Міреев, Ж. Темірбеков эпидемиология Жалпы эпидемиология 1 т о м алматы жоғары аттестациялық комиссияның баспа орталығЫ 2000

Цитомегаловирусты 

инфекция 

Вирусты  сүйелдер 

Москиттермен  берілетін: 

Паппатачи  кызбасы

Гепатит  В 

Гепатит  С 

Гепатит Д 

А И В-инфекциясы 

Цитомегаловирусты 

инфекция 

Вирусты  сүйедцер

Ласса  кызбасы 

Ящур

окопты  кызба 

қайталама  бөртпе  сүзек 

бөргпе  сүзек

бругиоз

вухерериоз

с ы р т қ ы  қ а б а т  и н ф е к ц и я л а р ы :

Беджель

Үнді  висцералды

Актиномикоз

Гонорея

лейшманиозы

Кандидоз

Донованоз

Тері  лейшманиозы Антропонозды

Стафилококк  инфекциясы

(калалық тип)

микроспория

Мерез

Трихомониоз

Антропонозды

Трахома

трихофития

Хламидиоз

Эпидермофития

Зөр  шыгару-жыныстық

Шанкроид

Анкилостомидоздар

Онхоцеркоз

Стронгилойдоз

Шистосомоздар

3 О  О Н О З Д А   Р 

і ш е к  и н ф е к ц и я л а р ы :

Ботулизм

Балантидиоз

Бруцеллез

Криптоспаридоз

Ішек  иерсиниозы

Хламидия  инфекциясы

Кам п ил обакте р и ез

Лептоспироздар

Листериоз

Мелиойдоз

Некробациллоэ

Псевдотуберкулез

Сальмонеллездер

Токсоплазмоз

Альвеококкоз

Ан ги остро н гил иоз

Апизокиоз

Дифиллобатриоз

1шск  капилляриозы

Өкпе  капилляриозы

Бүйрек  капилляриозы

Клонорхоз

Описторхоздар

Тениаринхоз

Тениоз

Трихинеллез

Трихостронгилиоз

Фасцилиоздар

Эхинококкоз

9-кестенің  жалгасы 

5

т   ы  н  ы  с  а л  у   ж  о л   д а р   ы 

и н ф е к ц и я л а р ы :

Марбург  жөне 

Эбола  кызбасы 

Маймыл  шсшсгі 

Лимфоцигарлык 

хориомснингит

Орнитоз

Зоонозды  туберкулез

қ  а  н  и н ф е к ц и я л а р ы :

Масамен  берілетін:

Денге  кызбасы 

Рифт  алқабының  кызбасы 

Сары  кызбасы 

Синдбис  кызбасы 

Чикунгунья  кызбасы 

Жапон  кызбасы 

Сент Луис  энцефалиті 

Жапон  энцефалиті 

Венесуэль жылқы  эндефалиті 

Батые  жылкы  энцефалиті 

Кенемен  берілетін:

Қырым-Конго 

геморрагиялык  кызбасы 

омбы  геморрагиялык 

кызбасы

Ыстык  кол  кызбасы 

Кемерова  кызбасы 

Кене  энцефалиті  (еуропалық 

жөне  киыршыгыс  түрі)

Бүргемен  берілетін:

Шыбынмен

Риккетсиоз

берілетін:

Оба

Африкалык

Кенемен  берілетін:

трипаносомоз

Лайма  ауруы

Бүргемен берілетін:

Ортаазиялык  боррелиоз

Америкалык

Ортатеңіз  кене  кызбасы

трипаносомоз

Ку  қызбасы

Кенемен  берілетін:

Жаргактау теңбіл  кызбасы 

Цуцучамугнн  кызбасы 

Солтүстік Азия  кене  сүзегі 

Квинсленд сүзегі 

Кене  сүзегі 

Туляремия

бабсзиоз

Қүтыру

Паравакцина

с ы р т к, ы  к; а б а т  и нфе к ция л а р ы:

Капноцитофагия

Ш ығысафр и кал ық Зоонозды

Қатерсіз лимфоретикулеэ

висцеральны

микроспория

Пасте реллез

лейшманиоз

Зоонозды

Сап

Тері  лейшманиозы трихофития

Түйнсме

Лейшманиоз

Содоку

(мексикалық,

Сіреспе

бразиялық)

Стрептобациллез

Шалейіт,  ауыл типті

Чинга

Эризипелоид

тері  лейшманиозы

С А П Р О Н  0 3 Д А Р  

І ш е к  и н ф е к ц и я л а р ы :

Bac.cereus  пен  тамақтан

Бірінші

улану

акатнамбепті

Clostridia  perfringeus

менингоэнцефалит

гіен  тамақтан  улану

т ы н ы с   а д у   жо л д а р ы  

Легионеллез

и н ф е к ц и я л а р ы :

Адиаспиромикоэ

Аспергиллез

Бластомикоз

Америкалық

гистоплазмоз

Коксидиоидоэ

Криптококкоз

Накордиоз

Паракокци-

диоидоз

с ы р т  қ ы  қ а 6 а п

и н ф е к ц и я л а р ы

Газ  гангренасы

Споротрихоз 

Хромобл асто м и коз

Эрине,  жұқпалы  ауруларды топтастыру проблемалары жогарыда 

айтылған  мағлуматтармен  шектелмейді.  Болашақта оған  өзгерістер, 

толықтырулар  қосылуы  өбден  ықтимал.

Осы  жерде  Л.  В.  Громашевский  (1947)  айтқан  бір  сөзді  келтіре 

кетейік:  “Жүқпалы ауруларды тиімді топтастыру тек эпидемиология 

гылымының жоғары жетістіктерінің түжырымы ғана емес және оның 

үстіне  бүл  эпидемиологиялық  қадағалауды  жоспарлауда,  тіпті,  ин- 

фекцияны  біржола жоюда  керекті  теориялық әдіс”.

Өз бетінше дайындауга арналган сурақтар

1.  Жүқпалы ауруларды топтастырудагы басты  принциптерді атаңыз?

2.  JI.  В.  Громашевский усынган берілу механизма бойынша жасалган топ- 

тастырудың тиімді жагы мен осал жақтарын мысалдар келтіре сипаттаңыз.

3.  Қоздыргыштың  экологиясы  принципімен  жасалатын  топтастыруга 

сипаттама беріңіз.  Эпидемиялық процестің даму схемасын  әртурлі ауруларды 

топтастыру барысында көрсетіңіз.

4.  Зооноздар  мен  сапроноз  ауруларындагы  эпидемиялық  процестің  даму 

механизмдерінің  ерекшеліктерін  сипаттаңыз және  осы  ерекшеліктерге қарай 

топтастырудың эпидемиологиялық принциптерін атаңыз.

5.  Ю.  В.  Литвин,  Э.  Н.  Шляхов  усынган  экологиялық-эпидемиологиялық 

топтастырудың артықшылыгын сипаттаңыз.

6. 

Б.  Л.  Черкасский  усынган  жан-жақты  топтастырудың  басқалардан 

ерекшелігін  көрсетіңіз.

13-тарау

ЭПИДЕМИОЛОГИЯНЫҢ  ЖАЛПЫ  ЖӘНЕ  ЖЕКЕ  ЗАҢДАРЫ

I.  Қоздырғыштың  организмде  орналасуы,оның  индивидтен  ин- 

дивидке  берілу  механизмі  бір-бірімен  тығыз  байланысты,  табиғатта 

үзілмейтін  оқиға,  оның үстіне  ол  өрбір жүқпалы  аурудың  эпидеми- 

ялық процесінің талассыз болатын себебі (Л.  В.  Громашевский,  1949).

II.  Патогендік микробтың организмде өзіне тән  орналасуы бола- 

ды және оның беріліс механизмі б(р-біріне сәйкес өзара қарым-қаты- 

наста  болады.  Бүл  екі  қүбылыстың  тығыз  байланыстылығы  эпиде- 

миялық  процесті  дамытады  (И.  И.  Елкин,  1973).  Бүл  заң  тек  қана 

антропоноздык  жүқпалы  ауруларға төн.

142

III.  Қоздырғыпггың организмде өзінс төн орналасуы жөне  соған 

сөйкес  бсрілу  механизмі  қоздырғъшггың  нсгізгі  би олотялы қ  қа- 

сиетгерінің жиынтығьш, яғни оның күрделі, объективті белгісін анық- 

тайды.  Бүл  белгі  адамның  жүқпалы  ауруларын  үтымды  жіктеудің 

негізін  қүрайды.  Осыған  сөйкес  барлық  жүқпалы  аурулар  4  топқа 

бөлінеді:  1.  Іш ек  инфекциялары;  2   Тыныс  жолдар  инфекциясы; 

3.  Қан  инфекциясы;  4.  Сыртқы  қабат  инфекциясы  (  Л.  В.  Грома- 

шевский,  1949).

IV. Эпидемиялық процестің пайда болып сақталуы тек қана оның 

үш  қозғаушы  күші  қосылғанда  ғана  болады:  1.  Инфекция  қоздыр- 

ғьгшы  көзінің  болуы;  2.  Берілу  механизмінің  іске  асуы;  3.  Халықта 

бүл инфекцияны қабыдцаушылықтың болуы (Л.  В.  Громашевский).

Бүл  заңцы  кейінірек  И.  И.  Елкин  (1973)  толықтырды:  өзара 

қарым-қатынасты үзгенде немесе элементтердің біреуін бөлектегенде 

эпидемиялық процесс тоқтайды.

V.  Эпидемиялық процестің негізгі қозғаушы күштері оның сан- 

дық, сапалық өзгерістерін аныктайды, ал олар (өз кезегінде) нақтылы 

тарихи,  өлеуметтік жөне  георафиялық факгорлардың өсеріне  үшы- 

раған  міндетті  үш  қүрамының  (инфекция  көзі,  беріліс  механизмі 

жөне  қабылдаушылық)  өрекеггестігінің жиынгығы  болады.  Эпиде- 

миялық процесті  күшейгуге  қаты саш н әлеуметтік жағдай  мен  гео- 

рафиялық ортаның өсері біржакты емес. Бүл процесті қоғамньщ мақ- 

сатты  қимылына сәйкес  қадағалап,  өзгертуге  болады  (Л.  В.  Грома­

шевский,  1949).

VI.  Эволюция  барысында қалыптасқан  биоценоз  (патогенді  па- 

разиттер,  тірі  тасымалдаушылар,  хайуанат-донорлар)  ішіндегі  түр- 

лердің  өзара  қарым-қатынасына  байланысты  жүқпалы  аурулардың 

табиғи  ошақтары  адамға  байланыссыз  пайда  болып,  түрақтайды; 

аумақ  түрғысынан  олар  георафиялық  ландшафгың  белгілі  учаске- 

лерімен,  яғни  олардың биологиялық топтарымен байланысты.

Адамның  қоздырғыштарды  жүқгыруы  оның  өдейі  қорғаныссыз 

валенгті жағдайдагы табиғи ошақта болуымен байланысты, яғни қоз- 

ды ргаппары бар хайуанат-иелері мен тасымалдаушы буынаяқтылар- 

дың эпидемиологиялық белсенді  кезеңіне.

Ауыл шаруашылық (үйдегі) жануарлар, синантропты кеміргіштер 

кейбір  табиги-ош ақтық  инфекцияларды  жабайы  табиғаттан  адамға 

жеткізуге себебші  болуы мүмкін.

143

VII. 

Алдын  алу жөне  эпидемияға  қарсы  шаралар төмендегілерге 

багытталуы  тиіс:  —коздыргыштың  көзін  жоюға  (оңашалау  немесе 

зарарсыздандыру);  -   патогенді  қоздыргыштың берілу жолдары  мен 

механизмін үзуге; халықтың қабылдамаушылыгын құруға.  Бүл мақ- 

сат  эпидемияга  қарсы,  санитарлық-гигиеналық,  алдын  алу  жөне 

үйымдастыру шараларын  іске  асыру арқылы  орындалады.

Ж үқпалы  аурулардың  алдын  алу,  олармен  сырқаттанушылықты 

азайту  немесе жою  шаралары жүйесінің  негізін,  күрделі,  эпидемио- 

логиялық жағдайды жөне әрбір жүқпалы аурулардың ерекшелікгерін 

ескеріп,  басты  шараларды  іске  асыратын  принцип  қүру  керек.

Эпидемиялык процестің  әлеуметгік-экологиялык  заңдары 

(Б.  Л.  Черкасский,  1984)

Эпидемиялык процестің өзіне төн  пайда болу, даму жөне тоқтау 

зандары  бар,  олар  табиғат  пен  қоғамның  жүйелі  бірлігінің  жалпы 

заңцарына бағынады.

Эпидемиялық процестің биологиялық (экологиялық) және өлеу- 

меттік  факгорлардың  өзара  өрекеттесігінің  объективтік  зандылық 

сипатын  үғыну  эпидемиологияның  жалпы  өлеумеггік-экологиялық 

зандарьш  түжырымдауға  мүмкіндік  береді.  Оларды  биологиялық 

немесе  алеуметтік  деп  атауға  болмайды,  өйткені  олардың  кешенді 

биоәлеуметтік сипаты  бар.

Бірінші заи -  эпидемиялык процестің биологиялық пен өлеумет- 

тіктің бірлестік  заңы.

Эпидемиялық  процестің жүйесі  өзінің  қүрамдас,  занды  керекгі 

екі:  биологиялық  (эпидемиологиялық  экожүйе)  және  өлеуметтік 

(қоғам өмірінің жергілікті,  аймақты жөне  әлемдік табиғаггық-өлеу- 

меттік жағдайлар)  қосалкы жүйенің өзара әрекеті ретінде туып,  жү- 

мыс істейді. Осы екі кіші жүйенің өрекеттестігі эпидемиялык, процесті 

тудырады,  ал олардын бар болуы жөне белгілі бір жағдайы осы өзара 

өрекетгестікгі  іске  асырудың  қажетті  шарты  болып  табылады.  Егср 

биологиялық  кіші  жүйенің  ішінде  үзіліс  болса  немесе  оның  өлеу- 

меттік  кіші  жүйемен  байланысы  бүзылса,  оңда  эпидемиялык  процес 

жоқ болады.

Екінші  зан  — эпидемиялык  процестің  жүйесіндегі  биологиялык 

жөне  өлеумегтік функциялар  аракатынасының  заңы.

144

Әлеуметтік үйымдасқан қоғам эпидемиялық продестің биологи- 

ялық  кіші  жүйесінің  экологиялық  ортасы  болып  табылады,  ягни 

эпидемиологиялық экожүйе, оның үстіне өлеуметтік кіші жүйе био- 

логиялық кіші жүйемен байланыста басты роль атқарады. Дегенмен 

бүл  өзара  өрекеттестікте  биологиялық  кіші  жүйе  өрекетсіз  емес,  ол 

өз  кезегінде  өлеуметтік  кіші  жүйеге,  яғни  қоғамға  ыкпал  етеді.

Үшінші заң  — эпидемиялық процесте биологиялық кіші жүйенің 

өлеуметтік  кіші  жүйеге  сөйкес  келу заңы.

Әрбір нақты өлеуметтік жағдайға эішдемиологиялық экожүйенің 

нақты жағдайы  сөйкеседі.  Әлеуметтік кіші жүйе  стихиялық (халық- 

тың түрмыстық жөне өндірістік өмір жағдайлары), мақсатгы (жалпы 

алдын  алу  шаралары)  өсерлерінің  түрі  мен  пөрменділігінің  өзгеруі 

биоогиялық жүйенің функциялық-морфологиялық қүрамының сан 

жөне  сапа  жағьшан  өзгеруіне  өкеліп  соғады.  Бүл  заң  эпидемиялық 

процестің эволюциялық дамуының түрақты механизмін сипаттайды.

Төртінші 

заң — эпидемиялық процесс жүйесіндегі тіке жөне  кері 

байланыстар  заңы.

Ғылыми-техникалық прогресс барысында эгшдемиялық процестің 

қоғамға  зиянды  өсері  қанша  көп  болса,  яғни  аурудың  өлеуметтік- 

экономикалық маңызы жоғарырақ болса,  соғүрлым осы өсерді  бей- 

тараптандыру  немесе  жоюды  күшейту түріңде  қоғамның жауап  ре- 

акциясы пәрменді болады. Биологиялық кіші жүйені мақсатты түрде 

басқаруға бағытталған шараларға оның жауап реакциясы алеуметтік- 

экологиялық  ортаның  өзгерген  жагдайына  бейімделуі  болып  табы­

лады,  соның  нөтижесінде  өлеумеггік  экожүйе  деңгейінде  аурудың 

әлеуметтік-экономикалық маңыздылығы  төмендейді.

Бесінші  заң  -   эпидемиялық  процестің  жүйелік  ұйымдасқан- 

дық заңы.

Эпидемиялық  процестің  жүйелік  бірлігі  оның  барлық  деңгей- 

лерінің,  кіші жүйелерінің жөне  элементтерінің заңды және түрақты 

өзара өрекетгестігінде  көрінеді.  Әр деңгейдегі сандық және сапалық 

өзгерістер  басқа  қалған  деңгейлердің  жүмысына  өсер  етеді.  Сон- 

дықтан,  егер  жаппай  алдын  алу  жүмыстары  жоспарланғанда,  дай- 

ындалғанда,  іске  асырылғанда  осы  қимылдарға  сөйкес  пайда  бола- 

тын  бейімделу  процестері  ескерілмесе,  қажетті  тиімді  нөтижелерге 

жету  мүмкін  емес.

145

Әлеуметтік-экологиялық  концепцияның  негізгі  ерекшсліктері: 

Л.  В.  Громашевский  жөне  басқа да  элидемиологтар 

түжырымдаган 

эпидемиялық процесс туралы классикалық ілімді ескеру, эпидемио- 

логиялық  құбылыстарды  талдауда  экологиялық  көзқарас,  эпиде- 

миялық процестің функциялық-морфолош ялық құрамын ашу үшін 

жүйелік өдісті жөне ақпаратгарды пайдалану; эпидемиялық процес- 

те  биологиялық  жөне  өлеуметтік  өзара  қарым-қатынасты  ғылыми 

түрғыдан  қарау;  оны ң  кейбір  жағдайларын  эпидем ияға  қарСЫ 

төжірибеде, мысалы, эпидемиологиялық қадагалаудың тиімді жүйесін 

қүру  кезінде  пайдалану болып табылады.

I l l  БӨЛІМ

ЭПИДЕМИОЛОГИЯЛЫҚ  ҚАДАҒАЛАУ ЖҮЙЕСІ: 

ЭПВДЕМИОЛОГИЯЛЫҚ ТАЛДАУ ЖӘНЕ 

ЭПИДЕМИОЛОГИЯЛЫҚ ДИАГНОЗ

Осы бөлімдегі мағлүматтарды баяндаудың мақсаты — эпидемия- 

лык процестің көрінісін талдау, эпидемиологиялық диагноз қою және 

қадағалау процестерінің  методологиялық негізін  меңгеру.

Студенттер  мен мамандар төмендегілерді білуі  қажет:

•  эпидемиологиялық талдаудың өдістемелік негізі, оның түрлері, 

эпидемиологиялық жағдайды  анықтаудағы талдаудың орны;

•  қауырт және ретроспекгивті эпидемиологиялық талдаулардың 

багыты,  мазмүны және  негізгі бөлімдері;

•  эпидемиологиялық диагноз түсінігі,  диагноз қоюдың методо- 

логиялық  негізі,  оның  түрлері  жөне  эпидемиологиялық  қадағалау, 

эпидемияның алдын  алу шараларын іске асыруды;

•  эпидемиологиялық  семиотика,  диагноз  қою  техникасы,эпи- 

демиогиялық диагноз қоюдағы ойлау процесгерінің әдістемелік негізі;

•  эпидемиологаялық  кадағалаудың  басты  мақсаты,  өдістемелік 

негізі,  түрлері;

•  эпидемиологиялық қадағалаудың індетке қарсы шаралары мен 

аурудың алдын  алуды  іске  асыруды.

Студенттер  мен  мамандар төмендегілерді  істей  білуі қажет:

•  статистикалық  өдістерді  эпидемиологиялық  талдау  жасауда 

пайдалану;

•  ретроспективті  эпидемиологиялық талдау жасай  білу;

•  қауырт  эпидемиологиялық  талдау  барасында  эпидемиялық 

ошакты  тексере  білу;

•  эпидемиологиялық  диагноз  қоюдың  негізіне  сүйеніп,қауырт 

және  ретроспекгивті диагноз  қоя  білу;

•  эпидемиологиялық қадағалау жүмысын  үйымдастыра білу.

Ютаптың  алдыңғы  бөлімдерінде  баяндалғандай,  эпидемиялық

процесс эпидемиология пөнінің зерттеу объекгісі болғандыктан жөне

147

оның күрделі,  көп деңгейлі,  сонымен қатар түгас өлеуметтік-биоло- 

гиялық  қүбылыс  екенін  сскере  отырып,  ол  нсгс,  неліктен,  қалай 

пайда  болады  деген  сүрақтарға  хауап  іздеу  керек.  Осы  сүрақтарға 

жауапты  эпидемиологиялык  талдау  барысында  эпидемиологиялық 

диагноз  қою  арқылы табуға  болады  жөне  эпидемиологиялык  қада- 

ғалау жүйесін  іске  асыруга мүмкіншілік туады.  Тек осы  атқарылган 

жүмыстардың  нәтижесіне  сүйене  отырып,  індетке  қарсы  шаралар 

мен  инфекцияның алдын  алу өрекеттерін тиімді  атқаруга  болады.

Эпидемиялық  процестің  байқалуын  талдау,  диагноз  қою  жөне 

қадағалау  процестері  бір-бірімен тығыз  байланысты  болгандыктан, 

эпидемиология пөнінің осы тармақтарын бірге қарауды дұрыс көрдік.

Жоғарыда айтылғаңцай,  эпидемиялық процесс күрделі қүбылыс 

болғандықтан,  оны  зертгеу  процесі  де  өр  түрлі  деңгейден  түрады. 

Оның бір-бірімен байланысын төменде көрсетілген схемадан байқауға 

болады.

Осы схема бойынша эпидемиологиялық жағдайға* диагноз қою (3)

1

2

3

4

1.  Індетке  қарсы  шаралар  мсн  инфекцияның  алдын  алу  өрекетгері 

(эпидемиологиялык тскссру);  2.  Эпидемиологиялык  кадагалау,

3.  Эпидемиологиялык диагноз  кою;  4.  Эпидемиологиялык  талдау.

11-с  х е  м  а.  Элндемиялык талдау,  диагноз қою,  кадагалау ж м е карсы  тя р я м р

"Эпидемиологиялык жағдай” немесе “эпидемиялық жагдай” дсген түсініктердің 

айырмашылыгы бар.  Егер инфекциялық процесс эпидемия түрінде көрінсе,  “эпиде- 

миялык  жагдай”  дейміз,  инфекцияның  жалпы  керінуін  (спорадиялық  жагдайын) 

“эпидемиологиялык  жагдай”  деп  багалаймыз.  Мысалы,  грипптің  эпидемиясы  6о- 

лып  жатса,  “эпидемиялык  жагдай”,  ал  кандай  да  болсын  инфекцияның  жалпы 

көрінісін  “эпидемиологиялык жагдай"  дейміз.

148

жүқпалы  ауруларды  эпидемиологиялық  қадағалау  жүйесінің  (2) 

бөлігі  болып  саналады және  олардың алдын  алу мен  күресу  шара- 

лары н  аңықтайды.  Сол сияқты эпидемиологиялық талдау (4)  эпи- 

демиологиялық диагноз қою (3)  үшін қажет,  сондықтан ол соңгы- 

сының  бөлігі  болып  саналады.  Осы  бөлімдердің түпкі  мақсаты  -  

жүқпалы  аурулармен  күресу  жөне  оларды  болдырмау  шараларын 

іске  асыру (1).

Бүл бөлімде эдидемиялық процестің көріністері неге болды (эпи- 

демиологиялық  талдау),  қалай  анықтау  керек  (эпидемиологиялық 

диагноз),  не  істеу  керек  (эпидемиологиялық  қадағалау)  жөне  қан- 

дай өрекеттер атқарылуы керек (індетке қарсы алдын алу шаралары, 

ягни  эпвдемиологиялық тексеру) деген  сүрақтарға жауап  қайтары- 

лады, яғни эпидемиялық процестің шым-шытырық себептік-салдар 

байланысын, қатынасын шешуге үмтыламыз. Бүл жүмыс эпидемио­

лог-маманның ең негізгі  нысанасы жөне міңдеті болып саналады.

14 тарау

ЭПИДЕМИОЛОГИЯЛЫҚ ТАЛДАУ:

ОНЫ Ң ТҮРЛЕРІ,  МАҚСАТЫ,  МІНДЕТТЕРІ.

РЕТРОСПЕКТИВИК ЭПИДЕМИОЛОГИЯЛЫҚ ТАЛДАУ

Ретроспекгивтік талдау дегеніміз  өткен  кезеңдердегі  эпидемия- 

лы к  жагдайды  диагностикалық  (логикалық  жөне  статистикалық) 

төсілдердің  жиынтыгына  байланысты  зерттеу  болып  табылады,  ол 

індетке  қарсы  шараларды  келер  жылға  және  одан  әрі  болашаққа 

жоспарлау үшін қажетгі маліметтерді  алу мақсатында жүргізіледі.

СЭС-тің эпидемиологаялық бөлімдерінің төжірибелік жүмысында 

ретроспективтік  талдау  өткен  10—15  жөне  одан  да  көп  жылдардың 

материалдары бойынша жыл сайын жүргізіледі.

Талдаудың  жүргізілетін  уақытын  жоспарлау  кезеңі  анықтайды. 

Талдауды  жүргізудің  әдетгегі  кезеңі  шараларды  келер  жылға  жос­

парлау болып табылады, ягни ол күнпарақтық жылдың соңына қарай 

жүзеге  асады.  Жоспардың  қажетгілігіне  байланысты  анықталатын 

басқа  кезендерде  де  ол  ретроспективтік  эпидемиологиялық талдау-

149

ды  жүргізудің төсіліне  ұқсас  болады.  Ретроспективтік  эпидемиоло- 

гиялық талдауды  жүргізу  кезінде  зерттеудің  мақсатына жетуді  қам- 

тамасыз ететін логикалық жүйелілік пен барлық өдістемелік төсілдер 

(дескриптивтік, аналитикалық, экспериментальдық, математикалық 

моделдеу)  қолданылады.  “Ретроспективтік” деген  сөз  эпидемиялық 

жағдайды тек талданатын уақыт аралыгында бейнелейтін ақпаратқа 

негізделген  талдау дегенді  ғана білдіреді.

Ретроспективтік  талдауды  жүргізу  үшін  инфекцияньщ   нозолб- 

гиялы қ  формасы  бойы нш а  сы рқаттануш ы лы қты ,  өлім-ж ітімді, 

дерттілікті,  мүгедектікті,  уакытша жүмысқа жарамсыздықты  сипат- 

тайтын  мөліметтер  жөне  бұдан  басқа  өр  түрлі  халық  топтарының 

еңбегі  мен  тұрмысы,  өлеуметтік  жөне  табиғи  жағдайлары  (эпиде- 

мияға қарсы жүргізілген шараларды қоса) жайындағы қажетті мөлі- 

меттер  зертгелінеді.  Ү зақ  уақыт  аралығындағы  сырқаттанушылық 

көрсеткіштерін талдау  ең  зандастырылған,  тұрақтыланған  жөйт,  ол 

осы аймаққа төн эпидемия барысының белгілі бір уақытта, кеңістікге 

жөне  әр  түрлі  халық  топтары  арасындагы  көріністерін  анықтауға 

мүмкіндік  береді.  Көбінесе,  өсіресе  практикалық  іс  кезінде  эпиде- 

миологгар  “қауіп-қатер факторлары” туралы болжамды жасамай-ақ 

және  оны  сынақтан  өткізбей-ақ,  сырқаттанушылықтьщ уақыт  бой­

ынша, аймақ бойынша жөне ©р түрлі халық топтары арасында бөліну 

ерекшеліктерін  зерттеумен жөне  атаумен  ғана шекгеледі.

Ретроспекгивтік талдаудың көмегі,  міне,  осы  кезде тиеді,  ол сы- 

рқаттанушылықтың  қауіп-қатер  факторлары  мен  себеп-саддарлық 

байланысьш анықтауы тиіс жөне де олардың мағынасын түсіндірген 

кезде,  әлеуетті  тиімді  шараларды  қолдану  арқылы  өсерін  өлсіретіп 

немесе  мүлдем жоюға болатын  факторларға дейін жету  керек.

Ретроспективтік талдау көп ретге творчествалық процесс,  соны- 

мен  бірге  талдаудьщ  сапасы  дөрігер-эпидемиологтың  семиотика, 

диагносгикалық  техника  мен  диагностикалық  ойлаудың  негіздерін 

қолдана  білуіне  және  ептілігіне  байланысты.  Диагноз  қоюдың  осы 

мәселелері  алдыңғы  тарауда толық талданады.  Солардың  кейбіреу- 

леріне  қысқаша тоқталайық.

Эпидемиологиялық  семиотика  дегеніміз  эпидемиологиялы қ 

белгілер (параметрлер, көрсеткіштер, эпидемия барысыньщ көрініс- 

тері)  туралы  ілім.

150

Ретроспекгивтік  талдаудыд  семиотикасы  дегеніміз  —  бұл  көгі 

хылдық жөне жыддық динамикада эпидемия барысының кеңістікгегі 

(яғни,  өр түрлі  аймақтарда  жөне  өр түрлі халық топтарыңда)  көрі- 

ністері.  Белгілі  бір  аймақтағы  эпидемиологиялық жағдайды  зертте- 

ген кезде,  эпидемия барысының белгілері (симптомдар) дегеніміз -  

уақытта, аймақта, өр түрлі халық топтары арасында сырқаттанушы- 

лықтъщ (тасымалдаушылық, дертгік)  бөлінуін сипаттайтын жөне әр 

жүқпалы аурудың эпидемия барысының заңдылықтарын бейнелейтін 

интенсивті жөне  экстенсивті көрсеткіштер.

Дөстүрлі  түрде  статистикалық  көрсеткіштерге  негізделген  эпи- 

демиологиялық  белгілер  қодданьілады.  Статисгикалық  эпидемио- 

логиялық белгілер сандық жөне сапалық болып бөлінеді.  Эпидемия 

барысының сандық белгілеріне мыналар жатады:

— сырқатганушылықтьщ деңгейі (тасьшалдаушылық, өлім-жітім, 

дерттік);

— осы көрсеткіпггердің динамикасьшың өзгешелігі;

— маусымдық көтерілулердің үдемелі қарқыңдылыгына қоса, осы 

көрсеткіштердің жыл ішінде бөлінуінің өзгешелігі;

—  ошақтылық  (лайда  болу  уақьпы,  бір  уақьпта  пайда  болтан 

ошақтар  саны,  уақьгг аралығында ошақтардың пайда болу динами- 

касы,  жекелеген жөне  көптеген  аурулары  бар ошақтарды бөлу).

Эпидемия барысының сапалық белгілеріне:

— аймақ бойынша  (зерттеудің міндеттеріне  байланысты  өлемде, 

мемлекет  ішінде  немесе  оның  жеке  аумақгарыңда,  республикада, 

аймақта,  ауданда жөне де жеке  елді мекен  ішіңде);

— қала жөне  ауыл халқы  арасында;

— өр түрлі жас топтары бойынша (0—6 жас,  7 -1 4  жас,  15—19 жас 

жөне  ересекгер);

— жынысы  бойынша;

— өр  түрлі  көсіби  топтар  бойынша  (бір  қызмет  түрімен  немесе 

жүмыс орнымен біріккен науқасгар саны, үйымдасқан балалар үжы- 

мына баратын жөне  бармайтын балаларды);

— өр түрлі түрмыстық,  этникалық жөне халықтың басқа топтары 

бойынша науқастарды (тасымаддаушыларды, өлгеңдерді) белу жатады.

Заттың  сапасы  сандық  түрғыда  нақтылануы  керек,  сондықтан 

затгы сапалық жөне сандық жагынан бөлмейді, бірақ сонымен бірге

жүктеу/скачать 31,46 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: