Iii beynəlxalq türk dünyasi araşdirmalari simpoziumu III. Uluslararasi türk dünyasi araştirmalari sempozyumu ІІІ халықаралық ТҮркі әлемі зерттеулері симпозиумы



Pdf көрінісі
бет38/102
Дата03.03.2017
өлшемі42,43 Mb.
#6018
1   ...   34   35   36   37   38   39   40   41   ...   102

ӘДЕБИЕТТЕР 

Абай Құнанбаев (1954), Шығармаларының толық жинағы. 1-2 том. 

Байтұрсынов А. (1992), Тіл тағлымы. –Алматы: Ана тілі. 

Балақаев М. (1971), Қазіргі қазақ тілінің грамматикасы /Синтаксис/. ІІ бөлім. – Алматы: Мектеп. 

Бейсенбаева К.А. (1971), Безаффиксное сочетание имен существительных в современном казахском языке. 

АКД. 


Гаджиева  Н.З.  (1973),Основные  пути  развития  синтаксической  структуры  тюркских  языков.  –М.:  Наука, 

1973. – 176 с. 

Әл-Фараби. (1975), Әлеуметтік-этикалық трактаттар. Алматы. 

Жұбанов К. (1966), Қазіргі қазақ тілі жөніндегі зерттеулер. –А: Мектеп. 

Қазақ тілінің түсіндірмелі сөздігі (1999), Алматы, Дайқ-пресс. 

Майзель С.С. (1957), Изафет в турецком языке. – М-Л.: Наука. 

Марти  А.О.  (1960),  понятии и методы всеобщей грамматики  и философии языка/ Звягинцев В.А. История 

языкознания ХIХ иХХ веков в очерках и извлечениях.Ч.II.м. 

Сайрамбаев Т. (2004), Сөз тіркесі мен жай сөйлем синтаксисі. –Алматы: Білім. 

Шәкәрім (1988), Өлеңдер мен поэмалар. Алматы. 



HÄZIRKI ZAMAN TÜRKMEN DILINDE  

-MA/-ME/-MAK/-MEK GOŞULMALARYNYŇ SÖZ ÝASAÝYŞ HYZMATY  

WE ONUŇ BEÝLEKI TÜRKI DILLERDÄKI MYNASYBETI 

G. MUHANOWA

 

Özet:  1.  Türk  dilindäki  lingwistik  hadysalar  analiz  edilende,  olaryň  gelip  çykyşy  barada  doly  maglumat 



almak  mümkin.  Ösüş  prosesinde  güýçli  differensirlenendigine  garamazdan,  häzirki  zaman  türki  dilleriň 

leksikasynda hem, grammatikasynda hem, şol sanda söz ýasalyşda hem örän köp umumylyklar bardyr. 

2.  Türki  dilleriň  köp  funksiýaly  -ma/-me/-mak/-mek  affiksleri  arkaly  ýasalan  sözler  öz  manysy  hem 

funksiýasy  boýunça  türkmen  dilinde  güýçli  differensirlenendir.  Türkmen  dilinde  -ma/-me/-mak/-mek 

affiksleri  arkaly  ýasalan  sözleriň  semantiki  we  grammatiki  özboluşlylyklaryny  kesgitlemek  iň  çylşyrymly 

meseleleriň biridir.  

3.  Umumytürk  afiksleri  bolan  -ma/-me  we  -mak/-mek  sözleriň  dürli  şekilini  we  many  aýratynlygyny 

ýasamaga ukyplydyr. Birinjiden, olar türkmen dilinde hem, beýleki türki dilleriň aglabasynda hem infinitiwiň 

formal  görkezijisi  bolup  hyzmat  edýärler.  Ikinjiden,  türki  dilleriň  aglabasynda  bolşy  ýaly,  türkmen  dilinde 

hem -ma/-me/-mak/-mek affiksleri işlikden at ýasamagyň serişdesi bolup hyzmat edýär. Türkmen dilinde bu 

affiksleriň işlik esaslardan at ýasamak funksiýasy has işjeňleşýär. 

Türkmen  dilçileriniň  ylmy  işlerinde  -ma/-me/-mak/-mek



 

affiksleriniň  söz  ýasalyş  prosesine 

gatnaşyşy giňden beýan edilýär.  

4.  Türk  dilini  öwrenýan  alymlar  -ma/-me  we  -mak/-mek  affiksleriniň  ýakyndygyny  belleýärler.  N.  A. 

Baskakow  bu  iki  affiksiň  özara  baglanyşyklydygyny  belleýär.  A.  Kononowyň  pikirine  görä,  -mak/-mek 

affiksi  düzme  affiks  bolup,  iki  bölümden,  -ma/-me  we  -k  affikslerinden  ybaratdyr.  Alymlaryň  aglabasy 



mak/-mek affiksleri öz grammatiki manysyny üýtgedip –ma/-me affiksiniň döremegine sebäp bolupdyr.    

5.  Türki  dillerde  -ma/-me/-mak/-mek  affiksleriniň  fuksionirlemesi  fonetik  taýdan  üýtgän  wariantynyň 

döremegine getiripdir. Olaryň sinonimiki leksemalaryň düzüminde duş gelýändigi hem bu pikire delildir.  

Türkmen  dilinde  -mak/-mek/  -ma/-me  affiksi  iň  önümli  affiksleriň  hataryna  girýär.  Işlik  esasa 

goşulmak bilen ol aşakdaky görnüşli atlary ýasaýar: 

a.  Täsirini  geçirmeýän  iki  bogunly  işlik  esaslara  goşulyp  azayklaryň  we  naharlaryň  adyny  ýasaýar:  süzme, 



ýarma,  garma,  owma,  gyzzyrma,  doňdurma,  gatlama,  çekdirme,  dolama,  dograma,  gömme,  gowurma, 

gaýnatma, buglama we ş.m. 

b.  Täsirini  geçirýän  iki  bogunly  işlik  esaslara  goşulyp,  zergärçilik  önümleriniň  adyny  ýasaýar: 

akdyrma, öwürme, egme. 

ç. Täsirini geçirýän bir bogunly işlik esaslara goşulyp, esas işlik bilen many taýdan bagly birnäçe 

takyk we umumy manyly at ýasaýar: sürme, burma, çalma we ş.m. 



d.  Täsirini  geçirýän  bir  we  iki  bogunly  işli esaslar  goşulyp,  gurluşyk  bilen  bagly  sözleri  ýasaýar: 

berkitme, çatma, bassyrma

e.  Tikinçilik  bilen  bagly  sözleri  ýasaýar:  bassyrma,  depjeme,  kökleme,  dokma,  basma,  gaýma, 

ýörmeme we ş.m. 

f.  Täsirini  geçirýän  köpbogunly  işlik  esaslara  goşulyp,  işiň  netijesini  aňladýan  söz  ýasaýar: 

gaýtalama, ýatlama.

 

 



Häzirki zaman türkmen dilinde -ma/-me affiksi ylmy adalgalary ýasamakda iň önümli affiksleriň 

biridir:  aňlatma,  deňleme,  gollanma,  golýazma,  ýöňkeme,  gönükme,  meňzetme,  deňeşdirme, 



ulaltma, kiçeltme, düzme we beýl.  

Türkmen dilindäki söz ýasaýjy goşulmalary  ýörite öwrenen A. Borjakow bu affiksi işlik  ýasaýjy 

affiks hasap edýär, emma onuň at ýasamaga hem işjeň ulanylýandygyny inkär etmeýär. 

Türkmen dilinde -mak/-mek affiksi täsirini geçirmeýän bir bogunly işlik esaslara goşulyp, köplük, 

bolçulyk bilen bagly umumy düşünjäni aňladýan söz(üýşmek) we iýmit adyny ýasaýar (gaýmak).

 

 



Ýokarda aýdylanlar -mak/-mek affiksiniň işligiň nämälim şekilini ýasamakdaky hyzmatyny inkär 

etmän, onuň işlikden at ýasamakda hem işjeň ulanylýandygyny tassyklamaga mümkinçilik berýär.  



Açar  Sözler:  affiks,  işlikden  ýasalan  atlar,  täsirini  geçirýän  işlik,  täsirini  geçirmeýän  işlik,  at 

ýasaýjy,  şekil  ýasaýjy,  esas,  ýasama  işlik,  asyl  işlik,  türki  diller,  türkmen  dili,  affiksleriň 

funksiýalary. 

                                                      

 

“Bilim” žurnalynyň baş redaktory, Türkmenistan, bilimjurnaly@mail.ru 



236 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 



Word-formation Functions of Affixes-ma/-me/-mak/-mek in Modern Turkmen Language and Their 

Conformity in Other Turkic Languages 

Abstract: 1. 

At the analysis of the linguistic phenomena of Turkic languages it is possible to receive 

exhaustive  data  on  their  general  origin.  In  spite  of  the  fact  that  these  languages  in  development 

were  appreciably  differentiated,  modern  Turkic  languages  have  among  themselves  much  in 

common both in lexicon, and in grammar, including word-formation. 

2. 


The Words formed by means of multipurpose affixes of Turkic languages  -ma/-me/-mak/-mek, 

in Turkmen language are strongly differentiated on the value and functions. Definition of semantic 

and  grammatical  distinctions  of  the  words  formed  by  suffixes  -ma/-me/-mak/-mek  is  one  of  the 

most complicated questions. 

3. 

Obshchetjurksky  affixes-ma/-me  and-mak/-mek  are  capable  to  form  various  forms  and  word 



meanings.  First,  they  are  a  formal  indicator  of  an  infinitive  as  in  Turkmen,  and  the  majority  of 

Turkic  languages.  Secondly,  both  in  большинсте  Turkic  languages,  and  in  Turkmen  language 

affixes-ma/-me and-mak/-mek are means forming verbal names. In Turkmen language function of 

formation of names from verbal bases becomes more active. 

In proceedings of Turkmen linguists participation word-formation process of affixes-ma/-me and-

mak/-mek is widely shined.  

4. 

The  Scientists  studying  Turkic  languages,  mark  relationship  of  affixes-ma/-me  and  mak/-mek. 



A.Baskakov  considers  that  these  two  affixes  are  interconnected.  According  to  A.Kononova,  the 

affix-mak/-mek  is  a  compound  affix  and  consists  of  two  parts-ma/-me  and-k.  The  majority  of 

scientists  considers  that  the  affix-mak/-mek  has  changed  the  grammatical  essence  and  was  at  the 

bottom of affix occurrence-ma/-me. 

5. 

Functioning  of  affixes-ma/-me/-mak/-mek  in  Turkic  languages  has  led  to  occurrence 



фонетически the transformed variant. It proves to be true that they meet as a part of synonymous 

lexemes.  

The affix-mak/-mek/-ma/-me in modern Turkmen language is one of the most productive affixes. 

Joining a verbal basis, they form names of following kinds: 

a. 

Joining transitive two-difficult verbal bases, forms names of products and dishes: süzme, ýarma, 



garma,  owma,  gyzzyrma,  doňdurma,  gatlama,  çekdirme,  dolama,  dograma,  gömme,  gowurma, 

gaýnatma, buglama etc. 

b. Joining transitive two-difficult verbal bases, forms names of jewels: akdyrma, öwürme, egme. 

c.  Century  Joining  transitive  terse  verbal  bases,  forms  some  concrete  and  general  names, 

связянных with value of a verb-basis: sürme, burma, çalma etc. 

d. Joining to transitive one- and two-difficult  глдагольным to bases forms words connected with 

building: berkitme, çatma, bassyrma. 

e.  Forms  names  connected  with  sewing  business:  bassyrma,  depjeme,  kökleme,  dokma,  basma, 

gaýma, ýörmeme etc. 

f. Joining transitive multidifficult verbal bases, forms names actions designating result: gaýtalama, 

ýatlama.  

The  affix-ma/-me  in  modern  Turkmen  language  is  one  of  the  most  productive  affixes  forming 

scientific  terminology:  aňlatma,  deňleme,  gollanma,  golýazma,  ýöňkeme,  gönükme,  meňzetme, 

deňeşdirme, ulaltma, kiçeltme, düzme, etc.  

Affix-mak/-mek. In the majority of Turkic languages including in Turkmen language,  this affix is 

considered  an  affix  forming  the  uncertain  form  of  a  verb.  A.Bordzhakov  considers  this  affix 

глаголообразующим as an affix, however it does not deny active participation of an affix and in 

formation of names. 

Affix-mak/-mek,  joining  intransitive  terse  verbal  bases,  forms  the  names  designating  the  general 

concept, connected with set, well-being (üýşmek), the meal name (gaýmak).

 

 

The  aforesaid  testifies  that  without  denying  opinion  on  participation  of  an  affix-mak/-mek  in 



formation verbal инфинитва, it is necessary to note active participation of this affix in formation of 

verbal names.  



Keywords:  Affix,  verbal  noun,  intransitive  verb,  transitive  verb,  verbal,  shape-generating,  foundation, 

derivative foundation, non derivative foundation, Turkic language, Turkmen language, facility affix. 

Türki  dileriň  arasynda  dürli  lingwistik  meseleler  öwrenilende,  olaryň  aslynyň  kökdeşdigini,  şol 

meseleleriň açylyşy, subut edilişi bilen nygtamaga esas berýän umumylyklar, meňzeşlikler bardyr. Türki 



237 

G. MUHANOVA/Hazırkı Zaman Türkmen Dilinde Goşulmalarının Söz Yaşayış Hızmatı ve… 

diller wagtyň geçmegi bilen biri-birlerinden differensirlenýän hem bolsalar, olar bilen baglanyşykly diliň 

grammatik  gurluşy  derňelende,  aýry-aýry  grammatik  meseleleriň  öwrenilmegi  türki  dilleriň  biri-birine 

ýakynlyk derejesini kesgitlemäge esas döreýär.  

Türki  dilleriň  arasyndaky  grammatik  umulylyklaryň  ýüze  çykarylmagynda  olardaky  söz  ýasaýjy, 

şekil ýasaýjy serişdeleriň, asyl we affiksal morfemalaryň derňewiniň özboluşly ähmiýeti bardyr. 

Türki  dillerde  dürli  grammatik  hyzmatlary  ýerine  ýetirýän  -ma/-me/-mak/-mek  affiksi  häzirki 

zaman  türkmen  dilinde  aýry-aýry  manylary  hem-de  hyzmatlary  taýyndan  tanalmaz  derejede 

differensirlenipdirler.  -ma/-me/-mak/-mek  şekiliniň  grammatikadaky  many  hem  hyzmat  aýratynlygyny 

kesgitlemek çylşyrymly meseleleriň biridir. 

Türki  dillerde  -ma/-me  we  -mak/-mek  affiksi  dürli  grammatik  şekilleri  we  manylary  döretmäge 

ukyplydyr. Birinjiden, türki dillerde we türkmen edebi dilinde işligiň infinitiw şekilini ýasaýjydygy ykrar 

edilendir.  Ikinjiden,  türki  dilleriň  aglabasynda  we  türkmen  dilinde  -ma/-me  we  -mak/-mek  iş  ady 

hökmünde formalaşypdyr. Onuň tebigaty boýunça many we hyzmat aýratynlygynyň grammatikanyň dürli 

meseleleri  bilen  baglanyşyklydygyny  inkär  etmezden,  anyk  bir  grammatik  kategoriýanyň  çäginde  – 

işlikden at ýasaýjylaryň hatarynda-da derňemegiň zerurdygy hasaba alynmalydyr. Türkmen dilinde onuň 

işlik asylly sözlerden at ýasamak meýli işjeňleşýär.

  

-ma/-me  we  -mak/-mek  goşulmasynyň  söz  ýasamaga  gatnaşmakdaky  hyzmatyny  dilçi  alymlar 

belleýärler. T. Guzuçyýew: “...bu goşulma türki dilleriň grammatikalarynyň köpüsinde söz ýasaýjy affiks 

hökmünde hasaba alynýar. ” diýip belleýär (  Guzuçyýew: 1980, s.70). 

-ma/-me/-mak/-mek  şekiliniň  gurluşy  we  onuň  wariantlary  batyndaky  türki  dillerde  ýazylan 

işlerdäki ylmy garaýyşlar bu morfemanyň asyldaşdygyny subut edýär.

 

Türki dilleri öwrenen alymlar bu 



affiksiň  gelip  çykyşy  taýyndan  -mak/-mek  goşulmasy  bilen  asyldaşdygyny  tassyklaýarlar.  A. 

Baskakowyň  bellemegine  görä  (  Баскаков:  1952),  -ma/-me  goşulmasy  -mak/-mek  goşulmasy  bilen 

arabaglanyşyklydyr.  A.  N.  Kononow  onuň  -ma  we  -k  affiksleriniň  birikmeginden  emele  gelendigini 

ýazýar( Кононов: 1952; 1960). Aslyýetinde, alymlaryň köpüsi tarapyndan iş ady hasaplanýan -mak/-mek 

goşulmasy özüniň grammatik manysyny üýtgedip, -ma/-me goşulmasynyň ýüze çykmagyna getiripdir. 

-ma/-me/-mak/-mek  şekiliniň  türki  dillerde  ulanylyşy,  onuň  fonetik  taýdan  üýtgän  wariantlaryny 

ýüze çykarýar. Bu onuň türki dillerdäki manydaş leksemalaryň (şol bir manyny aňladýan leksemalaryň) 

düzüminde duşýandygy bilen subut edilýär.  

Häzirki  zaman  türkmen  dilinde  bu  goşulma  iň  önümli  hem  işjeň  söz  ýasaýjylaryň  biridir.  Bu 

goşulma işliklere goşulyp, aşakdaky ýaly manylardaky atlary ýasaýar: 

a)  täsirini  geçirýän  bir  we  iki  bogunly  asyl  hem  ýasama  işliklere  goşulyp,  nahar-iýmit  atlaryny 

ýasaýar:  süzme,  ýarma,  garma,  owma,  gyzzyrma,  doňdurma,  gatlama,  çekdirme,  dolama,  dograma, 

gömme, gowurma, gaýnatma, buglama we ş. m. Meselem:___Oturanlaryň_öňünde_çanaklap_gowurma'>Meselem: 

Oturanlaryň  öňünde  çanaklap  gowurma,  ýaňy  tamdyrdan  çykan  mele  petir  goýuldy  Gowşudow: 

1954: 33). Gatlak-gatlak gatlama, gatlamadan ätleme ( matal).  

b)  täsirini  geçirýän  bir,  iki  bogunly  asyl  we  ýasama  işliklere  goşulyp,  şaý-sep  atlaryny  ýasaýar: 

akdyrma,  öwürme,  egme.  Meselem:  Akdyrma  türkmen  gelin-gyzlarynyň  bezeg  üçin  ulanýan  şaý-

sepleriniň biridir. 

ç) täsirini geçirýän bir bogunly asyl düýp işliklere goşulyp, goşulan işliginden aňlanylýan hereket 

bilen baglanyşykly anyk we umumy atlaryň birnäçesini ýasaýar: sürme, burma, çalma we ş.m. Meselem:  

Gül ýüzüňe gülaplar, ýaraşyr gaşa sürme, 

Al ýaňagyň almadyr, lebiň gant bilen hurma, 

Aždarha dek tolganyp, ýüzüň bizden öwürme, 

Nägäh zülpüň towy deý köňlüme salma burma…  

   


 

 

Mollanepes. 116 s.) 



d) täsirini geçirýän bir we iki bogunly asyl hem ýasama düýp işliklere goşulyp, gurluşyga degişli at 

ýasaýar: berkitme, çatma, bassyrma. 



Meselem: Getirdi çatmasyna (çatma) ( Görogly eposy, 23 s.).  

e) Tikin-çatyn atlaryny ýasaýar: bassyrma, depjeme, kökleme, dokma, basma, gaýma, ýörmeme we 

ş.  m.  Meselem:  Taruhda  tikin  işinde  ulanylan  bassyrma,  kökleme,  ýörmeme  ýaly  usullarynyň  häzirki 

zaman ýaşlarymyz üçin gatybir düşnükli däl bolmagy-da mümkin 


238 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

ä) täsirini geçirýän köp bogunly ýasama düýp işlige goşulyp, hereketiň netijesiniň adyny ýasaýar: 

gaýtalama, ýatlama. Meselem: 

Entek örtenmeden (örtenme) ýürekler ganmaz, 

Ýanyp gezmek biziň üçin meslikdir.  

 

Saňa mertler hakda ýatlama galýar. 



-ma/-me  goşulmasy  häzirki  zaman  türkmen  dilinde  ylmy  düşünjeleriň  atlaryny  ýasamaga  iň  işjeň 

gatnaşýan önümli goşulmalaryň biridir. Ol (aňlatma, deňleme, gollanma, golýazma, ýöňkeme, gönükme, 



meňzetme,  deňeşdirme,  ulaltma,  kiçeltme,  düzme  we  ş.  m.  adalgalary  ýasaýar.  Bu  goşulmanyň  türki 

dilleriň  aglabasynda  iş  atlaryny  ýasaýjy  hökmünde  şöhlelenýändigi  hem-de  öwrenilýändigi  mälimdir, 

şeýle-de  bolsa,  häzirki  zaman  türkmen  dilinde  bu  affiksiň  kömegi  bilen  ýasalan  sözleriň  aglabasy  iş 

atlarynyň hataryndan arasyny üzüp, olaryň atlaşmak-adalgalaşmak meýli güýçlenýär.  



-mak/-mek  goşulmasy.  Bu  grammatik  kategoriýa  türki  dilleriň  aglabasynda,  türkmen  dilinde 

mekdep grammatikasyndan başlap, bu meselä bagyşlanan işleriň köpüsinde işligiň nämälim şekili diýen at 

bilen öwrenilýär. A. Borjakow -mak/-mek şekilini iş adyny ýasaýjylaryň hataryna goşýar, ýöne bu şekil 

arkaly ýasalan sözleriň atlary ýasamaga gatnaşýandygyny-da ykrar edýär ( Borjakow, 1978.). Azerbaýjan 

diliniň gurluşyny öwrenen T. D. Daşçýan hem bu pikirden üzňe däl: “В современном азербайджанском 

языке  форма  на  -маг  употребляется  в  двух  значениях:  в  значении  инфинитивов,  без  аффиксов 

принадлежности  и  в  значении  глагольных  имен  в  соединении  с  аффиксами  принадлежности” 

( Дaшчян, 13). 

A.  Borjakow  -mak/-mek  arkaly  hasyl  bolan  sözleri  leksik  many  alan  (leksikalizasilaşan)  sözleriň 

hataryna goşmagyň boljakdygy hakyndaky pikirlere-de duşmak bolýandygyny belleýär( Borjakow:1978). 

Häzirki  zaman  türkmen  dilinde  -mak/-mek  goşulmasy  arkaly  işlikden  ýasalan  atlar  köp  duşýar  we  olar 

özboluşly grammatik gurluşa eýedirler. Bu goşulma işlikden at ýasap gelende bulamak, ýaşmak, oramak, 



çakmak,  oýmak  (oýmak  —  tikin-çatyn  edilende,  süýem  barmaga  geýilýän  demirden  edilen  gorag 

serişdesi),  görmek  “görk”,  “owadanlyk”  manysynda  ulanylýan  we  ş.  m.  täsirini  geçirýän  bir  we  iki 

bogunly asyl düýp işliklere goşulyp, hereket netijesinde emele gelen hem-de takyk zady bildirýän atlary 

ýasaýar. Meselem: 

– Ýaşuly, men size geçen gijeden bäri bir gürrüň aýtjak bolýan welin, ebeteýini tapman ýaýdanyp 

durun – diýip, oramagyny (oramak) düzedişdirdi 

Täsirini  geçirmeýän  bir  bogunly  asyl  işlikden  hereket  netijesinde  emele  gelen  köplük,  bolluk 

aňladýan umumy düşünjäniň adyny ýasaýar: üýşmek; iýmit adyny ýasaýar: gaýmak. Meselem: 

Süýt ýüzüniň gaýmagy (gaýmak) 

Bozulmasyn ýar-ýar ( halk döredijiligi).  

1824-nji  ýylda  Germaniýanyň  demir  önümler  fabriginiň  eýesi  oýmaklaryň  (oýmak)  islendik 

görnüşdäkisini öndürip bilýän enjam oýlap tapypdyr. 

Häli-häzire çenli bu goşulmanyň işligiň nämälim şekilini-infinitiwi ýasaýandygy baradaky pikiriň 

dowam  edýändigini  inkär  etmezden,  -mak/-mek  goşulmasynyň  manysy  taýdan  dürli  kategoriýa  degişli 

sözleri ýasamaga ukyplydygyny, şol sanda işlikden atlary ýasamaga-da işjeň gatnaşýandygyny bellemek 

dogry bolar. 

Häzirki  zaman  türkmen  dilinde  -ma/-me,  -mak/-mek  şekilleriniň  grammatik  häsiýetiniň  birneme 

üýtgeýändigi, onuň söz ýasaýjylyk hyzmatynyň giňäp, bu ýagdaýyň türkmen diliniň leksik ösüşine täsir 

edýändigi  duýulýar.Bu  goşulma  häzirki  zaman  türkmen  dilinde  atlary  ýasamakda  bolşy  ýaly,  täze 

adalgalary ýasamakda-da işjeňleşýär.  

EDEBIÝAT 

1. Borjakow A. Häzirki Zaman Türkmen Dilinde Iş Atlary. Aşgabat, 1978 

2. A.Gowşudow, Mähri-Wepa 

3.  Guzuçyýew  T.  Türkmen  Diliniň  Ýazuw  Ýadygärliklerinde  Iş  Adynyň  -mak,  -mek  Formasy.//В  книге:  Türkmen 

diliniň taryhy grammatikasynyň problemalary. Aşgabat, 1980  

4. Н.А.Басакаков. Каракалпакский язык. II фонетика и морфология. Часть первая. М., изд. АН СССР, 1952 

5. Дaшчян Т. Д. Глaгoльныe имeнa нa -дыг, -aчaг, -мaг и -мa в сoврeмeннoм aзeрбaйджaнскoм языкe. / Дис. 

нa сoиск. уч стeпeни кaнд. филoл. нaук (Рукoпись). Кирoвaбaд, 1961. 

6. Кононов А.Н. Грамматика современного турецкого литературного языка. М., изд.АН СССР, М.-Л., 1956  

7. Кононов А.Н. Грамматика современного узбекского литературного языка. М., изд.АН СССР, М.-Л., 1960  



DİL ÖĞRETİMİ VE ÇIKARTMALI İŞLEM 

Doç. Dr. Gökhan ÇETİNKAYA



 

Doç. Dr. Nihat BAYAT



 

 



Özet:  Bu  çalışmada,  alt  türlerine  göre  çıkartmalı  işlem  etkinliklerinin  dil  öğretimi  sürecine  nasıl  katkı 

sağlayabileceği  tartışılmıştır.  Çalışma  dil  öğretiminde  çıkartmalı  işlem  türlerinin  test  ve  öğretim  amaçlı 

etkinliklerde  kullanımı  üzerine  odaklanmaktadır.  Çalışmanın  temel  amacı  öğretim  süreci  seçeneği 

oluşturmaktır. Çalışmada sunulacak etkinlikler hazırlanırken, alan yazında yer alan türler amaçları açısından 

göz  ününde  bulundurulmuş,  söz  konusu  özelliklerin  dil  öğretim  ortamlarına  nasıl  yansıtılabileceği 

tartışılmıştır. 



Anahtar Kelimeler: Çıkartmalı işlem, anadili eğitimi, dil öğretimi 

Language Education and Cloze Procedure 

Abstract: This study discusses how cloze procedure activities can contribute to language teaching process. 

The  topic  of  the  study  is  to  present  sample  activities  to  test  and  teach  language  based  on  cloze  procedure 

types. The main aim of the study is to form an option for teaching process. In the preparation of the activities 

presented in the study, the existing types in literature are taken into account with regard to their purpose and 

how to reflect these properties to language education environment was discussed. 



Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   34   35   36   37   38   39   40   41   ...   102




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет