Сборник материалов подготовлен под редакцией доктора химических наук, академика

257 
 
ӘОЖ.338.48 
 
ҚАЗІРГІ КЕЗЕҢДЕГІ ҚАЗАҚСТАНДА ТУРИСТІК ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРДІҢ ИМИДЖІН 
ҚАЛЫПТАСТЫРУ 
 
Магистр, аға оқытушы Жоя Қ., 4 курс студенттері  Адаева Н.С., Ермуканова А.К. 
Алматы технологиялық университеті, Алматы қ., Қазақстан Республикасы 
E-mail: Nazek_-95@mail.ru 
 
Қазақстан  әлемде  туристік  бағыт  ретінде  әйгілі  емес,  дегенмен  оның  жері  Қытай  мен  Еуропа 
арасындағы  байланысты  баяғыдан  қамтамасыз  ететін,  Ұлы  Жібек  Жолы  жерінде  жүз  жылдар  бойы 
кӛптеген тарихи оқиғалардың куәгері болды. Қазақстанның тартымды туристік имиджін жасау сәйке-
сінше кең масштабты шаралар кешенін талап етеді. Негізгі имидждік шараларға Қазақстанның агент-
тіктері  мен  қонақүйлері  халықаралық  туристік  кӛрмелердің,  жәрмеңкелер  мен  конференциялардың, 
соның  ішінде  ДТҰ  ӛткізетіндердің  қатысушысы  болу  керек,  сондай-ақ  Қазақстан  Республикасы 
территориясында  осындай  шараларды  ұйымдастыру  болып  табылады.  Конгресстік  туризмді  дамыт-
қан  маңызды,  ол  Қазақстанды  Еуразияның  қоғамдық  және  мәдени  орталығына  айналуына  кӛ-
мектеседі.  Туризмде  халықаралық  ынтымақтастық  Ұлы  Жібек  Жолы  бойынша  ЮНЕСКО  мен  ДТҰ 
жоспарларын  жасауда  және  іске  асыруда  қатысумен,  шетелдік  мемлекеттермен  екіжақтық  және 
кӛпжақтық келісімге отыру арқылы жүзеге асады. Елдің туристік имиджін қалыптастыруда туристік 
ақпараттық  орталықтарды  ұйымдастыру  республиканың  аудандары  да,  шетелдер  де  маңызды  рӛл 
атқарады. Туристік ұйымдардың Қазақстан Республикасының шетелдегі дипломатиялық ӛкілдермен 
ӛзара әрекеттесу тәжірибесін қолдануға назар аудару қажет. Елдің туристік шамасын жарнамалауда 
ұлттық авиа тасымалдаушы мен басқа транспорттық кәсіпорындар кӛмектесуі мүмкін[1]. 
Тәртіптің  имиджтік  реттеушісі  жақсы  жұмыс  істеу  үшін  туристік  саланың  негізгі  бір  саласы 
болған  қонақүй  саласын  мысал  ретінде  алсақ  онда  оның  имиджінің  қалыптасуы  мен  нығайтуына 
қандай  факторлар  әсер  ететіндігіне,  олардың  ішіндегі  қайсысына  аса  кӛңіл  бӛлу  керек  және  неге 
екендігі туралы білу қажет. 
Қонақ үй персоналының имиджі – бұл ӛте тұрақсыз анықтама, сондықтан оның жетекшілігінде 
«қосымша күш нүктелерінде», «максимальді нақтылық» талап етеді. Бұл тек осы факторларды анық-
тау бойынша сараптамалық жұмыстар жүргізгенде ғана мүмкін, кейіннен олар  дәрежелік және бал-
дық шкалада бағаланады. Бірақ қонақүйдің жұмысы тым қозғалмалы болғандықтан, зерттеу уақыты-
сында қайталанатын созылмалылық қажет, нәтижесінде үш негізгі ұстанымдар негізінде белгіленген 
факторлардың ӛзара байланысы шығады: 
1) сату кӛлемінің ӛсімі; 
2) максимальді сату кӛлемі; 
3) сату кӛлемінің бәсеңдеуі. 
Бұл  негізгі  кезеңдер  болып  табылады,  осылар  бойынша  қонақүй  жұмысы  жағдайы  туралы 
білуге болады[2]. 
Қонақ  үй  жетекшісі  үшін  персоналдың  тәртібін  нақты  басқару  ӛте  маңызды,  сондықтан  қыз-
метшілерге  қойылған  талаптар  басымдылықты  таңдауға  тәуелді.  Қонақүй  жетекшісі  үнемі  кӛңіл 
бӛлетін факторларға келесілер жатады: 
1.  Қонақүй персоналының кәсіби жете білушілігі;  
2.  баға шегі («бағалық саясат»);  
3.  келісім-шартты сақтау.  
Тағы  бір  нұсқа    –  сувенирлерді  ӛндіруге  мамандалған  кәсіпорын.  Қонақүй  ӛзінің  дамуында 
толық ӛндірушілік циклдан ӛтті: 
- тауарды сатуға дайындау және мақұлдау (бірінші-екінші кезең);  
- нарықты жаулап алу (үшінші кезең);  
- клиенттерді таңдау және олармен жұмыс істеуді дамыту (тӛртінші-бесінші кезеңдер).  
Имидждің  тәртіптік  факторларының  ӛсу  маңыздылығы  айрықша.  Тәртіптік  емесе  факторлар 
болса да, алайда олар тәртіптік ортаға ықпал етеді. Қонақүй имиджін қалыптастыратын персоналдың 
тәртіп нормалары осындай, оның даму кезеңдерінің әрқайсысында бастапқы маркетингтік бағдармен. 
Бұл нормалар, қалай да болмасын персоналдың толық бағалы тәртіптік мәдениетін қалыптастырады. 
Бастапқыда  олар  бекітілмесе  де,  кейін  «қызметкерлерге  қонақүйдің  арнайы  жарығында»  бекітіледі, 
содан  соң  тәртіп  үлгілеріне  кіріп,  ӛзгерген  талаптарға  сәйкес  модификацияланады.  Сырттай  олар 
ауызша  айтылады,  яғни  талап  түрінде  жетекшілер  мен  қызметкерлер  тілінде.  Алайда  қонақүй 

258 
 
қызметкерлерінің  тәртіптік  имидждік  реттеушілері  «ішінен»  емес  (олардың  ӛзі  ойлайтындай), 
«сырттай»  (клиенттердің  ойлауы  бойынша)  зерттеу  дұрыс.  Мұны істеу  мүмкін,  мысалы,  әлеуметтік 
зертеулер негізінде (тұтынушының түрі, кімнен нені күту керек) болады[3]. 
Қонақ үй имиджінің факторларын әлеуметтік зерттеу мен эксперттік сұрастырулары персонал-
дың тәртібін дұрыстау қажеттілігін кӛрсетіп отыр. Бұл факторларды кӛптеген қонақүйлер үшін сипа-
ты ретінде жалпы түрінде санауға болады: құрылтайшылар, орналасу орны, кеңсе, қатысу ыңғайлы-
ғы, сымтетік арқылы қажетті ақпаратты алу, ақпарат толықтығы, жарнаманың ақпараттылығы, қыз-
меткерлердің сыртқы түрі, қызметтер диапозоны, қызмет кӛрсету жылдамдығы, кепілді сапалы қыз-
мет кӛрсету, міндеттерді орындау, жоғары квалификациялы мамандар, бұрыңғы клиенттердің пікір-
лері, қызығушылықты баға, персоналдың әдептілігі, филиалдардың саны, фирмалық белгі, фирмалық 
киім, меценаттық, қаржылық сенімділік, клиенттердің ойын зерттеу, нарықта жұмыс тәжірибесі. Осы-
дан келіп қонақүйдің орталық басқару мәселелері пайда болады – «Барлығы клиенттер үшін!» басты 
ұранына жұмысшыларды бағындыратын арнайы нормаларды қалыптастыру. 
 
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ: 
1.  Профессиональные  стандарты  в  сфере  туризма  и  гостеприимства  Республики  Казахстан: 
метод. пособие.- Алматы: S-Принт, 2010.- 150 с. 
2. Курбанова Р. Современное состояние туризма в Казахстане: проблемы и перспективы. Тран-
зитная экономика. – 2013.-№3.-с.104-109. 
3.  Исмаев  Д.К.  Международное  гостиничное  хозяйство:  по  материалам  зарубежных  публика-
ций.- М.: ВШТГ, 2008.- 86с. 
 
 
 
ӘОЖ 338. 
 
МЕЙМАНХАНАДА БРОНДАУ ҚЫЗМЕТІН ҰЙЫМДАСТЫРУ 
 
География ғылымының магистрі Орынбасарова Г.О., 
 4 курс студенттері Адаева Н.С., Ермуканова А.К. 
Алматы технологиялық университеті. Алматы қ., Қазақстан Республикасы 
E-mail.ru: gulnar.86_27@mail.ru 
 
Брондау  -  мейманханадағы  номерлерге  және  жергілікті  жерге  алдын-ала  тапсырыс  беру.  Но-
мерлерді брондау қызметімен бӛлім менеджерлері немесе қабылдау қызметі және орналастыру бӛлімі 
айналысады.  Яғни  осы  бӛлімшелерге  қонақтардан  брондау  туралы  сұраныстар  түсіп  отырады. 
Ме-
неджер қонақтардың ӛтінішін формалды түрде қарап, сонымен қатар қонақ үйдегі бос орындар санын 
білуі керек. Мейманхананың  барлық қызметін, ӛтетін іс – шараларын, алдағы уақытта бос болатын 
орындардың санын анық білуге міндетті. 
Мейманханаға келу жағдайы маусымға, берілген ауданның белсенділігіне, экономикалық және 
саяси ситуациялық жағдайға байланысты.Осыған ораймаусымдық уақытта мейманханада екі еселен-
ген брондау жасалынуы мүмкін. 
Екі еселенген брондау – бұл қонақ үйде болашақта босайтын орындар туралы бір уақытқа бір-
дей екі қонаққа орын брондау. Мұндай жолды таңдай отырып қонақ үй үлкен тәуекелге барады. Егер 
екі қонақ бірдей келген уақытта қалай болады? Сол екі адамның біреуі басқа уақытқа бронь жасатуы 
мүмкін. Бұл жағдайда тәуекел ақталады. Ал егер қонақтардың екеуіде бір уақытта қонақ үйге келген 
жағдайда, орынды бірінші болып келген қонақ алады. Ал екінші қонақты қанағаттандыру мақсатында 
менеджерлер алдын ала жоспар жасап қояды, яғни келесі бір қонақ үйге немесе жалға алынған үйге 
орналастырады. Мұндай жағдайлардың алдын алу үшін алдын – ала сұрастырып барып жасайды[1]. 
Отельде  қонақтарға  қызмет  кӛрсетуде  тұйықталған  технологиялық  циклды  жүзеге  асыруда 
негізінен келесідей қызметтер қарастырылған: брондау; қызмет кӛрсету; қабылдау және орналастыру; 
нӛмірлік қорды пайдалану; қауіпсіздік. Бұл дегеніміз мейманханада тек қана бес қызмет бар деген сӛз 
емес(1- сур). 
Жоғарғы дәрежелі мейманханаларда тағыда басқа әртүрлі инженерлік-технологиялық қызмет-
тер,  маркетинг  және  жарнама  қызметі,  қаржылық,  қаржылық-экономикалық  әкімшіліктік,  бухгал-
терлік және басқада қызметтер болады. Барлық мейманханалық қызметтер байланысты және  байла-
нысты емес болып бӛлінеді. 

259 
 
Мейманхана қызметтеріне, кейбір қызметкерлер қонақтармен тікелей араласады, брондау қыз-
метіне қызмет кӛрсету, орналастыру және қабылдау қызметі, тағы да номерлерді пайдалану қызметі 
жатады.  Байланысты  емес  қызмет  кӛрсету  түрлеріне:  қаржылық,  қаржылық-экономикалық,  бухгал-
герлік, инженерлік-технологиялық және басқалары кіреді. 
 
 
 
Сурет 1 - Қонақтарға қызмет кӛрсетудің технологиялық айналымы [2] 
 
Мейманханадағы технологиялық процесстер сипатына қарай бірнеше түрге бӛлінеді: дара, тип-
тік  және  топтық  [3].  Мейманхана  қызметкерлерінің  ішінде  кеңінен  танымалы  байланыс  қызметкер-
лері. Олар тӛрт негізгі түрге бӛлінеді: 
1. «Салқын қанды» - қонақтардың тапсырысына және кӛмек сұрағанда жай жауап қайтаратын, 
қонақтарды  күтіп  алғанда  қызығушылық  бастамасын  танытпайтын,сирек күлетін  және  қонақтармен 
байланыс қызметін ұйымдастыра алмайтын қызметкер; 
2.  «Гастрофабрика»  -  қонақтарға  конвейерлік  қызмет  кӛрсету  технологиясын  ұсынатын,  жылдам 
және кӛп қызмет кӛрсетуге ұмтылуда қонақтардың тілегін және ұсыныстарын есептемейтін қызметкер; 
3. «Достық хаос» - оған әдептілік,сыпайылық, биязылықтән, дегенмен қонақтарды күтуде және 
қызмет кӛрсетуде  қасиеттері байқалмайтын қызметкер; 
4.  «Кәсіпқойлар»-  қонақтарды  күтіп  алуда  жоғары  деңгейде  қызмет  кӛрсететін  және  жоғары 
қасиеттерге ие қызметкер.  
Брондаудың алдында белгілі бір жерге орналасуда қонақ қандай отельде тоқтау керектігін таң-
дайды. Бұл таңдау кӛптеген факторларға байланысты болып келеді: алдыңғы тәжірибе, жарнама, та-
ныстардың  ұсыныстары,  қонақ  үйдің  орналасу  жері,  қонақ  үйдің  атауы  немесе  оның  иесі,  басқару-
шысы  туралы  ақпараттар  негізі.  Сонымен  қатар  қонақтың  таңдауына  агенттің  брондау  бойынша  ӛз 
кәсіпорнын және бағасын дұрыс ұсына білуі әсер етеді. Әңгімелесу кезіндегі агенттің даусының жа-
ғымды болуы, қызметкердің кәсібилігі және білімі қонақтың белгілі бір қонақ үйде тоқтау шешіміне 
зор әсер етеді. 
Брондау бойынша менеджер орналастыру кезіндегі сұрақтарға тез және ұқыпты жауап бере алуы 
тиіс. Брондау ақпараттарын дұрыс пайдалана алу – нарықтағы мейманхана жемісінің кепілі болып табы-
лады.  Егер  брондау  жайлы  ақпараттар  қабылданса,  сол  кезден  бастап  қонаққа  қызмет  кӛрсету  үшін 
брондау картасы ашылады. Қабылдау және орналастырудың тіркеуден бұрынғы қызметіне бӛлмені таң-
дау және оны дайындау ол базадағы ақпараттар арқылы алынып реттеліп отыруы тиіс. Қабылдау және 
орналастыру  қызметі  үшін  брондау  кезіндегі  алынған  ақпараттар  маңызды  ақпараттардың  бірі  болып 
табылады. 
Брондау қызметтері жоғары категориялы отельдерде немесе ірі орналастыру кәсіпорындарында 
жүзеге  асады.Брондаудың  негізгі  атқаратын  қызметіне  тапсырыстарды  қабылдау  және  оны  ӛңдеу, 
сонымен қатар қажетті құжаттарды құрастыру (келу кестесі және нӛмірлік қордың қозғалыс картасы) 
жатады[4]. 
Дүниежүзінде  мейманхананы  және  отельдерді  брондаудың  жақсы  дамыған  белгілі  жүйелері  бар. 
Олардың  қатарына  Amadeus,  Galileo  және  Fidelioжүйелері  жатады.  Қазақстан  елінде  де  мейманхананы 
брондауда Amadeus, Gabriel, Сирена жүйелері енгізілген. Қазіргі таңда осы бағдарлама аясында маман-
дарды дайындау бағдарламалары іске асырылуда. 
Брондау
Келгенде 
толық есеп 
айырылысу
Әртүрлі 
қызмет 
көрсету 
түрлері
Номірлерге 
орналастыру
Келгенде 
тіркеу
Алдын-ала 
төлеу

260 
 
Қазақстан  Респуликасында  мейманханада қызмет  кӛрсету  ережесіне  сәйкес  бронь  үшін  тӛлем 
кӛрсетілмеген.  Оны  мейманхана  әкімшілігі  енгізеді.  Әдетте, жеке  туристтерден  бӛлменің  орны  мен 
тарифінен  50%  алынады.    Туристтік  топтар  үшін  брондау,  қонақ  үйде  тұру,  басқа  қызметтер  үшін 
жеңілдіктер  қарастырылған.  Жеңілдік  кӛлемі  туристік  топтар  санына  және  мейманханада  тұрақтау 
уақытына байланысты  анықталады.  Орташа  есеппен  туристік  топтар  үшін орынға  брондау  мейман-
хана тарифінен 30-35% алынады. 
Қорыта  айтқанда  мейманханада  брондау  жұмыстарын  дұрыс  ұйымдастыра  білу  мейманхана 
қызметкерлерінің жоғары біліктілігіне тікелей байланысты. Сондықтан да қонақтарға жоғары деңгей-
де  сапалы  қызмет  кӛрсетіп,  қонақтармен  дұрыс  қарым-қатынас  жасаған  жағдайда  ғана  мейманхана 
бизнесі ӛзінің қарқынды дамуын жалғастырады деп сенеміз. 
 
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 
1. Лесник А.Л. Организация и управление гостиничном бизнесом. – М.: 2005. – 216 с. 
2. Юльчиева Г.Н. Организация гостиничного хозяйства в условиях глобализации экономики. – 
Алматы: Классика, 2004. – 458 с. 
3. Т.Л. Тимохина. Технологии гостиничной деятельности. – М.: Юрайт, 2016. – 336 с. 
4. Кусков А.С. Гостиничное дело. – М.: Дашков и К
о
. 2010. – 400 с. 
 
 
 
УДК 336 
 
МЕТОДЫ ФИНАНСИРОВАНИЯ ИНВЕСТИЦИИ В РЕСПУБЛИКЕ КАЗАХСТАН 
 
Абдрахимов С.У., магистр, препод., Несипбеков Е.Н., Доктор PhD, препод., 
Алматинский технологический университет, г.Алматы, Республика Казахстан 
E-mail.ru: sera241088@mail.ru, nesipbekov@mail.ru 
 
Финансирование - обеспечение денежными ресурсами текущих затрат и капитальных вложений 
за счет собственных, заемных и привлеченных источников. 
Метод финансирования инвестиций - механизм привлечения инвестиционных ресурсов с целью 
финансирования инвестиционного процесса. 
В научной и учебной литературе встречается также понятие "формы финансирования". Некото-
рые авторы отождествляют его с понятием "методы финансирования". В данной работе под формой 
финансирования  понимаются  внешние  проявления  сущности  метода  финансирования.  Различают 
следующие методы финансирования инвестиционных проектов: 
- самофинансирование; 
- акционирование; 
- долговое финансирование (кредиты банков и облигационные займы); лизинг; 
- бюджетное финансирование; 
- венчурное финансирование; 
- проектное финансирование. 
В  казахстанской  практике  наибольшее  распространение  получили  самофинансирование,  кре-
дитное финансирование, государственное и смешанное финансирование. 
Дополнительная  эмиссия  акций  предполагает  выпуск  как  обыкновенных,  так  и  привилегиро-
ванных  акций,  причем  номинальная  стоимость  последних  не  может  превышать  25  %  уставного 
капитала  акционерного  общества.  По  привилегированным  акциям  выплата  дивидендов  акционерам 
является обязательной, но в то же время они не дают их владельцам право на участие в управлении 
обществом. Обыкновенные же акции, напротив, такое право предоставляют, но выплата дивидендов 
происходит в зависимости от финансового результата общества. 
Дополнительная эмиссия акций приводит к размыванию долей акционеров, хотя у прежних ак-
ционеров есть преимущественное право на покупку вновь размещаемых акций. 
Долговое финансирование осуществляется за счет средств, которые привлекаются на финансо-
вых рынках, таких как кредиты банков и целевые облигационные займы. 
Инвестиционные кредиты имеют такие преимущества, как отсутствие затрат на регистрацию и 
размещение  ценных  бумаг,  уменьшение  налогооблагаемой  прибыли  за  счет  того,  что  процентные 
выплаты относятся на затраты, которые включаются в себестоимость. Срок привлечения кредита со-

261 
 
поставим со сроками реализации самого проекта, при этом у инвестиционного кредита может быть 
предусмотрена отсрочка платежа. 
Целевые облигационные займы - это выпуск предприятием корпоративных облигаций, средства, 
от размещения которых направляются на финансирование инвестиционного проекта. Преимуществом 
данного  метода  является  то,  что  погашение  основного  долга  предполагается  по  окончании  срока 
обращения займа, поэтому долг может обслуживаться за счет доходов, которые будут сгенерированы 
проектом. Однако предприятие при выпуске облигаций обязано уплатить пошлину за регистрацию их 
выпуска.  Сама  процедура  выпуска  облигаций  является  достаточно  сложной,  поэтому  часто  пред-
приятия прибегают к помощи профессиональных участников рынка ценных бумаг, затраты на оплату 
услуг которых являются немалыми. Преимущества облигаций проявляются в случае, если происходят 
большие объемы заимствования. 
Венчурное  финансирование  -  финансирование  проектов  инновационного  характера  в  новых 
сферах деятельности. Это предприятия, которые разрабатывают новые виды продукции, неизвестные 
потребителю,  но  имеющие  большой  рыночный  потенциал.  Данный  вид  финансирования  сопровож-
дается повышенными рисками, а потому предполагает существенный рост стоимости предприятия, в 
случае положительного исхода. Инвесторы, приобретая долю в капитале создаваемого предприятия, 
рассчитывают  продать ее  после роста стоимости компании.  Дальнейшие доходы будут  получать  те 
лица, которые приобретут доли у первоначальных инвесторов. Для минимизации рисков инвесторы 
дифференцируют  свои  средства  среди  нескольких  проектов,  поэтому  один  проект  может  финанси-
роваться несколькими инвесторами. 
Лизинг - это вид инвестиционной деятельности, предполагающий реализацию следующей схе-
мы: лизингодатель обязуется приобрести у определенного продавца имущество с последующей пере-
дачей его лизингополучателю за плату, во временное пользование, с правом последующего выкупа. 
Обычно  срок  лизинга  меньше,  чем  срок физического  износа  имущества.  Обеспечением  лизинговой 
сделки выступает имущество, взятое в лизинг, поэтому данным методом финансирования могут вос-
пользоваться как компании, не имеющие кредитной истории, так и компании, находящиеся в труд-
ном финансовом положении. Большим преимуществом лизинга является то, что он не требует нали-
чия  капитала  у  лизингополучателя,  так  как  лизингодатель  полностью  финансирует  капитальные 
затраты. По этой причине лизинг имеет широкое распространение. 
За лизинговые услуги лизингодатель взимает определенную плату  - комиссионное вознаграж-
дение - размер которой включается в лизинговые платежи. 
При бюджетном финансировании используются бюджетные средства, направляемые в рамках 
целевых  программ  или  финансовой  поддержки.  Бюджетное  финансирование  осуществляется  при 
выполнении следующих условий: получение максимального экономического и социального эффекта 
при минимуме затрат и целевое использование средств. Бюджетные средства, которые предусмотре-
ны  для  финансирования  инвестиционных  программ,  включаются  в  состав  расходов  бюджета  соот-
ветствующего уровня. Часто финансируются программы, которые имеют приоритетное значение для 
развития отрасли, региона или государства. 
При  бюджетном  финансировании  государство  может  стать  участником  предприятия,  приобретая 
долю в уставном капитале, может выступить гарантом, а также предоставить бюджетный кредит. 
Проектное финансирование - метод финансирования инвестиционного проекта в виде предос-
тавления долгосрочного кредита, при котором основным источником уплаты долга являются денеж-
ные потоки проекта, которые будут сгенерированы в будущем. 
Обязательное  условие  предоставления  кредита  на  принципах  проектного  финансирования  - 
вложение  собственных  средств  инициаторами  проекта  в  размере,  как  правило,  не  менее  25-30%  от 
стоимости самого проекта. 
Часто при проектном финансировании оперируют понятием "проект", тогда как, например, при 
коммерческом кредитовании или инвестиционных кредитах оперируют понятием "заемщик". Это не 
говорит  о  том,  что  при  принятии  решения  о  кредитовании  проекта  не  оценивается  сам  заемщик, 
просто его оценка является составной частью в общей оценке проекта. 
Отличием  проектного  финансирования  от  других  методов  финансирования  инвестиционных 
проектов является наличие широкого круга участников. Обязательными участниками являются ини-
циаторы проекта, инвесторы, кредиторы и проектная компания. Также в процесс могут быть вовле-
чены  лизинговые,  инжиниринговые,  юридические,  страховые  компании,  государственные  органы, 
поставщики сырья и материалов, покупатели, подрядчики. 

262 
 
Наличие  большого  количества  участников  позволяет  диверсифицировать  риски.  Таким  обра-
зом, ответственным за каждый риск становится тот участник, у которого есть больше возможностей 
точно рассчитать риск и предпринять меры по его минимизации. 
Каждый из методов финансирования по-разному влияет на результаты от реализации проектов. 
Часто эффективным является использование нескольких методов одновременно, использование, так 
называемого, смешанного финансирования. 
 
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ 
1. Программа «Дорожная карта бизнеса-2020» 
2.  Ивасенко  А.  Г.,  Никонова  Я.  И.  Инвестиции:  источники  и  методы  финансирования.  –  М.  : 
Омега-Л, 2009. – 491 с. 
3. Игонина Л.Л. Инвестиции:  учеб.  пособие.  М.:  Юристъ,  2012.  –  480  с. 
 
 
 
ӘОЖ 338.24.01 
 
ЭТНОТУРИЗМНІҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ ЖӘНЕ ДАМУ БОЛАШАҒЫ 
 
г.ғ.к., доцент Актымбаева Ә.С., аға оқытушы Кожахметова Н.С., аға оқытушы Ошанова Г.А. 
Алматы технологиялық университеті, Алматы қ., Қазақстан Республикасы 
E-mail.ru: aina_oshanova@mail.ru 
 
Ішкі және сыртқы туризм саласында этнотуризмнің алатын орны ерекше. Халықтың тарихы тек 
жазбаша  мәліметтерде  ғана  емес, сонымен  қатар халықтың  салт  дәстүрінде,  қоршаған  әлемге деген 
кӛзқарасы  мен  діни  сенімінде,  еңбек  құралдары,  тағамы,  киімі  мен  үй  жайында,  бұрынғы  тұрақта-
рының мен зираттардың жанында қалған тарихи ескерткіштерінде, аңыз әңгімелері мен жыр дастан-
дарынан  т.б.  да  кӛрініс  тауып,  сақталады.  Яғни,  сол  этноспен  жасалынып,  оны  басқаларынан  ерек-
шелейтін барлық мәдениет кешенін атауға болады. Тек этнографиялық тәсілдермен ғана аталған жол-
дар арқылы халықтың ӛткен жолын қалпына келтіруге болады.  
Халықтың материалды және рухани мәдениетімен жеке танысу үшін туристік компаниялар эт-
нографиялық экскурсияларын ұсынады. Этнографиялық экскурсиялар ол белгілі бір этностың қалай 
тұрғанын, қалай киініп, тамақтанғанын, нені ұнатқандығын кӛріп, зерттеуге болатын музейлерге бару 
болып  табылады.  Басқа  халықтардың  мәдениетін  зерттеп,  білу  заманауи  жаһандану  заманында 
адамдарды біріктіріп, бір бірін жақсырақ түсіну үшін қажет. 
Этнографиялық туризм деп – негізгі мақсаты белгілі бір территорияда ӛмір сүретін немесе ӛмір 
сүрген  халықтың  мәдениетін,  архитектурасын,  тұрмыс-салтын  т.б.  ерекшеліктерін  тану  болып 
табылатын этнографиялық объектілерге бару, саяхат ұйымдастыруды атайды. Этнографиялық туризм 
ретінде негізгі мақсаты қазіргі уақытта немесе әлдебір кезеңде белгілі бір территорияда мекен еткен 
этностың  мәдениетін,  архитектура,  халықтың  тұрмысы  мен  дәстүрін  тану  үшін  этнографиялық 
объекттерге бару болып табылатын танымдық туризм түрі түсіндіріледі. Заманауи жүйеленген ӛмірде 
адам  ӛзін  тауып,  сәйкестендіруге  тырысады,  ол  ӛзін  ерекше  тарихы  бар  адам  ретінде,  басқаларға 
ұқсамайтындығын сезіну үшін ӛзінің түп тамыры мен арғы тектері жайлы кӛбірек мағлұмат алғысы 
келеді.  Ал  басқа  мәдениет  пен  этникалық  ерекшеліктерді  танып  білу  оған  кӛпжақты  әлемнің  және 
әрқайсының  ӛзіндік  ерекшеліктері  бар  халықтардың  кӛрінісін  жасауға  кӛмектеседі.  Этникалық 
туризм тығыз қатынастарға, бұл халықтар ӛкілдерінің алмасуына, олардың мәдениеттерінің әлемдік 
мәдени мұра тізіміне енуіне септігін тигізеді /1/. 
Этнографиялық туризмге байланысты ғылыми жұмыстар мен зерттеулер тек соңғы кездерде ға-
на  қолға  алынып  отырғандықтан  және  басқа  туризм  түрлерімен  салыстырғанда  жаңа  түр  балған-
дықтан  оның  теориялық  негіздері  әлі  жұтаңдау  және  бекітілген  анықтамалар  толық  емес.  Әр  түрлі 
әдебиет кӛздерінде берілетін анықтамалар әртүрлі болып отыр: бірінде оны «экологиялық туризм ба-
ғыты» деп қарастырса, бірінде «танымдық туризм түрі», бірінде «тарихи туризм бӛлігі» деп атайды.  
Этнографиялық  туризмнің  басым  мақсаттарына  қарай  мынадай  бағыттарын  қарастыруға 
болады (кесте 1). 
 
 
 
 

263 
 
1 кесте – Этнотуризмнің турисітк бағыттар (автормен құрастырылған) 
 
Этнотуризм түрі 
Негізгі мақсаты 
Тамашалайтын объектілері 
Этникалық туризм 
Халықтың  тұрмыс  салтын,  ӛмірін, 
дәстүрлі  шаруашылығын,  шеберлері 
мен  ұлттық  бұйымдарын,  спорты  мен 
музыка  ӛнерінің  т.б.  туындыларын 
тамашалау. 
Этноауыл,  этнокешендерге,  жергілікті 
халықтың дәстүрлі үйлеріне бару. 
Аборигенді туризм 
Жергілікті 
этнос 
ӛкілдерінің 
қатысуымен  ӛтетін  халықпен  танысу  іс 
шаралары. 
Әлі  күнге  дейін  бұрынғы  дәстүр 
бойынша 
тұрып 
келе 
жатқан 
халықтардың, 
этностардың, 
кейбір 
жабайы тайпалардың тұрақтарына бару. 
Сафари 
немесе 
джиппинг 
Халықпен  стационарлы  түрде  емес, 
әртүрлі  тарихи  маңызы  бар  жерлерді 
белгіленген 
маршрут 
бойынша 
тамашалап танысу. 
Мысалы  «ҰЖЖ  бойымен»  немесе 
«Шыңғыс  ханның  жорықтары  болған 
жерлерге» 
немесе 
«ежелгі 
сақ 
тұрақтары»  деген  сияқты  тақырыпты 
саяхаттар. 
Мәдени 
этнографиялық 
туризм 
Ұлтпен немесе этноспен мәдени мұрасы 
арқылы, сурет, қолӛнер, би, театр, опера 
т.б. ӛнерімен танысу. 
Мұражай,  ұлттық  театрлар,  атақты  ұлт 
ӛкілдерінің  концерттеріне  бару;  ұлттық 
мейрамдар  мен  спорттық  жарыстарға 
арнайы келу. 
Этноэкологиялық 
туризм 
Халықтың 
тарихымен, 
бұрынғы 
ӛмірімен 
табиғатта 
ұалдырылған 
ескерткіштері арқылы танысу. 
Тастардағы  суреттер,  ежелгі  тұрақтар, 
оба,  қорымдар,  жұмбақты  құрылыстар, 
табынушылық жерлері т.б. бару. 
Агроэтнотуризм 
Ауылдарға 
барып, 
сол 
ауылдың 
жергілікті  халықымен  бірге  дәстүрлі 
ӛмірін  сүріп,  бірге  шаруашылыпен 
айналысу арқылы этноспен танысу. 
Тұрғын  ауылдар,  дәстүрлі  отбасылар, 
шаруа  қожалықтары,  фермалар,  ранчо 
т.б. 
Ностальгиялық  
туризм 
Адамдардың,  кӛбінесе  туған  жерінен 
алыс  кеткендердің  ӛз  тарихын  еске 
түсіру 
немесе 
білу 
үшін 
туған 
жерлеріне бару. 
Тарихи  отаны,  бұрынғы  ауылы,  немесе 
этносының 
тығыз 
шоғырланған 
жерлеріне бару. 
Тарихи 
этнографиялық 
туризм 
Ата  тектері  жайлы  ақпарат  алу  үшін 
тарихи  объектілерге  бару,  зерттеулер 
жүргізу, экспедицияларға қатысу. 
Бұрынғы  жерлеу  орындары,  соғыс 
болған  жерлер,  ұорым,  обалар,  ескі 
қалашықтардың 
орны, 
аспан 
асты 
музейлерге т.б. бару. 
 
Этнотуризм  бағытының  теориялық  түрде  зерттелуінің  толықсыздығына  қарамастан,  оның  бизнес 
ретінде әлем бойынша қарқынды дамып жатқандығын келесі мысалдардан кӛруге болады (кесте 2) /2/: 
Соңғы кездерде Қазақстанда туризмді этнографиялық түріне  бағыттау қажеттілігі жайлы кӛп-
теп  айтылып  келеді.  Қазақтар  (монғолдар  мен  бедуиндермен  қатар)  ірі  заманауи  кӛщпелі  халық-
тардың  бірі.  Отырықшы  этностар  ӛкілдері,  туристер  үшін  қызығушылық  тудыратын  да  осы  факт. 
Елдің  кӛшпелі  ӛткені  мен  қазіргісіне  қолӛнер  бұйымдары,  ӛзіндік  ұлттық  тағамдары,  дәстүрі  кӛңіл 
аудартады.  Туризмның  экстремалды  түрінің  ішінде  туристер  арасында  сұранысы  жоғары  ұлттық 
аңшылық түрлері болып отыр – бүркітпен, қырандармен және қазақтың тазы иттерімен аңға шығу /3/. 
 
2 кесте – Этнографиялық туризм формалары /2/ 
 
Этнографиялық туризм формалары 
Этномұражайлар 
Аспан асты мұражайлары 
Этноауылдар 
Саны  ӛте  кӛп,  әрбір 
мемлекеттердің  әрбір 
қаласында  дерлік  бар, 
олар  ұлтқа,  ұлттың 
ерекше  бір  бұйымына, 
тарихи  оқиғасына  да 
арналуы мүмкін. 
Швецияда  –  Скансен,  Ресейде 
– Кижи, Ұлыбританияда- Black 
Country 
Living 
Museum, 
Данияда  -  Den  Gamle  By, 
Норвегия  Ұлттық  мұражайы, 
Nederlands  Openluchtmuseum – 
Нидерландылық  аспан  асты 
мұражай  т.с.с.  Қазақстанда 
атақты Түркістан, Тараз т.б. 
Египед,  латынамерикалық  сафари,  жабайы 
тайпалар  тұрақтарына  бару  (бедуиндер,  үнді 
тайпалары, 
Амазония 
тайпалары 
т.б.), 
солтүстік  Үндістан,  Солтүстік  Тайланд, 
Аустралияның  ішкі  аудандары  мен  Мұхит 
аралдарына сапарлар, Солтүстік және Шығыс 
Еуропа  елдерінің  костюмделген  шоумен 
ұлттық  ауылдарында  қарсы  алуы  т.б. 
Қазақстанда 
(Алматы 
обл) 
«Нұра», 
Еңбекшіқазақ  ауд  «Бақанас»,  Талғар  ауд 
«Беснайза», Қарасай ауд«Ауыл тау» т.б. 

264 
 
Мамандардың пікірі бойынша Қазақстанға шетелдіктерді тарту үшін сапар жайлы жаман пікір 
қалдыртатын  ыңғайсыздықтарды  жойып,  бірақ  елге  сай  экзотикалылығын  сақтап  қалу  қажет. 
Мысалы:  киіз  үйді  орнату  керек,  бірақ  оның  ішіне  кондиционер  немесе  душ  жасақтап  қойған  жӛн, 
себебі  экзотикалық  ыңғайсыздық  жағдайында  бірнеше  күннен  соң  қызығын  жоғалтуы  да  мүмкін. 
Ӛзін кӛшпелі болып сезіну де кӛпті қамти алады: туристер қазақтың алыс ауылына барып, шабанмен 
бірге  мал  бағып,  айранның  қалай  жасалатынын  қарап,  аңға  шығып,  отта  ӛзіне  тағам  тайындап, 
қазақша ән тыңдап, жергілікті халықпен аудармашы арқылы сӛйлесер еді.  Сапардан келіп туристер 
сатып  алынған  заттарын  кӛрсетіп,  этностар  туралы  кӛрген  білгенін  баяндайды.  Мұның  барлығы 
қосылып,  әртүрлі  этностар  арасындағы  толеранттықты,  бір-біріне  деген  құрмет  пен  достастықты 
арттыруға ықпалын тигізеді. 
 
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 
1. Чумаков К. Этно-экологический туризм в сохранении природного и культурного наследия. - 
М., 2006. - 210 б. 
2. Шмелев В.Г. Музеи под открытым небом: очерки истории возникновения и развития. - Киев, 
1983. - 119 б. 
3. http://news.youroute.ru/2012/05/25/etnoturizm-v-kazahstane-stavka-na-kochevnikov/ 
 
 
 
ӘОЖ 338.48(574) 
 

жүктеу/скачать 9,7 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: