büyük uzun kuyruklu yıldızın uçup gittiğini gördü. 

O yıldız uçarak gidip pek uzağa iki büyük dağın arasında dağları zıngırdatarak, dünyayı sarsarak 

düştü. Debet, gece olmasına bakmayarak oraya doğru atlandı. 

Debet, oraya üç gün üç geceden sonra ulaştı. O iki dağın arası kap kara olmuş, yanıp duruyordu. 

Baktığında,  birçok  büyük  derin  bir  çukurun  ortasında  ikiye  ayrılmış  büyük  bir  gök  taşını  gördü.  Onun 

içinde de bir yiğit çocuk vardı. O çocuk iri kıyım bir kurdu boynundan sıkıca tutmuş emiyordu.” 

 

“Sosuruknu Tuvganı” 



Nartlanı  zamanında  Edil  suvnu  cagasında  nartlanı  bir  kalaları  bolgandı.  Anı  içinde,  alaga 

akıl üyretgen, Kırs-Biyçe degen bir tişirıv caşagandı. Anı birgesine da, cumuşun etip cürügen, Kün-

Biyçe atlı bir kız bolgandı. Ol kız, kereklisine köre, erten ingir sayın, öre koşuvnu bla suvga cürüy 

turgandı. 

Bir kün, ingir ala, suvalırga barganda, suvnu ekinçi canında koyla küte turgan nartlanı bir 

koyçusun  körgendi.  Koyçu  da  Kün-Biyçeni  körgendi.  Koyçunu  eki  közü  kesine  cütü  karaganın 

eslip, Kün-Biyçe, kaçıp, bir sostar taşnı artına bukgandı. 

Ol sagatta sürüvçünü atkısı, atılıp, taşha kirgendi. Taşha alaydan anı bla buvazlık tüşgendi. 

Kün-Biyçe, çaçı başı tozurap, kesi da keçge kalıp, kalaga kaythandı, suvun da alıp. 

Kırs-Biyçe: ‘Kayda aylanasa, ne köpkaldıŋ, çaçıŋ, başıŋ da tozurap, saga ne bolgandı?’ dep 

sorgandı. 

Ol  zamanda  Kün-Biyçe  suv  cagada  körgen,  colukgan  işin  bolganıça  aytdı.  Ulanı  kızı 

bolmagan Kırs-Biyçe ol sagat., adamların iyip, taşnı kalasına keltirdi. 

Taşnı bir karangı, suvuk otovga saldırgandı. Tokuz ay bla toguz künnü cetgende, taş carılıp, 

andan caşçık çıkgandı. Kırs-Biyçe kesi, marap turup, anaçılık etgendi. Kök, Cer, Ot teyrileden bıla 

yaytıp tilegendi: -Siz munu kılıç kesmegen nart ulanla da netigiz, ok kirmegen, cavların horlaganla 

da  netigiz.-  dep  kindigin  kesgendi.  Ceti  tavdan  suv  alıp  anı  avzun  cuvgandı.  (Vladışevskaya  vd. 

1994: 118). 



“Sosuruğun Doğumu” 

Nartların zamanında İdil nehrinin kenarında nartların bir kaleleri varmış. Onun içinde, onlara akıl 

veren Kırs-Biyçe denilen bir kadın da yaşarmış. Onun yanında işlerini gören Gün-Biyçe adında bir kız da 

vardı. Bu kız ihtiyaca göre sabah akşam iri kovaları ile suya gidip gelirdi. 

Bir gün akşam karanlığında su almaya varmıştı, suyun karşı kıyısında koyunlarını güden nartların 

bir çobanını gördü. Çoban da Gün-Biyçeyi görmüştü. Çobanın iki gözüyle kendisine dikkatlice baktığını 

sezen Gün-Biyçe kaçarak iri bir sostar taşın arkasına sığındı. 

O  anda  çobanın  bakışları  taşa  girmişti.  Bundan  dolayı  taş  hamile  kaldı.  Gün-Biyçe,  saçı  başı 

dağılmış vaziyette kendisi de kalmış bir şekilde kaleye suyunu alarak döndü. 

… 

Kırs-Biyçe: Nerede dolaşıyorsun, niye çok kaldın saçın başın da dağılmış sana ne oldu diye sordu. 



O  zaman  Gün-Biyçe  nehrin  kenarında  gördüğünü,  gecikme  sebebini  ne  iş  olmuşsa  olduğu  gibi 

anlattı. Oğlu kızı olmayan, Kırs-Biyçe hemen adamlarını gönderip taşı kalesine getirtti.  

316 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 



Taşı karanlık, soğuk bir odaya koydurdu. Dokuz ay dokuz gün muhafaza etti, dokuz ay dokuz gün 

dolunca,  taş  yarılıp,  ondan  bir  çocuk  çıktı.  Kırs-Biyçe  kendisi  gözetip,  analık  etti.  Gök,  Yer,  Ateş 

tanrılarından şöyle söyleyerek dilekte  bulundu:  Siz bunu  kılıç  kesmeyen  nart oğlanlarından  yapınız, ok 

girmeyen,  düşmanlarını  mahvedenlerden  yapınız,  diyerek  göbeğini  kesti.  Yedi  dağdan  su  alarak  onun 

ağzını yıkadı. 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   46   47   48   49   50   51   52   53   ...   102




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет