"  деген түсінікке анықтама беріңіз,  олардың

4.  27-кестеге қарап,  індетке қарсы шаралардың эпидемиологиялық сапа 

критерийлерін. атаңыз.  Олардың әрқайсысына қысқаша мысалдар келтіріп, 

сипаттама беріңіз,  багамңыз.

5.  “Індетке қарсы шаралардың тиімділігі ” деген тусінікке аньіқтама бері- 

ңіз.  “Әлгуметшк",  “ экономикалық”,  "эпидемиологиялық” тиімділік деген не?

6.  “Қарымдық"және  “іиындық”тиімділікдегенанықтамаларненікөрсе- 

теді? Оларды есептеу  жолдарын (формуласын) атаңыз.

7.  Жуқпалы  ауруларды  “басқарылатын ” және  “басқарылмайтын

 ” 

деп 

атаудың себебі неде? Басқарылатын  инфекцияларды  “иммундық алдын алу 

әдісімен басқарылатындар " және  “санитарлық-гигиеналық шаралармен жә- 

не басқа да індетке қарсы әрекеттермен басқарылатындар

 " 

деп неге бөледі? 

Мысалдар келтіріп,  талдаңыз.

8.  Жуқпалы ауруларды жою проблгмрларына байланысты қазіргі көзқа- 

растарды баяндаңыз және жеке қарсы шаралардың инфекцияны қуртудагы 

маңызын,  орнын атаңыз.  Қандай инфекциялар біржола жойылды,  қайсыла- 

рын жоюга мүмкіншілік бар?

22-тарау

Ж ҮҚПАЛЫ   ЛУРУЛАРМЕН  КҮРЕСУДЩ   Ж ӘНЕ 

ОЛАРДАН  АУМАҚТЫ  ҚОРҒАУДЫҢ  Н ЕГІЗГІ  Ш АРТТАРЫ

Жұкпалы  аурулармея  күресу  шараларының  барлығын  үлкен  үш 

топка белуге  болады:  халық шаруашылық,  әл^меттік (халық түрмы- 

сының, мәдениетінің, тұрғын үйлерінің жәнг т. б. жағдайларының жақ- 

саруы)  және  инфекциялардың  алдын  алу  үшін  медицина  мамандары 

жүргізетін  арнайы  іс-әрекеттер.  Осы  үш  бағытта  жүргізілетін  шара- 

лардың нәтижелік мерзімдері әр түрлі болып келеді. Халық шаруашы- 

лығы жөніндегі шаралар мемлекет бағдарламалары арқылы, жоспарлы 

түрде, кең көлемде жүргізіледі. Одан бірден нәтиже күтуге болмайды. 

Мысалы, Қазақстандағы тың ж әж  тьщайған жерлерді игеру к а е  энце- 

фалитінің солтүстік облыстардағы табиғи ошақтарын бірнеше жылдан 

кейін эпидемиологиялық салауатгылыққа жеткізді. Керісінше “үлтгық 

иммундау күндері” бағдарламасымен жүргізілген қызылша, дифтерия 

жәнз  полиомиелитке  (салға)  қарсы егу,  яғни  осы  саладағы  иммундау 

шаралары өз жемісін үзақ күтгірмейді.

379

И нф екцнянц жою мәселесі және оныц теориялык негізі

Жұқпалы  ауруларды  жоюдың,  олармея  күресудің  маңыздылығын 

ж әж   оның  күрделі  проблема  екшін  дәлелдеп  жатудың  қажеті  жоқ, 

өйткені  ол  халықтың  денсаулығына,  әл-ауқатына  айтарлықтай  зиян 

келтіреді.  Осы  мәселедерге  алдағы  тарауларда  тоқталғанбыз.  Жалпы 

инфекциялармен нәтижелі түрде күресу негізгі үш жағдайға байланыс- 

ты, оларға жататындар:

• нақты бір жүқпалы аурудың ж әж  оның қоздырғышының табиға- 

тын білу;

• ғылыми дәлелді жәш нәтижелі күрес тәсілдердің барлығы;

• ұйымдастыру деңгейінің жоғарлығы.

Жұқпалы аурулармен күресте кейбір мәселелердіңтеориялық шеш- 

імдерінің әзірше тапшылығын да  айта  кету  керек.  Мәселен,  біраз  ин- 

фекциялар  қоздырғыштарының  шектея тыс  көп таралу  себептері  әлі 

де  түсініксіз  десек те  болады  (легионеллездер,  өте  қауіпті  Эбола, 

Ласса,  Марбург  қызбалары,  вирусті  гепатитгің  В  түрі,  Брилл  инфек- 

циясы және т.  б.).

Инфекциялармеи  ісүресте  даңғыл  жол  жоқ  немесе  бәріж   бірдей 

тәсілді  қолдану мүмкін емес. Сондыкган әркайсысына өр түрлі тәсіл 

қолданылады:

1)  ұжымды  арнайы  алдын-ала  егу,  яғни  оларға  қарсы  иммунитет 

жасау -  шешек, дифтерия, сіреспе, полиомиелит, қызылша, көкжөтел 

ж ә ж  т. б.  Бүл саладағы жетістіктер Э. Дженжр, Л. Пастер, Г.  Рамон, 

А. Сэбин, М. П. Чумаков, А. А. Смородинцев,  X. Ж. Жүматовтың  ж әж  

т.  б.  аттарымен  байланысты;

2)  жан-жақгы,  бірлесе  байланыста  ж әж   әр  өндіріс  саласы  келісе 

отырып күресу -  бруцеллез, сібір топалаңы, қүтыру, буъшаяқтылар  та- 

рататын аурулар;  3) қоршаған ортаның тазалығы мен жеке бас ги-гие- 

насын  сактау  арқылы күресу -  ішек аурулары,  лептоспироздар,  гель- 

минтоздар ж әж  т. б.

4) күресу тәсілдері әлі де болса толық анықталмаған, бірақ ғылыми 

ізденістері карқынды түрде жүргізіліп жатқандар - грипп, баспа, скар­

латина, жалған грипп түрлері;

5)  осы  күнге дейін  күресу  шаралары туралы  деректері  аз,  арнайы 

емдеу, алдын алу тәсілдері аныкгалмаған аурулар -  қауіпті жүкпалы ге­

моррагия кызбалары, АИВ-инфекциясы жәш т. б.

380

Жүқпалармеи  күресудің  теориялык  негізін  А.  К.  Заболотный, 

Л.  В.  Громашевский,  Е.  Н.  Павловский  қалады.  Оны  Ш.  Д.  Мошков- 

сқий,  И.  И.  Елкин,  О.  В.  Бароян,  В.  И.  Покровский,  В.  Д.  Беляков, 

Б.  Л.  Черкасский,  Қазақстанда  - И.  К.  Қарақұлов,  X.  Ж.  Жүматов, 

К. Л. Костина, Н. Д. Беклемишев, М. М.  Ременцова, М. А. Айкымбаев, 

Қ. А.  Макиров, Н.  И.  Кереев және т.б.  одан әрі дамытты. Соңғы жыл- 

дары осы бағытта С.  Әміреев, Ж.  Темірбеков,  Ә.  Исмағүлов,  Р.  Ас- 

петов,  Е.  Шуратов, С.  Кәрімов,  Б.  В.  Каральник,  К.  Б.  Құрманова, 

Л.  Е.  Цирельсон,  А.  Айкымбаев,  Б.  Атшабаров,  С.  Эубакиров,  ¥   Са- 

ғымбек, Т. Туғамбаев, Б. Сүлеймеиов, М. Сыздықов, С. Хамзин, М. Са- 

парбеков, Т.  Чакликов, F.  Қамзагалиев және т.  б. ғалымдар мен  прак­

тик дәрігерлердің үлесін атауға болады.

Бүл жерде теориялық негізде ауруды жою мен инфекцияларды біржо- 

ла қүртудың айырмашылығы барлығын ашып айту керек. Шындығын- 

да  осы  екі  түсініктің  мағыналары  бөлек.  Инфекцияны  жою  түсінігі 

әлемдік деңгейге тән. Мысалы, шешекті әлемде жою бағдарламасы тек 

ұжымдык  иммунитеттің  жоғары  деңгейін  жасау  арқылы  іске  асты, 

сөйтіп  алдында теория бойынша дәлелденген мәселе іс жүзінде орын- 

далды.  Оның  қоздырғышы  ауа  арқылы тарайды,  демек  берілу  меха­

низм! оңай болғандыкган, оны үзуге болмайды,  бұл -  бір, ал екінші -  

шешекті  бір  өлкеде,  облыста,  ауданда  жою  нәтиже  бермейді,  себебі 

басқа жерлерде қалған коздырғыдпың берілу механизмі жеңіл болған- 

дықтақ ерте ме, кеш пе, әйтеуір ол жойылған аумакка қайтып оралады. 

Керісінше ауруды нақгы бір аумақга құртуға, оны болдырмауға бола­

ды. Мысалы, алдын алу мен эпидемияға қарсы күрестерді, шараларды 

теориялык, ғылыми түрде ұйымдастыру нәтижесінде дамыған елдердің 

көбінде  бруцеллез,  іш  сүзегі,  құтыру,  тырысқақ,  қызылша  және  т.  б. 

инфекциялар  кездеспейді.  Осы  мемлекеттерде  аталған  аурулардың 

ошақтарын болдырмау үшін жүйелі түрде эпидемиологиялык қадаға- 

лаулар жүргізіледі.

Жұқпалы  ауруларды  жою  үшін  белгілі  бір  ғылыми  пікірлердің 

қалыптасып,  әлеуметтік-экономикалык  жағдайлардың  болуы  шарт, 

мәселен, олар:  1) наукастанған адамдағы аурудың клиникасы, яғни сыр- 

тқы көріністері, белгілері айқын ж әж  анық болғанымен, қоздырғышы 

оньщ организмінде көп уақыт болмауы керек; 2) аурудьш қоздырғьшіы 

біріңғай  болуы  және  бір  иесі  болуы  кажет  (антропоноз тобындағы -

381

қызылша, эпидемиялык паратит, жел шешеп, қызамық, көкжөтел жәнг 

т.  б );  3) табиғи  жағдайда  аурудан  ұзақ  сакдайтын  иммунитет  болуы 

жәнг 4) техникалық жабдықтардың, қаржының жеткілікті болуы тиіс.

Инфекциямен  күресті  жоспарлау  мен  алдын  алудағы  нәтижелерді 

зерттеу  максатында  шараларды,  жоғарыда  айтылғандай,  үш  топқа 

бөлген қолайлы:

• аурудың көздерінг, оларды кауіпсізденіруге немесе мүлдем жоюға 

бағытталған шаралар;

• берілу механизмдерін, яғни берілу жолдарын үзуге немесе бұзуға 

бағытталған шаралар;

•  халықтың  ауруға  төзімділігін,  сезімтал  болмауын  арттыратын 

шаралар.

Осы  шараларды  іске  асыруда  бағдарламаларды  пайдалану  қажет 

және оны денсаулык сакгаудоң әлемдік бағдарламасы ретінде ғана емес, 

күнделікті төжірибедегі жұмыста да пайдаланған жөн

Бағдарламалы-нысанды  амал  төмендегідей  қағидалармен  сипат- 

талады:

• бағдарламаның нысанды бағыты;

• жоспарлау мен меңгерудің жан-жақтылығы;

•  үйымдастыру  қүрамы  мен  бағдарламаны  жүзеге  асыру  меха- 

низмінің оралымдығы;

• бағдарламаны іске асыру жолында қажет болған өзгерістерді ен- 

гізу үшін оны тексеру және оған баға беру.

Жүмыстағы нысан бағытының қағидасы жоспарлау мен меңгеруді 

көздейді, ол алдын ала аныкталған міндеттерге, алдын ала берілген тап- 

сырмаларға жетуге бағытталған. Келесі бір маңызды қагида: бағдарла- 

манЬі  жоспарлағанда  жөне  меңгергенде  біржақты  емес,  жан-жакты 

көзқараспен  қарау;  ғыпымдағы,  шаруашылыктағы  іемесе  коғамдағы 

мұқгаждыкгарды естен шығармау, яғни басқа да қажетті шаруашылык 

салаларының белсенді қатысуларын қамтамасыз ету болып табылады.

Осы бағдарламаны іске асырудағы негізгі кезеңдер болып санала- 

тындар:

• нысандар (соңғы жәнв орталық) мен мақсатгарды айқындау;

• бағдарлама жасау;

• бағдарЛаманы іске асыру;

• бағдарлама барысын бағалау жөнг қажетті түзетулерді енгізу;

382

• бағдарламаның соңғы жетістіктеріж кепілдік қағаз беру.

Бағдарлама аурумен күресуді жоспарлау мен ұйымдастыру кезінде 

дұрыс бағдар жасауда өте маңызды болып табылады.

Аурудың көкейкестілігі деген бар. Көкейкестілік әр ауруға тән эіги- 

демиялык процестің ерекшел іктерінг:  бірде ол ауру деңгейіне (грипп, 

сал,  Денге  қызбасы),  бірде  ол  өлім-жітімге  (нәресте  сіреспесі,  сары 

кызба, АИВ-инфекциясы,  құтыру жәш  т.  б.)  немесе  ауру деңгейі  мен 

өлім-жітімге (безгек, қызылша, шешек жене т.  б ), ұзақ уақыт жүмыс- 

сыздыққа және мүгедектікке соқтыруға (бруцеллез, дранкулез, Ку кыз- 

басы, туберкулез және т. б.) және т. с.  байланысты болып келеді.

Болған  оқиғаларды табу,  оларды тіркеу, лабораториялык аныкгау 

жүйелерін жетілдіру,  эпидемиялық ошақтарда эппдемиялық шаралар 

жүргізу, мамавдар дайындау,  емдеу, алдын алу және анықтау,  препа- 

ратгарды өндіруді кеңейту, медициналық құрал-жабдықгарды, техно 

логияларды жетілдіру үшін ғылыми-зерттеу жұмыстарьш жүргізу жене 

т. б. бағдарлама жасауда маңызды кезең болып табылады. Осы кезеңде 

бағдарламаның  қүрамы  жене  оньщ  медицинанын  басқа  жүйелерімен 

байланысы  да  егжей-тегжейлі  талқыланады.  Жоғары  және  көлденең 

бағдарлама бар.  Жоғары  бағдарламада арнайы қызмет бағыты:  обаға 

немесе  дер  кезінде  безгекке  қарсы  күресу  шаралары  ұйымдастыры- 

лады.  Ал  көлденең  бағытта  іс-қимыл  үзаққа созылады және  жасалып 

жатқан нәтюкелі шаралар одан әрі қолдау табады. Көлденен бағдарла- 

маның нәтижелі болуы жалпы мемлекетгегі немесе белгілі бір аумақ- 

тағы денсаулық сактау жүйесінің даму деңгейіне байланысты.  Мысал 

ретінде ДДҮ-ның кеңейтілген иммундық бағдарламасын айтуға болады.

Медицина саласында жүргізіліп жатқан бағдарламаның нысаны мен 

мақсаттарын халыктың білуі, олардьщ арасында санитарлык ағартуға, 

мәдениетті дамытуға бағытталған жұмыстарды жүргізу және ақпарат 

байланыстарымен  қамтамасыз  ету  жұқпалармен  күресудің  негізгі 

шартгарына міндетті түрде кіреді.

Жүқпалы аурулармея күресу бағдарламасьш меңгеріп, басқару үшін 

жүргізіліп жатқан шараларды барлык деңгейде тексеріп, қадағалау жәш 

оған  баға  беріп  отыру  кажет.  Осы  істеліп  жатқан  жүмыстарға  қоры- 

тынды жасайтын  арнайы комитеттер,  комнссиялар,  жұмыс топтарын 

немесе басқа да органдар құруға болады.

383

Инфекциялармен  күрес  жолында  біржш е  кезеңдер  болады  және 

әр  кезеңнің  өз  максаты  бар:  1)  ауру  деңгейін,  көрсеткішін, таралуын 

ғылыми дәлелденген шамаға жеткізу, бұл жалпы жмесе үжымды түрде 

иммундаумен орындалады, басқаша сөзбен айтқанда, адам мен қоздыр- 

ғыштардьщ  арасында  “келісім”,  “бейбітшілік”  орнайды;  2)  аурудьщ 

даму  деңгейін  төмендету;  3)  сырқаттанушылықтың  көрсеткіштерін 

бірен-саранға (кездейсоқтыкка) жеткізу;  4) қоздырғыштын болғанына 

қарамай,  оның тудыратын  ауруын  жою  ж әж   5)  инфекцияны  қоздыр- 

ғышымен бірге кұрту, яғни тамырына балта шабу. Бұл өте күрделі, ауыр, 

келешекте  орындалар және үлкан  нәтиже  берер жоспар.  Біртүтас био- 

логиялық түрді жою қай жағынан (биологиялық,  экономикалық) бол- 

масын, күрделі  мәселе.

Жоғарыда келтірілген кезеңдерге талдау жасасақ, бір аурудың түр- 

лері жойылды (шешек, бит кайталама сүзегі, ришта), бірі жойылу кезе- 

ңінде  болады  (полиомиелит,  қызылша,  нәресте  сіреспесі),  сырқатта- 

нушылык көрсеткіші  бірен-саран деңгейге жеткен ауру түрлері де бар 

(іш  жәнг  бөртпе  сүзектері),  ал  аурулардың  көптеген  түрінің  деңгейі 

қазіргі кезде айта қаларлыкгай төмендеуде (гепатитгер, жедел ішек ауру- 

лары), дегенмен осы инфекциялар біздің елде, баска дамығаы елдермеи 

салыстырғанда, әлі де жоғары көрсеткіпгге қалуда.

Теориялык түрғыдан  келсек,  зоонозды  топқа  жататын  ауруларды 

(маңқа,  аусыл,  оба жәнв т.  б.) мүлдем жоюға мүмкіншілік жок, себебі 

олардың  табиғатга  ошақтары  бар  ж өж  хайуанаттар  арасында  кезде- 

седі,  бірақ  инфекция  көздерін  (үй  малдарын)  құрту  арқылы  олардан 

халықты  қорғау  мүмкіншіліктері  тәжірибе  жүзінде  дәлелденген. 

Мысалы, көптегоі дамьған мемлекеттерде бруцеллезбж адамдар ауыр- 

лайды,  себебі  малдардың  арасында  инфекция  көзі  болмағандықтан, 

адамдар қоздырғыштарды жүқгыра бермейді.

Дегенмен осы жетістіктерді баянды ету үшін мынадай үш кепілдік 

керек:  1) жүқпалы  ауруларға қарсы  қолданылып жаткан  шаралардың 

әр бөлімінде  нәтиже  беретін  объективті  әдістердің болуы;  2)  осы  ба- 

ғытта арнайы жмесе арнайы емес қолданылған дәрі-дәрмектердщ нәти- 

желілік деңгейінің бағалануы; 3) жұқпалы аурулардың алдын алу үшін 

пайдаланылатын  әр түрлі дәрі-дөрмектерді  ғылыми  түрғыда  бағалау 

деңгейінің аныкталуы.

384

Жоғарыда тоқталған деректерге талдау жасай келіп, жүкпалы ауру- 

ларды жою проблемасының теориялык негізінің іс жүзінде орындалуы 

үшін төмендегідей қажеттіліктер керек деп түжырымдаймыз:

1. Жүкпаларды жоюдың ғылыми негізінің бар болуы және оның тө- 

жірибеде тексерілуі (шешек, полиомиелит, қызьиппа, нәресте сіреспесі).

2.  Эпидемиологиялық кадағалауды, бақылауды одан әрі жетілдіру 

және дамыту.

3.  Қоздырғыштардьш  адам организмінде ұзақ уақыт сакталуы  се­

бе птерін білу ж әж  оған ықпал жасау, яғни болдырмау.

4.  Эпидемиялық  процестің  қадағалау  жүйесін  ғылыми-теориялык 

жағынан дәлелденгаі жолға қою жәнв оған негізделген аурудың таралу 

жолдарын, себептерін зерттеу және оларды мүқият талдау.

5. Жан-жакты тексерілген, тиімді жоспар жасау.

6.  Инфекцияның алдын алу,  егу бағдарламасын тәжірибе жүзінде 

іске  асыру үшін  вакциналардың және техникалық жабдыкгардың  бо­

луы.

7. Жоғары дәрежелі мамандардың болуы.

Л.  В.  Громашевскийдін  айтканындай,  төориялық,  ғылыми  дәлел 

және  негіз  болмай,  жүқпалы  ауруларды  үран  мен  нұсқаулар  арқылы 

жеңуге болмайды.

Жұкпаларға халықаралык бақылау жасау 

және халыкты олардан қорғау

Жүкпалы аурудын жекелеген түрін белгілі бір аумақта, мысалы, бір 

мемлекетте  жмесе  жері  үлкен  облыста  жоюға  болады,  сол  жерлерде 

аурудың кайта пайда болуы кездейсоқ жағдайға айналады. Жүқпалар- 

ды жою дегеяіміз әлемнің кез келген жерінде онымен адамның наукас- 

тану мүмкіншілігінің болмауы болып табылады, тек сонда ғана халы- 

қаралык бақылау қоюдын қажетгігі болмас еді.  Бүған мысал ретінде, 

тек кана  шешекті  келтіруге болады.  Ад баскалары бойынша (ЖИТС, 

гепаггиптер, легионгллездер, тырысқак, туберкулез, иерсиниоздар, грипп, 

сальмонеллездер жәве т.  б.) жер шарында эпидемиологиялық жағдай- 

лар шиелщісуде. Соңдыкган жүқпаларға халықаралык бақылау орнату 

маңызды проблемаға айналуда және осы киьш максатты шешуге халы- 

қаралык көмек керектігі ақикат.

385

Халыкаралық  бақылауға  алынатын  жүқпалы  аурулардьщ түрлері 

олардың  әр  топтарында  кездеседі:  антропонозда  -   грипп,  іш  жәнв 

бөртпе сүзектері, қызылша, көкжөтел ж әж  т. б.; зоонозда -  оба, сібір 

топалаңы,  қүтыру, бруцеллез, сары қызба ж әж  т.  б.; сапроноздарда -  

тырысқақ,  сіреспе,  ішек иерсиниоздары, жалғантуберкулзз жәнг т.  б. 

Осыған  байланысты  микробиологияның дамуы,  әсіресе,  кең  тараған 

жұқпалы аурулар қоздырғыштарының берілу ерекшеліктерін аныктау 

жүқпалардың (тасып жеткізудіц) алдын алуын  ғылыми негізге  қоюға 

көмектесті.  Біраз  ауруларды  иммундау  арқылы  алдын  алу  тәсілдері 

жәнг әдістері зерттелді.

Қазіргі кездегі әуе жолы, темір жол меи су арқылы қатынас жетіс- 

тіктері ауруларды тасып жеткізуден шекараны қорғауды жоққа шыға- 

рады.  1-2 күн ішінде адамды жер шарыыың қандайда болсын нүктесі- 

не  жеткізуге  болады,  ал бүл мерзімге барлық аурулардың жмесе  кең 

тараған аурулардың біразының белгісіз кезеңі сыйып кетеді, демек оны 

анықтауға ешқандай мүмкіншілік жоқ. Осыган байланысты шекараны 

санитарлық қорғау көзқарасы  аумақты санитарлық қорғау принципі- 

мен  ауыстырылды.  Осы екі түсініктің айырмасы неде?  Шекараны са- 

нитарлык  қорғау дегеніміз  аумақты  жан-жақты  дәлелденген  санитар- 

лык қорғаудьщ қүрамы больш саналады. Оған коса, шекарадағы тексеру 

тек қана науқас адамды табу немесе адамның әлде бір аурумен науқас- 

тануы  мүмкін  екенін  анықтау  емес.  Бұл  дегеніміз  -   ең  алдымен  қай 

жерден келгеніш қарамастан, ондағы эпидемиологиялық жағдайларға 

байланысты келешекте қауіп туғызатын адамдарды анықтау. Сонымен 

шекарадағы медициналық тексерістің ең нггізгі  мақсаты -  эпидемио- 

логиялык  тұрғыда  мүмкін  болған  қауіпті  адамдар  туралы  алдын  ала 

деректер алу және ақпаратгарды дер кезінде аумактык деясаулық сақ- 

тау мекемелерінг жеткізу. Аумақты инфекциядан қорғау идеясын қам- 

тамасыз ету, дер кезінде медициналық көмекке келу, одан әрі ауруды 

кең таратпау үшін дамыған медициналык мекемелер мен жоғарғы дәре- 

желі мамандар керек. Басқа сөзбен айтқанда, жергілікті болсын, тасып 

жеткізілген болсын, жүқпалы науқастарды табу, оңашалау және емдеу, 

оған коса қажет болтан алдын алу шараларын жүргізу, ең алдымен, ауру- 

дың қоздырғыпшна байланысты.  Бүл жағдай бір жағынан  медицина- 

лык шараларды бір жүйеге келтіруге байланысты болса, екінші жағы- 

нан  жоғарғы  деңгейдегі  медицина  мамандарын  қажет  етеді.  Дәрігер

386

тек қана аймақтық ауруларды біліп қоймай, аурудың сыртган жеткізіл- 

генін сезіп, диагноз қайып, емдеуге кіріседі  және қажет болған  алдын 

алу мш індетке қарсы шараларды қолдануға тиісті.

Аумакты  жұқпалы  арулардан  қорғау  мәселелерін  дұрыс  шешуде 

жедел,  ең  ақиқат ж әж   әрдайым  анықталып тұратын  эпидемиология- 

лык ақпараттар манызды рөл атқарады. Оларды жинауға, өндеуге жәнг 

таратуға ерекше маңыз берілгді. Осы мәселелгрдің іс жүзінде жер ша- 

рындағы қай мемлекеттің болсын мүддесіж қатынасы бар. Осы бағыт- 

та, яғни жұқпалы ауруларға халықаралық бақылау қоюда ДДҰ өте ма­

нызды жұмыстарды жүзеге асыруда.

Халықаралық  бақылауда  болатын  жүқпалы  аурулардың  саны  да 

өзгеріп  тұрады.  Ұлы  Отан  соғысынан  кейін  эпидемиологиялық  жағ- 

дайларға байланысты, қалыптасқан халықаралык маңызы бар оба, ты- 

рысқақ,  шешек және сары  қызба ауруларына  бөртпе  жәш қайталама 

сүзектері  тағы  қосылды.  Бірак  соңғы  кездегі  эпидемиологиялык тал- 

дау қорьггындысында соңғы екі ауру түрі ол тізімнен шығарылды.

Керісінше,  60-шы  жылдары  басталған  тырысқактың  эпидемиясы 

көптеген  мемлекетгердің  эпидемиологтарының  назарын  өзінг  аудар- 

ды. Ель-Top қоздырғышына байланысты эпидемиялар, әсіресе, 60-шы 

және  80-ші  жылдары  к^птеген  мемлекеттерді  шарпыды  және  мьщда- 

ған науқастар мен өлім-жітім болтаны тіркелді.

Бірақ  эпидемиологиялық  деректердің  жиналуына  қарай,  тыры- 

сқаққа  карсы  егу  туралы  кепілдік  қатазының бар  болуы  ол  адамның 

тырысқақ  қоздырғышын  тасып  әкелмейтініне  кепіл  болмайтынын 

дәлелдеді. Тырысқакгың Эль-Top қоздырғышын көптеп тасып жеткіз- 

ілуі  оның  эпидемиялық  дамуьша  соқтырмайтьшы  тәжірибе  жүзінде 

дәлелденді. Тырысқактьщ алдын алуда ең нггізгісі карантинді шаралар 

емес, жалпы санитарлык шаралар екені айдан анық болды. Тырысқақ- 

тың  кең  тарауына  жол  бермеуде  түрғындарды  жүйелі  түрде  сапалы 

ауыз сумен қамтамасыз ету ж әж  елді мекендердін санитарлық-комму- 

налдық жағдайын жақсарту басты рөл атқарады. Әринг, бұл тырысқақ 

ауруын  ерте  анықгап,  науқасты  оқшаулау  мен  емдеудің  маңыздылы- 

ғын төмендетпейді.

Эль-Top тырысқағының қауіптілігін нақты аныкгау ДЦҰ-ның ж әж  

көптеген  мемлекеттердің  оның  алдын  алуға  байланысты  карантин

387

жөніндегі  көзқарасын өзгертті. ДДҮ оған карсы егу деректерін сұра- 

майды, бірақ ол бүл вакцинациялаудьщ қажеті жоқ дегея пікір тудыр- 

маса керек.

XX  ғасырдағы  эпидемиологиялық  ең  қауіпті  жүқпалардың  бірі 

шешек  болды.  Халықаралық  бақылау  арқылы  оны  мемлекеттердің 

ішінде жою, ол үшін дер кезінде вакциналау межеленді. Сыртган кел- 

гендерден  шешекке  қарсы  егілгенін дәлелдейтін  медициналық куәлік 

қағаз талап етілді.  Егер куәлік қағаз болмаған жағдайда ондай адамға 

аурудың  белгісіз  кезеңінг  сәйкес  медициналык  бақылау  жүргізілді. 

ДДҮ-ның басқаруымея шешекті әлемде жсж) бағдарламасы абыроймен 

іске асты. Сондықтан  1981  жылы шешек карантинді аурулар тізімінм 

шығарылып  тасталды,  ал  1982  жылдан  бастап  оған  халықаралық 

бақылау жасалмайтын болды.

Қазіргі кезде өзге мемлекеттер сары қызбаны тарататын сары ма- 

саның түрлері  бар және  ол  ауру бар жерден  келгшдерден оған қарсы 

міндета түрде вакцина егілгені жөніндегі куәлік талап етеді.

жүктеу/скачать 31,46 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: