опв АКДС АДС АД-М АДС-М Кы-  зылш а Паротит вгв

Әдетте, БЦЖ-аден қайталап егу ушін туберкулиндік сынама қой- 

ылады.  ДЦҰ  мөліметіне  қарағанда  туберкулезбен  табиғи  жағдайда 

ауырған  адамдар  мен  БЦЖ егілгеңдерді  осы сынама арқылы айқын 

ажырату мүмкін емес. Алдын ала туберкулиндік сынама жасамай-ақ 

бірден  БЦЖ -мен  вакцинациялаудың  егу  жасалатын  түрғындарға 

қауіпсіз  екенін  көптеген  зерттеулердің  нөтижесі  көрсетті.

Сонымен,  ДДҰ-ның  үсынысы  бойынша  барлық  елдерде  тубер- 

кулезге  қарсы  күресуде  ең бастысы  ауруды жылдам  анықтап,  тиімді 

емдеу жүргізу болып табылады.  Ал  БЦЖ-мен  бірінші  рет жөне қай- 

талап  егу туралы ДЦҮ-ның мынадай түжырымдары  бар:

1.  Туберкулезбен  сырқагганушылық  деңгейі  жоғары  жөне  ауру 

жайылған  елдерде  БЦЖ   егуді  кешікгірмей,  туа  салысымен  емшек 

жасындағы  балаларға,  тым  болмаса  өмірінің  бірінші  жылының  со- 

ңына дейін жасау керек.

2.  БЦЖ-мен қайталап егу туралы шешім қабылдау үшін туберку- 

линдік терілік сынаманы  пайдалануды  тоқтату  керек.

3.  БЦЖ   қабылдаған  адамдарга  қайталап  егудің  қажеті  жоқ. 

Өйткені  ондай  практика ешқандай ғылыми факторлармен  негіздел- 

меген.  Бірнеше  рет  қайталап  егу тіптен керек емес.

Туберкулез  вакцинасының  (БЦЖ)  құрамында  миобактериялар- 

дың авирулентті тірі штамдары бар. Ондай штамды А.  Кальмет жөне 

К.  Герен ірі қара малдың микобактерияларынан алған. Вакцина нат­

рий глютаминінің 1,5  % ертіндісінде қүрғатылған.  Бір ампулада пре- 

параггың  20  дозасы  болды.  Қолданар  алдында  вакцинаны  натрий 

хлоридының  0,9  %  ертіндісімен  сүйылтады.  Нөрестелерге  вакцина- 

циялауды туганнан кейінгі төртінші күнге дейін псдиатрдың тексеруі- 

нен  соң  таңертең  егу  кабинетінде  жүргізеді.  Медициналық  қарсы 

көрсеткіиггер (егу жүргізуге болмайтын жагдайлар):  шала туылу (сал- 

мағы  1500  грамнан кем  немесе  бала көтерген уақыты  33  апта), жан- 

үясында түқым қуалаушылық иммундытапшылық болуы. БЦЖ-мен 

қайталап  егу  (ревакцинация)  6—7  жаста жүргізіледі.  Қарсы  көрсет- 

кіштері: бүрын туберкулезбен ауырғаны, БЦЖ-ның бірінші мөлшеріне 

тыртықша пайда болуы, АИВ  (ВИЧ)  инфекция. 

Егуден 

кейін асқы- 

нулар сирек болады.  Әдетге, ондайлар егу техникасын бүзғаңда жөне 

вакцина тері  астына түскенде  пайда  болады  (тері  астының  іріңдеуі, 

ойық жара  пайда  болу,  беэдерінің ісінуі).

412

3.2. Полиомиелит вакценасы. ДДҮ 2000 жылға дейін полиомиелитгі 

жоюға қол жеткізу міндетін қойған болатын. Ол дегеніміз — сырқат- 

танушылықты тоқтатып,  полиомиелит вирусының жабайы иггамда- 

рының  сыртқы  ортадағы  айналымының  болмауы.  ҚР  Денсаулық 

сақтау  министрлігі  Д Д Ү -ны ң  бұл  бастамасын  толық  қолдайды. 

“Қазақстан Республикасында полиомиелитті жоюдың қосымша ша- 

ралары туралы”  1995 жылғы  12 желтоқсандағы № 535 бұйрығы  бой- 

ынша бір жастағы балаларды иммунизациялаумен қамтуды үлғайту, 

егу күнтізбесін өзгерту,  қарсы көрсеткіштерін барынша азайту жөне 

егу ісін жақсартуға бағытталған күрделі шараларды құрастыру көздел- 

ген.  1995—1997  жыддар  арасында  полиомиелитке  қарсы  күресудің 

Үлттық Иммунизациялау Күңдері (ҮИК) табысты өткізілді. Сол кезде 

жыл сайын  1,2 миллионная астам бала полиомиелит вакцинасының 

екі  қосымша дозасын  қабылдады.

Біздің Республикада  1995 жылдың мамыр айынан бастап,  полио- 

миелиттің сал туғызатын жедел түрлері тіркелген емес.  Мүндай жағ- 

дайда полиомиелитке күмөнді барлық ауруларға эпидемиологиялық 

қадағалау жүргізу ерекше орын аяады. Ол үшін өрбір ауруды уакыты- 

лы анықтал,  есепке алып,  кеселдін барлық жеңіл түрлеріне лабора- 

ториялық текссру жасап жэне республика аймағын полиомиелиттен 

таза  деп  сертификациялауга  дайындау  жүмь. старый  жүргізу  керек. 

Бүл жүмыс атқарылып жатыр.

Полиомиелитке қарсы тірі вакцина — 1956 жылы А  Сэбин вирус- 

тын I, II, III түрлерінен вакциңцік шгамдарды дайынлады. Штамдарды 

зерттеу және одан вакцина өндіруді үйымдастыру жүмыстары акаде- 

миктер М. П. Чумаков мен А. А  Смородинцев жетекшілігімен жүргі- 

зілді.  Вакцинаны  көк  мартышка  маймылдарының  бүйрегінен  дай- 

ындалған клетка дақылдарында өсіру арқылы алады. Вакцина мөддір 

қызыл-сарғыш  түсті  сүйық  түрінде  шығарылады.  Ондай  вакцина- 

ның  қүрамыңда  10-нан  50-ге  дейін  доза  болады.  Оның  мөлшерін 

тамшымен  белгілейді  — тамақтанудан  бір  сағат  бүрын  2  тамшыдан 

қабыддау керек.  Бүл вакцинаны  БЦЖ-мен қатар перзентханада нө- 

рестеге  0 - 4   күн  аралығында  береді.  Сонан  соң  2,  3  жөне  4  айда 

қайталайды.  Полиомиелитке қарсы тірі вакцина егілген балалардың 

ішегінде  жеткілікті  иммунитет  пайда  болады,  соның  нөтижесінде 

полиомиелит вирусының көбеюіне тосқауыл жасалынады, оның эпи- 

демияға қарсы  күресудегі  маңызы  зор.

413

3.3. Вирусты гепатиттерге қарсы вакциналар.  Вирусты гепатиггер- 

мен  ауыру  Қ азақстанда  денсаулы қ  сақтаудың  ең  көксйкесті 

мөселелерінің бірі болып отыр.  Қазіргі кезде Республикада жыл сай- 

ын  шамамен 40 мыңға дейін  ауру тіркеледі.  Қолда бар  мөліметтерге 

сүйенсек,  қазіргі кезде гепатит қоздыратын 9 вирус  (А,  В, Д,  С,  Е,  G, 

F,,  F 2  ,  TTV)  бар  екені  белгілі  болды.  Кейінгі  жылдары  тағы да  үш 

түрі  анықталды.  Олардың  өрқайсысы  кеселдің  жеке  нозологиялық 

түрлерін  қоздырады.  Нөжістік-ауыздық  жолмен  жүғатын  вирусты 

гепатиттерден  (ГА жөне  ГЕ)  сырқагганушылықтың  жоғары  болуы- 

ның негізгі себептері мыналар: халықтарды сапалы ауыз суымен қам- 

тамасыз етудің нашар  болуы;  канализациялық жөне  су қүбырлары- 

ның  санитарлық-техникалық  жағдайының  томен  болуы;  тағамдық 

өнімдерді  өндеу кезінде  санитарлық талаптардың өрескел  бүзылуы; 

мектептер мен мектеп жасына дейінгі мекемелердің санитарлық-тех- 

никалық  жағдайларының  төмен  болуы;  мектептерде  тамақтану  ре- 

жимінің  сақталмауы;  ол  жерде  балалардың  өте  тығыз  орналасуы; 

коммуналдық  жайландыру  деңгейінің  жеткіліксіздігі;  тұрғын  жер- 

лердің  санитарлық  жағдайының  нашар  болуы;  халықтың  санитар- 

лык мөдениетінің томен болуы, т.  б.  Гепатиттердің  В жөне  С түрле- 

рімен сырқагганушылық В жөне  С гепатит вирустарымен жанасқан 

адамдардың  көп  болуымен,  медициі.алық  мекемелерді бір  рет  қол- 

данатын  жабдықтармен,  зарарсыздаңдыру  (стерилизациялау)  аппа- 

ратымен,  дезинфекциялаушы  жөне  жуғыш  заттармен,  реактивтер- 

мен, диагностикалық тест-жүйелермен (бірінші кезекте донорларды 

тексеру үшін) қамгамасыз етудегі елеулі кемпгіліктермен байланысты.

Кейбір  жагдайларда  эпидемияға  қарсы  қолданылатын  жөне  де- 

зинфекциялық-стерилизациялау  ережелері  жөне  де  медициналық 

аспаптарды  өндеу төртібі орындалмайды.

Қ Р Денсаулық сақтау минисірліпнің  1997 ж.  15 тамыздағы № 404 

бүйрығы  бойьинніа  иммунизациялау  гепатиттің  В  түрінен  сақтану- 

дың тиімді әдістерінщ бірі болып саналады. Гепатиттің В түріне қарсы 

егу қүрамында HBs антигені бар вакцина енгізу арқылы жүргізіледі. 

Ондай вакцина казіргі кезде бірнеше елдерде шығарылады.  Ол алю­

миний гидрооксидше  адсорбцияланған жөне тимерасалмен консер- 

віленіп тазаланган антигеннен дайыңдалған рекомбинатты  вакцина 

немесе адамдардың кан сарысуынан алынған титры өте жогары плаз- 

мальпс  вакцина  болуы  мүмкін.

414

Гепатиттің  В  түріне  қарсы  егу  нөрестелердің,  көсіби  тіршілігі 

бойынша  қанмен  хөне  қаннан  жасалған  дөрмектермен  ханасатын 

медицина  қызметкерлерінің  (қанмен  хүмыс  істейтін  лаборатория- 

лар  қызметкерлері,  гемодиализ  жасайтын,  гематологиялық,  мүше 

алмастыратын  бөлімшелер, т.  б.),  медициналық жоғаргы оқу орын- 

дарының,  колледждердің  жөне  училище  студенттерінің  арасында 

жүргізіледі.  Егу  курсы  бұлшық  етке  үш  рет  енгізетін  инъекииядан 

түрады және  арнайы  схема бойынша атқарылады.

Жаңа туган  нөрестелерге:

1-  ші рет — гуғаннан кейін 24 сагат інгінде перзентханада

2-  ші рет — АКДС-пен бірге 8-аптада (2 айлық жаста)

3-  ші рет — АҚДС-пен бірге  16-аотада (4 айлық жаста)

Егде жастагы адамдарга:

1 инъекция ~ біріншілік еіу;

2 инъекция — біріншіден кейін 1 ай өткесін;

3 инъекция — екіншіден кейін 6 ай епгкесін 

жасалынады.

Енгізілетін  мөлшері  вакцинамен  бірге  жіберілетін  нұсқауда

көрсетіледі.  Ересек адамдарға алдын ала HBs антигеннің бар-жоғын 

анықтамай-ақ еге беруге болады.  Бұрын гепатитгің В түрімен ауыр- 

ғандығы қүжатпен расталған жөне де сол аурудың созылмалы түріне 

шалдығып  есепте  тұрғандардың  арасында  егу жүргізілмейді.  Гепа- 

титтің В түріне қарсы вакцинаны тері ішіне немесе тері астына енгі- 

зуге  болмайды.  Гепатиттің  В  түріне  вакщшаны  БЦЖ,  АҚЦС,  тірі 

немесе инактивацияланған полиомиелитке қарсы вакциналармен бір 

мезгілде  енгізе беруге болады.  Бірақ гепатиттің В түріне қарсы вак­

цинаны басқа вакциналармен бір шприцге араластыруга және бір жерге 

енгізуге болмайды.  Вакцинаны салқын жерде  (температурасы 0-ден 

+8°С-қа дейін)  сақтау керек,  оны  мұздатуға болмайды.

3.4.  АҚДС  вакцина. 

1990  жылы  Ресей  мен  Украинада  басталған 

дифтерия  эгшдемиясы  1995  жылға  қарай  бүрынғы  одақтас  респуб- 

ликалардың  барлығын  қамтыды.  1992-1995  жылдар  аралығында 

Қазақстаңда дифтериямен сырқаттанушылық 24 есе көбейді, ең жо- 

ғары деңгейге  жетті.  Сол жылы  1105  ауру тіркедді.  1992-1994 жыл- 

дардағы вакцина тапшылығы (сатып алуға қаржы болмағандыктан), 

әр  түрлі  медициналық  жағдайларға  байланысты  егуден  босату,  ха- 

лықты жоспарлы түрде  егудегі кемшіліктер дифтерияны тез қабыл-

415

даушы  топтардың жинала  бастауына  (соның  ішінде  жасөспірімдер 

мен  ересектер  арасында)  себепкер  болды.  Осыньщ салдарынан  ин­

фекция  шаітшаң  көбейе  бастады  жөне  де  өр  түрлі  шоптурлардың 

дамуына қарай  қоғамдағы  миграциялық процесс  күрт өзгеріп,  эпи- 

демиологиялық жағдай  бірден  үдейе  түсті.

1995—1996  жылдары  үйымдастырылган  Ұ лтш қ  Иммунизация- 

лау Күндері (ҮИК) өткізілген кезде  10 миллиондай адам дифтерияға 

қарсы  егілді.  Соньщ  нөтижесінде  сырқаттанушылық  түрақтанып, 

республиканың барлық аймағында оны төмендету мүмкшдігіне қол 

жетті.  Дегенмен,  дифтериямен  сырқаттанушылық  ТМД  еддерінің 

барлығы  үшін күрделі мөселелердің бірі болып отыр.  Өйткені дүние 

жүзінде тіркелетін дифтерия ауруьпшң 80 %-ы ТМД елдерінің үлесіне 

тиеді.  Бүл  проблема  Қазақстан  Республикасы  үшін  де  көкейкесті 

мөселе больш табылады.  1996 жылы Республикада 455 дифтерия ауруы 

тіркелді,  оның  31-өліммен  аякталды,  1997  жылы  —  162,  оның  13-і 

өлімге  өкеп  соқты.

Осыңцай  жағдаййә 

териямен  сырқатганушылықты  түрақты 

түрде  төмендету  үшін  әр  қарай  күресудің жөне  оны  оқтын-оқтын 

кездесетін  деңгейгс  дейіь  жеткізудің  стратегиясы  мен  тактикасын 

анықтап  алудьщ маңызы  зор  Қ Р Денсаулық  сақтау  министрлігінің 

1997 жылы  11 наурызындағы “Дифтериямен күресу шараларын жетіл- 

діру туралы”  №  113  бүйрьіғы  бойынша  бүл  инфекциямен  күресуде 

және  өлім-жітім  болдырмауда  негізгі  басым  бағыт  түрғыңдарды  ең 

жогары  деңгейде  біріншілік  иммунизациялау  кешенімен  (АКДС-4) 

қамту  болып табылады.  Ол  үшін  2  жасқа дейінгі  балалардың 95  % - 

тен,  ал  жасөспірімдер  мен  ересек  адамдар  арасында  90  %-тен  кем 

емес  санын  қамтитын  егу жүргізу  қажет.

АКДС  вакцинасы егілген адамдарда сіреспе мен дифтерияға қар- 

сы  иммунитет  жеткілікті  деңгейде  бола  бермейді.  Бүл  вакцинаның 

қүрамында тазартылған сіреспе  мен дифгериялық  анатоксин  (алю­

миний  гидрооксидіне  адсорбцияланған)  жөне  көкжөтелдің  мүқият 

шайылған  өлі  микробтары  бар.  Вакцина  сүйық  жөне  қүрғатылған 

түрде  шығарылады.  Сүйық  вакцинаны  мүздатылғаннан  кейін  қол- 

дануга болмайды. Вакцинаны 0,5 мл мөлшерінде бүлшық етке енгізеді. 

АКДС  вакцинаны дені сау  2  айлық балаларға егеді,  ол  2,  3,  4 айлық 

жаста енгізетін 3 инъекциядан түрады.  Қайталап вакцинациялау (ре­

416

вакцинация)  18 айлық жаста АҚДС-вакцинамен,  6—7 жаста — АД С, 

12 жаста — АД-М,  16—17 жаста  — АДС-М жөне ересек адамдарға өр 

10  жыл сайын АДС-М  вакцина енгізу  арқылы  жүргізілсді.  Вакцина 

енгізгеннен кейін  қалыпты  реакция  2 төулік мерзімде дамиды, тем- 

пературасы  шамалы  көтеріліл,  енгізген  жері  кызарып  ісіңкірейді. 

Егілгендердің  1%-да  температура  38,5  °С-тан  асып,  күшгілеу  реак­

ция  беруі  мүмкін.  Ж ұмсақ тіндерінде  диаметрі  5  см-дей  ісік,  2  см- 

дей инфильтрат пайда болатын жергілікті күшті реакция 4 %-тен ас- 

пауы керек. Жүйкелік асқынулар,  аллергиялық бөртпелер,  уланған- 

ды қ  реакциялар  сирек кеэдеседі.  Әдетте,  олар  егу  кезінде  ішек  ин- 

фекцияларына  және  жедел  респираторлы  вирусты  инфекцияларта 

шалдыққанда  болуы  мүмкін.  Егер  де  АКДС  бірінпгі  инъекциясына 

патологиялық  реакция  байқалса,  кейінгі  егулер  АДС-М  анатоксин 

енгізу  арқылы  жасалады.  Бүрын  көкжөтелмен  ауырған  балаларға 

АКДС-вакцина егілмейді.

3.5.  Қызылшага  қарсы  тірі 

вакцина 

жапон  бөденесінен  алынған 

клетка дақылдарында өсірілген  қызылша вирусының аттенуацияла- 

нған Л-16  штамьшан дайындалады.  Бүдан басқа шетелдік вакцина- 

лар да  қолданылады.  Вакцина сенімді  жөне  үзақ мерзімді  иммуни­

тет қодцырады. Егіпген балалардың 5—15 %-да темпсратурасы шама­

лы көтерілу сияқты асқынулар болады, ал  1  млн егілгендерде  1—2  % 

жагдайда  энцефалит  белгілері  байқалады.  Вакцина  қүрғақ  күйінде 

шыгарылады. Препаратты қараңғы салқын жерде (температурасы 8­

10  °С)  сақтау  керек,  бір  ж аққа  тасымалдағанда  осындай  режимде 

рефрижератормен  жеткізу  қажет.  12  айлық  жастан  басгап  бүрын 

қызылшамен ауырмаған жөне оган қарсы егілмеген барлық дені сау 

балалар  вакцинациялауға  жатады.  Алдымен  серологиялық  тексеру 

жүргізіп, солардың ішіндегі серонегативті балаларга егу жасау дүрыс 

бслады.  Қызылшага қарсы егу -  осы аурумен сырқатганушылықты 

азайту жөне жоюдың тиімді төсілі.  Нөтижесі ойдағыдай болуы  үшін 

2  жасқа  дейінгі  балалардың  95  %  егумен  қамтылуы  керек.  Соңғы 

жыддары серонегативті балалар көбеюіне  байланысты қосымша егу 

мәселелері  қаралып,  іске  асырылуда.

3.6.  Паротитке  қарсы  тірі  вакцина 

бөдене  эмбрионының  клетка 

дақылдарында өсірілген эпидемиялық паротиттің атгенуацияланган 

вирусынан түрады. Вакцина сарғыш-қызғылт түрінде қүрғақ күйінде

417

шығарылады,  оны  қолдану  алдында  ерітеді.  Вахцинаны  жауырын- 

ньщ төменгі шетшдегі терінің астына енгізеді.  Паротитгік вакцинаны 

12  айлық  жастағы  балаларға  бір  рет  қызылша  вакцинасымен  бірге 

егеді.  Егілгендердің  басым  көпшілігіңде  вакциналық  процесс  ешқ- 

андай белгісіз өтеді.  Кейбір жағдайда 8—10-шы күндері температура- 

лык реакция, шамалы жөтелу, түмаурату жөне вакцина енгізген жерде 

терісі қызарып  шамалы ісіну байқалуы мүмкін.  Мұндай белгілер  1 -  

3  күндей  сақталып,  ешқандай  емсіз  басылады.  Эпидемиологиялық 

көрсеткіші  бойынша  шұғыл  иммунизациялау жасы  12  айдан  асқан, 

паротитпен  ауырған  баламен  жанасқан,  бұрын  ауырмаған  жөне 

егілмеген,  егуге  қарсы  көрсеткіші  жоқтарға жүргізіледі.

4.  Медициналық қарсы  көрсеткіштер

Жоғарыда аталған вакциналарға қарры көрсеткіштер ҚР Денсау- 

лық сақтау министрлігінің  1995 жылы 25 маусымындағы “ҚР-да вак- 

цинамен  сақтандыруды  жетілдіру туралы”  №  270  бүйрығымен  заң- 

дастырылған.

А. Жалпы қарсы керсетиштер: бұрын енгізген вакцина мөлшеріне 

анафилактикалық реакция беру; лейкоз, лимфопролиферативті ауру- 

лар кезінде немесе иммундысупрессивті өдіспен емдегенде, дене сал- 

мағьша  қарай төулігіне  2  мкг/кг астам  мөлшеріндегі стероидтармен 

бір  аптадан  артык  уақыт  емдегенде  болатын  біріншілік  иммундық- 

тапшылықтар (тірі вакцина үшін); жүктілік (тірі вакцина үшін); дене 

кызбасы  байкалатын  немесе  жалпы  жағдайы  бүзылған  ауыр  жөне 

орташа деңгейдегі аурулар. Иммундысупрессивті емдеу аяқталған соң 

6  айдан кейін,  ал стероидтармен  емдеу тоқтатылған сон 3  ай  өткен- 

нен кейін науқас толық айыққан жағдайда ғана вакцина егуге болады.

Б. Жеке вакциналар үшін карсы көрсеткіштер.  БЦЖ-'  жас  нөресте 

шала туған (салмағы  1500 грамнан кем немесе екі қабат уақыты 33 ап- 

та),  генерализацияланған  БЦЖ   (түқым  қуалаушы  иммундытапшы- 

лық болу мүмкіндігі).  Қайталап вакцинациялауға қарсы көрсеткіштер: 

бүрын  туберкулезбен  науқастанғандығы,  БЦЖ -ның бірінші  инъек- 

циясына  тыртық  пайда  болу,  клиникалық  белгілері  пайда  болтан 

АИВ  (ВИЧ)  -   инфекция.  АКДС:  үдемелі  (прогрессивті)  жүйкелік 

патология.  АДС  Жөне  АДС-М:  қарсы  көрсеткіштер  жоқ.  ОІІВ  (по-

лиомиелитгік вакцина):  жанүя мүшелерінщ арасында иммундытап- 

шылық  болу,  АИВ-инфекция.  Қызылша:  қарсы  көрсеткіші  жоқ. 

Паротит:  қарсы  көрсеткіші жоқ.

Ескерту:  шала туған  нөресгелер перзентханадан  шығарар алдын- 

да  егіледі;  біріншілік  егіуге  АДС-М  жарамсыз,  егер  ОПВ-ға  қарсы 

көрсеткіштер болса, оны ИПВ-мен алмастырады;  иммундыглобулин 

немесе  қаннан  дайындалған  препараттар  енгізгеннен  кейін  қызыл- 

ша мен  паротитке  қарсы  вакцина егу кем дегенде  3  айға шегеріледі.

“Күпггі реакция”  беру, яғни үзаққа созылған дене тырысуы,  кол­

лапс, дене қызбасының 39,5 °С-тан жоғары болуы,  энцефалит сияқ- 

ты  реакция  беру  — барлық  вакциналар  үшін  жалпы  қарсы  көрсет- 

кшггер  болып  саналады.

Енгізілген  өзгерістер:  өсу  белгісі  дамымаған  балалар  алдын  ала 

Манту сынамасын қоймай-ақ 6 ай өткеннен кейін БЦЖ-мен қайта- 

лап вакцинациялауға жатады, ал 6—7 жаста Манту сынамасынан соң 

ревакцинацияланады.  Жыл  сайын  туберкулиндік  сынама  қою  тоқ- 

татылған.  Егер бала  перзентханада  ОПВ  алмаған болса,  ревакцина­

ция  12  айлық  жаста  қызылша  жөне  паротитке  қарсы  егумен  бірге 

жасалынады.  Үйымдасқан  үжымдарда  ең  алғашқы  аурулар  тіркеле 

бастаган жағдайда екі төуліктің ішінде қызылшамен ауырмағандарға 

және  оган  қарсы  егілмеген  25  жасқа  дейінгілердің  барлыгына  тірі 

қызылша вакцинасын егу керек.  Вакцина қүрамьшдағы көкжөтелдік 

қүрамдас бөліктерге қарсы көрсеткіштері болса,  3 қайтара АДС вак­

цина  егу  қажет.  АД-М  препараты  болмаған  жағдайда  оны  АДС-М 

анатоксинімен алмастыруға болады. Ересек адамдарға және егілмеген 

балаларға  вакцина  енгізу  былайша  атқарылады:  егілмегендерге  — 

АДС-М, сонан соң күнтізбелік кесге бойынша, жартылай егілгендерге — 

күнтізбе бойынша,  егер де соңғы  егу 5 және  одан да көп жыл  бүрын 

жүргізілген  болса,  толық  егілгендерге  — АДС-М  салынады.

Жарақагганғанда АС-анатоксиннің орнына АДС-М қодданылады.

Декретге көрсетілген жастағы топтьщ ең кем дегенде 95  %-ы егу- 

мен  қамтылуы  тиісті.  Егер  вакциналар  бір  күнде  салынған  болса, 

онда тірі вакциналарды енгізудің уақыт аралығы (интервал) 4 аптадан 

кем  болмауы  керек.  Тірі  вакцина  мен  инактивацияланған  вакцина 

енгізудің уақьгг аралығын сақтамауға болады.  Қызылшаға, паротитке 

қарсы,  ОПВ  жөне  БЦЖ   вакциналарцы  еккеннен  кейін  иммунды-

419

глобулиндерді 2  апта жөне одан да көп уақыт өікеннен кейін құюға 

болады.  АКДС  жөне  АДС  препараттарын  салғанда  уақытаралык 

мерзімін  сақтамауга  бола  береді.

Жасына  қарамастан  бұрын  егілмеген  бала  туберкулезге,  дифте- 

рияға,  полиомиелитке  жөне  қызылшаға  қарсы  егілуге  тиісті.

Міндетті  түрде  жүргізілетін  алдын  ала  егуді  атқару  Қазақстан 

Республикасьгның  “Халықтьщ  санитарлық-эпидемиологиялық  са- 

лауаттылыгы туралы”  1994 жылғы 8  шілдедегі Заңының  34-бабымен 

бекітілген.

5.  Сіреспеге қарсы егу

Сірсспеге  қарсы  белсенді  иммунизациялау  инфекциядан  алдын 

ала  сақтанудың  сенімді  жалы.  Мүндай  иммунизациялау  балалық 

жаста АКДС, АДС жөне АДС-М препараттарын егуден тұрады.  Одан 

басқа  жоспарлы  түрде  сіреспеге  қарсы  ересек  адамдардың  кейбір 

топтары  егіледі:  өскери  қызметксрлер  жөне  кәсіби  тірпшгігіне  бай- 

ланысты жиі жарақат алушылар, соңдай-ақ қүрылысшылар, жер қазу 

жөне ауыл  шаруашылығы жүмыстарымен  айналысатындар.

Ересек  адамдарды  белсенді  иммунизациялауға  пайдаланатьш 

посп^ратгар өр түрлі болады. Жоспар бойынша міндетті түрде  өрбір 

10  жылда  бір  рет  (26,  36,  46,  56  жаста)  АДС-М  анатоксин  егіледі. 

Одан басқа иммунизациялау АС анатоксин енгізумен орындалуы мүм- 

кін.  (1  мл-де 20 бірлік мөлшері бар, консерванты — 0,01  % мертиолат 

ертіндісі).  Тері  астына  енгізу арқылы  екі түрлі  нұсқада  қолданыла- 

ды:  0,5  мл-ден  екі  қайтара  немесс  1  мл  мөлшерінде  бір  рет  егу.

Жекеленген аймақтардың өзіндік жағдайын ескере отырып, вах- 

цинациялаумен  қамтылуы  қиын  топтардың  арасында  бір  рет  егу 

варианты  қолданылады.

Екі  вариантты  колданғанда да кешіктірмей,  1 -2  жылдьщ  ішінде 

міңдетті түрде  ре вакцин ациялағанда  жөне  келесі  өрбір  10 жыл  сай- 

ын бір рет АС немесе АДС-М анатоксинмен қайталап еккенде қүнды 

иммунитет  пайда  болады.

Сонымен  қатар  сіреспелік анатоксин  ассоциацияланган  секста- 

тетра-анатоксиндердің  қүрамына  кіреді.

Секста-анатоксин  -   ботулизм қоздыргышынын А,  В,  Е түрлері- 

нен,  газды  гангрена  қоздырғыштарының  перфрингенс  А жөне  эде-

420

матиенс түрлерінен, сіреспе таяқшасынан алынған анатоксиндердің 

қоспасы.  Пента-анатоксиннің қүрамында сіреспеліктен басқа атал- 

ған  анатоксиндердің  барлығы  болады.  Тетра-анатоксин  -   ботулизм 

мен  сіреспелік  анатоксиндер  қоспасы;  трианатоксин  -   ботулизм 

қоздырғышының  үш  түрінен  дайындалған  анатоксиндер  қоспасы. 

Егу  үшін  қоданылатын  вакцина  мөлшеріне  мыналар  кіреді:  А  бо- 

тулиндік анатоксин  — 5  ЕС,  В жөне  Е түрінен  — 3  ЕС,  перфрингенс 

анатоксин  —  15  ЕС,  эдематиенс  жөне  сіреспелік  анатоксиндердің 

өрқайсысынан — 2,5 ЕС.  Бүл анатоксиндер алюминий гидрооксидіне 

адсорбцияланған, дестилденген суда тез еритін, сүйық немесе қүрғақ 

сарғыш-ақ түсті кеуек үнтақ түрінде шығарылады. Оларды еріткенде 

ешқандай  бөтен  қоспалар жөне  түйіршіктер  пайда  болмайды.  Ана- 

токсиндермен иммунизациялау үшін уақыт аралығын 25-30 күндей 

сақтап,  екі  рет егеді,  сонан соң  6—9 айдан  кейін  қайталап  вакцина- 

лайды,  әрі қарай қайталап егу қажеттілік бойынша немесе өр  5  жыл 

сайын  жүргізіледі.  Бүл  анатоксиндерді  егуге  кедергі  болатын  жағ- 

дайлар  —  жалпы  қарсы  көрсеткіштердегідей.  Тері  мен  шырышты 

қабатгар  бүзылып,  жарақат  алғанда,  II  жөне  III  дәрежелі  күйікке 

жөне  үсікке  шалдыққанда,  хайуанаттар тістегенде  (қауып  алғанда), 

медициналық  жөрдемсіз  үйде  босанғанда,  ауруханадан  тыс  жерде 

түсік болганда,  кез  келген тіндерде  некроз жөне  гангрена дамыған- 

да,  асқазан  —  ішек  жолдары  тесілгенде  сіреспеге  қарсы  шүгыл  егу 

(экстренная профилактика) жасалуы қажет.  Ол үшін АС-анатоксин, 

сіреспеге  қарсы  адам  иммунды-глобулин  немесе  сіреспеге  қарсы 

сарысу қолданылады.

6.  Қүтьфу ауруыиа  қарсы  егу

Қүтыруға  қарсы  инактивацияланған дақылдық  вакцина  сирия- 

лы қ атжалманның (хомяк)  бүйрегінен алынған клетка дақылдарын- 

да өсірілген қүтыру вирусының вакциндық штамынан (Внуково-32) 

дайындалады.  Вирус  ультракүлгін  сөуленің  өсерімен  инактивация- 

ланады,  мүздатып, лиофильдік өдіспен қүрғатылады. Дайын препа­

рат -  қызғылт-ақ түсті таблетка, стерильді дистилденген суда еріткен- 

де қызғылт түсті шамалы жылтырайтын сүйыққа айналады.  Ерітілген 

вакцинада түйіршектенген бөлшектер болмауы тиіс.  1  ампулада 3 мл

421

вакцина  бар,  тоңазытқышта  (4°С)  қүрғак  жағдайда  сақтайды,  пай- 

далану мерзімі  —  1,5  жыл.

Қаңғыбас  иттерді  үстайтындарға,  қүтыру вирусымен жүмыс жа- 

сайтын  ғылыми-зерттеу  және  диагностикалық  лабораториялардың 

қызметкерлеріне  сақтану  мақсатында алдын  ала  егу жүргізеді.  Вак- 

цинаны  уақьгг  аралығын  10  күн  сайын  екі  қайтара  3  мл-ден  жыл 

сайын  қайталап  егеді.

Алдын  алу  мақсатында  вакцина  егуге  қарсы  көрсеткілггер:

1.  II  жөне  III  дөрежелі  жүрек-қан тамыр  жеткіліксіздігі;

2.  Туберкулездің айқьгн түрі, сусамыр (диабет), бауыр жөне бүйрек 

созылмалы  аурулары;

3.  Тиреотоксикоз жөне  басқа да  эндокринді  бүзьілыстар;

4. Антибиотиктерге  күшті  сезімталдықтың  болуы;

5.  Жүктілік.

Вакцинаны  кіндік  деңгейінде  немесе  шамалы  төмендеу  жердегі 

қарынның  орталық  сызықшасының  екі  жағынан  2—3  см  қаиіық- 

тықтагы  тері  астына  енгізеді.  Инъекциядан  кейін  5  минут  жатып 

демалу керек.

Емдеу мақсатында сгудің екі нүсқасы бар.  Ш арпы   курс  бойын- 

ша сырт қарағанда дені сау хайуанаттар адамдардың кез келген жерін 

тістегеңде  (қапқанда)  3 -4   инъекция  жасалынады.  Дені  сау  хайуа­

наттар  10  күн  бойы  ветеринардың  бақылауында  болғанда,  оларда 

ешқандай ауру белгілері байқалмауы керек.  Шартсыз (безусловный) 

курс — қүтырған хайуанаттар тісгегеңде (қапқанда), тырнағанда неме­

се денеге  олардың сілекейі тигенде  жүргізіледі.  Қүтыруға қарсы  егу 

мынадай жағдайларда атқарылады:

1) нағыз  қүтырған,  қүтыруға  күдікті  немесе  белгісіз хайуанаттар 

(жыртқыш  қүстар)  тістегенде,  тырнағанда,  тері  мен  кілегей  қабат- 

тарға  сілекейі жүққанда;

2) қүтырған немесе құтыруға күдікті хайуанаттардың сілекейімен 

немесе миымен ластанған заттармен жарақаттаганда (өлікті  сойған- 

да,  мал  үшасын  (туш)  мүшелегенде  жөне  т.  б.);

3)  тістегеңде  тісі  киімді  тесіп  өтсе,  жыртылса  жөне  де  киімі  то- 

кымадан  өрі жүқа  болғанда;

4) тісгеген, тырнаган немесе сілекей жүққан кезде хайуанаттар cay 

болғанымен,  10 күн ішінде олар ауырса,  өліп немесе жоғалып кетсе;

422

5) құтыру ауруы болуы мумкін жерлерде белгісіз дала кеміргіштері 

тістегенде;

6) құтыру ауруы болуы мүмкін жерлерде синантропты кеміргіштер 

тістегеңде  (зардап  шеккен  адамға  вакцина  дозасының  жартысын 

береді,  егу курсының  ұзақтығы  12-15  күн);

7) құтырған адам басқалардың тері қабатын зақымдағанда немесе 

оның сілекейі шырышты  қабатқа жүққаны  анық болғанда.

Емдеу  мақсатында  құтыруға  қарсы  егу жүргізуге  қарсы  көрсет- 

кіштер жоқ.  Егер де жүғу мүмкіндігі дәлелденбесе,  егу жасалмайды.

Ол  мынандай  жағдайларда  болады:

•  тістеген  кезде  киімі  бүтін,  қалың немесе  көп  қабатгы  болса;

•  жыртқыш  емес құстар жаралағанда;

•  қүтыру ауруы болмаған эпизоотиялық қауіпсіз жерлерде белгісіз 

синантропты  кеміргіштер тістегенде;

•  кездейсоқ құтырған малдың сүтін ішкенде және етін жегеңде;

•  хайуанаттар  құтырудан  10  жөне  одан  да  көп  күн  бүрын 

тістегенде,  тырнағанда,  сілекейлегенде;

•  10 күн бойы бақылау кезінде сау болган хайуанаттар тісгегенде, 

тырнағаңда,  сілекейлегенде;

•  қүтыру  ауруы  көп  жылдар  бойы  түрақты  түрде  кездеспеген 

жерлерде  белгісіз  хайуанаггардың  сілекейі  зақымданбаған  теріге 

жүққанда;

•  қүтырған  адаммен  қарым-қатынаста  болғанымен  зақьшданғ- 

ан терісі мен  ійырышты  қабаты анық сілекейленбегенде;

•  гщфофйбиямен  (қүтыру)  ауырғанда.

Хайуанаттарға  10  күндік  ветеринарлық  бақылау  кезінде  оларда 

алғашқы қүтыру белгілері  пайда болса,  өлсе  немесе  жоғалып кетсе, 

зардап  шеккен адамдарды егу дереу басталады.

Егер  тістелген  жері  көлемді  жөне  ауыр  болса,  зардаптанғандар 

медициналық  көмек  алу  үшін  кешігіп  қаралса  немесе  вакцинаға 

жағымсыз реакция берсе, қүтыруга қарсы иммундыглобулин қолда- 

нылады.  Препаратты енгізу алдында жылқы сарысуына сезімталдығы 

тексеріледі.  Ол  үшін  1  %-ы  иммундыглобулин  ертіндісінің  1  мл-ін 

тері  ішіне  енгізіп,  20—30  минуттан  кейін  реакция  нәтижесін  бага- 

лайды.  Егер  де  зардап  көрген  адам  бір  тәуліктен  аспаған  уақытта 

сіреспеге қарсы сарысу қабылдаган болса,  жылқы сарысуына сезім- 

талдығын анықтаудьщ қажеті жоқ.  Егілген жерге шыққан бөртпенің

423

(папул аның)  диаметрі  1  см-ден  артық  жөне  кең  жайылған  қызару 

пайда болса,  реакция оң нөтижелі деп есептелінеді.  Ешқандай реак­

ция болмаса,  30 минутган кейін уақытаралығын  10—15 минут сақтай 

отырып, 2—3 мөрте бөлшектеп, бұлшық етке қалған мөлшерін енгізеді.

Қүтыруға қарсы егумен қатар зардап шеккенді сіреспеден қорғау 

мәселесі де  шешілуі тиісті.  Ол ушін  сіреспеге  қарсы  шүғыл  егу схе- 

масын  басшылыққа  алу  керек.

Егу  схемасын  арнайы  дайындықтан  өткен  дәрігер-травматолог 

тағайындайды.  Алдымен  жарақаттанған  жерді  өңдейді.  жарақатты 

сабынды сумей шайьш тастайды, жарақаттанган жердің айнала шетін 

3  күн  бойы  кесуге  жөне  тігіп  тастауға  болмайды.  Қажеттілік болған 

жағдайда дереу  вакцинация  жасайды.  Егер де  зардаптанушы  бүрын 

қүтыруға  егілген  болса,  онда  инъекция  курсын  қысқартуға  болады. 

Егу  қабылдаған  барлық  адамдар  патронаждық  бақылауға  алынады. 

Күнделйсгі  тіршілік  төртібі  қүнды  иммунитет  өндіруді  қамтамасыз 

етуі  керек.  Сондықтан  шаршап-шалдығуға,  дененің  қызып  кетуіне 

жол бермеу керек, егу курсы кезінде, шартгы курс аяқталғаннан кейін 

1  ай жөне  шартсыз курс біткеннен кейін 6 ай бойы алкоголь қабыл- 

дауға тыйым салынады.

Егуді  ашқарынға жүргізуге болмайды.  Кейбір жағдайларда (ауыр 

тістелген адамдарды қайталап еккенде, жүйке-жүйесінің ауруы бол­

са және аллергиялық зардапқа шалдыққанда,  2 ай бүрын кез келген 

вакцина  егілгенде  жөне  ауылдық жерде  түратын  болса)  егу  курсын 

шартсыз көрсеткіштеріне  қарай стационарда жүргізеді.  Вакцинация 

кезінде денсаулығының нашарлағаны туралы шағымданса, оны ауру- 

ханаға салып,  невропатолог пен терапевт тексереді. Дәрігерлер кон­

силиумы  егуге  үзіліс  немесе тоқтату туралы  шешім қабылдайды.

7.  Гриппке карсы  егу

Грипптің  алдын  алу  үшін  қолданылатын  вакциналар,  иммуно­

глобулин,  вирусқа қарсы өсерлі препараттар (интерферон,  реманта­

дин,  оксолин  жағындысы)  бар.  Вакциналар  эпидемия  басталар 

кезеңнің алдында  қолданылады.

Қазіргі  кезде  грипп  вакцинасының бірнеше түрлері бар.  Олар  -  

аллантоисты  тірі  вакцина,  хроматографиялық  инактивацияланған, 

дақылдарда  өсірілген  вакциналар,  т.  б.

424

Қарсы көрсеткіштер: 

жедел жөне  жүқпалы емес аурулар,  асқыну 

сатысындағы  созылмалы  аурулар  (мүндай  жағдайда  аурудан  айық- 

қаннан соң 1 айдан кейін егу жүргізеді), аллергиялық аурулар, тауық 

жүмыртқасының  белогына  аллергия,  бронхиальді демікпе,  дөнекер 

жөне оның тіндерінің диффузиялық аурулары,  қызыл жегі  (красная 

волчанка),  бүйрек 

үсті 

безінің  аурулары,  жүйке  жүйесінің  түқым 

қуалайтын дегенеративті  аурулары,  т.  б.

Гриппке  қарсы  иммундыглобулин аурудың ең бастапқы  кезінде 

гриппті емдеу үшін  жөне  алдын  алу  мақсатында  пайдаланылады.

Вирусқа қарсы эсер 

ететін 

препараттар

Ремантадин  -   вирусқа  қарсы  өте  жоғары  белсенділігі  бар  жөне 

ауқымды  спектрде  РНК-лы  вирустарға,  соның  ішінде  грипптің  А 

түрі  вирусына  эсер  ететін  препарат.  Ол  вирустардың  репродукция- 

лануына тікелей ықпал етеді жөне патогенетикалық механизміне эсер 

етеді, сырқаттанушылықты төмендетеді және кеселдің өте ауыр асқ- 

ынған  түрлерін  азайтады.  Алдын  алу  мөлшері  — күн  сайын  50  мг, 

ересектер  үшін  емдік мөлшері  —  150  мг.

Оксолнн 

— 0,25—0,5  %  жагылма түрінде  шығарылады,  емдеу-ал­

дын  алу мақсатында  қолданылады.

Интерферон 

— клеткалық  гомеостаздың  бірқалыптылығын  сақ- 

тауға  бағытталған,  бақылаушы-ретгеуші  қызметін  атқаратын  белок 

(гликопротеид).  Интерферонның ең негізгі  қызметі  — вирусқа  қар- 

сы  белсенділігі.  Интерферон  респираторлы  вирусты  инфекциялар- 

ды,  белдемелі теміреткені  (опоясывающий лишай), т.  б.  емдеу үшін 

жөне алдын алу мақсатында пайдаланылады.  Интерферонды пайда- 

ланудың  екінші  өдісі  — өз  организмінің  (эңдогеңді)  интерферонын 

индукциялау  (өндіру).  Адам  организмінде  интерферон  өндіріліп, 

жиналуы  гриппке,  полиомиелитке,  қызылшаға,  паротитке,  қарсы 

вакциндық  тірі  вирустарды,  нуклеотңдгі  препараттар  немесе  поли- 

сахаридтарды енгізгенде күшейеді.  Осындай индукторлардың әсері- 

нен  пайда  болған  интерферонның  саны  енгізілетін  дайын  интер- 

феронның  шоғырлануынан  мың  есе  асып  түседі.  Интерферон  ви- 

рустарға қарсы төн емес резистенггіліктің маңызды факторларының 

бірі  ретінде  танылган.  Ол  көптеген  микроорганизмдерге  белсенді 

түрде  эсер  етеді.

425

Адамның лейкоциттарынан  дайындалған  интерферон  — нативті 

жөне  қоюландырылған  препарат,  грипп  жөне  басқа  респираторлы 

вирусты  ауруларды  емдеуге,  олардан  сақтануға  арналған.  Оны дай- 

ындау үшін жаңадан алынған донор қанын пайдаланады.  Препарат- 

ты ампулада қүрғақ күйінде шығарады. Ол тазартылған суда тез ериді. 

Интерферонды  ингаляциялау,  тозаңдату  немесе  мүрынға  тамызу 

жолымен  енгізеді.

Ремантадин,  оксолин  жөне  интерферонды  грипп  эпидемиясы 

дами  бастаған  кезеңце  алдын  алу  мақсатында  жөне  аурудың  баста- 

пқы  мерзімінде  емдеуге  қолданады.

8.  Зоонозды инфеюдаяларға қарсы егу

Зоонозды  жүқпалы  ауруларға  қарсы  егу  осы  инфекциялар  бой- 

ынша эпидемия болып есептелетін аймақгардың халықтарына жөне 

ол  аудандарға басқа жақтан  келгендерге жүргізіледі.

8.1. 

Туляремиялық тірі вакцинаны 

В.  Я.  Эльберт  пен  Н.  А.  Гайс­

кий жасаған.  Оны туляремиялық бактериялардың аттенуацияланған 

штамынан дайыңдайды.  Вакцина ампулада қүрғақ күйіңде шығары- 

лады.  Тоңазытқьшгга  температурасы  6  °С-тан  аспайтын  жағдайда 

дүрыс сақтағанда, препаратгы пайдалану мерзімі — 12 ай. Вакцинаның 

ақшыл таблеткалары дистидденген суда тез ерңді. Вакцинаны иықгың 

сыртқы жақ терісінің бетіне тамызьш,  сызықтап жыру арқылы енгі- 

зеді.  3 -4  аптадан  кейін  пайда болатын  иммунитет  5  жыл  бойы  сак- 

тал ады.  Туляремиялық вакцинаны  обаға,  Ку  қызбасына  қарсы  вак- 

циналардың  біреуімен  бірге  енгізе  беруге  болады.  Кеміргіиггерден, 

тасымалдаушылардан  жөне  қоршаған  орта  объектілерінен  туляре­

мия қоздырғышы бөлініп отыратын аймақтағы 7 жастан асқан адам- 

дар  осы  ауруға  қарсы  егілуге тиісті.  Ауыл  шаруашылығында жүмыс 

істейтіндерге,  ауыл  шаруашылық  жөне  мал  шаруашылық  өнімдері 

мен шикізаттарын өңдеумен айналысатыңдарга жөне жүғу қауіпі бар 

аудандарға  бара жатқандарға бірінші  кезекте  егу жасайды.

8.2.

  Лептосшфоздық 

вакцина 

эпидемиологиялық  түрғыдан  ең 

маңызды лептопироэдардың бірнеше серологиялық түрлерінен дай- 

ындалады. Вакцина қыздыру жолымен инактивацияланады. Ол ампу­

лада  мөлдір,  шамалы  жылтырайтын  сүйық  түрінде  шығарылады.

426

Қолдану  адцында  оны  жақсылал  араластырады.  Мүздатылганнан 

кейін  вакцина пайдалануға жарамсыз.  Температурасы  3-10  °С  жағ- 

дайда дүрыс сақтағанда жарамдылығын  1,5 жыл бойы сақтайды.  Бүл 

ауруга  қарсы  егу  көсібіне  қарай  жүғу  қауіпі  өте  жоғары  болатын 

адамдарға  (мал  шаруашылығымен  айналысатындар,  ет  комбинаты- 

ның мал соятын және мүшелейтін цехтарының жүмысшылары, жай- 

ылымдағы шөп жинайтындар, балықшылар, аңшылар, т.  б.) жүргізі- 

леді.  7-ден  16  жасқа  дейінгі  балаларға  тек  қана  Денсаулық  сақтау 

министрлігінің  рүқсаты  бойынша  егу  жасалады.  Вакцинаны  тері 

астына  енгізеді,  қайталап  вакцинациялау  бір  жылдан  кейін  жүргі- 

зіледі.

8.3. Түйнемелік тірі 

жүктеу/скачать 31,46 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: