Iii beynəlxalq türk dünyasi araşdirmalari simpoziumu III. Uluslararasi türk dünyasi araştirmalari sempozyumu ІІІ халықаралық ТҮркі әлемі зерттеулері симпозиумы



Pdf көрінісі
бет5/102
Дата03.03.2017
өлшемі42,43 Mb.
#6018
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   102

KAYNAKÇA 

Kononov  A.N.,  Biobibliografiçeskiy  slovar  oteçestvennıh  tyurkologov  dooktabriskiy  period.  –  Moskova:  Nauka, 

1974. - 340 s. 

Kononov A.N., İstoriya izuçeniya tyurkskih yazıkov v Rossiyi. – Leningrad:Nauka, 1975. 

 

 


20 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

 


UYGURLARDA MUSKACILIK VE MUSKA ÇEŞİTLERİ 

Doç. Dr. Adem ÖGER

 

Özet: Uygurlar, köklü ve zengin kültür birikimiyle Türk kültürünün oluşumu ve gelişiminde önemli bir yere 



sahiptir. Doğu Türkistan coğrafyası ve Uygurlar, Türk düşünce ve inanç sistemi, mitolojisi, resim ve müzik 

sanatı,  ritüeller,  geleneksel  sohbet  toplantıları  gibi  araştırmalarda  önemli  veriler  sağlamaktadır.  Uygurlar 

arasında  “tumar”  olarak  adlandırılan  “muska”  ve  bu  bağlamdaki  uygulamalar  ayrı  bir  yere  sahiptir.  İslam 

öncesi Türk inançlarından beslenen ve İslamiyet’in kabulüyle birlikte farklı bir yapıya bürünen “muska” ve 

“muskacılık”  Uygurlar  arasında  çok  yaygın  bir  gelenektir.  Uygurların  sözlü  gelenek  zemininde  devam 

ettirdikleri  bu  gelenek,  Çağatay  yazı  dilinin  kullanıldığı  15.  yüzyıldan  20.  yüzyılın  başlarına  kadar  farklı 

eserlerle yazılı hale de getirilmiştir.  

Anahtar Kelimeler: Uygur, muska, sihir.  

Amulet Tradıtıon and Amulet Types in Uyghurs 

Abstract:  Uyghurs,  which  has  rooted  and  rich  cultural  heritage,  has  an  important  place  in  formation  and 

development  of  Turkish  culture.  East  Turkestan  geography  and  Uyghurs  provide  important  data  in 

researches, such as traditional conversation meetings, rituals, pictures and music art, mythology, thought and 

belief system of the Turkish. “Amulet” called “Tumar” among the Uyghurs and applications in this context 

has  a  separate  place.  “Amulet”  and  “amulet  tradition”  is  a  very  common  tradition  among  Uyghurs.  This 

custom had been fed from the pre-Islamic Turkish beliefs and obtained a different structure with the adoption 

of  Islam.  This  tradition  has  been  continued  in  floor  of  the  oral  tradition  of  the  Uyghurs.  Furthermore,  this 

tradition  has  been  made  written  with  different  work  until  the  beginning  of  the  20th  century  from  15  the 

century, when in those years was used Chagatai literary language.  

Keywords: Uyghur, amulet, magic.  

Uygurlar  “muska”  için  “tumar”;  “muskacılık”  için  “tumarçilik”  kelimesini  kullanmaktadırlar. 

Arapça “tūmār” kelimesi, Türkiye Türkçesine “tomar”; Uygur Türkçesine ise “tumar” şeklinde geçmiştir. 

Bu  kelime,  Türkiye  Türkçesinde  “Dürülerek  boru  biçimi  verilmiş  deriler  veya  kâğıtlar”  anlamına 

gelmektedir  (Türkçe  Sözlük,  1988:  1481).  Tumar  kelimesi,  Uygur  Türkçesinde  “Eski  adet  gereği  göz 

değmesinden,  beladan  ve  cinden  koruduğuna  inanılan,  içine  dua  yazılı  kâğıt  konulan  üçgen  şeklindeki 

kumaş. İnsanlar boynuna, saçına asar ya da elbisesinin içine diker.” şeklinde tanımlanmaktadır (Uyğur 

Tiliniñ  İzahlik  Luğiti:  1991,  344)  Bir  başka  ifadeyle  tumar,  “İnsanları  kötü  ruh,  kötü  göz,  kötü  dilden 



koruyan, insanları aman esen kılan, onlara baht ve saadet getiren “ilahi nesne” anlamına gelmektedir 

(Semet vd., 2012: 97).  

Tumar  kavramının  Türkiye  Türkçesindeki  karşılığı  ise  “muska”dır.  “1.  İçinde  dinsel  veya 

büyüleyici  bir  gücün  saklı  olduğu  sanılan,  taşıyanı,  takanı  veya  sahip  olanı  zararlı  etkilerden  koruyup 

iyilik  getirdiğine  inanılan  bir  nesne,  yazılı  kâğıt  vb.,  hamaylı,  2.  Üçgen  biçiminde  katlanmış  olan  şey” 

(Türkçe  Sözlük:  1988,  1046)  anlamına  gelen  muska  ve  buna  bağlı  uygulamalar  Uygurlarda  doğumdan 

ölüme hayatın her aşamasında ve alanında yaygın olan bir gelenektir.  

Muska, bazı hastalık ve afetlerden koruduğuna ya da bunları giderdiğine inanılarak üstte taşınan, 

suda eritilerek içilen veya yakılıp tütsülenen yazılı kâğıdı ifade eder. Muskacılıkta muska yazan hocanın, 

muskaya malzeme teşkil eden yazı ve nesnelerin veya kendisi için muska hazırlanan kişinin etkinliği söz 

konusudur.  “Ocakçılık”  diye  bilinen  yöntem  birincisine,  muska  için  yazılan  âyetler  ve  esmâ-i  hüsnâ, 

muskanın  yazıldığı  kâğıt, mürekkep,  mahfaza,  tarih ve  saati  ikincisine,  hakkında  muska  yazılan  kişiyle 

ilgili astrolojik veriler üçüncüsüne örnektir.” (Çelebi, 2006: 267).  

Kâinattaki  her  türlü  fenomenin  oluşmasını  sağlayan  sebeplerin  henüz  bilimsel  anlamda 

çözümlenemediği tarih öncesi dönemlerde, özellikle hastalık veya ölüm gibi olguların mitolojik sebeplere 

atıfla açıklanması, ilkel insanın bu tip hadiselerin meydana gelişini kâinatın farklı yerlerinde bulunduğuna 

inandığı  bazı  doğaüstü  güçlerin  saldırgan  tutumuyla  ilişkilendirmesine  yol  açmıştır.  Böyle  bir  kozmik 

düzen anlayışında, saldırgan güçlerin tesirinden korunmak ciddi bir uygulamanın mevcudiyetini gerekli 

kılıyordu.  Büyü  olgusunun  korumaya  yönelik  bir  uzantısı  olarak  muskanın  önemi  bu  noktada  ortaya 

                                                           

 

Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi FEF Türk Halk Bilimi Bölümü adem.oger@nevsehir.edu.tr 



22 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

çıkmış,  muska,  hayatı  olması  arzu  edilen  ideal  düzen  içerisine  çekmenin  en  vazgeçilmez  metodu  gibi 

algılanmış ve bu doğrultuda geliştirilmeye çalışılmıştır (Demirci, 2006: 266).  

Muskalar  genellikle  büyünün  bozulması,  iki  kişi  arasında  muhabbet  sağlanması,  eşleri  birbirine 

ısındırma  veya  soğutma,  kısmetin  açılması;  sebebi  belirsiz  korku,  baş  ve  karın  ağrısı,  sara  gibi 

hastalıkların  tedavisi;  kıymetli  şeylerin  çalınmaktan  korunması,  yitiklerin  bulunması;  zararlı 

hayvanlardan,  eşkıya  ve  zorbalardan  korunma,  ziraat  ve  ticaretin  hareketlendirilmesi  gibi  amaçlarla 

yapılır. Muskanın nazara karşı korunmak için takılması da söz konusudur (Çelebi: 2006, 267). 

Uygurların  sosyo-kültürel  hayatında  muskanın  yerini  halk  arasında  yaygın  olan  bu  şiir  ortaya 

koymaktadır:  

Sen qayaqtin kélisen? 

 

 

 



Sen nereden gelirsin? 

Çiraylikim közi xumar. 

 

 

 



Güzelim gözü humar. 

Saña tilim tegmisun, 

 

 

 



Sana dilim değmesin, 

Boynuñğa asqin tiltumar. (Rahman, 2005: 97).  



Boynuna as tiltumar.  

Hastalıkların sihri-büyüsel ve başka yollarla tedavisi konusunda Kutadgu Bilig’de önemli bilgiler 

yer almaktadır. Eserde, bu uygulama ve icracıları için “otaçı” ve “emçi” ifadeleri yer almaktadır.  

Olarda birisi otaçı-turur  

Kamuğ ig toğaka bu emçi erür (Arat, 1947: 438). 

Uygurlarda muskacılık geleneği ve bu bağlamdaki uygulamalar hakkında bilgi veren kaynaklardan 

biri Divanü Lügati’t-Türk’tür. Eserde, muska ile ilgili bilgi verilen başlıca kavramlar ve kullanım alanları 

şöyledir:  



Bitig: Muska (Oğuz lehçesi) (Divanü Lügâti’t-Türk, 2005: 190). 

Bitiglik er: Muskası olan adam  (Divanü Lügâti’t-Türk, 2005: 52). 

Monçuq: Atın boynuna takılan değerli taş, aslan pençesi, muska gibi şeyler  

Monçuq: Boncuk. Süs icin boyuna takılan değerli taşlar. (Divanü Lügâti’t-Türk, 2005: 344). 

Qovuq: İçi boş olan herhangi bir şey; oyuk. qowuq’un değişik sesletimi. 

Yél qovuz bitigi: Cin çarpmasına karşı kullanılan muska (Divanü Lügâti’t-Türk 2005: 444). 

Bu kavramların dışında, Türkmen maddesinde, Hakan Şu kendi adıyla anılacak bir şehir kurar ve 

oraya bir muskanın raptedilmesini emreder (Divanü Lügâti’t-Türk, 2005: 608). 

Türk kültür coğrafyasının bütününde gördüğümüz “tumar/muska” ve bu bağlamdaki uygulamalar, 

eski Türk inanç ve düşünce sisteminde yer alan “ruh” anlayışına bağlı olarak ortaya çıkmıştır. Eski Türk 

inanç sistemi içinde koruyucu ruh, iyelerle ilgili olduğu kabul edilen tumar geleneği, kötü ruhları kovmak 

veya  onlardan  gelebilecek  zararı  engellemek  maksadıyla  “kutsal”  kabul  edilen  birtakım  nesne  ve 

varlıkların farklı kullanımına dayanmaktadır. Örneğin; Eski Türk dini içinde önemli bir yere sahip olan 

“kurt”,  “deve”,  “boğa”,  “taş”,  “demir”  ve  “kartal”  gibi  varlık  ve  nesnelerin  insanları  kötü  ruhlardan 

koruyacağına olan inanış, sonraki dönemlerde bu varlıkların ya da bunlara ait bir parçanın “tumar/muska” 

şeklinde  kullanımını  ortaya  çıkarmıştır.  İslamiyetin  kabulünden  sonra  kötü  ruhlardan  korunmanın  yanı 

sıra  insan  ilişkilerini  de  düzenlemek  için  “tumar/muska”  olarak  ayet  ve  duaların  kullanılması  dikkat 

çekmektedir.  

Uygur Türklerinin muskacılık geleneğini incelediğimizde, İslam öncesi inanç ve düşünce sistemine 

bağlı uygulamaların, İslamiyet sonrasında da devam ettiğini ve zaman içinde eski pratiklerle İslam dini 

bağlamında  teşekkül  eden  yeni  uygulamaların  bir  arada  kullanıldığını  görmekteyiz.    Uygurlarda 

muskacılık ve bu bağlamdaki uygulamaları iki başlık altında toplayabiliriz: 

1.Kötü ruhlardan korunmak amacıyla yapılan musklalar 



1.1.Kurdun âşık kemiği (söñek tumar): Uygurlarda kurdun âşık kemiği muska olarak kullanılır. 

Bunu  yanında  taşıyan  kişiye  kötü  ruhlardan  zarar  gelmeyeceğine  ve  bunun  uğur  getireceğine  inanılır. 

Yeni doğmuş bebeğin hastalıktan uzak olması için  beşiğine asılır (Abudukelimı, 2006: 30; Abdurehim: 

2006, 291). 



1.2.Yılan boynuzu (müñgüz tumar): Uygurlarda bir beze sarılarak üçgen şeklinde katlanan yılan 

boynuzu,  muska  olarak  kullanılmaktadır.  Boynuzu  yanında  taşıyan  kişiyi  kem  gözlerden  ve  kötü 

ruhlardan  koruduğuna  inanılır.  Yılan  boynuzu  “koruyucu”,  “baht  getirici”  olarak  bilinir  (Abdurehim, 

2006:  293).  Boynuzu  taşıyan  kimsenin  talihli  olacağına  inanılır,  kara  basmaz,  belaya  kazaya  uğramaz, 



23 

Doç. Dr. Adem ÖGER/Uygurlarda Muskacılık ve Muska Çeşitleri  

yaptığı  işi  iyi  sonuçlanır.  Günümüzde  boynuza  dua  okutulup  üçgen  şeklinde  bir  beze  sararak  muska 

şeklinde taşınması yaygın bir gelenektir (Naman, 2013: 71).   



1.3.Deve  yünü  (yüñ  tumar):  Uygurlarda  devenin  yünü  kutsal  kabul  edilip  muska  olarak 

kullanılmaktadır. Çoğunlukla kadınlar, albastıdan korunmak için hamilelik dönemlerinde deve yününü ip 

şeklinde eğirip boynuna asar, ceketinin içinde saklar ya da yatağının altına koyar. Doğumdan sonra ise ip 

şeklinde eğirip bebeğin boynuna, bileğine ya da yatağının altına kıstırılır (Abdurehim, 2006: 293-294).  



1.4.Boğa  derisi  (tére  tumar):  Uygurlarda  boğa  derisi  de  muska  olarak  kullanılmaktadır.  Kötü 

ruhlardan  veya  nazar  değmesinden  korunmak  için  bir  mollaya  muska  yazdırılır.  Molla  bir  parça  beyaz 

kağıda ayetler yazar ve onu üç köşeli katlar, ondan sonra boğa dersine sarar. İnsanlar bunu boyna asarlar 

ya da ceketin astarına dikerler.  Eski dönemlerde sadece boğa derisi muska olarak kullanılırken, sonraki 

dönemlerde  kağıda  yazılan  muskalar  boğa  derisine  sarılarak  taşınır  hale  gelmiştir  (Abdurehim,  2006: 

294).  


1.5.Kaştaşı  (taş  tumar):  Muska  olarak  kullanılan  kaştaşı,  Hoten’in  Yorunkaş  nehrinden 

çıkarılmaktadır.  Uygurlarda  kaştaşı  bulunan  eve  cin  girmez,  bebekler  uyuyup  kalsa  yastığının  altına 

koysan bebeği al basmaz, kaştaşını eve assan hastalık gelmez, cin değmez, sefere çıktığında yanına alsan 

işlerin iyi sonuçlanır inanış hakimdir (Naman, 2013: 71). Halk arasında “Kaştaşını yanında taşıyan kızlara 

göz değmez, erkekleri şimşek çarpmaz” sözü vardır. Göz boncuğu adı verilen taş da (küçük yuvarlak taş) 

bu maksatla kullanılır. Ortasına ip geçirilip boyna asılır (Abdurehim, 2006: 295).  



1.6.Demir  (tömür  tumar):  Uygurlarda  bıçak,  çapa,  balta  gibi  demirden  yapılan  ve  keskin  olan 

nesneler de muska veya koruyucu olarak kullanılmaktadır. Özellikle loğusa kadınları albastıdan korumak 

için  annenin  ya  da  çocuğun  yastığının  yanına  konur.  Böylece  kötü  ruhların  yaklaşamayacağına  inanılır 

(Abdurehim, 2006: 296).  



1.7.Toprak tumar: Uygurlarda “göbeğimin kanının aktığı yerin toprağı” diyerek gurbete çıkan bir 

kişi küçük bir keseye toprak koyar ve boynuna asar.  



1.8.Bürküt  tırnağı  (tırnak  tumar):  Uygurlarda  kartalın  ayağı  muska  olarak  kullanılmaktadır 

(Naman, 2013: 70).   



1.9.Renkli  tengeler  (tenge  tumar):  Altın,  gümüş  veya  yeşil  renkteki  yarım  ay  ya  da  güneş 

şeklinde  ortası  delik  eski  paraların  muska  şeklinde  kullanma  söz  konusudur.  Çok  eski  bir  gelenek 

günümüzde de devam etmektedir (Naman, 2013: 70).   

1.10. Tiltumar: İnsanların kem göz,  kötü söz ve kötü ruhlardan korunmak amacıyla yaptırdıkları 

muska  çeşididir.  Bu  muska  aynı  zamanda  insanların  arzuladığı  şeyleri  elde  etmek  için  yaptırılmaktadır. 

Genelde  Uygurlarda tumar  için  sarı  köpeğin  tüyü,  yaşlı  söğüt  ağacının  dalı,  eski  ceketin  bir  parçası  ve 

anne-babanın kirpiği ya da saçı, adrasman otu gibi nesneler küçük bir bez parçasına sarılıp üçgen şeklinde 

dikilerek  “Dili  kötünün  dilinden,  gözü  kötünün  gözünden  saklayasın  Allahım!”  diyerek  bebeklerin 

boynuna,  koluna  asılır  ve  doğum  yapmış  kadının  yanına  konur.  Bundan  başka  “köz  munçak”  (göz 

boncuğu) adı verilen siyah veya al yuvarlak taşlara ip geçirilerek çocukların boynuna veya beşiğine asılır 

(Rahman vd., 2005: 98). Tiltumar, çetnek ve kokak olmak üzere ikiye ayrılır. Çetnek muska, kötü sözlü 

kişilerin sözü nedeniyle bebeklerin hasta olması ya da ölmesini engellemek için yapılır. Konak muska ise 

kötü  ruhların  insanları  korkutmasına  bağlı  olarak  ortaya  çıkan  hastalığı  engellemek  için  yapılır.  Bağ-

bahçelere  “kem  göz”den  zarar  gelmemesi  için  ise  köpeğin  kafatası,  eşeğin  kellesi,  kara  garganın  ölüsü 

asılır  (Semet  vd.,  2012:  74).  Ölmüş  atalarla  ilgili  birtakım  unsurlar  da  muska  olarak  kullanılmaktadır. 

Örneğin Lopnur Uygurlarında ölen bir kişi uzun bir yaşam sürmüşse onun cenazesi yıkanırken kullanılan 

eldiven,  ölen  kişinin  çocuklarına  ve  torunlarına  verilir.  Onlardan  birinin  gözü  ağrıdığında  veya  başına 

sıcak geçtiğinde, onu özlediklerinde gözüne sürerler (Semet vd., 2012: 76-77).  

2. Baht ve saadet dilemek için yazılan tumarlar 

Uygurlar  arasında  en  yaygın  olan  muska  türüdür.  “Perihun”,  “cinkeş”,  “dahan”ların  yanı  sıra 

“mollam” adı verilen kişiler de muska yazmaktadır. Bir kâğıda ayet veya dualar yazılır ve bu kâğıt deri ya 

da  kumaşa  sarılıp  üçgen  şeklinde  katlanır,  boyna  veya  bileğe  asılır.  Uygurlarda  çok  eskiden  beri  “baht 

muskasını bir kişi yanında taşırsa, kötü ruhlar yaklaşamaz ve muradına maksadına erişir”  inancı vardır. 

Yine  bu  muskaynın  dükkâna  asıldığı  zaman  ticaretin  bereketli  olacağına  inanılır.  Hamile  kadınlar 

doğumunun  kolay  olması  için  bu  muskayı  boynuna  asar.  Yine  ağıldaki  hayvanların  sürekli  ölmesi 

durumunda, bunu engellemek için ağıla bu muska asılır. Yaşlılar, kurdun âşık kemiği, boğa derisi, deve 

yünü ve yada taşını muska şeklinde yapıp yanlarında taşıdıklarında bunlar vasıtasıyla bahtlarının iyi ve 

işlerinin yolunda olacağına inanırlar (Semet vd., 2012: 73). 


24 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

3. İnsan ilişkilerini etkilemek için yapılan muskalar 

3.1. İssitku: Evli çiftlerin ilişkisini kuvvetlendirme ya da bir erkek ile kızın birbirine kavuşmasını 

sağlama  ve  çocuk  ile  ebeveyn  arasındaki  muhabbeti  arttırma  için  yapılan  muskadır.  Bu  muska,  sadece 

“bahşı”, “perihon”, “cinkeş”, “issitkuçi” ve “dahan” diye adlandırılan sihir bilen kişilerce yapılır. Bunun 

yapılmasında  ebced  hesabı  ve  yıldıznameden  yararlanılır.  Muska  yaptırmak  isteyen  kişi  kendi  adını  ve 

annesinin  adını  söyler.  İssitkuçi  bu  harflerden  ebced  hesabıyla  bir  sayı  bulur  ve  bu  sayıyı  12’ye  böler. 

Kalan  sayı  o  kişinin  yıldızı  olarak  kabul  edilir.  Bu  yıldızın  özelliği  ve  ona  tesir  edebilecek  ayetleri 

“Kaside-i  Süleyman”,  “Kenzu’l-  Hüseyni”,  “Hacetmenler”  gibi  muska  kitaplarından  bularak  onu  şeker, 

zepe, ipar, hurma ve navat gibi güzel kokulu bir yiyeceğe üfler ya da kâğıda muska şeklinde yazar. Uygur 

issitkuçiler, bu işlemi genellikle zöhre, müşteri, şemsi saatinde ve özellikle de cuma günü yaparlar. Çünkü 

bu saat ve günde yapılan muskanın daha da güçlü olacağına inanılır (Semet vd., 2012: 74-75). Bu muska 

yapıldıktan  sonra,  muskayı  yaptıran  kişi  tesiri  altında  bırakmak  istediği  kişinin  başında  üç  kez 

döndürdüğü muskayı yanında taşır, ocağın dibine gömer ya da bir taşın (taş ne kadar ağır olursa o kadar 

etkili olur) altına koyar. Böylece  sihir yapılan kişinin daha çabuk etkileneceğine inanılır. Ayrıca bu tür 

muska,  etkilemek  istediği  kişinin  kapısının  önündeki  ağaca  asılır  ve  rüzgârın  etkisiyle  bu  muska 

sallandıkça aşk ateşinin daha da alevleneceğine inanılır. Bir yıllık uzak yerde bile olsa etkili olur, inancı 

vardır (Semet vd., 2012: 75). 



3.2.  Sovutku:  Bu  tarz  muska  daha  çok  yeni  evlenmiş  ya  da  birbirini  seven  kız  ile  oğlanın 

muhabbetini  bozmak  amacıyla  yapılmaktadır.  Bu  tarz  muska,  issitkuçi  muska  yapanlar  tarafından 

yapılmaktadır ve onun tersi efsun ve ayetler kullanılmaktadır.  Burada issitkuçide kullanılan tatlı ve hoş 

kokulu  yiyeceklerin  tersine  sarımsak,  soğan,  biber,  kurbağa  gibi  kötü  kokulu  ve  acı  nesnelerin  üzerine 

okuma  söz  konusudur  (Semet  vd.,  2012:  75-76).  İssitku  ve  sovutkuda,  işlem  yapılan  kişinin  bunu 

bilmemesi gerekir. Bildiği takdirde yapılan muskanın tesiri yoktur. İkincisi her iki muska yapımında da 

muskayı yaptıran kişinin temiz olması şarttır. Üçüncüsü bu muskalarda kullanılan yiyecek ve nesnelerin 

zepe, şeker, hurma, soğan, sarımsak, biber gibi tadının keskin olması şarttır. Ayrıca kakkuk konan dala 

okuyup onu sihir yapılan kişinin geçeceği yola gömüp koymak ya da sihr ile etkilenmek istenen kişiyi bu 

dalın  yanından  geçirmek  ya  da  Cuma  günü  kakkukun  kustuğu  kana  efsun  okumak  gibi  uygulamalar  da 

vardır (Semet vd., 2012: 76). 

Sonuç 

Uygurlarda  bebeğin  doğumu  ile  başlayan  muska  ve  bu  minvaldeki  uygulamalar,  evlilik,  eğitim, 

ticaret, yolculuk, savaş gibi hayatın her alanında ve ömür boyu devam etmektedir. Eski Türk inanış ve 

düşünce sistemi temelinde şekillenen muskacılık geleneği, zamanla ayet ve duaların da kullanımıyla farklı 

bir şekle bürünmüştür. Kötü ruhlardan korunmak  maksadıyla yapılan muska, sonraki dönemlerde insan 

ilişkilerini etkilemek için yapılmaya başlanmıştır.  



KAYNAKÇA 

Türkçe Sözlük (1988). Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.  



Uyğur Tiliniñ İzahlik Luğiti, (1991). Milletler Neşriyatı, Pekin. 

Semet, A. (2012). Dilara Ebeydullam, “Uyğurlarda Tumar ve Tumarniñ Türliri Toğrisida”, Şincañ Üniversitesi İlmiy 



Jurnili, S. 1. 

Şincañ Üniversitéti Milletler Folklor Moziyi, (2005). Hzl. Abdukerim Rahman vd., Şincañ Üniversitéti Neşriyati.  

Çelebi, İ. (2006).  “Muska”, İslam Ansiklopedisi, XXXI, TDV Yayınları,  Ankara.  

Demirci, K. (2006). “Muska”, İslam Ansiklopedisi, XXXI, TDV Yayınları,  Ankara 2006. 

Yûsuf Hâs Hâcib (2015). Kutadğu Bilig, hzl. Mustafa S. Kaçalin, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara. 

Kâşgarlı Mahmûd (2005). Divanü Lügâti’t-Türk, Kabalcı Yayınevi, İstanbul. 

Abdurehim, R. (2006). Uyğurlarda Şamanizm, Milletler Neşriyatı, Pekin. 

Abudukelimı, B. (2006). Uygur Türklerinin Dinî İnanışları, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek 

Lisans Tezi, Ankara.   

Naman, H. (2013). “Dolan Medeniyitidiki Tumar ve Riyalliktiki Tilekler”, Dolan, S. 1.  

Abdurehim, R. (2006). Uyğurlarda Şamanizm, Milletler Neşriyatı, Pekin. 

Reşit Rahmeti Arat, (1947). Kutadgu Bilig I Metin, İstanbul.  


DOĞU TÜRKİSTAN’DA MİSYONERLİK FAALİYETLERİ 

VE UYGUR TÜRKÇESİ HAKKINDA 

Arş. Gör. Adem YELOĞLU

 

Özet: 1892 yılında Kaşgar’a misyonerlik faaliyetler için gelen İsveçli misyonerler 1912  yılında bölgede bir 



matbaa  kurmuşlardır.  1938  yılına  kadar  faaliyet  gösteren  bu  matbaada  çok  sayıda  kitap  basılmıştır.  Bu 

kitapların sayısının çokluğunun yanı sıra çeşitliliği de dikkat çeker. Öyle ki matbaada dini kitapların yanı sıra 

ders kitapları da basılmıştır. Bu eserler gerek ses bilgisi gerek şekil bilgisi yönünden Çağatayca’dan farklılık 

göstermekle  birlikte  eski  yazı  dilinin  değiştirilmesi  ile  oluşan  Yeni  Uygur  Türkçesini  takip  edebileceğimiz 

önemli eserlerdir.  Bu matbaada basılan kitaplardan birisi de Hz. Davud’un Zebur’udur. Zebur 1923 yılında 

basılmıştır.  Basılma  amacı  da  misyonerlik  faaliyetinin  bir  parçasıdır.  Bu  bildiride  Kaşgar’da  İsveçlilerin 

misyonerlik  faaliyetleri  çerçevesinde  basılan  Zebur’un  Çin  tarafından  takip  edilen  dil  politikaları 

çerçevesinde sun’i olarak oluşturulan bu günkü Uygur Türkçesi açısından önemi üzerinde durulacaktır. 



Anahtar Kelimeler: Doğu Türkistan, İsveç Misyonerliği Matbaası 

Missionary Activities in East Turkestan and About Uighur Turkish  

Abstract:  The  Swedish  missionaries,  coming  to  Kasghar  in  1892,  founded  a  printing  house  in  the  region. 

The  printing  house  which  was  active  till  1938  published  many  books.  These  books  not  only  numerous  but 

also covers  lots of  subjects. For example addition to religious books, textbooks  were also published by the 

printing  house.  These  Works  played  a  crucial  role  in  development  of  Uighur  Turkic  and  their  language 

differs from Chagatai in terms of both phonics and morphology. One of the Works published in the printing 

house is the Psalm of the David published in 1923. The aim of the publication of the books must have been 

associated  with  missionary  activities.  In  this  study,  Kashgar  missionary  activities  in  the  framework  of  the 

Swedish language policies followed by China Psalms printed in the framework established in the present this 

day will focus on the importance of Uighur Turkish.

 



Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   102




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет