Iii beynəlxalq türk dünyasi araşdirmalari simpoziumu III. Uluslararasi türk dünyasi araştirmalari sempozyumu ІІІ халықаралық ТҮркі әлемі зерттеулері симпозиумы
Var Olmanın, Süreğenliğin Kaynağı: Tarih ve Kendilik Bilinci
жүктеу/скачать 42,43 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- AZERBAYCAN VE TÜRKİYE TÜRKÇELERİNDE MEDYATİK DİL ALANLARI
- Anahtar Kelimeler
- “Asdfghjklşi”
3. Var Olmanın, Süreğenliğin Kaynağı: Tarih ve Kendilik Bilinci Toplum, her şeyden önce uzun bir zamanın ürünü olarak ortaya çıkar. Bu uzun zaman içinde bir içtimaî düşünceye ve bilince ulaşır. Kolektif bilinç olarak adlandırılan bu kavram, toplumun etrafında birleştiği değerler bütününü ifade eder. Toplumsal bilinci şekillendiren en önemli unsur toplumun mazisidir. Kutlu Töre’de bütüncül bir tarih bilinci vardır. Altaylar’dan Tuna’ya kadarki binlerce yıllık Türk varlığına işaret edilerek sağlam, köklü bir Türk kültür ve medeniyetine vurgu yapılır: “Altaylar’dan Tuna’ya kadar uzanan toprakların derininden göğnüyordu sözü. Beş bin yıllık bir milletin mazisinin asil ruhunu zamanın erişilmez gerisinden taşıyıp getiriyordu. Taşıyıp getirdiği bu asil ruhu serpiveriyordu hatunların içine.” (Aksoy 2012: 68) Atalardan sirayet eden asil ruh, Kaşkayların her türlü zorluğa karşı kendilik değerlerini muhafaza eden unsurdur. “Özünü bilmeyen hatun, özünü bilmeyen beğ kişinin yeri yoktur Gündüz Hanımızın aşiretinde.” (Aksoy 2012: 88) Mazi toplumların köküdür. Bu, birey veya toplumlarda bir aidiyet bilincini canlandırır, diri tutar. Bu bilinç, toplumun varoluşunun önemli dayanağıdır. Tarih bilinci geçmişten beslenmekle beraber ileriye doğru giden düşünceye dayanır ve geleceğe yön vermede önemli yer tutar. Romanda Kaşkayların yıllardır törelerine, geleneklerine bu kadar bağlı olması ve hiçbir şekilde bozulmaması tarih bilincinin sonucu olarak görülür. “Çocuklarınızı Türk yetiştirmek istiyorsanız ona atalarının tarihini iyi belletin önce. Atalarının kahramanlığını, adaletini, zaferlerini, töresini anlatın ki kökü derinlerde olan ulu bir çınarın mı, yoksa bir karamık çalısının mı dalı olduğunu bilsinler. Kimin soyu, kimin boyu, huyunun kimin huyu olacağını iyi bilsinler. Bunu bilmezlerse, bunu öğretmezseniz gider başkalarının töresini alırlar. … Özünü bilmeyen, özünü tanımayan çocuk ülküsüz kalır. Gayesiz bir kişinin odundan farkı yoktur.” (Aksoy 2012: 122) Romanda, gelecek nesillerin yetiştirilmesi hususunda bir program sunulur. Burada tarih ve kendilik bilincine sahip bireylerin yetiştirilmesinin önemi vurgulanır. Romanda mekân-tarih ve kendilik bilinci diyalektiği dikkat çeker. Coğrafya-toplum özdeşikliği söz konusudur: “Töremizin yöresi, sesimizin narası, kalbimizin burasıdır yaylaklarımız!.. Vatanımızdır, özümüzün öz kaldığı, yaylaklarda yayılır ayranımız, toplanır kaymağımız, otlar sürülerimiz, kişner atlarımız… Bizden bir parçadır, bizden ayrılmayan… Özümüzdür dedik ya!..” (Aksoy 2012: 173) Yaylaklar, Kaşkayların varoluşlarını tamamladıkları, kendilerini gerçekleştirdikleri içtenlik mekânlarıdır, evleridir. Gaston Bachelard’ın ev ile ilgili şu tespitleri Kaşkayların yaylakları için uygundur: “Ev olmasa, insan dağılmış bir varlık olurdu. Ev, insanı gökten inen fırtınalara karşı olduğu gibi, yaşamda karşılaştığı fırtınalara karşı da ayakta tutar. Ev hem beden, hem de ruhtur. İnsan varlığının ilk dünyasıdır.” (Bachelard 2008: 41) 4. Ölüme, Yok Oluşa Başkaldırı: Kahramanlık Kahramanlık, Kutlu Töre romanında işlenen önemli temalardandır. Eserde töreyi korumak için Kaşkayların verdiği olağanüstü mücadele üzerinden kahramanlık teması işlenir. Türklerdeki ordu-millet anlayışına göndermede bulunulur: “Ordu-millet diye boşuna çıkmamıştır adımız. Çıktıysa bir göz kırpma aralığında pusatlanıp atlanmayı; bir göz kırpma aralığında düşman üzerine atlamasını biliriz.” (Aksoy 2012: 185) “Ordu millet olan Türklerin en büyük hususiyetlerinden birisi de savaşçılıklarıdır. Barış zamanında günlük işleriyle meşgul olan halk, savaş zamanında çoluğundan çocuğuna top-yekûn seferberlik halinde bulunuyorlardı. … Özellikle harp Türkler için sanat halini almıştı. Onlar için yatakta ölmek en büyük yüz karasıydı.” (Gömeç 2006: 74) Bahtiyarilere ve İngilizlere karşı canları pahasına kadın-erkek cesurca savaşmaları Kaşkayların kahramanlıklarını gösterir. Romanın destansı bir özellik taşıyor olmasında Kaşkayların değerleri uğruna anında canlarını feda edecek bir karaktere sahip olmalarının payı büyüktür. Kutlu Töre’de Kaşkaylar, binlerce yıllık genel Türk tarihi ve değerlerinin devamı bağlamında anlatılır. “Cenk sözü edildi mi Türk’e bir anlatılmaz hal olur.. Olur da gönlü bir coşar, yürek bir büyür, bir büyür ki... Olur mangal gibi, ulu kaya, yüce dağ gibi... Tekmil yüreğe keser bedeni...” (Aksoy 2012: 177) veya “Türk kişi çadırda doğar cenk meydanında ölür.” (Aksoy 2012: 124) ifadeleri Türklerin gelenekselleşmiş, karakteristik hale gelmiş kahramanlığına işaret eder.
Kutlu Töre’de Kaşkaylar geleneklerine bağlı, köklü, kendilik ve tarih bilincine sahip bir topluluk olarak işlenir. Romanda bu yargıya ulaşmamızı sağlayan birçok ortak Türk kültür öğesi mevcuttur. Türklüğün milli hafızası, destanı olan Dede Korkut Hikâyelerinden Dirse Han Oğlu Boğaç Han hikâyesinde, Hanlar Hanı Han Bayındır şöyle buyurur: “Kimüñ ki oğlı kızı yok kara otağa konduruñ, kara
664 III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu kiçe altına döşeñ, kara koyun yahnısından öñine getürüñ, yir-ise yisün yimez-ise tursun gitsün … oğlı kızı olmayanı Allah Ta’āla kargayupdur, biz dahı kargaruz.” (Ergin 2004: 78) Kara çadır çocuğu olmayanların konulduğu yerdir. Tanrı’nın bu kişileri lanetlediği, insanların da lanetlemesi gerektiği düşünülür ve onları cezalandırmak maksadıyla böyle bir uygulamaya gidilir. Kutlu Töre’de de Gündüz Bey, oğlu Hüsrev’in Bahtiyarilerin obasına saldırmış olduğuna inanınca oğlunun kara çadıra kapatılıp cezalandırılmasını ister: “Kara bir çadır hazırlayın hemen! Kara keçeler serin içine. Kara urbalar verin sırtına! Verin de tıkın kara çadırın içine! Aşiretimizin yüz karasıdır bu!..” (Aksoy 2012: 199) Türklerde sözlü edebiyat, İslamiyet’i kabul ettikleri 10. yüzyıla kadar tamamen, sonrasında ise kısmen geçerliliğini korumuştur. Hece ölçüsü ve dörtlük nazım birimi kullanılarak oluşturulan eserler “kopuz” adı verilen saz eşliğinde, toylarda, şölenlerde, yuğ adı verilen cenaze merasimlerinde, yani toplumun sevinç ve hüzünlerine ortak olmak için söylenirdi. Kutlu Töre romanında Çalık, Kaşkayların ozanıdır. “Çalık ozan aldı kopuzu sinesine çıktı sözün binasına... Kopuz sesiyle, Çalık Ozan’ın sesi birbirine girip koyakları nennilendiren, ormanları gümbürdeten, kayaları sesten sese açıp kapayan bir ulu ezgi oldu.” (Aksoy 2012: 176) Kaşkaylar müziğe, edebiyata değer veren bir topluluktur. Yaşadıkları coğrafyayla ezgiyi birleştirip ortak milli bir ruhta bütünleştirmeyi başarmışlardır. Türklerde ocağın tütmesi, ateşin devamlı bir şeklide yanması, ataların o ocakta, o yurtta devamlı olarak bulunması demektir. Ocak yaşamın süreğenliğine, ailenin, soyun devamına işaret eder. Ayrıca ateşin kötü ruhları temizlediğine inanılması Türklerde ateş ve ocağı kutsallaştırmıştır. Kutlu Töre’de ocak kültü Gökçe Ana’nın obanın gelinlerine yaptığı konuşmayla yansıtılır: “Sabahları bütün ocakları birer birer eşeleyeceğim. Kimin ocağı sönmüşse vuracağım sırığı bellerine.” (Aksoy 2012: 9) Türklerde deyim olarak da kullanılan “ocağın sönmesi” yok oluşu ve ölümü çağrıştırır. Türkler tarih sahnesine çıktıklarından beri belli bir yere bağlı kalmamış, statik bir yaşam biçiminden ziyade hareketli bir yaşam sürmeyi tercih etmişlerdir. Atlı göçebe yaşam tarzı Türklerin karakteristik hale gelen bağımsızlığına düşkün, teşkilatçı, sınıf ayrımı gözetmeyen eşitlikçi, yayılmacı ve savaşçı özelliklerinin oluşumunda önemli bir etkendir. Romanda Kaşkaylar da böyle bir yaşam biçimini sürdürmektedir. “Türk’ün ruhu engindir... Yerle gök arası gezinen bir ruh tahta evlerin dört duvarında bunalır. Bunalınca yitirir kendisini.” (Aksoy 2012: 22) Yerleşik yaşama ait unsurlar, tahta evler Kaşkaylar için bunaltıcı, labirentleşen, kendilerini gerçekleştiremedikleri yerlerdir. Romanda atın önemi ise şöyle dile getirilir: “At Türk’ün minderidir, yorulduysan ata bin, dinlenesin” (Aksoy: 2012: 11) Türklerde aile en önemli sosyal yapı unsuru olduğundan ailenin temelini teşkil eden kadına büyük önem verilirdi. Kadın, erkeğin yoldaşı, tamamlayıcısı ve bereket kaynağı olarak görülürdü. Ava çıkar, savaşa katılabilirdi. “Aralarında, devlet siyasetine yön verenler, devlet reisliği yapanlar ve nâip olarak devleti idare edenler vardı.” (Kafesoğlu 2004: 270) Konukların, elçilerin kabulünde Hatun da Kağan’ın yanında yer alırdı. Kutlu Töre’de kadına verilen önem Esen Hatun ve Gökçe Ana aracılığıyla vurgulanır. Gündüz Bey’in eşi Esen Hatun kabul törenlerinde her zaman beyin yanındadır. O olmadığı zaman obaya dair kararlar alabilecek güce sahiptir. Gündüz Bey’in annesi olan Gökçe Ana, beyin de her zaman fikir danıştığı, oba için önemli kararlarda etkisi olan, obanın bilge kişisidir.
Alper Aksoy’un 1976 yılında yazdığı Kutlu Töre romanı, Türk edebiyatında İran’da yaşayan Kaşkay Türklerinin yaşam biçimini, değerlerini, geleneklerini destansı bir üslupla anlatır. Roman Türkiye’de Kaşkay Türklerini işleyen az sayıdaki eserlerden biri olması hasebiyle Türkiye’de Kaşkay Türklerinin tanıtımı ve Türklük bilinci aşılaması açısından önem arz eder. Bu çalışmada, Kutlu Töre romanı töre, tarih ve kendilik bilinci, kahramanlık ve ortak Türk kültür unsurları başlıkları altında tematik açıdan incelenmiştir. Romanın ana izleği töredir. Eserde işlenen diğer temalar Kaşkay Türklerinin töreye bağlılıklarını vurgulamak üzere yer alır. Çoklu bakış açısı tekniğiyle Almanların, İngilizlerin ve İranlıların gözünden Kaşkay Türklerinin töreyi esas alan geleneksel yaşam biçimleri yansıtılır ve anlatıma gerçekçi bir boyut kazandırılır. Romanın başkişisi Gökçe Ana törelerin en büyük savunucusu, töreyle yönetilen obanın bilge kişisidir. Töreleri bozdurmamak için aşiretin yok olması pahasına İngilizlerle savaşmayı göze alır ve kahramanlığın sembolü haline gelir. Gökçe Ana romanın tematik gücüdür. Romana geniş bir coğrafyaya yayılan Türklük bilinci hâkimdir. Altaylar’dan Tuna’ya uzanan Türk varlığına, köklü bir geçmişe, medeniyete işaret edilir. Kendilik ve tarih bilincine sahip olmanın önemi üzerinde durulur. Bu bağlamda ortak Türk kültür unsurları dikkat çeker. Kara çadır motifi, kopuz, ocak, atlı göçebe yaşam tarzı ve kadına verilen önem bu unsurlardan bazılarıdır.
665 Arş. Gör. Yavuz Sinan ULU/Kutlu Töre Romanı Örneğinde Türk Edebiyatında Kaşkay Türkleri Sonuç olarak Kutlu Töre işlediği temalar ve kişilerle, destansı üslûbuyla Kaşkay Türklerinin yaşayışını, kimliklerini koruma uğruna verdikleri mücadeleyi, Türk dünyasındaki kolektif bilinci başarılı bir şekilde yansıtan, Türk edebiyatında Kaşkay Türklerinin milli ruhunu temsil eden bir eserdir.
Aksoy, A. (2012). Kutlu Töre, İstanbul: İrfan Yayıncılık. Bachelard, G. (2008). Uzamın Poetikası, (Çev. Alp Tümertekin), İstanbul: İthaki Yayınları. Caferoğlu, A. (1988). Türk Kavimleri, İstanbul: Enderun Kitabevi. Campbell, J. (2000). Kahramanın Sonsuz Yolculuğu, (Çev.: Sabri Gürses), İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Çelik, M. (1998). “İran’daki Kaşkay Türkleri”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Bahar, S: 5, s. 204-213. Ergin, M. (2004). Dede Korkut Kitabı I, Ankara: TDK Yayınları. Gömeç, S. (2006). Türk Kültürünün Ana Hatları, Ankara: Akçağ Yayınları.
Jung, C. G. (2008). Dört Arketip, (Çev. Zehra Aksu Yılmazer), İstanbul: Metis Yayınları. Kafesoğlu, İ. (2004). Türk Millî Kültürü, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
666 III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu
AZERBAYCAN VE TÜRKİYE TÜRKÇELERİNDE MEDYATİK DİL ALANLARI Yusuf GÖKKAPLAN
eskiden olduğu gibi sadece TV, radyo ya da gazete gibi iletişim araçlarından ibaret değildir. Bunların yanında internet gibi uluslar arası arenada büyük popülarite kazanmış güçlü bir elemanı da bünyesine katarak, telekomünikasyon, bilgisayar, cep telefonu vb. gibi diğer teknoloji unsurlarını da başarılı bir şekilde kullanmaktadır. İnsanlar arasındaki iletişim ağının daha kolay ve başarılı bir şekilde kullanılmasına olanak sağlayan bu faktör, sadece iletişim mekanizması olarak değil aynı zamanda dil ve kültür aktarımı, pazarlama, ulusal bilinç ve düşünce kavramı, eğitim-öğretim gibi birçok sosyolojik olguyu da beraberinde insanlara sunmaktadır. Söz konusu sunumun doğru, anlaşılır ve amacına uygun bir biçimde aktarımı içinde yegâne ve en önemli organ dildir. Bu çalışmada medyatik dil alanları üzerinde Türkiye Türkçesi ve Azerbaycan Türkçesi ele alınacaktır. Çalışmanın veri tabanını sosyal ağ üzerinde yapılan yazışmalarda, TV reklamlarında, film dublajlarında, TV ve internet üzerinden ortak yayını yapılan programlarda kullanılan dil malzemesi oluşturmaktadır. Anahtar Kelimeler: Azerbaycan Türkçesi, Türkiye Türkçesi, Medya, Medyatik Dil, Reklam Azerbaijani and Turkish Languages in the Fields of Mediatic Language Abstract: Media is a important element of the technology has rapidly become more globalized in our age. Media it used not to be just like TV, radio or Newspapers is not composed of communication tools such as. In addition to these, such as the internet, a strong element into the body gained great popularity in the international arena, telecommunications, computer, cell phone, etc. like other elements uses technology in a successful manner. The network of communication between people more easy and successful that allows it to be used in a way this factor, as just a communication mechanism but also the transmission of language and culture, marketing, national consciousness and the concept of thought, such as sociological phenomenon and offers many people with education and training. The presentation of the question is accurate, clear and purposeful manner, in the transfer only and the most important organ is the language. In this study, on the fields of Turkish language in Turkish and Azerbaijani media will be discussed. The data base of the study the correspondences on the social network, TV commercials, film, commercial, TV, and broadcast programs over the internet that are constitute the material language used in public.
İlk olarak medyatik dil alanlarının sınırlarından ve medyatik dil ile konuşma dili arasındaki farklardan bahsetmeliyiz. Medyatik dil alanlarından kullanılan dil oldukça zengin, yoğun, süslü ve mana yüklüdür. Bu yoğun ve süslü diline yüklenen derin anlamlar onun kullanımını keyifli ve popüler yapmaktadır. Günümüzde özellikle internet ortamında yer alan sosyal paylaşım sitelerinde kimi zaman biçim ve kural olarak manasız ama derin anlamlar yüklenmiş birçok kullanım mevcuttur. Örneğin sosyal medya üzerinde yer alan “caps, mesaj vb.” gibi gönderilerin altında yer alan “Asdfghjklşi” ifadesi ilk bakışta çok manasız ve anlamsız gibi görünse de ortak duygu, düşünce ve kültür etkisiyle bir anlam ifade etmektedir. Bu anlamsız dizi yine sosyal medya üzerinde şu tanım ile ifade edilmektedir.
Bu örnek ve tanımda görüldüğü gibi medyatik dil alanları bir sınıra veya şekle bağlı kalmaksızın sadece aynı kanal ve ortam üzerinde ortak bir nokta bulan kimselerin de oluşturabileceği bir zemine sahiptir.
Erciyes Üniversitesi Doktora Öğrencisi yusufgokkaplan@gmail.com 668 III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu İnsanlar arasındaki temel iletişim aracı sözdür. Günümüz teknolojisi ile sözler imajlarla, müziklerle, daha başka sözcüklerle birleştirilerek zengin karşılıklar ve anlamlar bulmaktadır. Yukarıda bahsettiğimiz durumun aksine bir de bilinçli ve ölçütlü şekilde oluşturulmuş bir amaca hizmet eden ve TV, radyo, gazete gibi kitlesel iletişim araçlarında çokça kullanılan bir dil vardır. Bu iletişim araçları vasıtası ile sunulacak, aktarılacak, satılacak nesneye ait veriler dilbilimciler, müzisyenler, reklamcılar, metin yazarları, ışık şefleri tarafından işlenerek söz konusu nesne mükemmel bir şekilde sunuma hazır hale getirilmektedir. Biz burada çalışmamıza konu olan iki Türkçeyi bu bağlamda değerlendirmeye alacağız. Her ne kadar coğrafyalar farklı olsa da bu iki ülke arasında birçok ortak yön vardır. Biz bu ortak yönleri medyatik dil alanları çerçevesi ile değerlendireceğiz. İlk olarak TV kanalı üzerinde yer alan reklamlara ve popüler bir spor dalı olan futbola bakacağız. Reklamlarda, reklamı yapılan ürün, hitap ettiği kitlenin önem verdiği bir takım noktaları hedef alarak ürün ile tüketici arasında bir bağ kurmayı hedefler. Yani; başlangıçta hiçbir “anlam” a sahip olmayan ürüne, bizim için zaten bir değeri olan, yani zaten anlam ifade eden bir kişi ya da nesne tarafından değer verilmelidir. (Williamson, 2000: 31) Her iki ülkede yayınlanan reklam metinlerine bakıldığında çok fazla ortak nokta olduğunu görmemiz mümkündür. Reklam yapımcıları ve reklam metni yazarları bir reklam oluştururken ortak kültür ve davranış konularına yoğunlaşırlar. Çünkü bir reklamın başarılı bir netice vermesi için izleyicide satın alma davranışını oluşturması gerekmektedir. Örneğin, dünya üzerinde birçok ülkede bulunan “Haribo” adlı şekerleme Azerbaycan ve Türkiye televizyonlarında “çocuk/uşaq ya da büyük ol hariboyla mutlu ol!” sloganıyla sunulmaktadır. Her iki reklam arasındaki farklar sadece kelime boyutundadır. Söz gelimi aynı reklamın bir başka sunumunda “altın ayıcık” söz grubu “kızıl ayıcık” olarak geçmektedir. Her iki coğrafyada da ortak bir duygu, düşünce algısı olduğundan biçimsel farklılıklar yer alsa da anlam ilgisi ve verilmek istenen mesaj aynıdır. Aynı markanın Almanya ve İngiltere de yayınlanan reklam filminde ise hedef kitle yetişkin insanlardır. Çünkü bizim coğrafyamızda şekerleme türü atıştırmalıklar daha çok çocuklar tarafından tercih edilmektedir. Aynı durum coca-cola reklamlarında söz konusu değildir. Belki bazı ortak noktalara değiniliyorsa da ciddi farklılıklar mevcuttur. Söz gelimi “coca-cola” nın Nevruz için yayınlamış olduğu reklam metni Türkiye’deki televizyon kanallarında yayınlanmamıştır. Çünkü Nevruz algısı ve Nevruza bakış açısı Azerbaycan coğrafyasında daha güçlü bir şekilde yer almaktadır. Yine yaz aylarına girilirken Türkiye’deki televizyonlarında sahil kesiminde Türk kültür ve geleneğine aykırı bir senaryo ile reklam sunumu yapılırken Azerbaycan kanallarında “Yeni Başlangıçlar İçin” sloganıyla Azerbaycan kültür ve geleneğinin izlerinin yer aldığı reklam sunumu yapılmıştır. Coca-cola gibi dünya markası olmuş bir firmanın reklam metni ve filmi hazırlanırken yaptığı etüt şüphesiz başarılı bir çalışmadır. Çünkü kültür yozlaşması Türkiye coğrafyasında korkutucu bir büyüme ile çapını genişletmektedir. Bu reklam filminde etkileyici bir melodi ile bestelenen söz dizisi meşhur sanatçılar tarafından seslendirilmiş ve büyük küçük herkesin diline pelesenk olmuştur. Azerbaycan kanalında yayınlanan reklamda ise söze dayalı bir sunum değil geleneksel dans figürlerinin yer aldığı yöresel eğlencelerin düzenlendiği temalar işlenmiştir. Bunlarla birlikte temel ihtiyaç maddeleri, kişisel bakım ürünleri, yiyecek-içecek gruplarının reklamlarında büyük ölçüde benzerlikler mevcuttur. Selpak reklamında “hayatın her anında selpak yanında” sloganı, diş macunu reklamlarında aynı reklam filmiz üzerinde bazen seslendirmeler yapılarak sunulması, reklam metinlerinin sözdizimii niteleme grupları, slogan birlikleri cümle yapılarının her iki ülke reklamlarında aynı olması dil kullanımı olarak bir ortaklık ifade edebilir. Ama coca-cola reklamında görüldüğü üzere güçlü bir etkileşim ve aktarım aracı olan reklamlarda Azerbaycan coğrafyası, özüne daha yakın bir sunum ile yer almıştır. Reklamlar gibi popülaritesi yüksek olan bir diğer unsur da futboldur. Futbol artık sadece bir spor dalı olmaktan çıkmış farklı bir kültür ve ifade biçimi haline gelmiştir. Özellikle son dönemlerde hemen hemen dünyanın her yerinde çocuk ve genç nesil tarafından ilgi ile takip edilmiş ve özenti kaynağı olmuştur. Biz çalışmamızda Türkiye ve Azerbaycan dillerinde futbol terminolojilerine değineceğiz. Öncelikle futbol terimlerinin genellikle bu spor dalının ortaya çıktığı coğrafyanın dili ile ifade edildiğini belirtmemiz gerekmektedir. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde kullanılan futbol terimleri de daha çok İngilizce kökenli sözcüklerden oluşmaktadır. Fakat “kale” sözcüğü bu genellemenin dışında kalarak farklı bir adlandırmaya tabi tutulmuştur. İngilizcede bu kavram “goal” sözcüğü ile ifade edilirken aynı zamanda skoru değiştiren her bir hamlenin de adıdır. Türkiye Türkçesinde bu sözcük “kale” Azerbaycan Türkçesinde ise “qapı” sözcüğü ile ifade edilir. Futbol oyununda burada bulunan görevli ise Türk dillerinde meslek adı yapan “-çı, -cı” ekinin eklenmesi “kaleci ve qapıçı” olarak adlandırılmaktadır. İngilizcede ise aynı görev “goal keeper” söz grubu ile ifade edilmektedir. Azerbaycan Türkçesinde son
669 Yusuf GÖKKAPLAN/Azerbaycan ve Türkiye Türkçelerinde Medyatik Dil Alanları dönemlerde bu İngilizce karşılık okunduğu gibi yazılarak da kullanılmaktadır. (golkipır) Burada dikkat çekici unsur aynı terime bir dilde kapı diğer dilde ise kale denmesidir. Azerbaycan Türkçesinde bu adın verilmesinin nedeni şekil benzerliği olmalıdır. Türkiye Türkçesinde ise müdafaa edilen yer olarak düşünülerek uzak manada “kale” adı verilmiş olabilir. Diğer terimlere göz atıldığında ise Türkiye Türkçesinde çoğunlukla İngilizce bir adın Türkçe okunduğu gibi yazılarak ve ifade edilerek kullanımı esastır. Ama Azerbaycan Türkçesinde bu durum biraz farklıdır. Örneğin İngilizce “defender” sözcüğü Türkçe “defans” , Azerbaycan Türkçesinde ise “müdafiəçi” olarak adlandırılmaktadır. İleri manasında Türkiye Türkçesinde “forvet” kullanılırken Azerbaycan Türkçesinde “hücumçı veya forvırd” sözcükleri kullanılmaktadır. Türkiye Türkçesinde “kaleci” sözcüğü dışında sadece futbolu icra edenlerin bütünü olarak ifade edilen “oyuncu” sözcüğünde yer alan “-cI, -cU” eki Azerbaycan Türkçesinde daha işlek biçimde kullanılmıştır. Bunlara ek olarak dikkate değer bir başka adlandırma da İngilizce “right back, left back” kelime gurubunda yer alan “back” sözcüğüdür. Bu sözcük Türkiye Türkçesinde “sağ bek, sol bek” söz gurubu içerisinde kullanılmaktadır. Bu söz gurubu içerisindeki “bek” sözcüğü bekleyen, koruyan anlamında kullanılmış ve futbol terminolojisinde “sağ bek, sol bek” söz gurubuyla ifade edilmiştir. Söz konusu ifade biçimi İngilizcedeki “back” sözcüğünün diğer futbol terimlerinde olduğu gibi İngilizce bir adın Türkçe telaffuz edilerek kullanılmış yoksa Türkçede yer alan “bek” sözcüğü esas alınarak mı kullanılmış sorusuna ise ilk seçeneğin doğru olduğunu söyleyebiliriz. Aynı söz gurubu Azerbaycan Türkçesinde ise daha sistemli bir biçimde ele alınmış ve “sağ müdafiəçi” şeklinde adlandırılmıştır. Sonuç olarak medyatik dil alanlarında her iki Türkçenin de ciddi manada ortak kullanımlarının olduğunu görmekteyiz. Fakat özellikle gelenek ve kültür konusu ele alındığında Azerbaycan Türkçesinin Türkiye Türkçesinden daha önemli unsurlar içerdiğini söyleyebiliriz. Dil ile kültür arasında önemli ve yadsınamaz bir bağ mevcuttur. Bu noktada dikkat edilmesi gereken en önemli mevzu ise medyatik dil alanlarındaki teknolojik gelişim ve değişimler ne kadar fazla ise kültür ve dildeki yozlaşmada o denli fazladır. Her iki coğrafya konum, zenginlik ve itibar olarak Türk devletleri içerisinde önem arz etmektedir. Her iki coğrafyanın duygu, düşünce, milli bilinç, bağımsızlık gibi önemli mevzular çevresinde tek yürek olduğu, bu tür önemli mevzular karşısında sergilenen tutum ve davranışların bir ve tek olduğu her yerde olduğu gibi sosyal medya üzerinde de oldukça önemlidir. Son dönemlerde özellikle de Hocalı Katliamı gibi mühim mevzular üzerinde çeşitli fotoğraf ve videolar hem Türkiye Türkçesi hem de Azerbaycan Türkçesi ihtiva eden başlıklar ve açıklamalar ile sosyal ağda hızla yayılırken anlaşılmama, algılanamama gibi bir durumun söz konusu olduğunu söylemek oldukça zordur. Çünkü dil bilinci millet bilinciyle sıkı sıkıya birbirine bağlıdır. Bunlarla beraber “caps” adı verilen ve güldürü öğelerinin yoğun olarak yer aldığı görsellerde de aynı durum söz konusudur. Söz konusu görüntüye bakılıp aynı düşünce noktasında buluşmak, o görselde yer alan şeyi bilmek tanımak ortak bir geçmişe sahip olmayı gerektirir. Bütün bunlardan hareketle dil bilincinin hızla yozlaştığı medyatik dil alanlarında teknolojinin ve popülaritenin hızından ve cazibesinden sıyrılıp milli bir bilinç ile yaklaşmalıyız. Yabancı dillerin istilası iş yeri adlarımızda, konuşmalarımızda, hayatımızın her alanında gücünü artırmaktadır. Biraz daha sağduyulu hareket ederek elimizin altında yer alan klavyede, paylaştığımız gönderide, yüklediğimiz videoda bu istilaya karşı çıkmalıyız. жүктеу/скачать 42,43 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|