Халықаралық ғылыми-көпшілік журнал Международный научно-популярный журнал

201
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №3 (38). 2016
тельмана (2008), Е.Ю. Шутковой (2010), Е.В. Пого-
реловой (2011) и др. В научных трудах последних 
лет все больше проявляется интерес к исследова-
нию  возможностей  личности  руководителя,  его 
способности к саморазвитию и профессионально-
му самосовершенствованию. 
Сегодня от менеджеров всех организаций тре-
буется,  чтобы  они  превратили  самоменеджмент, 
информационные  технологии,  инновационность 
в  нормальную,  непрерывную  каждодневную  дея-
тельность,  практику  их  личной  работы  и  органи-
зации.
Итак, современный менеджер – это професси-
ональный  образовательный  менеджер,  обладаю-
щий  информационно-образовательной  культурой 
и инновационным поведением, способный активи-
ровать  интеллектуальный  потенциал  организации 
на основе менеджмента знаний, обеспечивающего 
создание и поддержку культуры постоянного обу-
чения и взаимообогащения знаниями членов орга-
низации для достижения более высокой произво-
дительности.
Авторитетные российские ученые А.И. Приго-
жин, Н.И. Лапин, Б.В. Сазонов, В.С. Толстой и дру-
гие выделяют два подхода к изучению структуры 
инновационных  процессов:  микроуровень  (пред-
метно-феноменологический  или  предметнотехно-
логический) и макроуровень – взаимодействие от-
дельных инноваций. Первый расчленяет структуру 
процесса нововведения на части с содержательной 
его стороны, то есть рассматривается новая идея, 
воплощаемая  в  действительность.  Второй  подход 
определяет  взаимодействие  отдельных  новшеств: 
их  сочетание,  конкуренцию,  последовательную 
смену.
Изучение  готовности  специалиста  в  области 
образования к инновационной деятельности вклю-
чает  оценку  мотивационнотворческой  направлен-
ности личности, знаний о новациях и отношения 
к  ним.  По  мнению  В.А.  Сластенина  и  Л.С.  По-
дымовой,  это  проблема  трансформации  общих 
способностей  в  педагогические,  творческие,  ком-
муникативные,  проблема  обучения.  Инновацион-
ная  восприимчивость  специалистов,  в  частности 
будущих  менеджеров  образования,  представляет 
собой  совокупность  социокультурных,  професси-
онально-личностных и креативных характеристик 
личности,  направленных  на  совершенствование 
образовательной  деятельности  и  творческого  по-
тенциала.
На современном этапе исследователи выделяют 
основные  компоненты  готовности  к  инновацион-
ной  деятельности:  когнитивный,  мотивационный, 
технологический  и  творческо-креативный  компо-
ненты.
Когнитивный  предполагает  наличие  общих 
представлений о работе менеджера образования в 
области инновационной деятельности, знание осо-
бенностей исследовательского труда, способов об-
работки и хранения информации и др.
Мотивационный  предусматривает  формирова-
ние  интереса  к  нововведениям  и  решению  учеб-
но-исследовательских  задач,  наличия  у  специа-
листов  мотивов  самоутверждения,  личностной  и 
профессиональной самореализации, стремления к 
творческому преобразованию педагогической сфе-
ры.
Технологический  подразумевает  комплекс  на-
выков  по  переработке  и  интерпретации  учебного 
материала  и  изучению  педагогической  теории  и 
практики, умений объективно оценивать собствен-
ные  возможности,  прогнозировать  результаты 
инновационной  деятельности,  осуществлять  кон-
троль и коррекцию инновации.
Креативный включает способности к генериро-
ванию разнообразных идей, умение творчески под-
ходить к решению исследовательских задач.
Все эти компоненты применимы и к специали-
стам социальной сферы.
Подготовка  к  инновационной  деятельности  и 
повышение  компетентности  менеджера  образова-
ния  предусматривает  многоаспектную  работу  по 
формированию  основательных  знаний  о  совре-
менных психолого-педагогических исследованиях, 
овладению  основами  методологии  научного  по-
знания,  предполагают  актуализацию  творческого 
потенциала.  Чтобы  глубже  осмыслить  важность 
и масштабность поставленных целей, выработать 
стратегию их достижения, необходимо проанали-
зировать также практический опыт внедрения дан-
ных идей.
Использование компетенций в работе менедже-
ра образования возможно при оценке его деятель-
ности и позволяет руководителям в области управ-
ления  образованием  анализировать  достигнутые 
сотрудниками  результаты,  способы  их  достиже-
ния,  упорядочить  проведение  аттестационных 
мероприятий.  Только  при  адаптации  к  стратеги-
ческим целям и с учетом специфики организации 
модель  компетенций  будет  работать  эффективно. 
Она должна быть ясной и легкой для понимания, 
описываться  простым  языком,  иметь  несложную 
структуру. Ее можно представить в виде кластера 
(блока)  компетенций,  тесно  связанных  между  со-
бой.  Каждый  кластер  имеет  уровни  –  набор  род-
ственных  поведенческих  индикаторов  –  стандар-
тов поведения, которые наблюдаются в действиях 
человека, обладающего конкретной компетенцией.
В предлагаемой модели мы выделяем следую-
щие типы компетенций:
-ключевые,  поддерживающие  провозглашен-
ную миссию и ценности организации и, как прави-
ло, применяемые к любой должности;
-управленческие,  используемые  в  отношении 
управленцев всех уровней, чаще для оценки руко-
водителей;

202
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №3 (38). 2016
-специальные, употребляемые для конкретных 
групп должностей. Это знания и навыки, характе-
ризующие  профессиональные  обязанности,  уро-
вень владения ими, способность применения их на 
практике отдельными категориями сотрудников;
-личностные, имеющие надпрофессиональный 
характер и необходимые в любой области деятель-
ности.  Под  такой  компетенцией  подразумевается 
духовная зрелость, осознание человеком собствен-
ных жизненных целей и смысла жизни, понимание 
себя  и  других  людей,  умение  оценить  глубинные 
мотивы поведения.
-  инновационные,  восприимчивость  к  соб-
ственно инновациям или открытиям; способность 
увидеть  элементы  нового  в  относительно  устояв-
шемся;  способность  предложить  принципиально 
новое решение проблемы. 
Компетенции  подразделяются  также  на  про-
стые и детализированные.  
Простые  –  это 
единый перечень индикаторов поведения, который 
может быть разработан, к примеру, руководителем 
организации;  детализированные  –  компетенции, 
состоящие  из  нескольких  уровней  (как  правило, 
трехчетырех). Количество последних определяется 
в ходе разработки модели компетенций.
Технология создания компетенций включает в 
себя несколько этапов.
Первый – формулировка стратегии и целей ор-
ганизации. Для этого проводят опрос главных лиц, 
которые,  как  правило,  и  определяют  стратегию, 
конкурентные  преимущества,  основные  показате-
ли деятельности и факторы успеха.
Второй  –  выделение  ключевых  задач  деятель-
ности  персонала  образовательного  учреждения, 
вытекающих из стратегии ее развития. Здесь важ-
но понять, каким должно быть поведение сотруд-
ников, установить, что может дать конкретный ра-
ботник остальным членам команды и организации 
в целом в рамках тех обязанностей, которыми он 
будет наделен или уже выполняет. На этом этапе 
необходимо подключение персонала к разработке 
своих компетенций.
Третий  –  определение  непосредственно  пове-
денческих  реакций,  которые  должны  появляться 
у  сотрудников  в  ходе  решения  задач.  Для  этого 
детально  изучают  и  анализируют  деятельность 
лучших работников, определяют эффективность и 
неэффективность их поведения, проводят опросы.
Четвертый – выделение из общей массы харак-
теристик и группировка выявленных индикаторов 
поведения в общие категории – кластеры.
Пятый  –  создание  шкалы  оценки  в  каждом 
уровне  компетенций,  чтобы  описать  недопусти-
мый,  допустимый  и  выдающийся  уровни  поведе-
ния сотрудников на рабочем месте.
На наш взгляд, создание и внедрение такой мо-
дели оценки компетенции менеджера образования 
приведет к следующим преимуществам: разработ-
ке единых стандартов определения эффективности 
деятельности сотрудника; согласованности при его 
оценке;  возможности  определить  сильные  и  сла-
бые  стороны  каждого  работника,  что  важно  для 
развития карьеры, например, молодого специали-
ста.
Таким образом, инновационная компетентность 
в настоящее время выступает основой как теорети-
ческой, так и практической подготовки специали-
стов – менеджеров образования, помогает выстра-
ивать им индивидуальную траекторию развития.
Список использованных источников:
1.Багдасарьян, И.С. Технологическое обеспечение компетентностного подхода в профессиональном образовании 
как условие для реализации процессов модернизации социально- экономических систем региона / И.С. Багдасарьян. 
Материалы международной научно-практической конференции «Модернизация социально- экономических систем ре-
гиона». Улан-Удэ.: ВСТГУ, 2011. – 378с
2. Болотов В.А., Сериков В.В. Компетентностная модель: от идеи к образовательной программе // Педагогика, 
2003, №10, С.11.
3. Зимняя И.А., Алексеева О.Ф., Князев А.М., Кривченко Т.А., Лаптева М.Д., Морозова Н.А. Отражение содержа-
ния ключевых социальных компетентностей в текстах действующих ГОС ВПО (теоретико-эмпирический анализ) // 
Проблемы качества образования: Кн. 2. Ключевые социальные компетентности студента. М.; Уфа, 2004.
4.  Зимняя И.А. Ключевые  компетентности  как результативно-целевая  основа  компетентностного  подхода в 
образовании. М., 2004.

203
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №3 (38). 2016
Абдуллина Гүлжан Темиршаровна
доктор PhD, Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ - түрік университетінің доцент міндетін атқа-
рушы.
87782093660, еmail: gulzhan-abdullina-4@mail.ru
Төлепбергенова Бағира Алдабергенқызы
                          Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ - түрік университетінің    аға оқытушы
       тел: 87021602820, email: bagi_1958@mail.ru
Мустафаева Айнур Орынбасаровна
№ 5  Ғ.Мұратбаев атындағы жалпы орта мектеп мұғалімі, тел: 87082087758 
МҮМКІНДІГІ ШЕКТЕУЛІ БАЛАЛАРҒА ИНКЛЮЗИВТІ БІЛІМ БЕРУДІҢ 
ҚАЗІРГІ ТАҢДАҒЫ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ
                                                                                                                   
Түйін. Мақалада инклюзивті білім беру - мүмкіндіктері шектеулі балаларды оқытып-үйрету, коррекциялық-педа-
гогикалық қолдау көрсету мәселелері қарастырылды. Мүмкіндігі шектеулі балаларға медициналық қызмет көрсету 
жолдары айқындалды. 
Кілттік сөздер: инклюзив, оқыту, дамуты, тәрбиелеу, оңалту. 
Резюме. В статье рассматриваются проблемы обучения инклюзивного образования для детей с ограниченными 
возможностями, а также способы коррекционно-педагической поддержки. Определились пути медицинского обслу-
живания для детей с ограниченными возможностями.
Ключевые слова:  инклюзив, обучение, развитие, воспитание, реабилитация
Summary. This article deals with the problems of inclusive education for children with disabilities as well as methods of 
correction and pedagogical support. Determined ways of medical services for children with disability.
Keywords: inclusive, training,development, upbringing,  rehabilitation.
Заманауи  әдебиеттер  де  балалардың  психофи-
зиологиялық  дамуының  бұзылуына  қатысты  бір 
неше түсініктемелер берілген. Олардың ішінде ең 
көп  кездесетіндері:  «мүгедек»,  «ерекше  мұқтаж-
дықтары  бар  бала»,  «дамуы  шектеулі  балалар», 
«денсаулық  қабілеттері  шектелген  балалар»  және 
т.б.
Қазақстан  Республикасының  нормативті  – 
құқықты  құжаттарында  психофизиологиялық  да-
муы  бұзылған  балаларға  қатысты  мынадай  тер-
миндер пайдаланылады:
1.  «мүгедек-бала», 2. «дамуы шектеулі бала-
лар».  Бірінші  түсініктеме  көбінесе  медициналық 
көмек  және  әлеуметтік  қорғау  аясында  қолданы-
лады. Екінші термин – «дамуы шектеулі балалар» 
термині  білім  беру  жүйесінде  қолданысқа  ие. 
Осыған  орай  біз  екі  анықтаманы  да  талдауымыз 
қажет. 
Бірінші, мүгедек сөзі ағылшын тілінен аударған-
да («disabled») ауру, жарамсыз деген мағыналарды 
білдіреді. 
Неміс тілінде мүгедек сөзі («behinderte») жара-
ланған, еңбекке жарамсыз, әскери күшке жарамсыз 
деген мағыналарды білдіреді. 
Мүгедектердің  құқығы  туралы  Декларацияға 
сәйкес (БҰҰ, 1975 ж) мүгедек- бұл, жеке өмірінде-
гі және әлеуметтегі, туғаннан не басқа себептерден 
болсын,  оның  физиологиялық  және  психикалық 
дамуының шектелгендігіне орай өзінің қажеттілік-
терін  толық  не  жартылай  қамтамасыз  ете  алмай-
тын  кез  келген  тұлға.  Еуропа  Одағының  Парла-
менттік Ассамблеясының 5 мамыр 1992 жылдағы 
44  сессиясындағы  1185  қайта  қалпына  келтіру 
бағдарламасына  сәйкес  мүгедектік  қабілетінде-
гі  шектеулілік,  физиологиялық,  психологиялық, 
сенсорлық,  әлеуметтік,  мәдени,  құқықтық  және 
басқада негізделген қарсылықтар, мүгедек адамға 
қоғамда басқа мүшелер секілді отбасы өміріне не 
әлеуметтік  істерге  қатысуға  мүмкіндіктің    болма-
уы  мен  анықталады.  Қоғам  ерекше  қажеттілікке 
мұқтаж мүгедек адамдар еркін өмір сүруі үшін өз 
стандарттарын соларға бейімдеуге міндетті. 
  «Қазақстан  Республикасындағы  мүгедектерді 
әлеуметтік қорғау» туралы Қазақстан Республика-
сының Заңында  «мүгедек» сөзі мынадай анықта-
лады: түрлі аурулар себепті  денсаулығының ағза 
қызметінің  тұрақты  бұзылуы,  жарақаттар,  олар-
дың нәтижесі, тіршілік ету және әлеуметтік қорға-
уға мұқтаждыққа алып келетін ақаулықтар кезде-
сетін тұлға. Осы Заңда «мүгедек бала» түсінігін де 
анықтайды:  түрлі аурулар себепті  денсаулығының 
ағза  қызметінің  тұрақты  бұзылуы,  жарақаттар, 
олардың  нәтижесі,  тіршілік  ету  және  әлеуметтік 
қорғауға  мұқтаждыққа  алып  келетін  ақаулықтар 
кездесетін он сегіз жасқа дейінгі тұлғалар.
Бүгінде еліміздің барлық аймағында мүмкіндігі 
шектеулі  балаларға  білім  беруді  қолдау  негізінде 
жалпы  білім  беретін  мектептерде  түзете-дамыта 
оқыту сыныптары біртіндеп  ашылып жатыр. Бұл 
сыныптың мақсаты: әр сыныптағы мүмкіндігі шек-
теулі  оқушыларды  бір  сыныпқа  топтастырып,  әр 
оқушыға жекелеп сыныбы мен оқу бағдарламасына 

204
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №3 (38). 2016
сай білім беру. Бұл сынып ашылғанымен өз алды-
на үлкен қиыншылықтары бар. Себебі: бұл сыны-
пқа кей  мектептерде әртүрлі сыныптан жиналған 
оқушылар  оқиды.  Екіншіден  олардың  жас  ерек-
шелігі  әртүрлі  болғандықтан  әр  сыныпқа  өзінің 
сыныбына  сәйкес  білім  берілу  керек.  Үшіншіден 
білім  беру  бағдарламасының  әртүрлілігі.  Төртін-
шіден мұндай сыныпқа сабақ беретін пән мұғалім-
дерінің арнайы педагогикалық білім көлемінің аз-
дығы.  Осының  нәтижесінде балаларды  оқытудың 
бірінші сатысынан – ақ қиыншылықтарға тап бо-
лады.  Мұғалімдер  бұл  қиыншылықтарды  субьек-
тивті  талдап  бала  дамуындағы  кемістіктерін  күр-
делендіреді.  Мұндай  интеграцияның  салдарынан 
балаларға  жалпы білім беру жүйесі ретсіз дамуын 
жалғастырады [1].
Инклюзив  -  сөзі  латын  тілінен  аударғанда 
«өзімді қосқанда» ал, ағылшын тілінен аударғанда 
«араластырамын» деген мағынаны білдіреді. 
Инклюзивті білім берудің мақсаты: Даму мүм-
кіндігі  шектеулі  балаларды  қалыпты  балалар-
мен  бірге  білім  беру.  Яғни  адамның  жынысына, 
дініне,  шығу  тегіне  қарамастан  тең  құқылы  жеке 
тұлға ретінде білім беру жүйесі болып табылады. 
Инклюзивті білім беру- мүмкіндігі шектеулі бала-
ларды оқытып-үйретудің бір формасы.Бұл арнаулы 
білім  беу  жүйесінде  дәстүрлі  түрде  қалыптасқан 
және даму үстіндегі формаларды ығыстырмайды. 
Нағыз инклюзивті білім берудің 2 жүйесін жалпы 
және арнаулы жүйелерді бір-біріне жақындастыра-
ды. Жалпы білім беретін мектепте мүмкіндігі шек-
теулі оқушыларды бірлесіп (интеграциялы түрде) 
оқуын ұйымдастыру  болып табылады. 
Қазақстан Республикасының 11.07.2002 жылғы 
«Кемтар  балаларға  әлеуметтік-медициналық-пе-
дагогикалық-психологиялық түзеу арқылы қолдау 
туралы»  №  343  заңы  бойынша  ТДО  сыныптары 
үйден  оқыту,  үйден  әлеуметтік  көмек  көрсету, 
көмекші  бағдарлама,  арнайы  (ПДТ)  бағдарлама 
бойынша куәлік беру ережелерін және мүмкіндігі 
шектеулі балаларды қорғау, қамқорлау, диагнозын 
анықтау,  емдеу,  оңалту,  тәрбиелеу,  оқыту,  қатарға 
қосу мәселелері бойынша жаңадан шыққан заң, қа-
улы, ереже тәртіптерінде қаралған [2]. 
Мүмкіндігі шектеулі мүгедек балалар қай кез-
де де әлеуметтік психологиялық ойға негіз болып 
келеді.  Сондықтан  да  ғалымдар,  егер  баланың 
құлағы  естімесе,  көзі  көрмесе,  дұрыс  сөйлемесе 
оның  дүниені,  өзін  қоршаған  ортаны  танып-білуі 
қалай өтеді деген мәселемен шұғылданды.
Әлеуметтенудің сыншылдық тұжырымдамасын 
қолданушының  бірі  Абрахам  Маслоу  (1908-1968) 
былай  деп  мәлімдеген:  адам  табиғатынан-ақ  то-
лық жетілген, ол өз өмірін белсенді түрде құруға, 
денсаулығын сақтауға, әсемдік әлемімен тлдесуге, 
өзінің дербестігі мен даралығын қорғауға қабілет-
ті.  Оның  дәлелденуінше,  әлеуметтілік  адамның 
табиғатында  бар  нәрсе,  адамдарда  табиғатында 
бар нәрсе, адамдар да туа біткен адами қажеттілік-
тердің ерекше қатары болады. А.Маслоу адамның 
әлеуметтік мінез-құлқы толығымен өзін-өзі негіз-
дейді және әрбір тұлға өзін-өзі жасайды, өз өмірлік 
тәжірбиесінің сәулетшісі өзі, оны қоршаған әлеу-
мет жасамайды деп түйіндейді. 
А.Маслоу  әр  түрлі  еңбектерінде  тұлғаның  қа-
лыптасу, оның туа біткен әлеуетін өсіру мен жетіл-
діру  туралы  ойын  дамыта  түсті.  Оның  пікірінше, 
жақсы өмірдің мәні тағдырдың барлық сынын қа-
был алып, өзінің адамдық табиғатыңды іске асыру-
да,  қайсібір  әлеуметтік  шаблондарға,  дәстүрлерге 
бой ұрмай, өзін-өзі тиімді дамытудың қажетті әрі 
мүмкін  жолдарын  іздеуде  жатыр.  Адам  өз  іс-әре-
кетін  қоғамдық  талаптардың  ыңғайымен  үнемі 
өзгеріп отыруға, айналадағы адамдарға бейімделу-
ге  мұқтаж  емес.  Оның  әрекеттері  әу  бастан  өзін-
дік  «Менің»  құндылығынан  туындайды  «Адам 
өмірінің  әрбір  сәтінеде  өз  ішіне  үңіліп,  өзіндік 
«Меніне»  құлақ  түруді  бастамайынша,  дұрыс 
таңдау  жасай  алмайды  ...  жауап  іздеп  өзіңе-өзің 
мән  беру-жауапкершілікті  өзің  иелену  деген  сөз» 
деген  А.Маслоу  адамның  барлық  табиғи  мүмкін-
діктерін өзі жанжандыруынан қоғамды және әле-
уметтік өмірдің өзін де жетілдірудің басты жолда-
рын көреді [3].
Л.С.  Выготский  баланың  кемістігінің  биоло-
гиялық  жағы,  сонымен  қатар  әлеуметтік  салдары 
едәуір қиыншылықтар тудыратындығын қолдаған. 
Ол көбінесе мүмкіндігі шектеулі баланың отба-
сындағы тәрбиесінің, оның одан әрі оқшаулануы-
на әсер ететіндігін меңзейді: «отбасындағы соқыр 
және мылқау бала мұндағы ерекше бала. 
Л.С.Выготский  бойынша  кемістіктің  әсері 
тура  емес,  жанама,  яғни  «екіншілік»  әсер  болып 
табылады.  Ғалым  бала  өзінің  кемістігін  тікелей 
сезінбейтіндігін  атап  көрсеткен.  «Ол  кемістіктен 
туындайтын қиындықтарды сезінеді. Кемшіліктің 
тікелей  салдары  –  баланың  әлеуметтік  позиция-
сының  төмендеуі».  Мұнда  баланы  әлеуметтік  ор-
таға жалпылаушы емес, енгізетін балалар ұжымы 
маңызды рөлге ие. Л.С.Выготский баланың өзіндік 
шектелген  мүмкіндіктері  оны  кемтар  етпейтін-
дігін  айтқан.  Оның  кемшілігі  мен  қалып  деңгейі 
қоғамдағы қатынас пен әлеуметтік компенсацияға 
тәуелді [4].
Қазақстан Республикасының ұлттық білім беру 
жүйесіне дамуы шектеулі баларды арнайы балал-
бақшаларда,  мектептерде,  үйде,  интернаттарда 
тәрбиелелу, оқыту ісі қолға алынған. 
Коррекциялық арнайы мектептер өз алдына ба-
ланың  психикалық  және  физиологиялық  дамуын 
қалыпты жағдайға мейілінше тезірек келтіру үшін 
нақты міндеттер қояды. Дамуы шектеулі балалар-
дың психикалық және физиологиялық дамуы өзінің 
қалыпты дамып келе жатқан құрбы-құрдастарынан 
елеулі  айырмашылығымен  ажыратылып  тұрады. 
Арнайы  коррекциялық  мектептерде  оқитын  ба-

205
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №3 (38). 2016
лалар жолға көп уақыт жұмсайды немесе сол ин-
терната тұрады, ал бұл қоршаған ортада қалыпта 
адамдармен қарым-қатынас жасауға кедергі бола-
ды. Дені сау құрбы-құрдастарымен қарым қатынас 
жасаудың жетіспеушілігін сезінеді. 
Дамуы шектеулі балалардың қатарына мыналар 
жатады:
1. Есту қабілеттерінің бұзылуы.
2. Көру қабілетінің бұзылулары.
3. Тіреу аппараты функциясының ауытқуы.
4. Сөйлеуіндегі ауытқулар.
5. Ақыл-есі кеміс балалар.
6. Психикалық дамуының кешеуілдеуі.
7. Эмоционалды- еріктілігі мен тәртіптілігінің 
бұзылуы.
8.  Ауыр  бұзылулар  кездесетін  балалар,  соның 
ішінде соқыр-мылқаулар.
Қазіргі  таңда  ақаулықтарды  тек  патологиялық 
түрде ғана  емес, дене бітіміндегі жарақаттардың, 
ағзалардың  сырқаттануының  нәтижесінде  пайда 
болып,  қоршаған  ортадабелсенділігін  төмендету, 
әлеуметтік кәсіппен айналысуының шекеттілуімен 
түсіндіріледі. Баланың мүмкіндігінің шектеулі бо-
луының  бірнеше  себептері  болуы  мүмкін:  білім 
беру  жүйеісндегі  ағдарламалардың  аздығы  не-
месе мүлде болмауы, нақты балаға қажетті меди-
циналық  не  әлеуметтік  күтімнің  жетіспеушілігі, 
протезді-ортопедиялық  өнеркәсіптік  қажетті  дең-
гейде  дамымауы,  қоғамның  мүмкіндігі  шектеулі 
ададамдардың  қажеттіліктерін  қанағаттандыруға 
көмекке тартылмауы.
Мүмкіндігінде  шектеуліліктің  пайда  болуын 
мына жүйе бойынша түсіндіруге болады:
Мүмкіндігі  шектеулі  мүгедек  балаларға,  олар-
ды оңалтуға саясатта үлкен мән беріліп отыр.
  Мүмкіндігі шектеулі  мүгедек балалардың ме-
дициналық-  әлеуметтік  оңалтуымен  айналысатын 
әлеуметтік  жұмыста  негізгі  мына  принциптерді 
басшылыққа  алады.  Оңалту  шараларын  бастауды 
қалай ертерек жүзеге асыру, оларды үздіксіз және 
жүйе  бойынша  жүргізу,  жүйелі  реабилитациялық 
бағдарламаларды  орындаумен  олардың  медици-
налық,  педагогикалық,  психологиялық,  кәсіптік, 
әлеуметтік-  тұрмыс,  техникалық  аспектілері:  әр 
адамға  жеке  қарап,  жасалатын  жұмыстың  көлемі 
мен  оңалту  шаралардың  бағытын  анықтау  керек. 
Бұл  мекемелердегі  әртүрлі  мамандардың  ұйғары-
мымен  қамтамасыз  етіледі.  Дәрігерлердің,  педа-
гогтардың,  психиатрлардың,  әлеуметтік  қызмет-
керлердің,  логопедтердің,  еңбек  терапевтердің, 
протездеуші техниктердің кәсіпшілік оқытумен ай-
налысатын мамандар арқылы жүзеге асырылады.
Мүмкіндігі шектеулі мүгедек балаларды оңал-
туда қалпына келтіру ұйымдары және амбулатор-
лық-санаторлық жағдайлар ғана өте маңызды роль 
атқарып  қоймайды,  сонымен  қатар  мүгедек  бала 
тәрбиелеп  отырған  отбасына  да  әлеуметтік  меке-
мелер көмек көрсетуі қажет. Ондай отбасында көп-
теген  мәселелер  туындайды.  Соның  ішінде  дәрі-
герлік,  экономикалық,  мүгедек  баланы  тәрбиелеу 
және  күту  мәселесі,  бала  ауруының  ауырлығына 
байланысты туындаған психологиялық проблема-
лар, арнайы жабдықтар тауып алу мәселесі, әлеу-
меттік кәсіптік мәселелер, жұмыс орнын алмасты-
ру және мүгедек баланың жағдайына байланысты 
еңбек жасай алу, отбасы өміріне енген ерекшелік.
Мемлекеттің  әлеуметтік  саясатының  жаңа 
жағдайда  дамуы  әлеуметтік  қызмет  көрсетудің 
жаңа  механизмдерін,  формалар  мен  тәсілдерінің 
таралуын  талап  етеді.  Әлеуметтік  қызмет  көрсе-
ту  жүйесінің  құрылуы  көп  мәселелерді  шешуге 
көмектеседі: - бұл мүмкіндігі шектеулі  мүгедек ба-
лалардың әлеуметтік кепілдігінің деңгейін өсіреді. 
Осыған  байланысты  әлеуметтік  қызмет  көрсету 
орны  мемлекеттік органдармен және әр түрлі әле-
уметтік  құрылымдармен,  мемлекеттік  емес  ұй-
ымдармен, жеке тұлғалармен, шіркеумен байланыс 
ұстау керек.
Әлеуметтік алдын алу басқа да алдын алу жұ-
мыстардың:  -  психологиялық,  педагогикалық, 
медициналық  және  әлеуметтік  педагогтік  –  жур-
гізілуіне ықпал етеді.
Арнайы  әлеуметтік  алдын  алу  –  бұл  белгілі 
бір  ауытқушылықты  қалпына  келтіруге  арналған 
іс-шара.  Мысалы:  девиантты  мінез-құлықтың  ал-

206
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №3 (38). 2016
дын  алу,  мектеп  оқушысының  үлгермеушілігінің 
алдын алу. 
Әлеуметтік-педагогтік алдын алу – баланың оп-
тимальды дамуына бағытталған әлеуметтік тәрби-
елеу жүйесі. Әлеуметтік-педагогтік профилактика 
ішкі және сыртқы факторларды, әлеуметтік тәрби-
елеу шарттарын өзгертуіне немесе қайта құруына 
бағытталған. 
Медициналық  көрсеткіштер  бойынша  про-
тез-ортопедиялық бұйымдармен, техникалық және 
өзге де құралдармен қамтамасыз етуге жәрдемде-
седі. Мүмкіндігі шектеулі мүгедек балаларға қыз-
меттер  көрсету  психологиялық-медициналық-пе-
дагогикалық  кеңестердің    мамандары  әзірлеген 
жеке бағдарлама бойынша жүргізіледі.
Бүгінгі  таңда  инклюзивті  білім  беруді  қолдау 
бағытында жалпы білім беретін мектептерде бел-
гілі себептермен ақыл - ой дамуында ауытқуы бар 
немесе  психикалық  дамуы  тежелген  оқушылар 
білім  алуда.  Әр  оқуышының  білім  алуда  өз  ерек-
шеліктері бар. Мәселен әр оқушының эмоционал-
дық және психикалық таным  процестерінің дамуы 
деңгейі әртүрлі. 
Десекте, қазіргі таңда  әр оқушыға жеке тұлға 
ретінде  қарап,  саналы  тәрбие    сапалы  білім  беру 
өмір  талабы  болып  табылады.  Осы  ретте  мек-
тебімізде  әрбір  мүмкіндігі  шектеулі  оқушының   
даму деңгейі мен жас ерекшелігі ескеріліп  білім 
берілуде.
Инклюзивті  білім  беру  системасын  дамыта 
отырып,біз  инклюзивтік  қоғам,яғни  әрбір  адам 
үшін қоғамды дамытуға жол ашамыз.
Пайдаланған әдебиеттер тізімі:
1. Староверова М.С., Ковалев Е.В., Захарова А.В., Инклюзивное образование. Настольная книга педагога, работа-
ющего с детьми с ОВЗ: Методическое пособие — М.: Гуманитарный изд. центр В Л АД ОС, 2011. - 1 6 7 с.
2. Кемтар балаларды әлеуметтік және медициналық-педагогикалық түзету арқылы қолдау туралы. ҚР 2002ж 
№343 заңы
3. А.маслоу. Новые рубежи человеческой природы. Смысл:Альпина нон фикшн. 2011.
4. Л.С.Выготский («Оқыту үрдісінде балалардың ақыл-есінің дамуы» 1935)

207
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №3 (38). 2016

жүктеу/скачать 4,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: