Міреев, Ж. Темірбеков эпидемиология Жалпы эпидемиология 1 т о м алматы жоғары аттестациялық комиссияның баспа орталығЫ 2000

көпті  қозғалмайтын  шекаралары бар (кеж спирохетозы),  басқасында 

қоздырғыштың  шекаралары  өзгеріп  тұрады.  Мүндай  өзгеруге  біраз 

қүбылыстардың ықпалы болады. Эпизоотия дамыған жылдары коздыр- 

ғыш  бүрын  түрақты  болмайтын  және  көптеген  жылдар бойы  кездес- 

пейтін аумақтарда байқалады, өсіп дамиды. Осы процестер кезінде па- 

разиттер  жаңа  экологиялык  куыстар  табады  жәнг  тіршіліктің  жаңа 

жағдайына  эволюциялық  икемделу  процесі  қалыптасады.  Бүған  коса 

олар «мүмкіндік» ареалын итере бастайды.

Түбінде  паразиттік  түрдің  ареалы  әйтеуір  бір  иесінің  ареалым® 

қабысады.  Қоздырғыпггар  ареалы  мен  оның  тасымаддаушыларының 

қабысуына мысал ретінде сары қызба инфекциясын келтіруге болады. 

Оның  шгізгі  тасымалдаушысы  -  A.egipthy  атгы  сары  масаның түрі. 

Осы масаның ареалы барлық материктердің белдеулерінде мекшдеген. 

Бірақ сары маса кызбасы тек Батые Африка мен Оңтүстік Американын 

тропикалык аудандарында ғана экологиялык куыс тапқан,  себебі осы 

аймақгардагана оның коздырғьпиының өсіп-дамуына, тіршілік етуіде 

барлық қолайлы жағдай бар.

Мекендеген  жерге  (объектілерге)  эпидемиологиялық барлау жүр- 

гізгенде ж әж  эпидемиологиялық жағынан сараптама жасағанда пара- 

зиттердің орын ауыстыру мәселесі назардан тыс қалмауы тиіс.  Олар- 

дыц қальштасқан ортасын ауыстыруға мүмкіншілік мол Мысалы, оба 

қоздырғышы кеме сабауқұйрыкгарымен, көптегея арбовирустар тобына 

жататын инфекциялардьш коздырғыштары (жапон энцефалиті, батыс 

Нил  қызбасы жәш  т.  б.) жыл  қүстарымен,  қоздырғыпггар  жұқтырған 

тасымалдаушы  кеяелер  ауыл  шаруашылық  малдарымеи  орнын  ауыс- 

тыра алады, ал тасымалдаушы қан сорғыш масалар, шыбын-шіркейлер 

өз беттерімен 2-3 км қашықгыққа үша алады, сөйтіп қоздырғыпггарды 

таратуға, олардың орнын ауыстыр>та қарқьшды үлес косады. Сондай-ақ, 

адамньщ шаруашылық жүргізу (тағы хайуанатгарды қолға үйрету, олар- 

ды басқа жерлерге бейімдеу, алыс қашыкгыққа көлікпен жеткізу) ж әж  

т.б. әрекетгер арқылы паразиттер орын ауыстырып, өрісін кеңейтеді.

Паразиттердің кең таралуына кедергі болатындарды екі топқа белу­

ге болады: табиғаттық-географиялык топ (биік таулар, мүхиттар, теңіз- 

дер,  өзендер);  әлеуметтік-экономиқалык  топ  (жан-жақты  алдын  алу 

шараларьш іске асыру).

346

Табиғи-ошақтык зооноздар қоздырғыштары ареалынын панда бо- 

лып, кеңеюіш жер шарындағы ландшафты-ггографиялык белд^лер зор 

ықпал жасайды.

Табиғатта ошағы бар инфекциялар жөнінде және олардың белгілі 

бір  жерге  икемделуіне  байланысты  географиялық  зерттеу  принцип- 

терінің ірге тасын Е. Н. Павловский (1939,  1946,1964) қалады. Ол та- 

биғи-ошақтық  инфекциялардың  теориялық  негізін  жасап,  олардың 

эпидемиологиялық 

заңдылықтарын 

ашты (кітаптың 2-бөлімін қараңыз). 

Қазіргі кезде осы ілім көптегсн жаңа деректермен толықтырылды. Та- 

биғатта ошағы бар аурулардьщ саны да көбейді және олар тек өздеріне 

тән ландшафтка икемделетіні туралы пікір біржола қалыптасты.

Нозоареал деген түсінікке қайта оралайық. А. А. Шошиннің (1962) 

пайымдауынша нозоареал дегеніміз -  накгы бір ауру кездесетін нгме- 

се  пайда болуы  мүмкін  облыс  көлемі.  Бұл түсінік  жүқпалы  аурулар- 

дың нозоареалы деген түсінікті толық қамтымайды және оның кейбір 

принциптерімен  қазіргі  кезде  келісуге болмайды,  себебі  осы  заманда 

жүқпалы ауру,  әсіресе  өте  қауіпті қызбалар  қоздырғыштарының қай 

жерде таралғанына жәнг адамның жұкггырған жеріж (аумағына) қара- 

мастақ жер шарының кез келген нүктесінде пайда болуы мүмкін. Жо- 

гарыда келтірілгендей, Еуропа мемдекеттерінде Марбург қызбасының 

бүрқ ете түсүі бүған мысал бола алады.

Осының бәрін талдай отырып «нозоареал» түсінігі нггізінэн төмш- 

дегідей төрт талапқа сәйкес келуі қажет:

• бүл атауда аурудың (инфекцияньщ) географиялықтаралу түсінігі 

болу;

• бұл түсінікте аурудың таралуы мен ортадағы этиологиялық фак- 

торлар (аурудың коздырғыпггары) арасьгада байланыс болу;

• эпидемиялық процестің пайда болуы, дамуы оның шыққан жері- 

мен тікеікй, тура байланысты болуы керек;

• инфекциялык 

процес  пен  жүқпалы  ауру жөніндегі  ой-пікірлерде 

айырмашылыктар болуы қажет.

Нозоареалдардыц түрлері. Жер шарындағы аумақгарды аурулар 

түрақты кездесетін облыстарға жәш сол аурулар пайда болатын жер- 

лерге  бөлуге  болады,  соңғысында  мүндай  инфекциялардың  түрлері 

«экзотикалық» деп аталады. Мұндаңда  эр түрлі аурулар түржрінің жер

347

бетіндегі нозоареаддары құбылмалы келеді. Сол себептерден нозоаре- 

алдардың  көлемі  әр  түрлі  болады,  олар  төрт  түрлі  нозоареалдарға 

бөліжді (24-кестё).

24-к е с т е.  Н озоареалдард ы н  ry p je p i

Инфекция

Табиғи нозоареалдар

Қалдык

топтары

Әлемдік

Белдеутк

Аймакгык

нозоареалдар

Антропо-

Іш сүзегі

Аскаридоз

Кала-азар

Безгек

ноздар

Паратифтер

Трихоцефалез

Онхоцеркоз

Бортпе бит сүзегі

Дизентерия

Туляремия

Кене

Трахома

Вирусты гепатиттер

энцефалит]

Лейшманиоз

Полиомиелит

Скарлатина

Қызылша

Грипп

Туберкулез

Оба

Зооноздар Лептоспироз

Сабаукүйрык

Жапон

Бруцеллез

риккетсиоз-

энцефалиті

Манка

дары

Сары кызба

Листериоз

К ш ерик-

Кокала

Ку.  риккетсиозы

кетсиоздары

Қайталама

Седеку

Дипилидоз

Қүтыру

Эхинококкоз

Трихиниллез

Шистозоматоз

кене сүзегі

Антропо-

Гименолепидоз

Амебиоз

Африкалык

Тжицоздар

ноздар

Денге

трипоносо-

Дифиллобатриоз

Паппатачи

моз Орта 

теніз лейш-

Дракункулез

маннозы

Гистоматоз

Сапро-

Легионеллез

Тырыскак

ноздар

Ішек иерси- 

ниоздары

Адам үшін жүқпалы аурулардың әр топтарында нозоареалдардың 

шекарасы айта қаларлықтай қүбылмалы, әр түрлі келгді.

348

1.  Үдейтін,  дам иты н  ш екаралар. 

Бұл  нозоареалдық  кеңеюімен 

байланысты.  Қазіргі кезде көптеген жұқпалы аурулар үлкен үжымдар 

бар жерлерде  кездеседі.  Мүндай  аурулардың  нозоареалы жаңа  жерді 

игеру үшін адамдар сол жерге қоыыс аударғанда, тағы хайуанаттарды 

қолға  ұстағанда,  үй  малдарын  тасымалдаған  жағдайдайларда  өседі, 

адамдарға жақын маңайда жаңа зооноздардың ошақгары пайда болады. 

Мысал ретінде Қазақстандағы көкаланың нозоареалын алуға болады. 

Қырқыншы  жылдары  бүл  ауру  Оңтүстік  Қазақстан  облысынын 

көршілес-Өзбекстанмен шекаралас Сарыағаш, Келес аудаңдарында ал- 

ғашқы  рет  байқалтан.  Қазір  оның  табиғаттағы  ошақтары  Оңтүстік 

Қазақстақ  Жамбыд  Қызылорда  облыстарының  22  ауданында  кезде- 

седі. Көкала нозоареалдарьшың бүлай көбеюі осы облыстардағы ұлан 

байтақ күмды-шөлді жерлерді игерумен байланысты болды.

2.  Тұрақсы з  ш екаралар. 

Ауру  нозоареалдары  мезгіл-мезгіл  бір 

көбейіп, бір азайып түрады. Мысалы, оба нозоареалынын көлемі тыш- 

қан тұқымдас  кеміргіштердің өсіп-өніп қорлануына, қызылшаныкі 

алдын алу үшін егу шараларынан, ал безгектікі  алдын алу шаралары- 

ның қарқынына байланысты.

3.

  Қы сқараты н  (тарты латы н)  шекаралар. 

Алдын  алу  шарала- 

рының нәтижесінде нозоареалдар азаяды. Мысалы, шешек оған қарсы 

жаппай егу жүргізілгенде, безгек шалшық сулы жерлерді қүрғатқанда 

тасымалдаушы сары масалардың санының күрт азаюының нәтижесін- 

де күри бастайды. Зооноз топтарына жататын аурулардың (оба, лейш­

маниоз жене т. б.) нозоареалдары адамның әрекеті арқылы қысқарады. 

Қазақстанның  солтүстік  облыстарында  (орманды-дала  аймақтар) 

болтан  кеве  энцефалитінің  ошақтары  қазір  байқалмайды.  Тың  және 

тыңайған  жерлерді  игеру  нәтижесінде  ондағы  кеміргіштердің  кеие 

энцефалитінің қоздырғышын табиғатта сактаушылар мен кенелер (қоз- 

дырғыпггы тасымалдаушылар) саны күрт азайды, сол себептен қоздыр-

• 

• 

• 

____ • 

* 

і/

ғыппың өсш-өнуінз, қорлануына мүмкіншіліктер жоиылды.

Қазіргі  жиналған  ғылыми  деректер  паразитгік  тұлғалардың  көп 

түрлі екенін байкатады. Олар өсіп-өніп даму кезінде аумақтық топтар- 

дың аз жмесе көп санынан кұралады. Өзара қарым-қатынаста болып, 

бірігіп тіршілік етеді. (В. Н. Беклемишев,  1957,  1960).

Жеке өсіп-өніп дамудың белгілі сан денгейі өз («ішкі») қорлануы- 

мш  де  ж әж   сырттан  әкеліну  жолымен  де  бірдей  мөлшерде  болады.

349

В. Н. Беклемишевтің (1960) үсьшымы бойынша осы коздырғыпггардын 

өсіп-өніп, даму кезіндегі тә>елсіз, жартылай тә>елді ж әж  тәуглді қор- 

лануды  айырамыз.  Тә^елсіз  даму  кезінде  қоздырғыштар  тіршіліктің 

үзілм^ін  өзінің  өсіп-өніп,  қорлануымен  қамтамасыз  етеді.  Мысалы, 

үлкен қалаларда қызылша қоздырғышының өсіп-өнуі, өзінің биология- 

лык түрін сақтауы тә>елсіз болып табылады, себебі мүнда қоздырғыш- 

тьщ өсіп-өніп, таралуына жағдай бар, оған сезімтад қабылдайтын орга- 

низмдер  (иммунитетсіз  балалар  мен  ересектер)  жеткілікті.  Кішігірім 

қалалар (10-15 мың тұрғыны бар) жартылай тә>елді болып табылады, 

ал ауылды жерде ауру ошақтары тә>елді болады. Мұнда инфекция қоз- 

дырғышыньщ көзі уақытша өсіп-өжді, содан кейін  ауру бұрқ етіп тез 

көбейеді, артынан бірте-бірте азайып, біржола құриды.

Жұқпалы  аурулардың  нозоареалын  талдағанда  аумақгық  бөлікті 

«эпидемиялык ошақ»  («эпизоотиялық ошақ») дегет түсінікті  білу  ке- 

рек.  Бүл  нозоареалдың  карапайым,  жер  бетіндегі  өте  жылжымалы 

бөлшегіж жатады.

Алтропоноздарда, зооноздарда (антропозооноздарда), сапроноздар- 

да эпидемиялық ошактардың қүрамы әр түрлі болады. Мысалы, грип- 

пте қоздырғыштар бір адамнан келесісіж эстафета тәсілімен беріледі, 

бруцеллезде - бір малдан екіншісіне, туляремияда - су сабаукүйырык- 

тыларына қоздырғыштар ластанған жем-шөп, су арқылы беріледі. Жал- 

пы  зооноздарда инфекция қоздырғыштары залалды,  яғни  ауру хайуа- 

наттардан  жұғады.  Науқастанған  адамдардың  инфекция  көзі  болуы 

сирек  кездеседі  (обаның  өкпе  түрінде  ауру  адам  инфекция  көзі  бола 

алады). Сапроноз тобында қоздырғыштар топырақтан, судан шашыра- 

ма тәсілмен беріледі.  Сапроноз б эі зооноздарда олардың қоздырғыш- 

тары үшін адам организмі «биологиялық дағдарыс» болып табылады.

Барлық жүкпалы аурулар топтарының ошақтарынын пайда болуы 

айтарлықтай  ерешеліктерімен  силатталады.  Зооноздардың ошақтары 

белгілі бір аумақ деңгейіндегі хайуанатгар арасындағы қоздырғыштар- 

дың  түрақты  тіршілігіж  бағыныппы  болып  келеді.  Сапроноздардың 

ошақтары қоздыргыштардың табиғи факторларымэі (сумей, топырак- 

пен, әртүрлі планктондармен) байланысты болады. Антропоноздардың 

ошақтары  жергілікті  халықгың  мекендеген  жерімен  байланысты  (ин­

фекция қоздырғышының көзі болып адам организмі саналады).

350

Антропоноз инфекциялар коздырғыштарының тіршілігі,  өсіп-кор- 

лануы тә>елсіз эпидемиялық процсстің үзілмей, дамуъша байланысты. 

Ол нақты белгілі  бір аумақта (белгілі  бір ауыл-селода, қалада)  байка- 

лады.  Қоздырғыштар  жайлап  орын  ауыстырумен  катар,  тек  қана  бір 

контшкнттегі  ареаддар  бөліктерінде  ғана  емес,  континзіттер  арасын- 

дағы аумақтарға жедел таралуы мүмкін. Мысалы, грипп эпидемия түрде 

бүрқ  етіп  көбейгеңде,  оның  вирусы  жеке  мемлекеттердің  азды-көпті 

шектелген  аумақтарында  үзілмейтін  тірпіілігін  сақтайды  (  А.  А.  Смо- 

родинцев,  1947).

И.  И.  ЕлГсин,  В.  К.  Яшкульдің  (1964)  пікірлеріж  қарағанда  эпиде- 

миялық ошак деп қазіргі заманғы коғам жағдайында үзілмей, дамитын 

эпидемиялық  процестің  салдарынан  қоздырғыштардың  ұзақ  уақыт 

тіршілігі сақталатын нақты бір географиялық аумақта өмір сүретін адам 

ұжымдарын  айтады.

Эпидемиялық  ошақтар  көлемінде  тә>елсіз  эпидемиялық  процесс 

біткшде, оның қоздырғышы жсйылады және осы аурудьвд түрі сол жерде 

өзінің дамуын тоқтатады.  Осы ауру түрі сол жерде оның қоздырғьппы 

басқа эндемиялык ошақтардан жеткеяде ғана кайта пайда болады.

Сонымен,  антропоноздардың  тә>елсіз  эпидемиялық  процесінің 

барлығы  да  эпидемиялық  ошақ  көлемінде  коздырғыпггьщ  ептеп  өсіп 

дамуымен  анықталады.  Эпидемиялық  ошақтарды  зерттеудегі  шгізгі 

максаттардың бірі -  осындай ошақтар деп саналатьш аумақгарды табу. 

Себебі  эндемиялық  ошақтардың  пайда  болуъшдағы  маңызды  фактор 

қоғамның материалдықтіршілікжағдайлары болып саналады, сондық- 

тан да олар экономикалық, әкімшілік және саяси аумақтық бөліктердін 

құрылуына себепші болады, демек олардың арасында терең ішкі  бай- 

ланыстар  бар.  Ә риж ,  мұндай  байланыстар  санитарлық-гигиееалық 

жағдайларда,  жеке  мекендер  арасьшдағы  көлік  қатынасьшда,  кейбір 

жағдайларда  табиги-географиялық  қүбылыстарда да  заңды түрде жиі 

кездеседі.

Осы  өзара  байланыстарда  қоздырғыштардың  оралым  уақытыньщ 

маңызы  өте  зор.  Қоздырғыштың  оралым  уақьггы  шғұрлым  аз,  қысқа 

болса,  солғүрлым  оның үзілмейтін тіршілігі,  өсіп-дамуы үшін халық-

Л н т р о п о н о з д а р   н о зо ар еал д ар ы н ы ң   о ш а қ т а р ы   және  құ р а м ы

351

тың  көп  болтаны  қджет.  Мысалы,  мүндай  күбылыс  грипп,  қызылша 

және т. 6.  ауруларда байқалады.

Оған қоса көптегея антропоноздар баяу, үзақ даму арқылы (тубер­

кулез, алапес, ЖИТС) немесе паразитгерді  ұзақ тасымалдау тәсілімен 

(іш  сүзегі,  паратифтер)  қоздырғьшггарда  оралым  мезгілдерін  үзарта- 

ды, тіпті мүндай жағдайда осындай оралым жыл бойына немесе онда- 

ған жылдарға созылуы гажал емес. Бұл аурулар шағын ауыл-селолар- 

дыокайлап алады, сол жерлерде «тұрақты» эндемиялык ошақтар пайда 

болады. Мысалы, іш сүзегінің түракгы ошақтары Оңтүстік Қазақстақ 

Қызылорда облыстарында орын тепкен.

Зооноздар меи сапроноздар нозоареалдары ны ң 

ош ақтары  және кұрам ы

Бүл топтардың нозоареалдарының қүрамы моі энзотикалық ошақ- 

тары өте күрделі болады. Олардьщ көпшілігі табиғи-ошактық аурулар 

тобына жатқандықтан, аурудың көзі жабайы табиғаттағы хайуанатгар 

болып табылады. Бүл аурулар тобы белгілі бір жер жағдайына, геогра- 

фиялык белдеулерге  немесе табиғат қүбылыстарына бейімделген.  Де- 

мек олар сол жердегі  фауна және  флорамен тығыз байланысты, солар 

аурудьщ түрінің ерекшеліктерін қүрайды, яғни хайуанаттардың белгілі 

бір  түрлерінің  қоздырғыштарьш табиғатта  сақгайды,  қорлануға  үлес 

қосады,  ал белгілі бір қансорғыш  буынаяқтылар оларды тасымалдай- 

ды, таратады, берілу механизмін қамтамасыз етеді, сөйтіп эпизоотия- 

лык «үштік» (қоздырғыш, қоздырғыпгты сақтайтыһ организм, тасмал- 

даушы)  бір-біріне  сай  болып  қалыптасады.  Осы  «үштік»  белгілі  бір 

табиғаттың ыңғайлы ландшафтысында ғана болады, сондықтан олар­

ды табиғи-ошақтык  инфекциялар деп  атайды.  Әр инфекциянын өзіне 

төн  тасмалдаушысы  болады,  мысалы,  кене  энцефалитінде  кеиенің 

Иксодес  түрі,  көкалада  (Қырым  геморрагиялық  қызбасы)  кеиенің 

Гиалемма түрі, сары қызбада сары масаның Aidec түрі және т.  б.

Антропозооноздардьщ нозоареалы да қүрамы жағынан күрделі бо­

лып келеді. Эпидемиялык процестің сипатына байланысты қүрамы өр 

түрлі ошакгар пайда болады. Бұл жерде тә>елсіз эпидемиялык процесс 

және тә>елсіз эпизоотиялык продестер қатар дамыған кезде әр деңгей-

352

дегі өзара іс-қимылы, байланысы бар дербес эпидемиялық жәіе эпизо- 

отиялық ошақтар пайда болады. Мұндай ошақгарды жиынтықты ошақ- 

тар (мысалы, висцеральді лейшманиоз, ауылдағы кенг қайталама сүзегі, 

көкала жәнг т. б.  ошақтар) деп атайды.

А ум акка (объектіге, тұргы лы қты  ж ерге) санитарлық-

эпидем иологиялы қ барлау ж үргізу және сараптама жасау

Жоғарыда  айтылған  эпидемиологиялық  география,  географиялық 

хТозоареал, коздырғыпггың ареалы дегея түсініктер эпидемиологиялык 

барлау 

моі

 сараптама жасау үшін қажет болғандыктан, осы мәселелер- 

ге толык тоқталдық.

Санитарлык-эпидемиологиялык  барлау  және  аумаққа  сараптама 

жүргізу эпидемиологиялык жағдайды тексерудің (зерттеудің) ерекше 

тәсілі  болып  саналады.  Санитарлық-эпидемиологиялық  барлаудың 

мақсаты -  аумактың (объектінің, түрғылықты жердің) санигарлык-эпи- 

демиологиялъщ жағдайы туралы деректерді  уақытьшда және үздіксіз 

жинап, толықтырып отыру. Ол осы аумактын эпидемиологиялык жағ- 

дайьш үшыктыру мүмкіндігі  бар факторларды ж әж  оның пайда болу 

себептерін анықтау үшін қажет.

Санитарлық-эпидемиологиялық барлауды жүргізуде мынадай жағ- 

дайларды ескеру керек:

• кажет деректердің дер кезінде СЭС-ке келіп түсуі;

• осы жұмысты үздіксіз атқару (жүргізу);

• жиналған барлық деректердің дәлелділігі;

•  барлык  жиналған  деректердің  баскаларга  беріліп  түруы,  мұра- 

герлігі;

■ накты жағдайға байланысты індетке қарсы шараларды колдануға 

шешім қабылдау үшін тиімді болуы.

Санитарлык-эпидемиологиялык барлауды бастаудың алдында оны 

жүргізудің жоспары жасалынып, жан-жакты талкыланады. Барлаудың 

мақсаты,  міндетгері  анық  болуы  тиіс,  оған  катысатъш  мамандардын 

құрамы, әрқайсысының міндеттері, атқарылатын жүмыстьщ мөлшері, 

уакыты, объектісі, шекарасы жәш т. б. жактары жоспарда толык көрсе- 

тілуі керек.

Санитарлық-эпидемилогиялык  барлауга  дайындалу,  жоспарлау 

және іске асыру кезеңдері төмендегі тәртіппен аткарылады.

353

1. Дайындалу кезеңі

• санитарлық-эпидемиологиялык жағдаймен танысу (бұрынғы жи- 

налған материалдардың сипаттамалары, есеп берілген материалдардағы 

деректер ж әж  т.  б.);

•  аумақта,  объектіде,  түрғын  жердегі  қазіргі  жағдайдың  егжей- 

тегжейін аныкгау;

• топографиялык карталарды зерттеу. Тексеретін объектінің техно 

логиялык жүйесімен танысу, оның эпидемиологиялық маңызы бар тех:- 

нологиялық процестерінің жағдайымен алдьш ала танысу.

2. Барлау жұмысын қамтамасыз ететін негізгі шараларды жос- 

парлау

•  санитарлык-эпидемиологиялық барлауды  атқарудың түрі,  қаты- 

сатын мамандардың тізімі, олардың мақсаты мея міндетгері;

• қаражаттар, керек сайман-құралдар, көліктерді алдын ала сайлап, 

есептеу;

• барлау объектісі мен аумақтьщ маршрутын аныктау;

• барлау мезгілін тағайындау.

3. Санитарлық-эпидемиологиялық барлауды жүргізу

Ол төмендегі мәселелгрді қамтуы керек:

• аумакты (объектіні, тұрғылықты жерді) қарау;

• жергілікті халықты, тексерілетін объектіде жүмыс істейтін адам- 

дарды қарау;

•  санитарлық-эпидемиологиялық  жағдайды  сипаттайтын  барлык 

құжаттармаі танысу;

• лабораториялық зертт^лер жүргізуге қажет материалдарды жинау;

• с ырқаттануш ылықты сипаттайтын барлық көрсеткіпггерді жинау, 

олармен  танысу,  талдау.  Керек  болған  жағдайда  сырқаттанушылык 

туралы қосымша деректер жинау;

• эпидемиологиялық маңызы бар объектілгрді мұкюгт зертгеу, қажет 

болған жағдайда осы объектілерде алғашқы шараларды атқару;

•  ж ергілікті  денсаулык  сақтау  мекемелерінің  ж үм ы с  істеу 

мүмкіншіліктері  (қаражаты,  мамандармен  қамтамасыз  етілгені,  лабо- 

раториялык зерггеулер жүргізу қабылеті жәнг т.  б.) анықтау;

354

• кажет болған жағдайда жергілікті  халыкпеи (объектінің  қызмет- 

керлерімен)  кездесу өткізіп,  індетгің алдын алу  шараларын түсіндіру. 

Санитарлык ағарту жұмысын ұйымдастыру.

4.  Қ оры ты нды  жасау

Сараптамалық  нәтижені  тұжырымдау,  үсыныстар  ж әж   қорытын- 

далар жасау.

Барлау  барысында жиналған деректерге  сүйеніп,  сараптама  жаса- 

лынады.  Мүнда  сырқаттанушылықтың  құрылымы,  деңгейі  бағалана- 

ды.  Кейбір  жағдайда халық топтарының арасындағы сыркаттылықты 

анықтап, багалау үшін қосымша тексеру жүмыстары атқарылады. Бұл 

жұмыстар,  әсіресе, темір жол салғанда, газ,  мүнай қүбырларын жасау 

алдында немесе жер қабатынан пайдалы заттарды іздеудің алдында осы 

аумақтардың  эпидемиологиялык  қауіптілігін  зоопаразитологиялық, 

микробиологиялық жағынан сипаттау үшін атқарылады.

Аумаққа эпидемиологиялық сараптама жасағанда эпидемиология- 

лык маңызы бар төмендегі  факторларға баға  беруге көңіл аударылуы 

керек.  Оларға жататындар:

•  табиғи-ош ақты к  инфекциялардың  биоценотикалық  және 

кеңістіктік құрылымдары жәнг қоздырғыштың адамга (болуы мүмкін) 

берілу жолдары мен факторлары;

•  энтомологиялық  жағдай  (тасымалдаушылардың  экологиялық 

жағдайы,  мөлшері, адамдардың олармен қатынаста болу дәрежесі);

• аумақгың зоопаразитологиялық сипаттамасы;

•  географиялық  ортаның  факторлары  (топырақтьщ,  судың,  флора- 

ның,  фаунаның,  ауа райының жәш  т.  б.);

•  әлеуметтік-экономикалық  факторлар  (адамдардың  түрмыстық 

жағдайлары, кызметі, демографиялық және этнографиялық ерекшелік- 

тері).  Әлеуметтік-экономикалық  факторларды  бағалағанда  халықтьщ 

ауыз сумей қамтамасыз етілуін, тамақтану жүйесіқ монша жәнг сани­

жүктеу/скачать 31,46 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: