Iii beynəlxalq türk dünyasi araşdirmalari simpoziumu III. Uluslararasi türk dünyasi araştirmalari sempozyumu ІІІ халықаралық ТҮркі әлемі зерттеулері симпозиумы



Pdf көрінісі
бет79/102
Дата03.03.2017
өлшемі42,43 Mb.
#6018
1   ...   75   76   77   78   79   80   81   82   ...   102

KAYNAKÇA 

Arat, R. R. (1988). Yusuf Has Hacib: Kutadgu Bilig - Çeviri, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları. 

Arat, R. R. (1991). Yusuf Has Hacib: Kutadgu Bilig I-Metin, Ankara: TDK Yayınları. 

Arat, R. R. (1992). Edib Ahmed b. Mahmud Yükneki: Atebetü’l-Hakayık, Ankara: TDK Yayınları. 

Arat, R. R. (2006). Yusuf Has Hacib: Kutadgu Bilig, İstanbul: Kabalcı Yayınevi. 

Atalay, B. (1998). Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi (I-IV), Ankara: TDKY. 

Dankoff,  R.  (in  collaboration  with  J.KELLY)  (1982-1985).  Mahmud  al-Kaşgari  Compendium  of  The  Turkic 

Dialects (Divan Lugat-at Turk), I-III, Sources of Oriental Languages and Literatures 7, Turkish Sources VII, 

Cambridge: Harvard University Press. 

Demir,  E.  (2013).  “Atebetü’l-Hakayık’ta  Geçen  Deyimler,  Atasözleri  ve  Özdeyişler”,  Türkiyat  Mecmuası, 

C.23/Güz, 37-52. 

Par, A. H. (1982). Örnekli Açıklamalı Ata Sözleri, İstanbul: Serhat Dağıtım Yayınevi. 

Yaylagül, Ö. (2015). Göstergebilim ve Dilbilim, Ankara: Hece Yayınları. 

 

 



530 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

 


TEZKİRELERE GÖRE KIRIMLI DÎVÂN ŞAİRLERİ 

Özlem GÜNGÖR

 

Özet:  Türk  kültür  ve  siyaset  coğrafyasının  önemli  bölgelerinden  birisi  olan  Kırım,  Türklerin  tarih  ve 



kültüründe  önemli  rol  ve  izler  bırakan  bir  diyardır.  Kırım  hanlığı  zamanında  gerek  han  ailesinden  gerekse 

tebadan  önemli  sayıda  şair  ve  sanatçılar  yetiştiren  bir  muhittir

Bu  bildiride  tezkirelerde  kayıtlı  Kırımlı  18 



şairi tespit ederek kısa biyografilerini verdik. Bunların dışında Kırımlı hükümdar şairlerin biyografisini veren 

Gülbün-i Hânân’daki şairler de ilave edilirse şair sayısı 56’ya ulaşmaktadır.  



Anahtar Kelimeler: Kırım, tezkire, şair, şiir. 

Poets of Crimea According to Tezkires 

Abstract: Crimea is one of the important cultural and political geography of the Turkey is a area that leave 

one’s mark a significant role in the history and culture of the Turks. This important poets and artists of the 

Crimean  khanate  but  from  family  and  fellow  citizen  in  required  subjects  in  has  an  important  place  as  a 

district. In this report, we gave a short biography in tezkıres by identifying registered of 19 poets. In addition, 

if the Crimean monarch poets biographies of poets in Gülbün-i Hanan that are added to reach the number of 

57 poets. 



Keywords: Crimea, tezkıre, poets, poem. 

GİRİŞ 

Tarih boyunca Asya’dan gelen çeşitli kavimlerin uğrak yeri olan Kırım yarımadası M.Ö 8. yüzyılda 

İskitler,  daha  sonra Kimmerler  tarafından iskân  edilmiştir.  M.Ö  6.  yüzyılda  Kırım’da  Yunan  kolonileri 

kurulur. M.Ö 4. yüzyılda Romalıların eline geçer. M.S 4. yüzyılda Hunlara bağlı Alanlar’ın eline geçen 

Kırım,  13.  yüzyıla  kadar  Alanlar’ın  hâkimiyetinde  kalır.  7.  yüzyıla  doğru  Kırım’ın  iç  bölgeleri  Hazar 

Türkleri’nin  eline  geçer.  8.  yüzyılda  Kırım’a  bütünüyle  hâkim  olurlar.  Hazarlar’ın  yıkılmasından  sonra 

Peçenekler,  bozkır  alanlara  yerleşirler.  Limanlar  ise  Kıpçaklar’ın  elindedir.  Alâeddin  Keykubad 

döneminde Selçuklular Suğdak’ı ele geçirirler. Taman’ı da Ruslardan alırlar. Kırımla iktisadi münasebet 

başlatırlar. 1239’da Kırım’da Altın Orda Devleti hâkim olur. Cenevizliler Altın Orda Hükümdarı Mengü 

Timur  döneminde  (1266-1280)  Kefe’ye  yerleşirler  ve  zaman  içerisinde  ada,  Ceneviz  üssü  haline  gelir. 

1395’de  Timur  geçici  olarak  Kırım’ı  ele  alır.  1475’de  Kefe’yi  alıp  Ceneviz  hâkimiyetine  son  veren 

Osmanlılar, Kırım Hanlığı’nı kendi himayelerine alarak yeni bir dönem başlatırlar. 1783’e kadar Osmanlı 

himayesindeki  Kırım  Hanları  tarafından  idare  edilen  ada,  bu  tarihten  sonra  Rusların  eline  geçmiştir. 

1991’de  Sovyetlerin  dağılmasıyla  Ukrayna’ya  bağlı  muhtar  bir  cumhuriyet  olan  Kırım,  2015  yılında 

Rusya tarafından ilhak edilmiştir (DİA, 2002: 447-450). 

Tezkire Adı 

Şair Sayısı 

Fatîn 


Fatîn - Sâlim - Râmiz 

Fatîn - Arif Hikmet 



Rıza - Mucîb 

Râmiz 


Beliğ 


Sâlim – Beliğ 

Safâyi – Sâlim - Beliğ 



Sâfayi – Sâlim 

Gülbün-i Hânân 



38 

Kırım’da doğmuş ve burada çeşitli sebeplerle bulunmuş dîvân şairleri şunlardır: 



1. İsmâil Ferruh Efendi 

                                                      

 

Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü TDE ABD Doktora Öğrencisi, oslem_qunqorr@hotmail.com 



532 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

Hünerli bir  şair  olan  Ferruh  Efendi,  zenginken  bir  aralık  fakir  düşüp  İstanbul’a  gelmiş  kendisine 

hâcegân  rütbesi  verilmiş  ve  1256’da  vefat  etmiştir.  Pek  çok  konuda  yetenekli  olan  şairin,  bir  Lügat-ı 



Türkî’si vardır. Çok sayıda şiiri olduğu söylenilse de ele geçmemiştir (Fatîn, 335). 

2. Fürûgı 

Marifetli  kâtiplerden  olan  şair,  hem  şiir  hem  de  nesirde  başarılı  olup  üç  dilde  şiir  söyleme  gücü 

vardır (Râmiz, 1994: 240). 

3. Lutfî 

Asıl adı Lutfu’llah'dır. Şair, Kırım’dan İstanbul’a tahsil için gelmiş mükemmel bir tahsil görmüş, 

Arapça’da Hoca Sadeddîn Efendi’nin derecesine, Farsça’da da Hâkâni’nin derecesine ulaşmıştır. Kadılık 

mesleğine  giren  şair,  hoşsohbet  ve  marifet  ocağı  bir  zat  olup  içkiye  oldukça  düşkün  diye  nakledilir. 

Tuhaftır,  ölümü  iki  sarhoş  tarafından  bıçaklanarak  1115’de  olmuştur.  Tarih  düşürmede  maharetli  birisi 

olarak kabul görmüştür. Şairlik tabiatı temiz, hayal gücü çevik, irfandan haberdar bir şair olarak nitelenir 

(Safâyi, 2005: 530-533; Sâlim, 2005: 604-605; Belîğ, 1999: 368). 

4. Rahmî  

Asıl ismi Mustafa’dır. Kırım’ın Akkirman kazasındandır. Kırımî Rahmi Efendi adıyla tanınmıştır. 

Tahsilini tamamladıktan sonra: 

“Revâc-ı kâle-i 

c

ilm ü ma'ârif  

Sıtanbuldur Sıtanbuldur Sıtanbul” 

diyerek  İstanbul’a  gelmiş  vezir  İbrahim  Paşa’ya  intisap  etmiş  ve  İbrahim  Paşa’nın  oğlu  Mehmed 

Paşa’nın mühürdârı olmuştur. Arkasından tersaneyi âmire kâtipliğine geçmiştir. 1164 senesinde ölmüştür. 

Şair, ilim ve irfan ile meşhur olup tarih düşürmede maharet göstermiş ve şiirleri manidar, kalemi belagat 

eserlidir. Şairin Dîvân’ı vardır (Râmiz, 1994: 120-121; Sâlim, 2005: 343-344). Fatîn, şairin İran’a Hacı 

Ahmet Paşa’nın mektupçusu olarak gittiğini ve bir Seferatnâme yazdığını belirtir (Fatîn, 166-167). 



5. Râmiz 

Kırım’da doğan şair 1189 tarihinde çocuk yaşında iken babası Feyzullah Bey ile İstanbul’a gelmiş, 

dokuz  yaşında iken babasını kaybetmesine rağmen tahsilini sekiz yıl içinde başarı ile tamamlamış naib 

olarak Kudüs’e atanmıştır. Daha sonra İstanbul’a dönerek mahkeme naibliği yapan şair, 1213 tarihinde 

ordu  kadısı  olarak  Kahire’ye  gitmiş  ancak  iklimi  yaramadığı  için  İstanbul’a  dönmüştür.  Ardından 

Şumnu’daki birliklerin kadılığı görevi ile Şumnu’ya gitmiştir. III. Selim’in tahttan indirilmesinde Kavala 

adasına  sürgünü  çıkmış,  Filibe’de  Alemdar  Mustafa  Paşa’nın  adamlarından  Köse  Kethüdâ’ya  sığınmış 

onun  eliyle  korunmuştur.  İstanbul’da  kendisine  kaptanpaşalık  verilmiş  ancak  1223  yılındaki  donanma 

faciasından  sorumlu  tutularak  hakkında  idam  kararı  verildiği  için  Rusya’ya  kaçmış  ve  birkaç  yıl  firari 

olarak  burada  yaşadıktan  sonra  1226  senesinde  affedilmiş,  ordudaki  görevine  döndüğünde  üzerine  ateş 

açılarak  öldürülmüştür.  Mevlevî  olan  Râmiz,  akıcı  şiir  ve  nesri  ile  tanınmıştır.  Kendisinin  bir  şiir 

mecmuâsı vardır (Fatîn, 163-165; Arif Hikmet, 2014: 77-78). 

6. Kâmil Ahmed Efendi 

Silivrili İsmail Hakkı Efendi’nin küçük  kardeşi olan şair, Ahıskalı Osman Efendi’den Arapça’yı, 

Hâce Kerîmi Efendi’den de Farsça’yı öğrenmiş ve Rumeli’de müderreslik görevine nail olmuştur (Fatîn, 

354-355). 



7. Şerîf 

Asıl  adı  Rahmetu’llâh  olan  şair  Kırım’da  doğmuş,  tahsil  için  İstanbul’a  gelerek  kadılık  yolunu 

seçmiş ve bazı Rumeli kasabalarında kadı ve hâkimlik yapmıştır. Arabî ilimlerde yetenekli olduğu kadar 

şiir ve nesirde de mahir bir şair olarak tanınmıştır (Safâyi, 2005: 319-320; Sâlim, 2005: 426). 



8. ‘Âli 

Kırımî ‘Alican’dır. 1115 senesinde vefat etmiştir (Beliğ, 1999: 258). 



8. Halim Giray Sultan 

Kırım  hanlarından  Şehbâz  Giray’ın  soyundan  olup  uzun  müddet  İstanbul’da  yaşadıktan  sonra 

Çatalca’ya  göçmüş  ve  1239  yılında  vefat  etmiştir.  Mezarı  Ferhat  Paşa  Cami  kabristanındadır.  Şiirde 

nükteli  bir  tarzda  yazan  şair,  Gülbün-i  Hânan  isminde  seçkin  bir  eser  yazmış  ve  bir  Dîvânçe  teşkil 

etmiştir (‘Ârif Hikmet, 2014: 63; Fatîn, 114). 

9. Selim Giray Han 


533 

Özlem GÜNGÖR/Tezkirelere Göre Kırımlı Dîvân Şairleri  

Mahlası Rezmî olan Selim Giray Han, Dîvân sahibi şair Bahadır Giray Han’ın oğludur. Kırım’da 

dört  kez  tahta  geçmiştir.  Şiire  ve  sanatlara  karşı  ilgisi  olduğu  için  şairlerle  sohbet  etmekten  ve  onlara 

ihsanda bulunmaktan hoşlanan birisidir. 1116 yılında vefat etmiştir. Şiirlerindeki nazik sözlerle, tabiatları 

eğiten bir şairliği vardır (Safâyi, 2005: 289-290; Sâlim, 2005: 404; Beliğ, 1999: 113). 



10. Mengli Giray Han 

Babası  Selim  Giray  Han’ın  Rodos  ikameti  sırasında  Rodos’ta  doğan  han  şair,  babasının  iktidarı 

zamanında Kırım’da seraskerlik görevi yapmış, kardeşi Gazi Giray Han zamanında nureddinlik pâyesini 

almış  ve  diğer  kardeşi  Kaplan  Giray  Han  zamanında  kalgay  olmuştur.    H.  1137’de  Kadıköy’de  Kırım 

Hanlığı  temsilciliğine  getirilmiş,  1143’te  buradan  ayrılıp  Rodos’ta  bir  müddet  ikamet  etmiş,  1152 

tarihinde vefat etmiştir. Mezarı Bahçesaray’daki Han Cami haziresindedir. Akıllı, bilge ve erdemli birisi 

olan şair, çok sayıda beğenilen şiir ve nesir ürünü bırakmıştır (Fatîn, 382). 

11. Sîret 

Şehbâz Giray Han, Halim Giray’ın oğlu olup İstanbul’da 1252 yılında vefat etmiştir. Az sayıda şiiri 

vardır (Fatîn, 231). 

12. Şahin Giray Han 

Topal Ahmed Giray Sultan’ın oğlu olup Sâhib Giray Han sultanken 1191 tarihinde kalgay olmuş, 

1198’de Kırım’ın Rusya’ya dâhil olmasından sonra Rodos adasına sürgün edilmiş ve Rodos’ta ölmüştür 

(Fatîn, 237-238). 



13. Şâhî 

Kırım  hanı  Tohtamış  Giray’ın  oğludur.  İsmi  Şahin  Giray  olup  Şâhî  mahlasını  kullanmıştır. 

Nureddin  pâyesini  aldıktan  sonra  Osmanlı  Devleti’nden  yeterli  miktarda  yıllık  ile  emekliye  ayrılmıştır. 

1130 tarihinde  ölmüştür.  Söz  söylemeye  muktedir,  marifetli  bir  şairdir  (Beliğ,  1999:  175;  Sâlim,  2005: 

417). 

14. ‘Ârifî 

Kırım hanlarından Sa’âdet Giray Han’dır. 1045 senesinde şairler zümresine dâhil olmuştur (Beliğ, 

1999: 244). 

15. Rezmî  

Selâmet  Giray  Han’ın  oğlu  olan  Bahadır  Giray  Han’dır.  Cömertlik  ve  olgunlukla  tanınan  sultan, 

güzel şiirleri ve rağbet edilen sözleriyle tanınmıştır. Nesirde de yeteneklidir. Dîvân sahibidir (Rıza, 2009: 

156; Mucîb, 1997: 33). 



16. Refâhi Hacı Giray Han 

1230  tarihinde  Vize’de  doğmuştur.  Daha  sonra  Silivri’ye  taşınmış  olan  şair,  Hâce  Kerimî 

Efendi’nin öğrencilerinden irfan sahibi bir zattır (Fatîn, 184). 

17. Ebûbekir Rıfat Efendi 

Bazı  vezirlerin  divan  kâtibi  olarak  çalıştıktan  sonra  Bağdat  valisi  Necip  Paşa’nın  1246  yılındaki 

surre eminliği görevinde kethüdalık yapmıştır. Oğlu Musa Saffetî Paşa iki defa maliye bakanı olmuştur. 

Basılmış bir Dîvân’ı vardır (Fatîn, 185). 



18. Salih Nesîm Efendi 

Kırımî  Ahmed  Kamilî  Efendi’nin  oğlu  olup  ilmiye  yolunda  ilerlemiş,  Galata  ve  Bursa 

mevlevîyetlerinde bulunmuş ve 1258’de ölmüştür (Fatîn, 405). 

Bildiri  metnine  konulan  sınırdan  dolayı  Osmanlı  sahası  tezkirelerindeki  Kırımlı  şairleri  yukarıda 

muhtasar olarak ele aldık. Kırımlı şair sultanları topyekûn ele alan bir kaynak olan Gülbün-i Hânân’daki 

şairlerin  listesini  ise  dipnot  olarak  aşağıda  zikrediyoruz.  Araştırıcılar  bu  şairlerin  geniş  biyografisi  için 

Gülbin-i Hânân’a müracat etmelidirler.

1

 



SONUÇ 

                                                      

1

  Melek  Hacı  Giray  Han,  Mehemmed  Giray  Han,  Sâhib  Giray  Han,  Devlet  Giray  Han,  Semîn  Mehemmed  Giray  Hân-ı  Sânî, 



İslam Giray Han, Bora Gazi Giray Han, Feth Giray Han, Canbeg Giray Han, Mehemmed Giray Hân-ı Sâlis, İnayet Giray Han, 

Mehemmed Giray Hân-ı Râbi, İslâm Giray Hân-ı Sânî, Âdil Giray Han, Murad Giray Han, Hacı Giray Hân-ı Sânî, A’ver Saâdet 

Giray Han, Safâ  Giray Han, Devlet  Giray Hân-ı  Sânî, Kaplan Giray Han, Kara Devlet  Giray Hân-ı  Sâlis, Saâdet  Giray Hân-ı 

Sânî, Mengli Giray Hân-ı Sânî, Feth Giray Hân-ı Sânî, Selâmet  Giray Hân-ı Sânî, Selim Giray Hân-ı Sânî, Arslan Giray Han, 

Kırım Giray Han, Selim Giray Hân-ı Sâlis, Maksud Giray Han, Devlet Giray Hân-ı Râbi, Kaplan Giray Hân-ı Sânî, Sahib Giray 

Hân-ı Sânî, Baht Giray Han. 



534 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

Kırım,  tarih  boyunca  pek  çok  hükümdarın  egemenliği  altına  girmiştir  ve  gerek  siyasi  ve  gerek 

kültürel  açıdan  zengin  bir  geçmişe  sahiptir.  Biz  bu  bildiride  Kırım’da  yetişmiş  âlim  ve  şairlerden  yola 

çıkarak Kırım’ın bir bilim merkezi olduğunu saptamaya çalıştık. Kırım Türk kültür ve tarihinde önemli 

bir yere sahip bilim kentidir. 



KAYNAKÇA 

Abdülkadiroğlu, A. (1999). İsmail Beliğ Nuhbetü’l Âsâr li zeyli Zübdeti’l- Eş’ar, Ankara: AKMB Yay. 

Altun, K. (1997). Tekire-i Mucîb, Ankara: AKMB Yay. 

Erdem, S. (1994). Râmiz ve Âdâb-ı Zurefâ’sı, Ankara: AKM Yay. 

Erdem, S. (2014). ‘Ârif Hikmet – Tezkire-i Şu’arâ İnceleme- Çeviriyazı- İndeksli Tıpkıbasım, Ankara: Türk Tarih 

Kurumu Yay. 

Çapan, P. (2005). Mustafa  Safâyî Efendi,  Tezkire-i Safâyî (Nuhbetül-Âsâr  min Fevâ’idi’l-Eş’âr), Ankara:  AKMB 

Yay. 


Çiftçi,  Ö.  (Tarihsiz).  Fatîn  Davud,  Hâtimetü’l  Eş’âr  (Fatîn  Tezkiresi):  ekitap.kulturturizm.gov.tr.  (Erişim  Tarihi: 

10.02.2016) 

İnce, A. (2005). Sâlim Efendi Tezkiretü’ş-Şu’arâ, Ankara: AKMB Yay. 

Sadık Bey Avşar,  (2008). Mecmau’l Havas, Tercüme, Mukayeseli Metin, Bakı: Elm Yay. 

Şemseddin Sami (1996). Kamusu’l Alam, Ankara: C. 5, Kaşgar Neşriyat. 

Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (2002). “Kırım”, İstanbul: C. 25, TDV Yay. 

Zavatçu,  G.  (2009),  Zehr-i  Mâr-zâde  Seyyid  Mehmed  Rızâ  Hayat,  Eserleri,  Edebi  Kişiliği  ve  Tezkiresi,  Kocaeli: 

ekitap.kulturturizm.gov.tr. (Erişim Tarihi: 10.02.2016) 



AHMET HALDUN TERZİOĞLU’NUN ROMANLARINDA  

KADİM TÜRK DESTANLARI VE TÜRK MİTOLOJİSİNE DAİR UNSURLAR 

Pelin GÖRGÜLÜ

 

Özet: Milli bir edebiyattan söz edebilmek için, o milletin yazılı ve sözlü kültür ürünleri incelenmelidir. Ülke 



edebiyatının milli olması için ise, o ülkenin destanlarına, mit ve mitolojisine, gelenek, halk hikâyelerine dair 

yazılı  ve  sözlü  kültür  ürünlerine  özgün  öğeler  aramak  gerekmektedir.  Yazılı  ve  sözlü  kültür  ürünü  olan 

destanlar  ve  kadim  halk  hikâyeleri,  edebi  metinlerin  oluşumuna  katkı  sağlamaktadır.  Şiir,  hikâye  ve 

romanlarda  mitolojiye  ait  izler  bulmak  mümkündür.  Bahsi  geçen  edebi  türler  arasında,  mitoloji  en  çok 

romanlara  konu  olmuştur.  Mit  ve  mitoloji,  1856  yılından  itibaren  yeni  dönem  Türk  edebiyatı  olarak 

adlandırılan dönemle beraber romanlarda kendini göstermeye başlamıştır. Son dönemde, Türk edebiyatında 

mitolojiyi tanımak namına pek çok eser verilmiştir. Günümüz yazarlarından olan Ahmet Haldun Terzioğlu, 

yazmış olduğu pek çok romanda kadim Türk topluluklarının efsaneleşen hikâyeleri, destanları ve mitolojisine 

eserlerinde  yer  vermiştir.  Bu  bildirinin  amacı  Terzioğlu’nun  incelediğimiz  beş  romanında  geçen  Türk 

mitolojisi ve tarihi efsanelerine dair motifleri, tahlil ederek, irdelemektir.  



Anahtar Kelimeler: Ahmet Haldun Terzioğlu, roman, Türk mitolojisi, Türk Tarihi, inceleme 

Elements of Ancient Turkish Literature and Mythology in Novels of Ahmet Haldun Terzioğlu 

Abstract:  İn order to speak of a national literature,  written and oral products of the culture of that country 

should  be  examined.  It  is  to  be  a  national  of  the  country's  literature;  that  country's  epics,  myths  and 

mythologies,  traditions,  it  is  necessary  to  search  for  specific  items  on  the  folk  tale  written  and  oral  culture 

products. Written and oral culture product of ancient epics and folk tales contributes the formation of literary 

texts. It's possible to find traces of mythology in poetries, stories and novels. Referred to the literary genres, 

mythology was the subject of most novels. Myth and mythology, a new era in the novel with the period since 

1856 is called Turkish literature has begun to show itself. Recently, to know Turkish Mythology much better 

many works of Turkish literature are published. One of today's authors, Terzioğlu, Ahmet Haldun, much old 

Turkish  society  in  the  novel  that  he  wrote  avant-garde  of  the  stories,  epics  and  mythology  works  is  given. 

The  purpose  of  this  writing,  we  have  examined  five  novels  presented  as  charter  of  Turkish  mythology  and 

historical legends on the last motifs are then analysed by assay. 

Keywords: Terzioğlu, Ahmet Haldun, Novel, Turkish mythology, Turkish historical review 

Giriş 

Semboller  kümesi  olarak  karşımıza  çıkan  mitoloji  terimi,  çoğunlukla  olağanüstü  olayları  ifade 

eden,  zengin  içerikli  muhtevaya  sahiptir.  Türk  mitolojisinde  bu  zenginliğin  çok  fazla  olduğunu 

görmekteyiz. Kadim Türk toplulukları, duygu ve düşüncelerini, ekonomik ve sosyal durumunu gösteren 

pek çok unsura sahiptir. Bu unsurlar tarih öncesi dönemlerden günümüze kadar gelebilmeyi başarmıştır. 

Bu  başarı  türlü  değişikliklere  uğrayarak  edebi  manada  birçok  yazara  ve  şaire,  eserlerini  oluşturmada 

yardımcı  olmuştur.  Son  dönem  yazarlarından  Ahmet  Haldun  Terzioğlu  pek  çok  romanında  Türk 

mitolojisi  ve  kadim  Türk  halk  hikâyelerinden  yararlanmıştır.  Bu  çalışmamızda  Terzioğlu’nun  Gök-



Tanrı’nın  Çocukları,  Oğuz  Han,  Çiçi  Han,  Mete  Han  ve  Alper  Tunga  isimli  kitaplarında  kullandığı 

mitolojik simgeler incelenecektir.  



Mitolojik Öğeler 

1)

 

Şaman, Ak Ene, Gök Tanrı, Erlik, Derviş 

Terzioğlu’nun incelediğimiz romanlarında en çok kullandığı öğeler: “Şaman, Ak Ene, Tanrı Ülgen, 

Erlik  ve  Derviş”tir.  Bahsi  geçen  öğeler,  incelediğimiz  romanlarda  yardımcı  kişi  konumundadır.  Asıl 

merkezi  kişinin  yanında  ya  da  karşısında  konumundadır.  Romanlarda  geçen  Şaman,  incelediğimiz 

eserlerde farklı isimlerle karşımıza çıkmaktadır. Bunları “Görgü Ata, Bulduk Ata, Uluğ Türk, Usu Baksı, 

Danış Ata, Derviş Dede, Çibek Ata ve Tarhun Ata” olarak sıralamak mümkündür. Eserlerde şamanların 

özellikleri hemen hepsinde aynıdır. Bütün şamanlar gibi, bahsi geçen şamanlar da daima yol göstericidir. 

İyinin  yanındadır.  Gelecekten  haber  verir.  Hastaları  tedavi  edici  özelliği  vardır.  Fuzuli  Bayat’a  göre 

şamanın başlıca görevlerinden biri tedavidir. Fakat şaman her tür hastalığı değil, daha çok iç hastalıkları 

ve  psikolojik  rahatsızlıkları  tedavi  eder(  2006:119).  Şamanlar  diğer  adıyla  “Kamlar”  eski  Türklerde  ad 

                                                      

 Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yeni Türk Edebiyatı ABD doktora öğr., pelingorgulu@gmail.com 



536 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

koyma töreninde en ön safhada bulunmuşlardır. Yazarın Alp Er Tunga romanında, küçük erkek çocuğuna 

kahramanlığından dolayı isim koyan Tarhun Ata olmuştur:  



“Sakaların  yiğit  Han’ı  Peçenk;  bana  sürekli  oğlunu  getiriyor  ve  diyordun  ki  ‘Bunun  adını  koy!’ 

Ben de sana daha zamanı değil diyordum. Çünkü senin yiğitlik diye bellediğin ve ad vermeyi yeterli 

görmüyor ve bekliyordum. Artık bekleme devri sona erdi ve senin oğlunun, Sakaların gelecekteki 

hanının ad alma zamanı geldi. Var oğlunu buldur ve ad şöleni düzenle. Dostunu, yağını sesle ki bu 

güne tanıklık etsin. Oğluna ad vereyim!” (Terzioğlu, 2014: 97). 

Terzioğlu’nun  Gök-Tanrı’nın  Çocukları  adlı  eserinde  “Gök-Tanrı,  Erlik  ve  Ak  Ene”  mitolojik 

unsurları iç içe verilmiştir. Bahsi geçen kadro, evrenin yaradılışında rol oynamıştır. Gök Tanrı her şeyden 

ve herkesten üstündür. Evreni o yaratmıştır. Evrenin belirli bir düzene girmesi için Erlik ve Ak Ene gibi 

yardımcı  mitleri  kullanmıştır.  Ak  Ene  sayesinde  su,  bu  dünyada  var  olmuştur.  Erlik  kötülüklerin 

tanrısıdır.  Erlik  iyi  insanları  kötülük  yapmaları  için  kendi  tarafına  çekmeye  çalışmıştır.    Eserde  bölüm 

halinde verilen “Yaradılış Destanı”’nda bütün bu semboller ayrıntılarıyla verilmiştir. (Terzioğlu,2004: 22- 

42). 


2)

 

Bozkurt, At, Ağaç, Çadır  

“Türk’ün Cihan Hakimiyeti ülküsünün, Türk’e verilen bu görevin Tanrı kaynaklı olduğuna işaret 

etmektedir.  Gök  Tanrı’dan  ‘kut’  alan  lider,  Türk  boylarını  birleştirir,  düzen  getirir  ve  büyük 

imparatorluklar kurar. Tüm bunlar olurken, yani Türk tarihi ilerlerken, bu tarihte önemli bir yeri 

olan  kurt  figürünün  altı  özellikle  çizilmelidir.  Türk’ün  tarihi  boyunca  kurtla  olan  beraberliği 

destanlardan  süzülüp  bugüne  kadar  gelirken,  Bozkurt  da  tarih  boyunca  tekrarlana  tekrarlana 

yeniden gündeme gelmekte, her Ergenekon’da yeni bir liderle yeniden doğmakta” (Çelik, 2015:19). 

Türklerin  yol  göstericisi  olarak  bozkurt,  Terzioğlu’nun  romanlarında  sıklıkla  kullanılan  bir 

figürdür.  Oğuz  Han,  Gök  Tanrı’nın  Çocukları  adlı  eserlerde  bozkurt,  lider  özelliği  taşımaktadır.  Gök 

Tanrı’nın Çocukları adlı eserde, bütün bireyleri öldürülmüş olan Göktürk soyu içerisinde yalnızca on bir 

yaşındaki  küçük  erkek  çocuğu  hayatta  kalabilmiştir.  O  erkek  çocuğunun  elleri  ve  ayakları  düşman 

tarafından kesilmiştir. Uzuvları kesilen çocuğa dişi bir kurt sahip çıkmış, onu besleyip büyütmüştür. Daha 

sonra  aralarındaki  münasebetle  on  adet  çocuk  dünyaya  gelir  ve  Göktürk  soyu  nüfusunu  hızla  artırarak 

yeniden devlet haline gelir. Bu anlatı Bozkurt Destanı’nın özünü oluşturmaktadır. Yine aynı eserde var 

olan “Türeyiş Destanı”’nda hükümdarın kızını iki bozkurtla evlendirmesi ve Türklerin soyunun Bozkurt’a 

dayandığı inancı bu destanla birlikte vücut bulmuştur. Yazarın incelediğimiz romanları içerisinde,  Gök-

Tanrı’nın  Çocukları,  Oğuz  Han  ve  Mete  Han’da  Bozkurt  Destanı’na  ait  göndermelere  rastlamaktayız. 

Bozkurt’un yol gösterici, lider olma, kılavuzluk etme gibi özelliklere sahip olduğunu belirtmiştik.  Mete 



Han’da  bozkurt  motifi,  birçok  araç  ve  gereçte  kullanılmış,  günlük  hayata  tecelli  zemini  hazırlanmaya 

çalışılmıştır: “Al bir bayrağı Han muhafızı Böriler taşırdı. Üzerinde bozkurt başı tamga olan bir bayraktı. 



Hakanı temsil ederdi” (2013: 299). 

Bozkurt motifinin kullanıldığı bir diğer anlatı olarak Ergenekon Destanı’nı örnek olarak göstermek 

mümkündür. Yazar, bozkurt motifini ana hatlarıyla okuyucularına destanlar yoluyla vermeye çalışmıştır. 

Destanları  aktarırken  mekan  ve  zaman  kavramlarında  hiçbir  kurgu  yoluna  gitmemiş,  olayları  tarih 

kaynaklarındaki gibi nesnel bir gözle okuyucuya iletmiştir.  

At  figürü  yazarın  romanlarında  önemli  bir  yer  tutmaktadır.  Bilindiği  gibi  at,  kadim  Türk 

topluluklarında olmazsa olmaz bir hayvan olma özelliği taşımaktadır. At Türkler için kutsal bir hayvan 

olarak  kabul  edilir.  Şamanist  inanca  göre  Gök  Tanrı’ya  at  kurban  vermek,  kutsal  olanla  bağ  kurmak 

manasına  gelmektedir.  Bunun  zamanı  ise  inanca  göre  İlkbahar  ya  da  Yaz  mevsimi  olarak  kaynaklarda 

geçmektedir. Kurban, hayvanın erkek cinsinden olmaktadır.  



“Her  at  beli  kırılmak  suretiyle  kurban  edildi  ve  çadırın  önüne  kondu.  Sonra  diğer  görevliler 

derilerini yüzdüler ve etlerini parçalayıp kazanlara attılar. Sonra savaş arkadaşları geldi Onlar da 

birer at kurban ettiler. Sonra beyler geldi. Onlar ikişer at kurban ettiler. Sonra şadlar geldi, onar 

at kurban ettiler. Sıra Kağan’a gelmişti. Kağan yiğit savaşçısı için Gök- Tanrı’ya yüz kurban at 

kurban  ediyordu.  Budun  Kağan’ın  bu  cömertliğine  yürekten  alkış  tuttu.  Sonra  kara  budundan 

gelenler  birer  koyun  kurban  edip  töre  gereği  koyunların  kesik  başlarını  mızrağa  taktılar  ve  bu 

mızrakları çadırın diğer yanına diktiler” (Terzioğlu, 2004: 79). 

Türk  topluluklarında  askeri  gücün  kaynağı  at  olarak  bilinmektedir.  Dolayısıyla  at  yetiştirmekte 

ustalaşmışlardır. At binicisine göre kişilik kazanmıştır. Kahraman ve yiğit Türk hakanının atı da, kendisi 

gibi gösterişli, güçlü ve kuvvetli olmuştur.  



537 

Pelin GÖRGÜLÜ/Ahmet Haldun Terzioğlu’nun Romanlarında Kadim Türk Destanları ve Türk Mitolojisi  

Ağaç,  Türk  toplumlarında  doğurganlığı  ve  bereketi  simgelemektedir.  Ağacın  bu  şekilde  sembol 

değer  kazanması,  anlatıların  somut  bir  vücuda  kavuşmasını  sağlamaktadır.  Böylelikle  mekanın 

somutlaştırılması, anlatının zihinlerde pekişmesini sağlamıştır. Oğuz Han, aşık olduğu kızla beraber kayın 

ağacının altına gelir ve orada beklenilen ilişkiyi gerçekleştirirler:  



“Oğuz adeta çarpılmış, aşık olmuştu. Kıza elini uzattı. İncecik elleriyle sımsıkı tuttu kız bu eli. Ateş 

gibiydi kızın eli. Bu ateş Oğuz’un eline yayıldı, oradan koluna, oradan da yüreğine geçti. Alev alev 

yanan şimdi Oğuz’un yüreğiydi. Birlikte Oğuz’un konduğu ağacın altına geldiler. Uykunun zamanı 

kaçmıştı  artık.  Aslında  Oğuz’un  uyuyacak  hali  de  yoktu.  İkisi  de  ağacın  altına  çöktüler,  hiç 

konuşmadılar. Sadece birbirlerinin gözlerine baktılar. Gözler birbiriyle konuştu. Bir kara ışık çıktı 

mavi göze girdi, bir mavi ışık çıktı kara göze doldu. Sarıldılar, uzanıp yattılar” (Terzioğlu, 2005: 

65). 

Eski  Türk  toplumlarının  göçebe  olduğunu  bilmekteyiz.  Göçebe  bir toplum  yerleşik  düzene  sahip 

olmadığından,  sabit  bir  meskeninin  olması  pek  mümkün  olmamıştır.  Türklerin  mesken  tuttuğu  yer 

çadırlardır.  Çadır  yerleşimi  çeşitli  Türk  mimarisine  ilham  olmuştur.  Yazar,  romanlarında  mekânları 

belirlerken  oba  kültürünü  ve  çadır  hayatını  okuyucuya  yansıtmaya  çalışmıştır.  Romanlarındaki  kişilere 

göre,  çadırların  yerini  konumlandırmıştır.  Çadır  kelimesi  yerine  ”otağ”  kelimesini  zaman  zaman 

kullanmayı tercih etmiştir.  



“Otağ yeri, savaşta ve barışta çok önemlidir. Otağ, Hun Ordusu’nun yüreğinin attığı yerdir. Önce 

Han  Otağı  kurulur.  Büyük,  geniş,  görkemli  bir  çadırdır  bu.  Önünde  sayvanı

1

  olan  bölümlü… 



Ordugâhın tam orta yerine kurulur otağ. Çevresine onun sırasına göre diğer soyluların, eliglerin, 

beylerin  ve  sonra  da  eratın  çadırları  dizilir  çember  şeklinde.  Çok  büyük  önlem  alınır.  Böriler 

otağın  çevresinde  saka  durur.  Bu  çemberin  dışında  ve  diğer  gerekli  yerlerde  diğer  erat  sıra  ile 

sakçı olur.” (Terzioğlu, 2013: 70) 

Hükümdar  çadırı  en  iyi  konumda  olan  çadır  olarak  karşımıza  çıkmaktadır.  Güneş  doğarken  ilk 

hükümdar çadırına ışığını yansıtmalıdır. Bu bakımdan Han çadırları güneşin doğduğu yöne doğru kurulur. 

Han  kapısı  iki  tane  olmalıdır  Bunu,  Han’ın,  devletin  en  büyüğü,  en  kutlusu  olmasıyla  açıklamak 

mümkündür. Yazar, bunu şu şekilde belirtmiştir:  

“Bütün  Hun  çadırlarının  tek  kapısı  olur.  Çadırın  büyüklüğüne  göre  değişir  kapının  büyüklüğü. 

Yalnızca han otağının, han çadırının iki kapısı olur. Çadırlarının hepsi kızılyana bakıyordu. Güneş 

vuruyordu  kapışan  içeriye  doğru.  Gözeneklerden  sızan  ışık  da  iç  aydınlığı  destekliyordu.  Kalın 

keçeden yapılmıştı çadırları ve içinde üç ayrı bölme vardı.” (Terzioğlu,2014: 71). 



Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   75   76   77   78   79   80   81   82   ...   102




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет