Iii beynəlxalq türk dünyasi araşdirmalari simpoziumu III. Uluslararasi türk dünyasi araştirmalari sempozyumu ІІІ халықаралық ТҮркі әлемі зерттеулері симпозиумы



Pdf көрінісі
бет80/102
Дата03.03.2017
өлшемі42,43 Mb.
#6018
1   ...   76   77   78   79   80   81   82   83   ...   102

Değerlendirme 

Son dönemin tanınan yazarlarından olan Ahmet Haldun Terzioğlu, Türk edebiyatına yeni bir bakış 

açısıyla ismini  yazdırmıştır.  İlk  kitabı  2004  ‘de  çıkan,  tarihi,  mitoloji  ve  siyasi konularda  eserler  veren 

Terzioğlu, denemiş olduğu farklı yöntemlerle son dönemde dikkatleri üzerine toplamıştır. Romanlarının 

konularını  eski  Türk  tarihi,  mitolojisi  ve  halk  hikâyelerinden  alan  Terzioğlu,  anlatılarını  kurgu  üzerine 

değil  tarihte  var  olduğu  gibi,  gerçeklik  üzerine  kurmuştur.    İncelediğimiz  romanlarında  mekân 

tasvirlerinde görsel öğelerin, anlatıda ağırlıklı koyduğunu söyleyebiliriz. İşitsel öğelere pek değinmeyen 

yazar, görsel öğeleri kullanarak okuyucuyu tamamen romanın içine çekmeyi amaçlamıştır. Açık mekânı 

kapalı  mekâna  eserlerinde  tercih  eden  yazar,  Türk  tarihini  anlatırken  anlatımın  inandırıcılığına  önem 

vererek, kapalı mekân kullanımından kaçınmıştır.  Mekân seçiminde yapılan tercihler, roman kişilerinin 

bulunduğu ortamın ve kişilerin kendi benliğinin özellikleriyle paralel gider. Bahsi geçen roman kişilerinin 

özelliği genelde aynıdıır. Tarihten alınmış, ismi bilinen ve milliyetçi- Türkçü karakteriyle ön plana çıkmış 

kişileri onun romanlarının merkezini ve yardımcı kişilerini oluşturmaktadır.  Kurgusal yönden romanlara 

bakıldığında  tarihi,  özyaşam  ve  yaşamöyküsel  romanlar  yazarın  romanlarının  temelini  oluşturmaktadır. 

Öztürkçe kelimelerin çoğunlukta olduğunu görmekteyiz. Düşman yerine “yağı”, aile yerine “oguş” gibi 

kelimeleri eserlerde rastlamak mümkündür.  



KAYNAKÇA 

Bayat. F.(2006), Ana Hatlarıyla Türk Şamanlığı, İstanbul: Ötüken Neşriyat. 

Çelik, T. (2015), Türk Kültüründe Kurt İzleri, İstanbul: İleri Yayınları.  

Terzioğlu, A. H. (2004), Gök- Tanrı’nın Çocukları, Ankara: Yurt-Kitap Yayınları. 

                                                      

1

 Sayvan: 



Güneşten, yağmurdan korunmak için veya süs olarak bir şeyin üzerine çekilen dam saçağı gibi düz veya 

eğimli örtü.

 


538 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

Terzioğlu, A. H .(2005), Oğuz Han, Ankara: Yurt Kitap Yayın. 

Terzioğlu, A. H.  (2013), Mete Han, Ankara: Kripto Yayınları. 

Terzioğlu, A. H. (2014a), Alp Er Tunga, Ankara: Panama Yayıncılık. 

Terzioğlu, A. H. (2014b), Çiçi Han, Ankara: Panama Yayınları. 



KAZAKLARDA ŞEŞENDİK (HAZIR CEVAPLIK) SANATININ GELİŞMESİ  

VE BAZI ÖNEMLİ ŞEŞENLER 

Perizat YERTAYEVA

 

Özet:  Kazak  halkı  doğuşundan  itibaren  şeşendik  sanatına  eğilimi  olan  bir  halktır.  Onların  kıvrak  zekâlı, 



akıllı,  nasihatlı,  kısa  ve  anlatımı  etkili  düşünceleri  hakkında  kendimizin  olduğu  kadar  başkaları  da 

hayretlerini saklamamaktadırlar. Şeşendik- belli bir olay hakkında hazır cevap verebilen,  kıvrak bir zekâ ile 

söylenmiş ve halk tarafından kabul edilen, ağızdan ağıza yayılan güzel ve manalı sözlerdir. Şeşendik- uzun 

zamanlardan beri gelen halk tarafından itibar görmüş, halkla birlikte yaşayan çok değerli söz mirasıdır. Eski 

zamanlarda halk şeşendik sanatını ‘sanatların padişahı’ şeklinde adlandırıp, şeşenlere çok önem vermişlerdir. 

Şeşendik  sanatı  Kazak  halkı  için  milli  kültürün  vazgeçilmez  bir  parçasıdır.    Kazak  halkı  veciz  sözlere 

fazlasıyla  değer  verip,  «söz  kıymeti-öz  kıymetim»  diyerek  keskin  dilli  söz  hatiplerine  büyük  saygı 

göstermişlerdir. Kazak halkının başından geçen siyasi ve sosyal olaylar ile toplum hayatına dair söyleyecek 

sözleri olan kıvrak zekâlı şeşenler her çağda ortaya çıkmışlardır. Kazak şeşendik söz sanatının tarihi kökleri, 

eski  çağlara  dayanmaktadır.  Bunlar  Mayki  Biy,  Ayaz  Biylerden  (12-13  yy)  başlayıp,  Şiyrenşe  Şeşen, 

Karaşaş, Asan kaygı isimleriyle (14-15yy) dek devam etmektedirler. Şeşendik sözlerin gelişimi 18 yüzyılın 

sonlarına  kadar  devam  etmiştir.  19  y.y  başından  itibaren  etkili  olan  Çarlık  Rusyasının  baskıcı,  otoriter  ve 

sömürgeci siyasetinden dolayı şeşendik sanatı ve bu sanatı icra edenler de duraklama dönemine girmiştir. Bu 

çalışmada  Kazak  sözlü  edebiyatında  yer  alan  şeşendik  sanatının  gelişimi  ve  o  dönemlerdeki  belli  başlı 

şeşenler üzerinde durulacaktır. 

Anahtar Kelimeler: şeşen, şeşendik söz, biy, Kazak sözlü edebiyatı 

Developing of Kazakh Oratorical Art and Some of the Important Eloquence Speakers 

Abstract:  Kazak  h  people  have  always  been  good  at  oratorical  art.  Everybody  made  no  bone  about  their 

quick-wittedness,  wisdom,  admonition  and  meaningful.  Oratorical  art  is  finding  the  right  words  to  any 

problems.  İt`s  quick-wittedness,  wisdom,  admonition  and  meaningful  words  which  known  by  people  by 

heart. Oratorical art is the legacy of the past and it has the important role in peoples` life. Oratorical art was 

been  named  as  “King  of  the  arts”  by  people  in  the  past.  Oratorical  art  is  one  of  the  important  national 

cultures.  Kazak  h  people  appreciate  keenly  the  oratory  and  say  “The  value  of  words  is  my  quality”.  There 

were  many  wise  eloquence  speakers  in  any  periods  of  time  of  Kazakh  people.  The  history  of  Kazakh 

oratorical art is related to the old times. For example, there were Mayki Biy, Ayaz Biylerden (12-13 yy) and 

also Zhiyrenshe Sheshen, Karashash, Asan kaigy (14-15yy). Oratorical art had been developed till the end of 

20th century. Oratorical art stopped its developing in the first half of 19th century being under the influence 

of  Russian  empire.  Article  is  based  on  oratorical  art  which  has  an  important  role  in  Kazakh  folklore,  its 

developing and it is about the eloquence speakers who lived during that period. 



Keywords: orator, oratory, biy (judge), folklore 

Giriş 

Şeşen kavramı, şeş fiilinden yani düğüm, mesele, bulmaca çözmek, açmak anlamına gelmektedir. 

Şeş-  fiil  köküne  fiilden  isim  yapan  -en  ekinin  getirilmesiyle  türemiştir.  Şeşen;  güzel  konuşan,  hatip 

anlamına gelmektedir (Bayniyazov vd. 2012: 742). Kazak Türkçesinde nakil söz, biy sözü biçiminde de 

adlandırılan şeşendik (hikmetli/bilgelik) sözler yapı ve tür açısından farklı bir özelliğe sahiptir. Kazaklar 

arasında bilge kişilere Şeşen veya Biy denilmiştir. Şeşendik sözlere, özdeyiş (vecize) denilmesi mümkün 

gibi görülürse de, bu nitelendirme kavramın bütününü kapsamaz. Şeşendik sözler kavramın Türkiye’de 

ilk  defa  Ali  Abbas  Çınar  tarafından  gündeme  getirilmiş  ve  ‘hikmetli  söz’  karşılığı  olarak 

nitelendirilmiştir. Ancak, hikmetli söz kavramının yanında söyleyenlerin bilge kişiler olmasından dolayı 

‘bilge  sözü’  olarak  da  kullanabileceği  de  belirtilir  (Çınar,  2004:  64).  Bu tespitlerin  yansıra  Değirmenci 

şeşendik sözlerin fıkra türüne yakın birkaç cümlelik vecize olabileceğini ileri sürer (Değirmenci, 2013: 

225). 


Şeşendik sanatı ve üzerinde yapılan çalışmalar 

Şeşendik sanatı, halkın eski çağlardan bu yana kullanmış olduğu efsane ve hikâyelerde kendisini 

göstermektedir.  Efsaneler  ve  hikâyeler  temelinde  gelişen  halk  edebiyatı  ürünleri  olan  destanlarda, 

masallarda,  aşk  destanlarında,  bilmecelerde,  atasözlerinde  şeşen  konuşma  sanatının  örnekleri 

                                                      

 Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü TDE ABD Doktora Öğrencisi perizat_86_e@mail.ru 



540 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

görülmektedir.  Kosımava’ya  göre  şeşendik  sözler  kıvrak  zekâyla  söylenen,  insanı  düşündüren,  bilge 

düşünceler  içeren  hayallerimizi  geliştiren  güzel  ve  etkili  sözlerdir. Kanıtlarıyla kendine  hayran  bırakıp, 

hayrete düşüren bu bilgece sözler, yaşanmış ya da yaşanmakta olan olayları insan gözünde canlandıran, 

derin anlamlı kesin yargılı sözlerdir (Kosımova 2003: 16). Şeşendik sanatı; devlet yönetimi, toplumdaki 

insani ilişkileri düzenleme ve nesil terbiyesi gibi önemli meselelerden doğmuş ve gelişmiştir. Şeşenliğin 

sırrı, varlığı, toplumdaki yeri ve önemi, şeşendik sanatını kullanarak konuşmanın yöntemleri, geçmişten 

bu yana araştırmalara konu olmuştur. Şeşendik sanatına önem verme Demosfen, Tsitseron, Kvintiliyan, 

El-Farabi,  I.  Altınsarin,  V.  V.  Radlof,  A.  Levşin,  A.  Yanuşkeviç,  A.  Baytursunulu’ndan  başlayıp, 

günümüze  kadar  araştırmacıların  dikkatinden  kaçmamıştır.  Ayrıca  Kazak  şeşendik  sözlerini  derleyip, 

yayımlayanlardan biri de Ibıray Altınsarindir.  

Kazak  şeşendik  sanatı,  çok  uzun  zamandan  bu  yana  varlığını  sürdürse  bile  bu  sanatın  bilimsel 

olarak  teorik  açıdan  araştırılması  A.  Baytursunulu’ndan  başlamaktadır.  A.  Baytursunulu  Kazak 

şeşenliğini tasvir eden ilk bilim adamıdır. 1926 yılında ‘Edebiyattanıtkış/Edebiyat tanıtımı’ adlı eserinde 

‘şeşendik söz’ adlı özel bir bölüm oluşturmuş  ve şeşendik sözleri beş türe ayırarak ayrıntılı bir şekilde 

incelemiştir.  

1.  Şeşenler  toplumu  etkileyip,  devlet  işlerine  ilişkin  karar  çıkarmada  kullandıkları  sözlere  siyasi 



unvan şeşendik sözler denir.  

2.  Bir  kişinin  iyi  yönlerini,  yaptıklarını  övücü  şekilde  söylenen  şeşen  sözlere  övücü  şeşendik  söz 

denir. 

3.  Şeşenlerin  mahkemelerde  zanlı  kişiyi  aklamak  için  ya  da  tam  tersi  suçlamak  için  hâkimi 



etkilemek adına söyledikleri sözlere iktidar şeşen söz denir. 

4. Bilge adamların mazmun bir tarz ile konuşmalarına bilgeli şeşen söz denir.  

5. Din hakkında söylenen dini sözlere – öğüt denir. (Baytursunov 1989: 223) 

Milli  şeşen  sözleri  (teorik)  bilimsel  açıdan  ilk  kez  araştırılmasını  ve  bu  konunun  tanıtımı  A. 

Baytursunulı  tarafından  yapılması  yanısıra  Kazak  şeşendik  sözlerini  A.Vasiliyev’in,  A.Divayev’in, 

M.Köpeev’in eserlerinden de görebilmekteyiz.  

Şeşendik sözleri halk edebiyatının bir ürünü olarak ilk araştıranlardan birisi de - M. Avezov’dur. 

M. Avezov, ‘Biyler atışması’ eserinde şeşenlik sözlerin her türünden örnekler vermiştir. Kazak edebiyatı 

tarihi  adlı  eserinde  şeşendik  sözleri  ayrı  bir  bölümde  incelemiş  ve  daha  önce  yazılı  edebiyatının  ürünü 

kabul edilen bu sözleri, ilk defa sözlü edebiyatın bir ürünü saymıştır. (Avezov 1948: 267-276) 

1930’lu  yıllarda  şeşenlik  sözleri  derleyip  araştırmalara  katkıda  bulunanlardan  birisi  de  Saken 

Seyfullin’dir. Seyfullin, şeşendik sanatı temelinde oluşan şeşendik sözlerin edebiyat tarihinde önemli rolü 

olduğunu  savunmuş  ve  ‘Biyler  atışması’  şeklinde  adlandırarak  bu  alanın  daha  da  derin  bir  şekilde 

incelenmesi  gerektiğini  belirtmiştir

1

.  Onun  ‘Kazak  edebiyatı’  (1932)  adlı  eserinde  ‘Biylerin  sözü’ 



şeklinde  bir  bölüm  ekleyip,  şeşendik  sanatına  ayrı  bir  edebi  tarz  olarak  bakmıştır.  Biylerin  sözlerinden 

birçok  örnekler  vererek,  şeşenlik  sözler  ile  atasözleri  arasındaki  ilişkiye  parmak  basmıştır.  Seyfullin, 

şeşendik  sözlerin  bir  şahsa  ait  olmadığını,  bir  biyin  sözünü  diğer  bir  biyin  ezberleyip  başka  bir  yerde 

kullanabildiğini  söylemiştir.  Bir  şeşen  sözü,  bir  biyden  yola  çıkarak  araştırmaya  kalkacak  olursak,  bu 

sözün çok eski zamanlarda başka bir şeşene ait olduğunu da görebiliriz. (Seyfullin 1932: 144) 

Baltabay  Adambayev  şeşendik  sanatını  edebi  açıdan  inceleyerek,  kitap  haline  getirmiştir. 

Araştırmacı, kendisine kadar gelen ve diğer bilim adamlarının kullanmış oldukları ‘biyler sözü’ teriminin 

yerine  ‘şeşendik  sözler’  terimini  kullanmıştır.  «Şeşendik  sözleri  sosyal,  ahlaki  ve  estetik  açıdan 

özelliklerini ayrıntılı bir şekilde incelemek için söz örneklerini tahlil ederiz. Muhtevasına göre şeşendik 

arnav  (ithaf  etme,  adama),  şeşendik  dav  (tartışma,  münakaşa),  şeşendik  tolgav  olarak  üçe,  kuruluş 

bakımından  termeli  söz  ve  perneli  söz  olarak  ikiye  ayırarak  incelenebilir.

2

»  (Adambayev.1999:  195) 



demektedir. 

Şeşendik sanatının gelişmesi 

                                                      

1

  Kazaklarda  ‘Biy’  kelimesi  I-hâkim,  yargıç  anlamlarına  gelir.  II-  Boylar  arasındaki  tartışma  veya  davaları  çözen, 



hâkimlik  yapan  adil,  bilgeli  kişidir.  Kazak  halkının  en  ünlü  biyleri:  Töle  Biy,  Kazaıbek  Biy,  Ayteke  Biy’dir. 

(T.Januzakov. Kazak Tilinin Tüsindirme Sözdigi, Almatı 2008)  

2

  Arnav:  ithaf  etme,  adama,birisine  güzel  söz  söyleme;  dav:I)  tartışma,  münakaşa  II)  Soy  büyüklerinin  arasında 



tartışılan  mesele  ;  tolgav-  aşığın  belirli  bir  olay  ya  da  kişiye  yönelik  doğaçlama  olarak  söylediği  şiir,  yır. 

(T.Januzakov. Kazak Tilinin Tüsindirme Sözdigi, Almatı 2008)  



541 

Perizat YERTEYEVA/Kazaklarda Şeşendik (Hazır Cevaplık) Sanatının Gelişmesi ve Bazı Şeşenler 

Genel olarak şeşendik sanatının ortaya çıkması toplumun ortaya çıkması ve gelişmesi ile ilgilidir. 

Kazak  ruları  (soyları)  ve  uluslarının  ortaya  çıkışından  bu  yana  topluma  yön  verecek  keskin  zekâlı 

konuşmacılara ihtiyaç duyulmuştur.  

Kazak halkının şeşendik sanatı 18 yüzyılda daha da gelişmiştir. Sanatın gelişiminde üç temel neden 

bulunmaktadır. Birincisi, Tavke han dağılmış olan üç  Kazak boyunu, cüzlere

3

  birleştirip,  onların  başına 



yüksek  mevkilerden  olmayan,  halk  arasından  çıkan  üç  Biyi  koymuştur.  Daha  sonraları  kardeş  Kırgız 

halkını  ve  Karakalpak  halkını  birleştirdikten  sonra  onları  biylerle  yönetmiştir.  Toplumdaki  ilişkileri 

belirleyen ‘Yedi yargı/Jeti jargı’ kanununu oluşturup, biylerin şöhretini arttırmıştır

4

. İkinci olarak Kazak 



halkına komşu olan joñğar, oyrat hanlıklarının Kazakların bulunduğu bölgeleri istila ettikleri dönemlerde 

halkın  milliyetçi  duygularını  uyandıracak  sözlere  ihtiyaç  duyulması  nedeniyle  şeşen,  biylere  ihtiyaç 

duyulmuştur. Kazak şeşendik sanatının gelişmesinin üçüncü dönemi 18. yüzyıla denk gelmektedir. Çarlık 

hükümetinin  sömürgeci  siyasetinden  dolayı  ortaya  çıkan  milli  azat  isyanın  yaşandığı  dönemdir.  Kazak 

şeşendik sanatının gelişmesinin dördüncü dönemi 19 -20 yüzyılın başlarıdır. 19. yüzyılda Kazak hanlığı 

ortadan  kalkıp  Kazak  toprakları  Rusya’ya  dâhil  olduktan  sonra  biyler  mahkeme  işlerinden  ayrılmak 

zorunda  kalmışlardır.  Yüksek  makamlarca  karar  verilip,  resmileştikten  sonra  şeşendik  sanatı 

sınırlandırıldı.  Şeşenler  eski  zamanlarda  olduğu  gibi  halkın  sorunlarının  çözülmesine  katkı  veremez 

duruma  geldiler.  (Adambayev  2008:  15)  Durum  böyle  olsa  da  asırlarca  süregelen  biylik  (yönetmenlik) 

geleneği  ve  şeşendik  sanatı  birden  ortadan  kaybolmadı.  Arada  sırada  köylerde  halk  arasındaki  bazı 

davaları çözmeye devam etmektedirler.  

Şeşendik sanatının ortaya çıkması toplumun gelişme  safhalarıyla ve şeşenlerin ortaya çıkması ve 

onların sözleriyle yakından ilişkilidir. Bu açıdan bakılacak olursa Kazak halkının şeşendik sanatının tarihi 

efsanelerde isimleri geçen Mayki Biy ile Ayaz Biyden başladığını da kabul edebiliriz. 



Önemli Biy ve Şeşenler  

Mayki  Biy  tarihi  kişiliği  olan  birisidir.  Cengiz  hanın  danışmanlığını  yapmış,  dağınık  Kazak 

uluslarını  birleştirmiş,  Alaşa  hanı  yönetici  yapmış,  Kazakların  ilk  hanlığını  kurmuş,  Kazak  ulusları  ile 

kavimlerinin simgelerini taşa oyan tarihi bir şahsiyettir. Asırlarca halk ağzında dolanan, Abay ve meşhur 

Yusuf’un  da  onayladığı,  ‘tüm  sözün  kökü  bir,  kök  atası  Maykı  Biy’  seklinde  olan  sözden  de,  Maykı 

Biy’in Kazak şeşenlerinin başı, halk şeşendik sözlerinin atası olduğu görülmektedir. Değişik kaynaklarda 

“Maykı, Bayki, Bayku’ olarak ta kullanılmaktadır. Bu yüzden onun, tüm Türk halkları özellikle Kazak, 

Tatar,  Başkurt,  Karakalpak,  Özbek  Türkleri  kendilerinin  baş  biyi  olarak  gördükleri  düşünülmektedir. 

Efsanelere  göre  Maykı  Biy  bir  ayağı  kısa  olarak  doğmuş  ve  topaldır.  Bir  ayağı  kısa  doğduğu  için  ona 

Mayıp adı verilmiştir

5

. Daha sonraları kıvrak zekâsı, keskin bir dilinin olması nedeniyle ve Cengiz hanın 



sağ kolu olması münasebetiyle ona Maykı adı verilmiştir (Törekulov vd.,1993:9). 

Maykı biyle aynı dönemde yaşayan diğer bir kişi de Ayaz biydir. Aral denizi kıyısında yaşamıştır. 

Onun  da tarihi  bir  kişilik  olduğunu  Aral  denizinin  kıyısından bulunan  bir  şehrin adının  Ayaz  olması  da 

ispatlamaktadır  (Adambayev  2008:  12).  Asırlarca  halkın  hafızasında  yer  alan  ‘Ayaz  halini  bil,  karınca 

yolunu bil’ şeklindeki sözler onun da şeşen bir kişi olduğunu göstermektedir. Kazak şeşendik sanatının 

ikinci  dönemi  Asan  Kaygı  ve  Jirenşe  Şeşen  isimleriyle  anılmaktadır.  Asan  Kaygı’nın  yeryüzüyle  ilgili 

yaptığı  eleştirileri  ve  Janibek  hanı  eleştiren  tolgavı,  Jirenşe  Şeşen’in  Janibek’in  sorularına  verdiği 

cevapları,  Güzel  Karaşaş  ile  buluştuğunda  söylediği  zekice  sözler,  gerçek  bir  şeşen  sözü  olduğunun 

kanıtıdır.  

Kazak efsane ve hikâyelerinin ünlü kahramanlarından biri olan Jirenşe Şeşen’in şeşenlik sanatıyla 

ve kıvrak  zekâyla söylediği sözlerin efsaneler ve hikâyeler arasında özel bir yeri vardır. Jirenşe, Kazak 

şeşenlerinin  önemli  bir  örneğidir.  Onun  adıyla  ilgili  sözler  ve  efsaneler,  genel  olarak  Janibek  hanın 

döneminde  ortaya  çıkmıştır.  Aslında  Kazak  halk  edebiyatında  şeşen  kelimesi  Jirenşe’den  itibaren 

kullanılmaya başlanmış olup, ancak bu ismi bugüne kadar ‘biy’ olarak kullanılmıştır. Eski dönem Kazak 

şeşenlerinin özelliklerinden bir tanesi de söylenecek olan sözlerin önceden tasarlamamış olmaları ve bu 

                                                      



3

 Cüz: Kazak halkını, yüz ölçümüne göre üç bölgeye ayırırken kullandıkları terim, soy bakımından Kazak Türklerini 

oluşturan üç ana koldan biri Ulu cüz (Büyük cüz), Orta cüz, Kişi cüz (Küçük cüz) 



4

  Jargi,  Yedi  Yargı  ):Kazak  toplumunun  kanunlar  kuralı.  Kazak  hanı  Tavke  han  döneminde  kabul  edilen  büyük 

reformlardan  biri  tarihte  Yedi  Yargı  (Tavke  han  Kanunu)  diye  bilinen  Kazak  örf-adet  ve  nizamlarının  tamamını 

içine alan, hukuki bakımından düzenleyen önemli bir kurallar derlemesidir. (T.Januzakov. Kazak Tilinin Tüsindirme 

Sözdigi, Almatı 2008) 

5

 Mayıp, mayıp boldı: kırık, bir yeri kırılmak, sakatlanmak  



542 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

sözleri  yazıya  aktarmadan  halkın  hafızasında  saklamış  olmalarıdır.  Şeşendik  sözler,  böylece  nesiller 

boyunca  ağızdan  ağıza  aktarılarak  halk  mirasına  dönüşmüştür.  Janibek,  Altın  Ordu  devleti  yıkıldıktan 

sonra  15-16  yüzyıllarda  Kazak  hanlığın  yeniden  kurduğu  tarihlerde  yaşamıştır.  Buradan  da  Kazak 

şeşendik sanatının Kazak halkının ilk hanı olan Alaşa han döneminde yani 12-13 yüzyıllarda Maykı biy 

ve  Ayaz  biyden  başlayıp,  Kazak  hanlığını  kurup  onu  güçlendiren  Janibek  han  dönemi  olan  14-16 

yüzyıllarda Asan Kaygı ile Jirenşe şeşenlerle süregeldiğini söyleyebiliriz.  

Kazak  şeşenleri  ile  ilgili  çalışmalar  birbirinin tekrarı olmakla  birlikte  çoğu  hikâye  ve  efsane  halk 

hafızasında  yer  almaktadır.  Ancak  onlar  Kazak  halkının  başından  geçen  küçüklü  büyüklü  olayların 

yankısı  gibi  halkın  özgürlüğü,  vatanının  bütünlüğü  için  mücadele  edip,  iyi  vasiyetleriyle  birliğe, 

kahramanlığa,  insanlığa  çağırmış  bilge  kişilerdir.  Bu  nedenle  halkın  değer  verdiği  ve  asırlar  boyu 

hafızasında  itina  ile  sakladıkları  şeşendik  sözleri  derleyip,  incelemenin  gerekliliği  de  buradan 

gelmektedir.  Kazak  halkının  dilini,  edebiyatını,  kültürü  öğrenmek  isteyen  bir  araştırmacı  jıravların 

(âşıklar) şiiri gibi şeşenlerin sözlerine, efsane ve hikâyelerine önem vermeden bunu gerçekleştiremez. 

Sonuç 

Geleneksel şeşendik sözler, belli bir olaya hazır cevap şeklinde tatlı, güzel bir dille söylenen, halk 

tarafından  benimsenen  ve  sık  kullanılan  sistemli  sözler  bütünüdür.  Şeşendik  sözlerden  halkın  başından 

geçen olaylara bakışı, halkın düşünceleri, halkın hayal ve dilekleri ve dünya görüşleri görülebilmektedir. 

Ayrıca,  şeşendik  sözler  çalışan  insanların  kendilerine  kötü  muamelede  bulunan  insanlara  karşı 

kullandıkları bir silah haline de dönüşmüştür.  

Diğer  sözlü  edebiyat  mahsullerinde  olduğu  gibi  şeşendik  sözler  de  ağızdan  ağıza  yayılarak 

değişimlere  uğrar  ve  ortak  manevi  hazineye  dönüşür.  Buradan  da  yola  çıkacak  olursak  Kazak  halkının 

şeşendik  sözlerinin  de  artık  Kazak  Türklerinin  kültür  hazinesine  dönüşmüş  olduğunu  söyleyebiliriz. 

Yüzyıllar boyu varlığını geliştirerek söylene gelen ve ilk günkü tazeliğini koruyan bu sözleri söyleyen biy 

ve şeşenlerin sözlerinden bir milletin yaşadıklarını ve hayat anlayışlarını görmek mümkündür. Kazak halk 

edebiyatında  önemli  bir  yer  alan  bu  sanat,  sadece  Kazak  halkı  için  değil,  tüm  Türk  halkları  için  çok 

önemlidir.  Bilge  kişilerin  söylemiş  oldukları  veciz  sözleri  unutmadan,  o  sözlerden  ders  alarak,  gelecek 

nesillere  aktarılması  bizim  insanlık  borcumuzdur.  Kazak  kültüründe  şeşendik  sanatı  işlevseldir,  ancak 

şeşendik söyleyen sanatçı sayısı eskiye göre azalmıştır. 

KAYNAKÇA 

Adambayev, B. (1999). Altın Sandık, Almatı: Jazuşı yay. 

Adambayev, B. (2008). Kazak Şeşenderi, Almatı: Bilim yay. 

Auezov, M. (1948). Kazak Edebiyatı Tarihi, Almatı: Akademiya Navuk Kazak skoy SSR. 

Bayniyazov, A –Kenan Koç-Vehbi Başbakan. (2012). Kazak Türkçesi-Türkiye Türkçesi Sözlüğü, Almatı 

Baytursunov, A (1989) .Şıgarmaları, Almatı: Jazuşı yay. 

Çınar, Ali Abbas, (2004) “Kazak Anlatı Sanatında “Şeşenlik (Hikmetli)” Sözler”,KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 

Değirmenci  F.  (2013)  “Kazak  Halk  Edebiyatında  Hikmetli  Bir  Deyiş:Şeşendik  Sözler”  Dumlupınar  Üniversitesi 

Sosyal Bilimler Dergisi 

Januzakov, T. (2008) Kazak Tilinin Tüsindirme Sözdigi, Almatı: Dayık-Press yay. 

Kosımova,G. (2003). Kazak Şeşendik Önerinin Negizderi, Almatı: Bilim yay. 

Kosımova,G. (2007). Kazak Şeşendik Önerinin Negizderi, Almatı: Bilim yay. 

Seyfullin, S. (1932). Kazak Edebiyatı, 1 kitap, Almatı 

Törekulov, N. Kazbekov,M. (1993). Kazaktın biy –şeşenderi, Almatı: Jalın yay. 

 



Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   76   77   78   79   80   81   82   83   ...   102




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет