Міреев, Ж. Темірбеков эпидемиология Жалпы эпидемиология 1 т о м алматы жоғары аттестациялық комиссияның баспа орталығЫ 2000

27-кестенің жалгасы

______________

1

_______________

Физикалых дезинфекция 

жабдыктары

Химиялық дезинфектанттар

Инсектицидгер, акарицидтер, 

ларвицидтер

Репелленттер

Вакциналар

Иммуномодуляторлар 

Иммундық сары сулар және 

иммундык глобулиндер 

Бактериофагтар

Тазаланатын объектілердщ залалсызданғанының 

сенімділігі

Микроорганизмге әсерінін талғаулылығы 

(фшольдык коэффициентам бағаланады); қауіпсіздігі 

Буынаяқтыларға (оның личинкаларына) әсерінің 

талғаулылығы; әсерінін спектрі;  әсерінің механизмі; 

сырткы ортадағы төзімділіл 

Қорғау қасиетінін ұзактығы; қауіпсіздігі 

Иммундық және эпидемиологиялык тиімділігі; 

реактогендігі; кауіпсіздігі; стандарттылығы; 

кейбір препаратгарға тән талаптар 

Қорғаныштықмүмкіншілігі; каушсіздіп 

Қорғаныштык мүмкіншілігі; кауіпсіздігі

Еріту белсенділігі; қауіпсіздігі

Індетке  қарсы  қолданылатын  шараларға  қойылатын талаптардың 

сапасы  көп  жағдайда  логикалық  түсінуге  байланысты  эпидемиялык 

процестің зандылықтарын меңгеру барысында қалыптасқан. Көп уақыт 

бойына пайдалану тәжірибелеріне сүйеніп, қалыптасқан дәстүр бойын- 

ша кең қолданылатын шаралардың критерийлері  28-кестеде келтіріл- 

ген. Осы критерийлердің негізінде атқарылатын жеке шаралардың нор- 

малык талаптары жасалады. Бүл нормалык талаптар ғылыми жетістік- 

терге байланысты өзгеріп тұруы ықтимал.

Енді 28-кестеде келтірілгш індетке қарсы қолданалатын әдістер мен 

жабдықтардың  эпидемиологиялық  критерийлеріне  жеке-жеке  қысқа- 

ша тоқталайық.

К линикалы к диагноз  қою. Жұқпалы  аурулардың қазіргі  кездегі 

клиникалық диагноз қою әдісі емд^дің бір бөлігі бола түра, сонымен 

қатар  індетке  қарсы  шаралар  қатарына  да  жататын  іс-әрекет  болып 

табылады. Клиницист-дәрігер ауруды емдеуді бастау үшін кейбір жағ- 

дайда  синдромдық  диагноз  қоюмен  қанағагганса,  эпидемиялық  про- 

цестің керек бағытына эсер ету үшін сырқаттылықтьщ этиологилсын 

анықтау қалай болғанда да қажет болады*. Клиникалық этиологиялық

*  Лабораториялық  әдістердін  нәтижесін  эпидемиологиядағы  жәнг  клиникалық 

диагноз қоюдағы маңызы туралы мәселелзр  18-тарауда толык баяндалған

369

28-к е с т  е. Кейбір індетке к ар сы  к олд ан ы латы н  ш ар ал ар д ы ц  сапасы н 

б ағалаудағы  басты  кри тер н й ;вр

Шаралар

Бағалау критерийлері

Клиник алык 

диагноз қою 

Оңашалау жәнг 

ауруханаға жаткызу

Наукастың этиологиясын анықтауда алдынғы ж әж  сонғы 

диагноздардьш айырмашылығының жиілігі 

Жалпы мүктаж болғандардан оңашаланғандардын 

(ауруханаға түскендердің) бөлігі. Оңашаланған 

(ауруханада болған) уакыт мерзімі бсйынша топтау

Е м д ^

Этиотропты емдеу алған аурулардын бөлігі.  Аурудын 

аякталуы (нәтижесі). Организмнін коздырғыштан

Тәртіп-шектеудік шаралар 

(обсервация ж әж  карантин)

арылуының толыкгығы

Карантин мен обсервацияға жататьш объектілер мен 

адамдарды қамтудың толыкгығы. Тәртіптің сакталуы 

немесе бұзылуы:  карантиннің,  обсервацияның

Дератизация

Дератизацияға жататьш объектілердегі қамтылған бөлік. 

Кеміргіштердін дератизацияға дейінгі ж ә ж  одан кейінгі 

саны

Ветеринарлык-санитарлық

шаралар

Ресми құжаттарда қарастырылған және қалыптаскан 

ветеринарлык-санитарлық жағдайға керекті шаралар-

Індетке карсы батытталған

санитарлык-гигишалық

шаралар

Дезинфекция

дын орындалуының толыктығы 

Ресми кұжаттарда қарастырылған және кальштаскан 

санигарлык-эпидемиологиялық жағдайға керекті 

шаралардын орындалуыньщ толыктығы 

Дезинфекцияға жататын объектілгрдегі (ошақтык 

дезинфекция үшін) қамтылған бөлік. Бактериологиям

Дезинсекция

тексерудің нәтижежрі

Дезинсекцияға жататын объекгілердегі камтылған бөлік. 

Буынаяктылардын дезинсекиияға дейінгі жәнг одан 

кейінгі саны

Вакцинациялау

Хальгқ ішінде егілгендердің бөлігі. Егілгшдердін

Иммундык түзеу 

Жедел алдын алу

иммундьщ реакциясы

Иммундык түзеуге жататындардын егілгендер тобы. 

Жұғу қауіпі туғаннан кейінгі өткізу уақыты.

Жедел алдын алуға жататындардын камтылған бөлігі.

диагноз қоюда лабораториялық әдістердің маңызы өте зор екені белгілі. 

Сондықган клиникалық диагноз қоюдьщ сапасы лабораториялық зерт- 

теулердің  сапасымен  тыгыз  байланысты  болады.  Жұқпалы  аурудың 

диагнозын қоюдың қорытынды бағасы індеттің этиологиясын анықта- 

удың толықтығына шгізделеді, емханада қойылган диагноздьщ шмесе

370

ауруханаға түскегажн кейінгі диагноздың ақырғы диагноздан айырма- 

шылығы қаншалыкты жиі болғанына орай сипатталады.

Н ауқасты   оцаш алау және  ауруханаға жатқызу. Оңашалау  ша- 

расының сапасы ресми ережелсрмсн шектелген жағдайдың қаншалық- 

ты толық орындалуымен, науқастың ауруханаға түскен мерзімі бойын- 

ша бөліну ерекшеліктерімен және індетке қарсы ережелердің сақталуы- 

мея сипатталады. Осы ережелердің толық сақталуы қальптгасқан нұсқа- 

улардың орындалу деңгейімея бағаланады.  Осы шаралардың бұлжыт- 

пай орындалуы эпидемиолог-маманның назарынан тыс қалмауы тиіс.

Емдсу. Емдеудің сапасьш індетке қарсы қолданылған шара ретінде 

бағалауда ең алдымен науқасты лабораториялық тексеру критерийлерін 

ескереді. Бұл жерде туберкулездің диагнозын лабораториялық әдіспад 

аныкгаудың  маңызын  және  дұрыс  емдеудің  эпидемияға  карсы  шара 

ретіндегі  рөлін тағы  да  қайталап  айтамыз.  Туберкулез  инфекциясын- 

дағы осы принцип басқа да жұқпалы аурулармен күресудің эпидемио- 

логиялық критерийлерінің басты көрсеткіші  болып саналады.  Дұрыс, 

дер кезінде емдеу -  эпидемияға қарсы шараның маңызды бөлігі десек 

те  болады.  Бұл  жерде  этиотроптык  емдеумш  барлық  мүқгаж  болған 

науқас адамдарды толық қамту инфекция қоздырғышының көзіие тиімді 

эсер етумен  қатар  індеттің асқынып  кету мүмкіншілігін де азайтады. 

Тағы бір өте маңызды, әсіресе соңғы кезде көкейкесті проблемаға ай- 

налған  мәселе:  кейбір инфекциялар коздырғьшггарының антибиотик- 

терге шыдамды (резистштті) түрлерінін көп таралуы болып табылады. 

Сондықган науқас адамнан бөлініп алъшған қоздырғыш штаммдардың 

антибиотикке төзімділігін лабораториялық әдіспен анықтауды індетке 

қарсы шаралардың басты мақсаты деп есепте^ керек. Бұл туралы мәсе- 

лені туберкулез, сальмонеллез және т. б. инфекциялардан мысал келтір- 

генде әр тарауда жиі қарастырдық.

Емд^дің  маңызды  сапа  критерийі  (көрсеткіші)  организмнің  қоз- 

дырғыпгган арылу мерзімі болып саналады.  Бірақ бұл жерде есте.сақ- 

тайтын жай, біріншіден, пайдаланылған бактериологиялық әдістердің 

сезімталдығы, әсіресе дәрі-дәрмекке резистштгі түрін аныкгауда болса, 

екіншіден,  организмнің  қоздырғыштан  арылуы  тек  емдеу  процесінің 

сапасымен ғана шектелмей, сонымен қатар организмнің иммундық жағ- 

дайының  ерекшелігіне  де  байланысты  болуында.  Сондықтан  орга-

371

низмнің  иммундьщ  жағдайын  да  мүмкін  болғанша  лабораториялык 

әдістермен анықтаудың маңызы зор, тіпті керек болған жағдайда оның 

деңгейін жоғарылататын  арнаулы  иммунды  стимуляторларды  пайда- 

лану  қажеттігін  ескерген  дүрыс.  Осының  бәрін  індетке  қарсы  шара- 

лардьщ тағы бір критерийі деп санау керек.

Тәртіп-шектеулік ш аралар.  Тәртіп-шектеулік шаралардың сапа- 

сы төмендеп талаптарды орындау арқылы бағаланады:

• карантин (обсервация) жасалған аймаққа (емдеу мекемесіне) кіруге 

және шығуға теже/ қою немесе рүқсат етпеу (кең тараған грипп эпиде- 

миясы  кезінде,  оба,  сары  қызба жәнг т.  б.  аса  қауіпті  инфекцияларда 

қолданылады);

• тыйым салынған аумакга (ауруханада) немесе баска да орындар- 

да ауырғаны нгмесе инфекцияны жұқтырғандығ ы туралы күдік бойын- 

ша, адамдарды аз топтарға бөліп орналастыру;

• карантин қойылған жерді (аумақты) керек заттармен қамтамасыз 

ету үшін арнаулы жүк түсіру нүктелері мен аландардың болуы.

Осы ережелерді, әсіресе аса қауіпті жүқпалы аурулармен күрескен- 

де, қатаң сақгау керек.

Ветеринарлық-санитарлық ш аралар. Ветеринарлық-санитарлық 

шаралардың  сапасын  бағалау  олардың  пайдалануға  арналған  ресми 

жағдайларға  сәйкестігімен  ж әж   осы  ережелердің  толық,  уақытында 

орындалуымен  сипатталады.  Зоонозды  инфекциялардьщ  әр тобында, 

түрлерінде  эпизоотиялық  және  эпидемиялық  процестің  ерекшелігінг 

қарай ресми ережелер мен нүсқаулардың орындалуын қадағалау вете­

ринар  мамандармш  бірге  аткарылады.  Көп  жағдайда  індетке  қарсы 

шаралар  басқа  да  мекемелердің  қатынасуымен  атқарылуы  тиіс,  бұл 

жерде әкімшілік орындарының да рөлі аз болмайды. Мысалы, бруцел­

лез,  мал  туберкулезі,  зоонозды  гельминтоздар  (эхинококкоз),  қырым 

геморрагиялық қызбасы  (ҚГҚ), тырысқақ,  ящур ж әж  т.  б.  инфекция- 

лар мен инвазиялардың алдын алу шараларының  іске  асуы жергілікті 

әкімшілік органдарының араласуынсыз тиімді нәтиже бермейді. Шын 

мәнінде,  көбінесе,  эпидемия түрінде тарайтын инфекциялармен  күрес 

жүргізу тек  медицина  нгмесе  ветеринар  мамандарының  ғана  міндеті 

еместігі әкімшілік органдардьщ қызметкерлерінг түсінікті болуы шарт.

Инфекция  қоздырғышының  көзін  жоюда,  соиың  ішінде  микроор- 

ганизмдерді сақтаушыларды,  қоздырғыпггы тасымалдаушы  буынаяқ-

372

тыларды  инфекция  ошағында  құрту  әрекеттері,  дезинфекция,  дезин­

секция, дератизация жұмыстарының дер кезінде дұрыс үйымдастыры- 

луымен бағаланады. Осындай принцип эпидемиялык процестің 3-буы- 

нына бағытталған қарсы шаралардың (иммунды алдын алу)  іске асы- 

рылуымен жәнг сапалы бағалануымен сипатталады. Бұл мәселелер ке- 

лесі тарауларда толық талқыланады.

Жедел алдын алу ш аралары . Жедел алдьш алу шараларының са- 

пасы, бұрын айтылған шаралар сияқгы, пайдаланған дәрі-дәрмектердін 

сапалылығьша, стандарттыл ығын а байланысты болады. Сонымен қатар 

оларды дұрыс пайдаланудың да маңызы зор.

Иммундық  сарысулардың  сапасын  көрсететін  белгілердің  ішінде 

ең  бастысы  болып  олардан  дайындалған  иммунды  глобулиндердің 

қорғаушы мүмкіндіктері саналады. Екінші қатардағы сапалык бағалы- 

лығы -  олардың қауіпсіздігі, әсіресе осы дәрмектердің бөтен агенттер- 

мен, соның ішінде вирустармен ластанбағандығы есте болуы керек.

Пайдалануға  рұқсат  етілген  иммунды  глобулиндер  мен  иммунды 

сарысулардың  міндетті  түрде  стандартгалғаны  (тән  қарсыдеғе  титрі, 

жалпы белоктың мөлшері, консерванттар жәш басқа да көрсеткіштер) 

оларды  бағалаудың басты  шарты.  Соңғы кезде  осы дәрмектерді  пай- 

далану  мөлшері  азаюда,  оның себебі  ЖИТС,  вирусты гепатиттердің 

(В, Д, С түрлері) көп таралуына байланысты болып отыр, сонымш қатар 

олардың  бағасының  қымбаттығы  да,  олардың  орнына  басқа  дәрі- 

дәрмектердің  пайда  болуы  да  эсер  етуі  ықтимал.  Қалай  болғанда да 

иммунды алдын алудың жедел түрі кейбір инфекцияларда шешуші рөл 

атқарады (мысалы, дифтерияда, құтырмада, к а е  энцефалитінде, ҚГҚ- 

да ж әш  т. б.)-

Ж ұқпалы ауруларға қарсы қолданылатын шаралардың тиімділігі

“Тиімділік”  деген  түсінік  атқарылған  шаралардың  нәтижесінде 

қажет  болған  қорытьшдыға  жетуді  көрсетеді.  Демек,  індетке  қарсы 

қолданылған  шаралардың  жәш  әдістер  мен  жабдықтардың  жұқпалы 

аурулардың деңгейінг,  құрамьша ж әж  динамикасьша,  халықтың ден- 

саулығын  сипаттайтын  сыркаттанушылыктын  басқа  көрсеткіштерііЕ 

(өлім-жітім, мүгедектік, уақытша жұмыс қабілетін жоғалту, т. б.) эсер 

етуімен бағаланады.

373

Қарсы  шаралардың  нәтижелілігін  жоғарыда  келтірілген  көрсет- 

кіпггермея  коса,  жұқпалы  аурулардың таралу  салдарынан  халыққа 

моральдық, экономикалық зиянын болдырмау жақтарымен де бағалау 

керек.

Жүкпалы  аурулардьщ эпидемиологиялык,  әлеуметтік және  эконо- 

микалық маңызына сөйкес  оларға қарсы  қолданылатын  шаралар мен 

жабдықтардың  эпидемиологиялык,  әлеуметтІк  және  экономикалық 

нәтижелігі деген ұғымдарға токталайық.

Эпидемиологиялык  тиімділік  індетке  қарсы  атқарылған  шара* 

лар мад пайдаланылған жабдықтардыц әсеріжн болтан сырқаттанушы- 

лыкгын деңгейін сипаттайтын сандык көрсеткіпггермен бағаланады.

Әлеуметтік  ти ім д ілік  індетке  карсы  атқарылған  шаралар  мен 

колданылган  жабдықтардың  аркасында әлеуметгік маңызы  бар ауру­

лардьщ еселі төменд^іне байланысты есептеледі. Әриж, бұл жерде әлу- 

меттік маңызы бар инфекцияларды бөле-жара айту оншальщты дүрыс 

болмас, өйткені жұқпалы аурулардьщ бәрінің де әлуметтік маңызы бар. 

Дегенмен де туберкулез, бруцеллез, АИВ - инфекциясы, жыныс жолда- 

ры арқылы берілетін инфекциялардың (мерез, соз, ірихомониаз, т. б.) 

әлеуметтік маңызы ерекше десек те бол?ды.

Індетке  қарсы  жүргізілетін  шаралардың  қаржыны  көп  мөлшерде 

қажет ететіні белгілі. Сондықтан кай инфекция болмасын оның эконо- 

микалық жағын (шыққан каражат, аурудан сақтауға кететін шығынды 

есептеп отыру) ескеру -  бүгінгі күннің талабы. Бұл жерде мүмкін бол- 

танша шығымы аз, бірақтиімділігі мол әдістер мен шаралар топтарын 

қарастыру  керек.  Шынын  айтсақ,  көп  жағдайда  ауруды  этан  кеткен 

қаражаттген бағалау онша дүрыс та болмас, дегенмен, судьщ да сүрауы 

бар дегендей, жұмсалған қаражатты, ауруды болдырмауға байланысты 

“табысты” есептеу, қолда бар қаржыны дұрыс паидалану -  медицина- 

лык  экономика  деген  бағыттың  алғашқы  қадамы.  Сондықган  “тиім- 

ділік” деген үгымнын толық аныктамасы қоғамның жұмсаған қаражат 

мөлшерінің ж әж  осыдан алынтан нэтижшің қатынасымен өлшенуі (пай- 

ызбея, ақша мөлшерімен. т. б.) керек.

Э кономикалы қ тиімділік - індетке қарсы атқарылған шаралар мен 

пайдаланылған жабдыкгардьщ арқасында алынтан, ақшамен есептел- 

ген практикалык улес.

374

Қарсы  шаралардың  экономикалық жөив  әлуметтік тиімділігі  на- 

қгы індетке қарсы атқарылған жүмысты есептеумен қатар, болашақта 

істелінгтін,  әсіресе  жаңа  жәге  көп  қаражат  керек  ететін  шараларды 

дәлелдеу үшін, оларды тәжірибеге ендіру үшін қажет.

Күнделікті тәжірибеде мамандар эпидемиологиялық тиімділік де­

геи түсінікті пайдаланады. Бүл түсінік індетке қарсы шаралар мен жаб- 

дықтардың қарымдық жәнг шындық тиімділігі болып бөліжді.

Індетке карсы  атқары лған ш аралардыц кары м ды қ тиімділігі 

деп ғылым мен тәжірибеяің осы кезеңдегі дамыған жетістіктерін пай- 

дал ану  арқылы  жүқпалы  аурулардан  сақтандыру,  олардың  деңгейін 

төмеадету  нгмесе  біржола  құртудың  барынша  қол  жетерлік  мүм- 

кіншілігін (пайдалаыылгаы әдістер меи жабдықтардың қосымша жағым- 

сыз әсері болмаса, жмесе олар белгіленген шекарада көрсетілген нор- 

мадан  аспаса)  айтады.  Жабдыюъщ  (дәрі-дөрмектің)  қарымдык тиім- 

ділігі  (нұсқаулар,  шаралар)  қорғаныпггықтың  сандық  көрсеткішімен 

жмесе тиімділік индексімеи сипатталады.

Қорғаньпшық көрсеткіш (Е) мына формуламея аныкталады:

Е=

  JjOQ.lg.r.g) %

В

а -  дәрі-дәрмекті қабылдаған (нүсқауды орындаған) адамдардың ара- 

сындағы  сырқаттанушылық,  в -  дәрі-дәрмекті  (нүсқауды  орындама- 

ған) қабылдамаған адамдардың арасындағы сырқаттанушылық.  Қор- 

ғаныпггылық көрсеткішке карал, дәрі-дөрмекті (нұсқауды орындаған) 

қабылдаған адамдардың қанша пайызы сырқаттанбағанын айырады.

Тиімділіктіц  индексі  (К)  дәрі-дәрмекті  (нүсқауды  орындаған) 

қабылдаған  адамдардың  арасындағы  сырқаттанушылыктын  дәрі- 

дәрмекті (нүскауды орындамаған) қабылдамаған адамдар арасындағы 

сырқаттанушылықтан қаншалыкты кем екенін көрсетеді. Ол мьша фор­

мулам® анықталады:

К = в-

а

Қауіп-қатер факторын болдырмауға арналған шаралардың тиімділік 

индексі салыстырмалы қауіп-катер индексінз тең болады.

Корғаныштык  көрсеткіш  пен  тиімділік  индекс  өзара  байланыста 

болатын көрсеткіпггер:

375

E=   400Г/Г-П

ЖӘ№

K  =

100 

1 0 0 - в

Ш ы ндык тиімділік 

сырқаттанушылықтың дәлелденгея қорытын- 

дысын гемесе сырқаттан алдын ала сактандырылғанды сипаттайды.

Індетке қарсы  қолданылатын  шаралар мен  жабдықтардың қарым- 

дык тиімділігі бақыланған эпидемиологиялық эксперимапте анықта- 

лады. Бұл жерде салыстыратын екі топ барлык белгіжрі жағынан ұқсас 

болуы шарт.  Осы талапты ескермеу -  қате қорытындыға соқтырады.

Індетке карсы шаралардың бәрі белгілі стандартгар мен нормалар 

талабына сай атқарылса, олардьщ қорытындысын қарымдықтиімділік- 

тің  сандық  көрсеткіштерімен  сипаттауға  мүмкіншілік  туады.  Осы 

көрсеткіштің  нггізінде,  егер  атқарылатын  шаралар  шын  мәнінде  іске 

асса, онда шындық тиімділікті алдын ала есептеуге болады.

Эпидемиялы қ  процесті  баскару  прннциптері. 

Эпидемиология- 

да қазіргі кезде кейбір аурулар тобына да жәнг эпидемиялық процестің 

накты  даму  жағдайына  да  бағытталған  басты  шараларды  таңдап  алу 

арқылы негізіген соларға көңіл бөлінуі керек. Осыған байланысты бас- 

қарылатын жәнг басқарыдмайтын инфекциялар туралы түсінік түжы- 

рымдалды.

Басқары лмайты н  инфекцияларға 

қарсы 

күресуге 

байланысты 

қарымдық тиімділік  шаралары  әзірше толық жетілдірілмеген жұқпа- 

лы аурулар тобы жатады.

Басқарылатын инфекция 

деп ғылыми дәлелденген шаралары же- 

тілгвн  жәнг  олардың  тиімділігі  аныкталған  жүқпалы  аурулар  тобын 

айтады.

Нақгылы сырқаттанушылыкгың төменд^ тенденциясының болма- 

уын  тәжірибе  жүзінде  ғылыми  дәлелдеиген  қарымдық тиімділігі  бар 

шаралардың  шын  мәнінде  іске  асырылмауымен  түсіндіруге  болады. 

Осындай жағдай стрептококк инфекциясында кезігеді. Сонымен қатар 

сырқаттанаушылыктың азаюы атқарылған қарсы шараларға байланыс- 

сыз,  кей  жағдайда  оның  циклдік  төмендеуінг  байланысты  да  болуы 

ықтимал. Сырқаттанушылыкгьщ жылдық көбеюі  кейбір жағдайда на­

кты  баскарылатын  инфекциялардың  қатарында  да  кездесуі  мүмкін, 

мысал ретінде 90-жылдардьщ аяғында байқалған дифтерия инфекция- 

сының көбеюін айтуға болады. Оның басты себебін алдын ала иммун-

376

дауда жіберілген қателер мен улы штамдардың халық арасында, соның 

ішінде, тіпті, ересек адамдардьщ арасында да көбеюімен жәнг сыртқы 

ортаның  экологиялық  жағдайының  күрт  нашарлауымен  түсіндіруге 

болады.

Әрбір нактылы  жағдайда эпидемиялық процестің көрінісін ғылы- 

ми  тұрғыдан  баскару  мүмкіншілігімен  өлш ^  ж әж   байқалған  өзгері- 

стердің  себептерінің  ішінен  ең  бастысын,  ғылыми  дәлелдеяген  түрін 

табуға тырысу керек.  Эпидемиялық процесті, оньщ көп қырлы жакта- 

рын басқару үшін 2-бөлімде баяндалған эпидемиялық процесс туралы 

ілімді жетік меңгеру шарт екенін тағы да еске саламыз. Нағыз басқару- 

дың ғылыми шгізі дегенді оның әр түрлі деңгейлерінің жеке-жеке жоне 

біртүгас түрінде  өзара әрекеттестігімен  реттелуі  (өз  бетінше  реттелу 

механизмі) жәж әлеуметгік-табиғи, яғни әлгуметгік-экологиялық гургы- 

дан  қарау  концепциясымен  реттелуі  деп  түсінген жөн.  Шын  мәнінде 

басқарылмайтьш инфекция болмауы тиіс, тек оньщ тетігін дұрыс, дәл 

осы инфекция түріне лайықты қарсы  шараларды қолдану  жолын таба 

білу керек. Эпидемиялық процестің теориялық және практикалық жақ- 

тарын үнемі іздестірген жөн.

Басқарылатын ннфекциялар. 

Басқарылатын инфекцияларды екі 

топқа белуге бс лады:  1) Иммунды алдьш алу әдістерімен ба~қарыла- 

тындар; 2) Санитарлық-гигиеналық шаралар арқылы басқарылатындар. 

Зоонозды  инфекциялар  тобының  алдын  алу  -  арнаулы  санитарлық- 

ветеринарлық  шараларды  қолдану  және  иммундық  дәрі-дәрмектер 

(вакцинация)  арқылы  іске  асады.  Табиғи-ошақтық  инфекциялар  -  

оңашалау-шектеу және алдын ала егу (вакцинациялау) әрекеттері арқы- 

лы басқарылады. Сапроноздар тобындағы инфекциялардың көпшілігін 

басқару, олармен күресу жолдары әлі  толық зерттелмеген.  Бұл  жерде 

де  қарсы  шаралардың  жиынтығын  пайдалану  осы  инфекциялардың 

эпидемиялық процесінің теориялық жақтарын ескере отырып атқары- 

луы керек.

Иммундық  алдын  алу  тәсілдері  арқылы  басқарылатын  ауруларға 

антропоноз инфекциялары жатады.

Санитарлық-гигиеналық шаралар бойынша басқарылатын аурула- 

рга  антропоноз тобына  жататын  нәжіс-ауыз  механизмі  арқылы  бері- 

летін ішек инфекциялары жатады. Бірақ нәжіс-ауыз механизмі ерекше 

белсадді  түрде  берілетін  инфекцияларда  (полиомелит,  вирусты  гепа-

377

титтің А түрі,  Зонне дизентериясы) санитарлык-гигишалык шаралар- 

дың қарымдық тиімділігі төмш болады. Полиомиелит (сал) инфекция- 

сын басқару оған қарсы өте тиімді вакцина жасалғаннан кейін іске асты. 

Қазіргі жағдайда осы індетті аумақтык жою мәседесі көп мемдекетгер- 

де,  соның  іпіінде  Қазақстанда  шешілді  десе  де  болады.  Д Ц ¥  полио- 

миелитті эдем деңгейінде біржола жоюды көздеп отыр.

Инфекцияны  жою.  Инфекідияны  нозологиялық түр  ретінде  жою 

(девастация) қоздырғышты биологиялық түр ретінде әлем деңгейінДе 

біржола құрту (эрадикация) арқылы іске асады.  Әлем деңгейінде жою 

мәседесі  ең алдымен  аумақ деңгейінде  жою  кезеңі  арқылы  жасалады 

(мысалы, жоғарыда айтылған полиом иели т жою сыяқты). Инфекция­

ны аймақ деңгейінде жою қоздырғыпггы әкімшілік аумакта қүрту арқы- 

лы  жәде  осы  аумақта  осы  қоздырғыштың  қайта  пайда  болуына  жол 

бермеу, сырттан әкелдірмеу арқылы іске асады.

Инфекцияны эдем деңгейінде жоюдыц мысалы ретінде барлық ел- 

дердегі денсаулық сактау мекемедерінің жүмылуының арқасында, ДДҮ- 

ның баскаруымш шешекті біржола жоюды айтуға болады. Бүл іс адам- 

затгың өте қатерлі  инфекцияны құртудағы алғашқы жеңісі  болып са- 

налады.  Ендігі  кезекте  полиомиелит,  дифтерия,  қызылша  жәде  т.  б. 

инфекциялар тұр. Әоиде, инфекцияны жою ең алдымен аймактык дең- 

гейде атқарылады. Көптегш Еуропа мемлекеттерінде, Солтүстік Аме- 

рикада  (АҚШ,  Канада)  ТМД  елдерінің  көпшілігінде,  кейбір  Шығыс 

Азия мемдекеттерінде полиомиелит инфекциясы көп жыл бойы тіркел- 

мейді, дифтериямен ауырған адамдардың саны да күрт төмендеуде, дәл 

осындай жагдай кызылша инфекциясьшда да байқалады. Алдағы мақ- 

сат -  бұл  жетістіктерді  бүкіл әдем деңгейінде  баянды  ету.  Осы  ныса- 

наға жету эпидемиолог мамандардыц кедешектегі мақсаты болуы тиіс.

Өз бетінше дайындалуга арналган суршупар

1.  “Індетке қарсы шаралар

жүктеу/скачать 31,46 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: