Қаралық ғылымипрактикалық конференция I том
well-to-doclients состоятельные
жүктеу/скачать 9,92 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Список литературы
- Махат Г.
- Чаң Жин иү. Қытай тілінің лексикасы және мәдениеті. Бейжин, 2009. 192б.
- Қытай тілі тұрақты тіркестер сөздігі. Сычуан. 1998. 643б.
- Қытай тілі тұрақты тіркестер сөздігі. Сычуан. 1998. 815б.
- Қытай тілінің түсіндірме сөздігі. Бейжин. 2000. 815б.
- Жин иү. Қытай тілінің лексикасы және мәдениеті. Бейжин, 2009. 193б.
- Махашова С.Е.
well-to-doclients состоятельные клиенты), конкретизация, (acareerbreak– перерыв в
642 карьере) описательный перевод (aguitaraficionado– страстный любитель игры на гитаре), и др. В словосочетаниях при передаче на русский язык часто появляется предлог, а компоненты словосочетания в некоторых случаях меняют свое местоположение по сравнению с оригиналом. В ряде случаев английские причастия, стоящие перед существительным, приводят к контекстуальному несоответствию и невозможности перевести их русскими причастиями, определяющими следующее за ним существительное [4, с. 47]. Следует подчеркнуть, что перевод некоторых атрибутивных словосочетаний требует от переводчика определенных фоновых знаний, знания описываемой ситуации и культурноисторических событий. В данной статье рассматриваются вопросы перевода всех трех типов атрибутивных словосочетаний, так как в развлекательных текстах характерны именно они требуют от переводчика определенного навыка перевода. Рассмотрим особенности передачи структурносемантических атрибутивных связей на разборах следующих предложений: 1 LionsGate's "The Hunger Games" films tapped into the burgeoning young adult market
словосочетаниями. A. Первая часть данного предложения LionsGate's "The Hunger Games" films является многокомпонентным субстантивным атрибутивным сочетанием, где слово films ядро (главное слово), а LionsGate's "The Hunger Games – зависимые компоненты, связанные притяжательным падежом, и указывающие на принадлежность, а поскольку слово films указывает на количество частей фильма, то используя прием смыслового развития (модуляции), переведем всю атрибутивную группу следующим образом: “Трилогия «Голдные игры» киностудии Lionsgate». B the burgeoning young adult market – второе пятикомпонентное словосочетание с адъективным атрибутом, где в роли атрибутов выступает имена прилагательные
конкретизации как рынок. Таким образом, обозначив главное слово, задаем вопрос «какой?» к зависимым компонентам, и переводим, двигаясь справа на лево как
C annual televised death matches – третье в данном предложении четырёхкомпонентное атрибутивное словосочетание с адъективными атрибутами, где в роли атрибутов выступают имена прилагательные annual televised death, являющиеся зависимым компонентом, а ядром считается слово matches, находящееся в постпозиции. Итак, чтобы определить смысловую взаимосвязь этой группы, необходимо задать вопрос от главного слова к зависимым и переводить, начиная справа, двигаясь налево: в ежегодно
подробнее на анализе
перевода первого
aworking-classdistrict, является трехкомпонентным, где в роли атрибута и зависимого компонента выступает герундиальная фраза working-class. Итак, двигаясь справа на лево, мы задаем вопрос от главного слова district к зависимому компоненту «какой район?» рабочего класса. При полном переводе настоящего атрибутивного словосочетания необходимо опустить слово «класс» в силу стилистики русскоязычного новостного текста, и перевести как один из
643 Как мы видим, при переводе атрибутивных конструкций необходимо учитывать характер семантических отношений внутри атрибутивного словосочетания. Перевод однокомпонентных и многокомпонентных атрибутивных словосочетаний требует от переводчика предварительного анализа лингвистического и экстралингвистического контекстов. При переводе таких конструкций имеют место как лексические, грамматические, так и комплексные виды трансформаций, что свидетельствует о достаточно трудоемком и сложном процессе перевода, целью которого является полный по смыслу и адекватный целевой текст.
1 Смирницкий, А. И. Лексикология английского языка [Текст] / А. И. Смирницкий. – М.: Издательство литературы на иностранных языках, 1956. – 260 с. 2 Бархударов, Л. С. Структура простого предложения современного английского языка [Текст] / Л. С. Бархударов. – М. : Высш.шк., 1966. – 200 с. 3 Кубрякова Е.С. Словосочетание как процесс номинации и его отличительные формальные и содержательные характеристики // Теоретические основы словосложения и вопросы создания сложных лексических единиц: Межвуз. сб. Пятигорск, 1988. 230 с. 4 Фирсов О. А. Перевод с английского языка на русский и его комментарий. М.: ЦАТ Полиграф, 2009. 197 с.
УДК 81 Махат Г. аға оқытушы , Сулейман Демирел университеті, Қаскелең, Қазахстан gul502@mail.ru САНДАРДЫҢ ҚЫТАЙ МӘДЕНИЕТІНДЕГІ ТАНЫМДЫҚ БЕЙНЕСІ Abstract . Numbers play an important role in Chinese culture. Numbers in Chinese culture have a long history, about five thousand years. Numbers originally do not have any mystery, their basic function is to count. However, in Chinese historical and cultural background, people used to worship spiritual things using language, and numbers were supposed to bring people happiness and wealth, or disaster and misfortune, therefore, there will be good and bad numbers.
Сандардың қытай мəдениетінде алатын орны ерекше. Сандар қытай тарихында өте ертеде яғни, осыдан шамамен 5 мың жыл бұрын пайда болған деп жазылады. Алғаш пайда болғанда сандар адамдардың санасында ешқандай құпиялылыққа немесе ерекше бір тілсімділікке ие зат ретінде емес қайта заттардың санын білудің құралы ғана болып саналған еді. Алайда, кейін келе қытай халқының кейбір нанымсенімдеріне байланысты туындаған ырымдары қатарында сандарға байланысты ырымдарда көбейіп, сандардың мəдени мағыналық түсі қоюласа түсті. Демек, ежелгі заманда қытай халқы кейбір сандарды адамдарға бақыт, байлық, жақсылық алып келеді деп сенсе, ал кейбір сандарды жамандықтың, сəтсіздіктің нышаны ретінде қабылдады. Сонымен бірге, ежелгі қытайлар сандарды да бүкіл əлемдегі тіршілік иелері сияқты жынысқа, яғни бір, үш, бес, жеті, тоғыз қатарлы тақ сандар еркек жыныстыға уəкілдік еткен, сонымен бірге оларды аспан атаның,
644 қажымас қайраттың, еркектің символы ретінде қараған. Ал, екі, төрт, алты, сегіз, он сардары əйел яғни ұрғашы жыныстыға уəкілдік етеді деп қараған , сонымен бірге олар жер ананың, нəзіктіктің, əйелдің символы ретінде сипатталған. Сандардың дүниетанымдағы осындай тілсім бейнелері қытай тіліндеде көрініс тауып, сандарға байланысты сөздер мен сөз тіркестері пайда болып, қытай тілінің лексикалық қорын молайтып, мазмұнын байытқан. Төменде бүкіл сан атаулының негізі болған бірден онға дейінгі сандардың қытай тілі мен мəдениетіндегі алатын орны мен маңызын, мазмұнын саралап көрмекпіз. 1. «Бір» саны Қытай халқы ежелден бір санын ерекше қастерлеген, олар бір бар тіршіліктің анасы, бастау қайнары деп білген, сондықтанда қытай тілінде бір деген ұғым “басталу”, “басы” деген сөздердің мағыналас сөзі ретінде пайдаланылады. Қытай философы Лау зыда өзінің «Лаузы» атты кітабінің 42бабында “Даудан (Дауизмді айтады) бір туады, бірден екі, екіден үш, үштен бар ғалам туады” деп жазады. Қытай халқының міне осындай «бір» санына болған табыну, қастерлеу санасының арқасында қытай тілінде «бір» ұғымына қатысты сөздер мен сөз тіркестері молынан туындаған. Айталық, «Қазіргі қытай тілі сөздігінде» бірден бастау алатын сөздер 263 болса, «Мемлекет тілі» сөздігінде 346 ға жетеді, ал, «Қытай тілі» сөздігінде бірден басталатын сөздер 650 ге жетіп жығылады, сондайақ «Қытай идиом сөздігінде» бірден басталатын сөз тіркесі 426 дан асып жығылады. 2. «Екі» саны Екі саны да қытай мəдениетінде жақсылыққа уəкілдік етеді. Күнделікті өмірде қытайлар əр заттың жұпжұбымен болғанын жақсылықтың нышаны деп санайды. Сондықтан қытай тілінде екі сөзінен басталатын сөздер мен сөз тіркестерінің басым көбі жағымды мағынада қолданылады. «Екі» немесе «жұп» сөзі қытай мəдниетінде өте жиі ұшырайды, бай мазмұнынға ие. Ежелгі қытай өлеңдерінің ұйқасы жұп болып келсе, сəулетқұрылыс жəне əсемөнер жағында, сондайақ халықтың қолөнеріндеде қосқостан жобалау, жұпжұбымен парлап жасау қытай халқында əдетке айланып, осы арқылы халық жақсылыққа деген тілектерін білдірген. Бұл тіпті қытай иероглифтеріндеде айқын көрініс тапқан. Мысалы, 囍 (xi) – той деген сөз қытай тіліндегі 喜 «жақсы көру» деген сөздің қайталап қосарлауынан туындаған. Осындай нанымдар негізінде қытайларда басқаға сыйсыбаға тарту еткендеде тақ емес, жұбымен тарту сыйлайтын салтдəстүр қалыптасқан . сондай ақ «екі» немесе «жұп» сөзімен келетін сөз тіркестерінің көбісі жағымды мағынада болып келеді. Мысал келтіре кетсек, «Shuang shuang dui dui» жұп жұбымен, тезек қабымен деген мағынада; «Shuang die gong wu» жұбы жарасқан ғашықтарды суреттейтін сөз тіркесі; (Чаң Жин иү. Қытай тілінің лексикасы және мәдениеті. Бейжин, 2009. 192б.) 3. «Үш» саны Үш саны қытай мəдениетінде бір мен екі сияқты жақсылқ символы ретінде бейнеленеді, дегенмен ежелгі қытайларда үш санын нағыз тілсімнің нышаны деп санаған, олар бар ғалам үштен немесе үштің қосындылары мен еселенуінен жаратылған, яғни ғалам күн, ай, жұлдыздан жаратылған, бұлар үнемі өзгеріссіз бір қалпында тұра береді де адамдарға мəңгілік серік болады деп қараған да үш санына ерекше мəн берген. Сонымен ежелгі қытайдың астрономия ілімінде немесе заңережелерінде болсын барлығында үшті негіз еткен. Яғный атап айтар болсақ қытайдың атабабалар тарихы кезіде үш патшалық ретінде қаланған, осы негізде қытайда «Үш патшалық қисасы» атты тарихи классикалық əдеби туынды жазылған. Осы сияқты ежелгі қытайда хандық мансап та, əскери мансап та үш дəрежеге бөлінген , ежелгі қытайларда негізгі дəстүрлі мерекеде үшеу болған (Дуан у, Жоң чию, Жаңа жыл мерекелері). Сондайақ нəзіршырақтарда сойылатын мал түрі де
645 үшеу ғана яғни сиыр, қой жəне шошқа болған. Осы себепті қытай тілінде үшке қатысты жағымды мағынадағы сөздер мен сөз тіркестері молынан кездеседі.Мысалы: «San sheng you xin», сөзбесөз аудармасы: Үш дүниедеде бағы жану яғни мағынасы əрқашан бағы жану; «San yang kai tai», сөзбесөз аудармасы: Үш күннің ашылуы, ал беретін мағынасы қуанышты бастама, жылдың көңілді басталуы дегенді білдіреді. (Қытай тілі тұрақты тіркестер сөздігі. Сычуан. 1998. 643б.) 4. «Төрт» саны Екінің еселенген саны ретінде төрт саны да қытай мəдениетіндегі жағымды сандардың бірі есептеледі. Мысалы, қытайдың тарихтағы төрт үлкен тапқырлығы (Компас, қағаз, баспа өнері, оқ дəрісі), ежелгі философтары кейінгі ұрпаққа төрт əдеп, төрт қасиетті жазып қалдырған, сол сияқты қытайларда төрт санымен қатысты болып келетін салтдəстүр өте көп кездеседі. Дегенмен, қытайдың кейбір диалекттерінде қытай тіліндегі “төрт” сөзі “өлім” сөзімен бірдей дыбысталатындықтан сол өңірлерде төрт саны жамандықтың нышаны саналып, ауруханаларда төртінші нөмірлі бөлме болмайды, көшелерде төртінші маршут болмайды, көлік нөмірлеріндеде ешкім төрт саны бар нөмірді алмауға тырысады, ал ғимараттарда төртінші қабат айтылмайды, ол өңірдің адамдары өзара сыйсияпат ұсынғанда сыйлық санының төрт болмауына ерекше көңіл бөледі. Жоғардағыдай нанымсенімдер негізінде қытай тілінде төртке қатысты көптеген сөздер мен сөз тіркестері қалыптасқан. 5. « Бес» саны Қытай мəдениетінде бес санының ерекше бір жақсы немесе жағымсыз мағынасы жоқ, дегенмен жағымды мағынадағы қолданысы көбірек.Мысалы: «Wu cai bin fen» сөзбесөз мағынасы бес түрлі түс. аудармасы түрлі түсті; «Wu chang» сөзбесөз мағынасы бес қасыиет яғни адамгершілік, намысты, əдептілік, парасаттылық жəне сенімділік дегенді білдіреді. «Wu fang» сөзбесөз мағынасы бес бағыт яғни шығыс, батыс, оңтүстік, солтүстік жəне орталық бес бағытты білдіреді. (Қытай тілі тұрақты тіркестер сөздігі. Сычуан. 1998. 815б.) 6. «Алты» саны Қытайлар сенімінде алты саны сəттіліктің нышаны, сондықтан олар телефон нөміріне, көлік немесе басқада нөмірлерде алты санының болуын ерекше қалайды, тойтомалақ сияқты жақсылыққа бағышталған істерді алты санымен сəйкестіруге тырысады, яғни той күнін алтыншы айдың (маусымның) алтыншы күніне белгілеу т.б.секілді. «Алты» санына байланысты сөздер мен сөз тіркестеріннен айтар болсақ: «Liu liu da shun» сөзбесөз мағынасы алты сəтті іс, ал беретін мағынасы зор сəттілік, асығы алшысынан түсу; сонымен бірге қытай тілінде алты сөзінің қолданылуы кең. Айталық, қытайлар туған туыстарын алтыға жинақтап «Liu qin» яғни алты туыс деп атаған, олар: ата, ана, аға, іні, зайыбы жəне баласы; Сол сияқты адамның көңіл күйін білдіретін сөздерді де алты санына тұрақтаған, ол қытай тілінде «Liu qing» деп аталып, олар ұнату, ызалану, қайғыру, қуану, сүю, жек көру деп тұжырымдаған.( Қытай тілінің түсіндірме сөздігі. Бейжин. 2000.
екендігін көреміз. 7. «Жеті» саны Ежелгі қытай төтемдік сенім негізінде айдың бірінші күні тауық күні, екінші күні ит күні, үшінші күні қой күні, төртінші күні шошқа күні, бесінші күні сиыр күні, алтыншы күні жылқы күні, ал жетінші күні адам күні деп танылған, алдыңғы алты жануар алты бағытты қоныстанушылардың төтемдік сенімін білдіреді, яғни тауық, ит, қой, шошқа шығыс, оңтүстік, батыс, солтүстік тұрғындарының төтемдік сеніміне уəкілдік етсе, сиыр
646 жеті қабат жер асты ғаламының, жылқы аспан ғаламының билеушісі ретінде қаралған, ал адам бүкіл жер үсті ғаламның билеуші деп түсінген. Демек, жеті саны адамға уəкілдік ететіндіктен қытай мəдениетінде жеті қасиетті сан болып қалыптасқан. Дегенмен де, жеті сөзінің дыбысталуы қытай тіліндегі “ашу, ыза” деген сөзбен ұқсас дыбысталатындықтан, кей өңірлерде жеті санын ұната бермейді. Сондай ақ, қытай дəстүріне сай өлім болғанда жетінші күнінде жетісін беретін болған. 8. «Сегіз» саны Қытай мəдениетінде сегіз саны екі мен төрттің еселенген санының теңдігі болғандықтан жағымды сандардың бірі ретінде қаралады, яғни сегіз саны «екі», «төрт» сандары сияқты жақсылық пен қуаныш жұбымен болады дейтін наным сенімнен туса керек. Сондықтанда да қытай халқы той томалақ, қуанышты күндерде сегіз санына ерекше мəн береді. Мəселен, той жасағанда немесе қандайда бір қуанышқа жайылған дастарқанға қойылатын тағам түрлерін сегізден қоюға тырысады. Бұдан сырт, қытай халқы өздерінің жақсы көрген заттарын немесе ұғымдарының бəрін сегіз санымен бірлестірген. Мысалы, аңыз əңгімелерде айтылатын періштелер “сегіз періште”, будда дінінде “сегіз қазына” , “сегіз қастерлі тағам”, үлкен кісілерге құрмет білдірудің “сегіз түрі”, будда діні мен дауизмдегі “сегіз əйгілі тау” т.б.. Қытайдың оңтүстік өңіріндгі провенциялардақытай сөзіндегі сегіз(bа) санының дыбысталуы баю (fa) сөзімен жақын келетіндіктен, сегіз санын баюдың символы ретінде түсінеді. Яғни, сегіз санымен келетін телефон нөмірлерін, көлік нөмірлерін немесе үй нөмірлерін қолданғанды ерекше ұнатады. Әр жылдың тамыз айының сегізінші күні той томалақ, қуаныштарын атап өтуге тырысады. Тіпті 1988жылы сегінші тамыз күні төрт сегіз саны қатар келген керемет күн ретінде қытайдың кей өңірлерінде жоғары деңгейде атап өтілген. Ал, 2008жылдың 8 тамызында қытайдың неке куəлігін беру мекемелерінде неке қиюға өтініш берушілердің саны есепсіз болған. 9. «Тоғыз» саны Тоғыз саны да қытай мəдениетінде жағымды мəн алатын сандардың бірі. Жинақтық тақ сандардың ең үлкені болғандықтан, оның үстіне қытай сөзіндегі мəңгілік сөзімен дыбыстас болып келетіндіктен тоғыз қытай халқының, əсіресе қытай императорларының ерекше жақсы көретін саны болған. Қытайдың тарихынан сыр шертетін «Тарихнама» кітабында ертеде иператор Шия қытай еліне үстемдік жүргізіп тұрған кезінде қытай территориясын тоғыз районға бөліп басқарып, қытайды “jiu zhou” (тоғыз өлке)деп атаған, мұның балама мағынасы “патшаның үстемдігі мəңгілік болсын” дегенді білдірген. Сонымен қатар, ежелгі қытай патшаларының жарлық жариялау кезінде киетін киімдері тоғыз түрлі болатын болған. Сарайларының есігі тоғыз, тахтарының биіктігіде тоғыз сүйем немесе тоғыз қарыс есептеліп жасалған, тіпті патша сарайының баспалдағы да тоғыз болған. Бейжиндегі «Гугуң» патша сарайы тоғыз мың тоғыз жүз тоқсан тоғыз бөлмеден жасақталған. Осының барлығы патшалардың өз билігінің мəңгі жалғасуын армандауынан туған. 10. «Он» Саны Қытай халқында адамның төрт түлігі сай, жұмысы да көңілден шығатын болса “ Shi quan shi mei”( сөзбе сөз аудармасы: оны да түгел, əрі əдемі) деген идиома арқылы бейнелейді , мұндағы“ Shi” сөзі «он» деген мағынада. Осыдан ақ қытай халқының он санында жағымды сан ретінде қабылдайтынын білу қиын емес. Сондай ақ, он деген сөз қытай нанымында молшылықтың, қанағаттың баламасы ретінде қабылданған, сондықтан болар қытай тілінде он сөзімен келетін жағымды мағына беретін сөздер мен тұрақты сөз тіркестері, мақал мəтелдер молынан кездеседі. Мəселен, «Shi cheng» сөзбесөз аудармасы он бөлік, яғни істің толық сəтімен біткенін білдірген. Сол сияқты «Shi qin jiu di» (Чаң
647 Жин иү. Қытай тілінің лексикасы және мәдениеті. Бейжин, 2009. 193б.) сөзбесөз аудармасы он туыс тоғыз жау, берер мағынасы туыс туғаны көп, өсіп өнген əулетті сипаттайды. Қорыта келгенде, сандар жүйесі қытай мəдениетінде атап айтар болсақ оның аңыз əңгімелерінде, салт дəстүрлерінде, наным сенімдерінде айқын көрініс тапқан. Бұл құбылыс қытай тілінде əсіресе оның тұрақты сөз тіркестеріндеде ерекше көзге түседі. Үңіле қарап, зерделей түсер болсақ, бұлардың бəрі жай ғана сандар емес екені онда қытай халқының дүниетанымынан туындаған рухани қазынасы сақталғанын байқаймыз, осы арқылы біз олардың ежелгі дүние танымы, тарихы, салтдəстүрі т.б. жағынан мол мағлуматқа ие боламыз. Ал, қандайда бір тілді игергенде, ондағы тілдік құбылыстардың лингвомəдени сипатын толық түсініп игерудің маңызды екені баршаға аян.
1 Chang Jin yu. Kytai tilining leksikasy zhane madeniyeti. Beijing, 2009. 192б. 2 Kytai tili idiomdar sozdigi. Sychuan. 1998. 643б. 3 Kytai tili idiomdar sozdigi. Sychuan. 1998. 815б. 4 Kytai tilining tusindirme sozdigi. Beijing. 2000. 815б. 5 Chang Jin yu. Kytai tilining leksikasy zhane madeniyeti. Beijing,2009. 193б.
ӘОЖ 81’253 Махашова С.Е. Магистрант, Абылай хан атындағы Қазақ Халықаралық Қатынастар және Әлем Тілдері Университеті , Алматы, Қазақстан e-mail: sima_92.92@mail.ru АУЫЗША АУДАРМАДАҒЫ САЯСИ ДИСКУРС ЖӘНЕ ОНЫҢ АУДАРЫЛУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Abstract: In this article, senior students introduced to the concept of political discourse, in order to determine the characteristics of cognitive problems. There will be determined the requirements of education and training of students for political discourse. The formation of a political discourse as matters of interpreters’ cognitive functions in the interpretation will be studied, as well as will be disclosed the values and features of political discourse. Decoding political discourse and its objectives. Making analysis of the translation of the political discourse on the basis of the text of Nursultan Nazarbayev’s speech
жүктеу/скачать 9,92 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|