Қызмет  көрсетілетін  аумактагы  инфекция  патологиясының

түрінде  эпидемиологиялық,  экономикалық жөне өлеуметпк маңыз- 

дылыгьшың  дәрежесі  бойынша  барлық  инфекцияларды  рангілеуге 

келіп  тіреледі.

Эпидемиологиялық,  экономикалық  және  өлеуметтік  маңызды- 

лығының көрсеткшггері ен жоғары болған жүқпалар аса өзекті мәсе- 

ле  болып  табылады.

Ж үқпаның  өзектілігін  бағалаған  кеэде  сырқаттанушылықтың 

ретроспективтік жөне де  болжамдық  мәліметтерін  ескеру  қажет.

Ж үқпалы  аурулардың  эпидемиологиялық  маңыздылыгы  сыр- 

қаттанушылық  көрсеткіштері арқылы  анықталады.

Ж үқпалы  аурулардың  эконом икалы қ  маңыздылығы  қогамга 

тигізетін  тура  жөне  жанама  экономикалық  зиянымен  сипатталады. 

Тура  зиянға тексеруге жөне  емделуге жүмсалған қаражаттар,  еңбек- 

ке жарамсыздығы мен мүгедектігі бойынша төлемдер,  індетке қарсы 

шараларды және ғылыми зерттеулерді жүргізгендегі шығындар кіреді. 

Жанама  зияндылық  халық  шаруашылығының  түгел  алмаған  өнім- 

дерінің бағасымен  өлшенеді жөне  індетке  қарсы  шараларды  жүзсге 

асыру  үшін өр түрлі жүмыстарды  жүргізуге халықтьщ бір бөлігі жү- 

мылдырылады.

Есептеулерді  жеңілдету  үшін  көп  жагдайда  бір  ауру  оқиғасын- 

дағы  зиянның  көлемі ретінде  орташа  мөліметтер  алынады.

Ж үқпаның өлеуметтік маңыздылығы балалар денсаулығына тигі- 

зетін жөне халықтың өмірі мен ісіне келтіретін тікелей зиян арқылы 

анықталады. Ж үқпаның өлеуметтік маңызын анықтау үшін көп жаг­

дайда мына көрсетюштер қодданылады: интенсингік жөне эксгенсивтік, 

өлім,  уақытша еңбекке жарамсыздық жөнс  мүгедектік көрсеткіштері.

Алынған  мәліметтер  қызмет  көрсетілетін  аумақтағы  инфекция 

патологиясының  мөселелері  жайында  қорытындылар  жасауға  мүм- 

кіндік береді,  олар халыққа індетке қарсы қызмет көрсету жөніндегі 

міндеттерін  анықтау үшін  қажет.

СЫРҚАТТАНУШ ЫЛЫҚТЫҢ 

көп жылдық 

ДИНАМИКАСЫН  ТАЛДАУ ТӘСІЛІ

Талдау  барысында  мыналар  қарастырылады:

1.  Кестелер  мен  ірафиктер  қүру.

2.  Көп  жылдықтың даму багытын  багалау.

162

3.  Циклділігін  (кезеңділігін)  бағалау.

4.  Келер жылғы  сырқаттануишлықтьі  болжау.

5.  Есеп беретін жылдағы сырқатганушылық көрсеткішін бағалау.

1.  Кестелер мен графшсгер қүру

Көп жыддықтың динамикасын талдау үшін жиынтық халықтың 

немесе жеке топтардың жылдық сырқаттанушылығъш сипаттайтын, 

динамикалық  (мезгілдік)  қатарлардың негізінде  қүрьілған  кестелер 

мен  графиктер  қолданылады  (10-кестеге  қара).

Кесгелерді қүруға арналған мәліметгерді дайындау ушін жыл бой- 

ғы  сырқаттанушылықтың  жалпы  санынан  ерекше  көп  бүрқ  еткен 

ауруларға  байланысты  оқиғаларды  алып тасгап,  оларға жеке  талдау 

жүргізу қажет.

Талдауға жататын кезеңнің үзактығы оқтын-оқгын көтерілулердің 

арасындағы интервал үзақтығымен анықталады, және де егер,  зерт- 

телетін  кезеңге  5—7  толық  цикл  енсе,  сырқаттанушыдцықтың  көп 

жылдық дамуын  бағалауда едөуір дөлдікке жетеміз.

Мысал.

10-к 

с 

с 

т  с.  1986—1994  жж. 

Н. 

қ.  (кдласындагы)  жадны  хжлықтың 

Зонне днзеятермсымея сырқатлшушылыгы

Жылдар

Халық

саны

Сырқаттанушылық- 

тың  абс.  саны  “А”

100000  халы ққа  ш аккан 

сырқаттанушылық саны  I  0/0000

1986

134000

287

214,2

1987

137000

386

281,8

1988

141600

135

95,3

1989

143262

461

321.3

1990

144327

285

197,5

1991

145831

84

57,6

1992

147700

325

220,0

1993

147508

68

46,1

1994

146500

184

125,6

Сырқаттанушылықтың  көп  жылдық  серпіні  графикте  арифме- 

тикалық  немесе  жартылай логарифмдік  шкаланы  қолдана  отырып, 

дағдылы,  сызықтық  диаграмма  түрінде  бсйнеленеді.  Арифметика- 

лык шкала бойынша графикгерді қүргаңда, оның көрнекгілігін жақ-

163

сартып  жөне  субъектілігін  азайту  үшін  “тең  қималар”  қағидасын 

ескеру  қажет,  соған  сөйкес  графиктің  ордината  бөлігінің  абсцисса 

бөлігіне  жуықша  қатынасы  1:  1,5 тең болуы тиіс.

Графиктерді  жасау  бірнеше  кезеңцерден түрады:

1.  Масиггабтық кесінділердің үзыңдығы  (мм) таңдалынады жөне 

олардың  мөлшері  (мм-де)  ордината  мен  абсцисса  өстерінде  бірдей 

болғаны  жөн  (жиі  -   1  немесе  2  см).

2.  Графикгің  көдденеңі  бойьшша қанш а масиггабтық кесінділер 

болуы  керек  екенін  есептейміз,  мысалы:  жылдармен  немесе  айлар- 

мен есептейміз (9 жыл деп жорамалдасақ, онда 9 масштабтық кесін- 

ділер  болады).

3. Графиктің тігі бойынша қанша масштабтық кесінділер кететінін 

есептейміз.  Егер  көлденеңі бойынша біздің мысалда 9  кесінді кетсе, 

онда тігінен олар  1,5  есе аз болуы қажет,  яғни 6  (  9  :1,5  =  6)  кесінді 

болады.

4. Тігінен бір масштабтық кесіндіге сөйкес көрсетюштерінің бөліну 

қүнын  есепТейміз.  Ол  үшін  графикте  бейнеленетін  сандар  қатары- 

ның ең үлкені таңдалынады. Бүл шама қажетті масщтабтық кесіңділер 

санына бөлінеді,  біздің мысалда ол 6-ға тең,  сөйтіп, тігінен  бір  мас- 

штабтық кесіндінің бөліну қүнын  анықтаймыз.

“Тең  қималар"  қағидасына  қатаң  түрде  ілесумен  өуестенбеуді 

ескертеміз,  себебі  алынған  бөлінді  қүны  көп  жағдайда  графиктерді 

қүруды  жөне  талдауды  қиындатады.  Табылған  бөлінді  қүнын  дөл- 

діктің шығынынсыз,  бірақ ойға сыйымды етіп,  өрі “тең қималарды” 

өрескел  бұзбайтындай етіп дөңгелектендіру қажет.

Қүрастыруда  ең  бастысы  —  графиктік  материалды  бағалаудағы 

субъективизм  жартылай  логарифмдік  шкаланы  қолданған  кезде 

біршама төмендейді,  онда бұдан басқа көрсеткіштердің  үлкен  жөне 

кіші мөндерінің динамикасын егер көрсеткшггер бірден мыңға дейінгі 

аралықта  болса,  бір  уақытта  бейнелеу  ыңғайлы  (мысалы:  адамдар- 

дың  өр  түрлі  жас  топтарындағы  сырқатганушылықты  бейнелеген 

кезде).  Мүңцай маспггабтық-координаттық қағаздың стандаргты беті 

кеңсе  қағаздары дүкеңдерінде  сатылады.

Көрнекті  болу  үшін  кез  келген  Графиктің  абсцисса  осінде  ин- 

тенсивті көрсеткіпггерді жөне ауруға шалдыкқандардың оған сөйкес 

келетін  абсолюттік  сандарының  (3,  5,  6  суреттерді  қара)  дөңге-

164

a  =   6,5  масштаб  бөлік;  в  =   9  масштаб  бөлік;  а  :  в  =   1  :  1,5

3-сурет.  1986-1994  жылдярдағы  Н.  кдласынджгы  ждлпы  халыктың 

Зовне дизентернясымея  сырцггпшушылыгыныщ  көрсеткшгі

лектендірілген  мөндерін  бейнелеу ыңғайлы,  бұл,  өсіресе,  халықтың 

аздаған топтарыңдағы сырқагганушылыққа графиктер қүрған кезде 

аса  маңызды.

Мысал  ретінде,  10-кестенің  мөліметтері  бойынша  3  графикті 

қүрамыз.

165

2.  Көп  жылдықтың беталысын  бағалау

Көп жылдық беталысының жуықтаған жүйесі графиктерді  өдет- 

тегідей  көзбен  шолып  бағалағанда  мүмкін  болады,  онда  ешқандай 

есептеулерсіз  сырқаттанушылықтың  өсуі,  төмендеуі  жөне  түрақта- 

нуы жайында болжамдар айтуға болады.  Бірақ бүл жағдайда сандық 

сипаттамалардың болмауы субъективті қорытындылар жасауға негіз 

болады.

Көп  жылдық  беталысын  талдауда  үлкен  дәлдікке  мынадай  жағ- 

дайда жетеміз:

-   фактілі  мөліметтерді  теңестірудің  әр  түрлі  төсілдерін  қолдан- 

ганда;

-   абсолюттік төмендеуді  (өсуді)  жөне  орташа  жылдық  қарқын- 

ның төмендеуін  (өсуін)  анықтағанда;

-  зерттелетін кезендегі сырқзтганушылықгьщ теңденциясын сипат- 

тайтын көрсеткіштер айырмашылығының нақтылығын бағалағанда.

Қисықты  түзетуге  арналған  есептеулерге  кірісуден  бүрын  сы- 

зықтық функция талданатын жағдайды барабар суреттеуге икемділігін 

алдъшен  көзбен  шолу жөне  “қол арқылы”  тәсілімен  бағалау қажет. 

Ойтпеген жағдайда зерттелетін кезенді сызықтық түрінде сипаттауға 

болатын  кесінділерге  бөлу қажет  (4-суретке  қара).

Көп жағдайда  практикалық жүмыс  үшін  едәуір  сенімді  нөтиже- 

лер ең кіші квадраттар (ЕКТ) тәсілінің формуласын қолдана отырып, 

фактілі  қисықты  түзеткенде  болады:

I теор.  =  I  орт.  +  В  *  X,

мүндағы:  I  теор.  -   өр  зерттелетін  кезеңцегі  (жыл)  сырқатгылыктың 

теориялық (есептелінетін) деңгейі; I орт. -  зерттелетін кезеңдегі сыр- 

қаттылықтың  орташа  арифметикалық деңгейі;  В  -   аралас  жылдар- 

дағы  I  теор.  арасындағы  айырмашылықты  көрсететін  коэффициент 

(11-кестені қара); X — зерттелетін қатардың ортасынан оның екі со­

шли а  қарай  қойылатын  нақты  сандар,  егер  жыддар  саны  тақ болса 

(мысалы,  11),  “X”  мына мөндерге  ие болады:  -5,  -4,  -3,  -2,  -1,  0,  +1, 

+2,  +3,  +4,  +5.  Жылдар  саны  жүп  болса,  (мысалы,  8)  “X”  мына 

сандарғатең болады:  -7,  -5,  -3,  -1,  +1,  +3,  +5,  +7, яғни бүлжағдайда 

екі  орталық  шама  үшін “X”  мына мөндерге тең болады  -1  жене  +1, 

ал  “Х”-тың  келесі  мәндері  бір  бірліктен  кейін  алынады.

166

дүры сы ---------------------

дүрыс е м е с і---------------------

4-сурет.  Көп  жылдық ауру данамикасының фактілі 

қясықтарыи түзеіу мысалдары

Есептеулердің  соңында  (олардың  ксзегі  1і-кестеде  берілген) 

I  теор.  шамалардың  қатарын  аламыз,  олар  графикте  (5-сурет)  нау- 

қастанушылықтың теңденциясын бейнелейтін түзу сызық қүрайды. 

Тенденция сызығын графикке түсіруді жеңілдету үшін арифметика- 

лы к шкала да қодданған графикгегі беталыстың бірінші жөне  соңғы 

жылындағы тек  I теор.  мөндерін  белгілеп,  оны  қосу жеткілікл і.

167

11 -к  е с т е.  Сырмтгаяутылықтыд теорнялық децгейів  жене 

оньщ келер жылдагы  болжямдык. шекарасын есеятеуге  ар налган  матраца

Жылдар

I  факт

X

Іфакт- X

X1

Ітеор  =Іорт+В • X

Іфакт.  — 

Ітеор.

1986

214

-4

-856

16

173,3+(-17,9)(-4)=244,9

-30,9

1987

282

-3

-846

9

«227

55,0

1988

95

-2

-190

4

=209,1

-114,1

1989

322

-1

-322

1

=191,2

138

1990

197

0

0

0

=173,3

23,7

1991

58

1

58

1

=  155,4

-97,4

1992

220

2

440

4

=137,5

82,5

1993

46

3

138

9

=119,6

-73,6

1994

126

4

504

16

173,3+(-17,9)4=101,7

24,3

п=9

СІф=1560

ЕІф • Х=-1074

ЕХ2=60

ІЛ+

  =  316,3 

ТА

 -  =   -316,3

1

°/«

0000

5-сурет.  1986-1994 жылдардағы  Н.  қаласындагы 

халыктыц Зояне днзеятераяшмен сырцаттанушьиштынын дянамнкасы

(графикте талдаудың эр  кеэеңінің  қорытындысы  тіэбектеліл  берілген)

Егер барлық есептеулер дүрыс жүргізілген болса, тенденция сы- 

зығын фактілі қисықтардың графигіне түсіргеңде, тенденция сызы- 

гынан  жогары  жөне  төмен  ауытқулардың  жиынтығы  бірдей  болуы 

тиіс  (5  суретті қара).

Сырқаттанушылықтың көп  жылдық беталысының сандық баға- 

лауын қорьггу үшін өр түрлі көрсеткіштер, өсіресе, пайызбен берілген 

“орташа жылдық қарқынның төмеңцеуі (өсуі)” деп аталатын көрсет- 

кіш  жөне де  абсолюттік төмендеу  (жоғарылау)  шамасы  қолданыла- 

ды.  Орташа жылдық қарқын былай есептелінеді:

Торт./төмен .=  я ‘тУ(/,/ In • 100) - 1 0 0 ,

мүндағы п — зерттелетін кезендегі жылдардың жалпы саны;  II  және 

In  —  беталыстың  (тенденцияның)  бірінші  және  соңғы  жылындағы 

сырқаттанушылықтың теориялық деңгейі.

Торт./төмен.  жуықша  мөнін  (0-ден  12—15  %  дейінгі  аралықта 

жеткілікті дөлдікпен)  мына формула бойьшша анықтауга болады:

Торт./төмен.  «  кВ  /   I  о р т -100  %,

мүндағы В жөне Іорт. -  жоғарыда аталған формулаға кіретін мөндер:

I  теор.  =   I  орт  +  ВХ.

Егер Х=±0,1,2,3,...  болса,  онда  К=1;  егер Х=±1,3,5,...  онда  К=2.

Абсолютгік төмендеу (өсу) шамасы беталыстьщ бірінші жөне соң- 

ғы жылындагы науқастанушылықтың теориялық деңгейлерінің ара- 

сыңдагы  айырмашылықты  қүрайды:

I төмен.  = 

1,-111

Беталысты  бағалау  кезінде  ш арттылықтың  белгілі  бөлігімен 

В.  Д.  Беляков  үсынған  градаідияны  қолдануға болады  (1981  ж.  бас- 

тап),  атап айтқанда:

егерде Торт./төмен.  -  0-ден  1  %-ге дейінгі аралықга болса,  онда 

сырқаттанушылықты түрақты деп  қарастырмыз;

егерде  Торт./төмен.  -   1,1-ден  5  %-ге  дейінгі  аралықта  болса, 

онда тенденцияны орташа деп  бағалаймыз;

егерде Торт./төмен.  -   5  %-тен жоғары  болса,  онда  сырқаттану- 

шылықты  айқын деп  қарастырмыз.

169

Сондай-ақ,  зерттелетін  кезеңді  бағалай  отырып,  осы  уақыт  ара- 

лығында сырқаттанушылықта елеулі өзгерістер болды ма, соны атай 

ксту қажет. Жөне де тенденция сызығының бірінші жөне соңгы жыл- 

дарындағы көрсеткіштері анықтъілыгыньщ айырмашьиіыгъш фактілі 

мөндер  емес  (Іф),  теориялық мөндер  бойынша анықтау  аса  маңыз- 

ды  (яғни  Іт/1  жөне  Іт/п   арасыңда).

Айырмашылықтың сенімді екенін бағалау үпгін дағдылы төсіддер 

қолданылады, олар салыстырмалы көрсеткіпггердің аны қ ше карала - 

рьш есептеумен немесе t китерийін есептеумен байланысты (1-қосым- 

шаны  кара).

Көрсеткіиггер  айырмашылығының  сенімділігін  бағалаған  кезде 

алынған жауап көп жағдайда біздің аддағы пікірлерімізді аныкдайды.

Егер  осындай төмендеу қарқындылығында зерттелетін кезеңдегі 

сырқаттанушылық көрсеткіштерінде елеулі айырмашылық анықтал- 

маса,  онда  қауіп-қатер  факторларын,  олардың  сол  жылдардағы 

белсенділігінің  шүғыл  өзгеруі  байқалмаған  табиғи  жөне  өлеуметтік 

жағдайлардың  арасынан  іздесгіру  керек.  Бұл  жағдайда  бүкіл  зерт- 

телетін  кезенде  ықпалы болған  қандай да бір қауіп-қатер  факторы- 

ның бұдан басқа  қосылу  (шығып  қалу)  мүмкіншілігі  аз.

Сонымен қатар, егер зерттелетін кезеңде сырқаттылық корсеткі- 

шінің  айырмашылығы  елеулі  болса,  онда  қауіп-қатер  факторларын 

зерттелетін кезеңде белсенділігі біршама өзгерген әлеуметтік (немесе) 

табиғи жагдайлардьщ арасынан  іздестіру  қажет.  Бұл  жағдайда  қан- 

дай да бір факгорлардьщ қосылуы (шығып кдлуы) өбден мүмкін, ол сыр- 

қатганушылықтың айқьш жоғарылауына (төмендеуіне)  соқтырады.

Сонымен, қарапайым статистикалық төсілдерді қолдана отырып, 

көп  жылдық тенденциясын  жан-жақты  бағалау,  талдаудыц  бірінші 

кезеңінде  қауіп-қатер  факгорлары туралы  болжам айтуға мүмкіндік 

туады,  сондай-ақ алеуметтік жөне  (немесе)  табиғи жағдайлар туралы 

ақпаратты мақсатты түрде анықтаудың да қажеттілігі кем емес,  олар 

жорамадданган  қауіп-қатер  факторлары ретіңде  қарастырылады.

Мысалды шешуді жалғастырамыз жөне  10-кесте мөліметтері бой­

ынша түзету жүргіземіз.  3-суретті көзбен шолып багалау фактілі қи- 

сықты  бір түзу сызықлен түзетуге  болатыньш білдіреді.  Соңдықтан 

мына  формула бойьшша  есептеулерге  кірісуге  болады:

I  тсор  =  I  орт  +  ВХ

I  факт,  мөндері  бүтін  шамаларға дейін дөңгелендірілген.

170

I орт.  — I I   ф/n  =  1560/9  =  173,3 

Д+орт  =316,3/5  =  63,2

В  =  ЕІф • Х/ЕХ2 =   -1074/60 =   -17,9 

А* орт = -316,3/4 =   -79,1

Ескерту:  егер  барлық  есептеулер  дұрыс жүргізілген  болса,  онда 

ІА +

 

пен  ІД — тең болуы тиіс.

Т орт./төмен.  «  -17  ,9 /   173,3  •  100%  =  -  10,3% 

немесе  басқа формула бойынша:

Т орт./төмен.  =  (0 0 1 ,7 /2 4 4 ,9  • 100% )= 10,4%

Абсолюттік  төмендеу  мынаған  тең:  I  томен  =   244,9-101,7  = 

=143,2  0/0000

Бүл төмендеу қарқынын  айқын деп  бағалаймыз.  Алынған  бета- 

лыс  сызыгын  графикке  түсіреміз  (5-суретті  қара).  Енді  зерттелген 

кезеңнің  басы  мен  аяғындагы  көрсеткіштер  айырмашылығыньщ 

анықтылығын  (айқын)  бағалау  керек.  Мүңда  фактіліден  гөрі  тео- 

риялы қ  көрсеткіш тердің  арасындағы  айырмашылықты  бағалау 

біршама дүрыс  екендігін  тағы  да  айта  кеткен  жөн.  Біздің  мысалда 

айырмашылық анықтылығын  бағалауды:

I  иж/теор =  244,9 0/0000 жөне

11994/теор =  і о і д   0/0000  мөндердің  арасында  жүргіземіз  (төсілін 

1 -қосымшадан қара).

Салыстырылатьш теориялық көрсеткіштердің негізіне 50-ден көп 

сырқаттылық  саны  кіретін  болғандықтан,  аталған  көрсеткіштердің 

сенімділік шекараларын былай  анықтаймыз:

I ±Д =   I  ± 2ш, 

мүндағы: 

т -  ±yj l  ■ q /  N

a)  I  1986/теор  =  244,9  0/0000

m = ±^244,9-(100000 -  244,9)/134000  = ±13,5 0/0000

I  +  2m  =  244,9  +  27,0  =  271,9 0/0000 

I  -   2m  =  244,0 -   27,0  =  217,9  0/0000

б)  I  1994/теор.  =  101,7  0/0000

m = ±^101,7 • (10000 - 101,7)/146500  = ±8,3 0/0000

I  +2m =  101,7  +  16,6  =  118,3  0/0000 

I  -2 m  =  101,7  -   16,6  =  85,1  0/0000

171

Табылған шекараларды 5-суреттегі графикке түсіреміз, содан соң 

үлкен көрсетюштің төменгі шегін кіші көрсетюштщ жоғарғы шегімен 

салыстырып,  соған  байланысты  қорытынды жасаймыз.

Біздің мысалда зерггелетін кезеңнің басы  мен соңындағы халық 

сырқаттанушылығының айырмашылыгы елеулі екенін айта кету ке- 

рек.  Мүндай қорытынды мынадай болжам жасауга мүмкіндік береді, 

қауіп-қатер  факторлары  (нақты  қайсысы  екені  өлі  белгісіз  болуы 

мүмкін)  зерттелетін  кезенде  өзінің  белсенділігін  төмендетті  немесе 

мүмкін  біздің  мысалда  халық  сырқаттылығын  аньгқтайтын  қауіп- 

қатер  факторларының  іш інен  біртіндеп  кейбір  жеке  факторлар 

толық немесе  жартылай  аластатылды.

Талдауды  одан  өрі жүргізген кезде осындай жолмен жеке топ- 

тардың  көп  жылдық  динамикасын  зерттеу  қажет  жөне  жиынтық 

халық сьфқаттанушъілығъшдағы беталыс сипатында ең маңызды орын 

алған, халықтың жастық, түрмыстық жөне аймақгық топтарын анық- 

тау қажет. Бүл бізге алдағы уақытта қауіп-қатер топтары, қауіп-қатер 

аймақтары туралы болжам қүруға көмектеседі және  соңыңда талда- 

удың басқа кезеңдерінде алынған мөліметтердің жиынтығымен бірге 

қауіп-қатер  факторлары туралы  болжамды  қүруға жөне  нақтылауға 

көмекгеседі.

3.  Цикльділікті  (кезенділікті) бағалау

Цикльділікті (кезенділікті) дөл бағалауға тек едөуір күрделі (ЭЕМ 

қолдануды  қажет  ететін)  статистикалық  төсілдерді  (автокорреля- 

циялау,  спектральды талдау)  қолданғанда ғана жетуге  болады.

Бірақ,  біршама  қолайлы  қорытындыларды  графикті  әдеттегідей 

көзбен бағалау арқылы  алуға болады.  Бүл жағдайда сырқагганушы- 

лықтың  көтерілуі  мен  төмеңдеуініи қайталануы  ескеріледі  жөне  екі 

көршілес  көтерілулер  мен  төмендеулердің  арасындағы  интервалдар 

эпидемиялық цикльдің үзақтығына сөйкес келеді. Егер үзақтылығы 

бірдей эпидемиялық циклъдер үзақ уақыт қайталанатын болса, онда 

көп  мөлшердегі  мүмкіндік  арқылы  зертгелетін  сырқаттанушылық- 

тың  көп жылдық серпінінде  кезенділіктің  (цикдділіктің)  бар  екенін 

айтуга болады.

172

Біэдің мысалда,  сырқаттанушылықтың көп жылдық серпіні гра- 

фигінде  ұзақтыгы  2—3  жылдан  түратын  үш  толық  цикльдің  бар 

екендігін  көреміз.

Сонымен,  сырқаттанушылық  беталысынйң  айқын  төмендеуі 

жағдайында,  Н.  қ.  Зонне дизентериясының эпидемия барысында ай- 

қын  циклділік байқалатыны жайында  қорытынды  жасауға  болады.

4.  Сырқаттанушылықты  келер  жылға  болжау

Сырқаттанушылық деңгейін  келер жылға болжау төсілі жоғары- 

да аталған беталыс жөне кезеңділікті бағалаумен тығыз байланысты. 

Келер жылдағы сырқаттанушылықтың орташа болжамдық деңгейін

11-кестедегі  есептеулерді  одан  ары  жалғастырғанда  оңай табуга  бо­

лады.

Біздің мысалда  I  1995/болж.  былай  есептелінеді:

I  1995/болж  =173,3  +  (-17,9 • 5)  =  83,8  0/0000

Осындай қорытындыны графиктегі  (5-сурет) тенденция сызығын 

келер жылдың тік сызығына дейін жеткізу арқылы  алуга болады.

Бірақ қисықтың іс жүзіндегі жолы графиктік материалды талда- 

ғанда жақсы  көрінеді,  ол тенденция сызығына қарағаңца сырқатта- 

нушылықтың  жыл  сайынғы  көбеюінің  немесе  азаюының  нэтижесі 

болып табылады. Осыған байланысты орташа болжамдық мөнді анық- 

таумен  бірге,  эпидемия  барысының  циклділігімен  байланысқан 

“қалыпты  шекараларды”  анықтау маңызды.

Бүл  шекаралардың  шамалық  мәндерін  сырқаттанушылықтың 

орташа  арифметикалық  деңгейіне  беталыс  сызығынан  томен  жөне 

жоғары  ауытқулардың орташа шамасын  қосу (кеміту)  арқылы  алуга 

болады.  Тек  мүнда  цикдділіктің  көрінісі  болып  табылатын  ауытқу- 

ларды  ғана  қарастыру маңыздырақ.

Болжамның жоғарғы  қалыпты  шекарасы былай  анықталады:

Imax/болж.  =   Іболж.  Д  +  орт.,

ал төменгі  шегі 

Imin /болж.  =  I  болж.  Д  * орт.

мүңдағы:  Д + орт.  (дельта)  “+ ”  белгісі -  тенденция сызығынан жоға- 

ры  орташа  ауытқу,  ал Д  орт.  “- ’’.белгісі  төменгі  орташа  ауытку.

173

Д+ орт. жөнс Д  орт. есептеу төсілі  11 -кестедс берілген (7-багананы 

қара).

Мысалды  шешуді  жалғастыра отырып,  мынаны  аламыз: 

11995/болж.  max  =  83,8  +  63,2  =  147 

0/0000 

11995/болж шіп  =  83,8  —79,0  — 4,8 

0/0000

Алынған мәліметтерді бағалаймыз,  егер  1995 жылға анықталған 

беталыс  сақталынса,  онда  бүл  жылы  сыркаттанушылықтың  мөні 

4,8-ден  147 

жүктеу/скачать 31,46 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: