Міреев, Ж. Темірбеков эпидемиология Жалпы эпидемиология 1 т о м алматы жоғары аттестациялық комиссияның баспа орталығЫ 2000

Алдын  аду  егулерін  дөл  есепке  алу  келссі  жылға  егу  жоспарын 

жасау  үшін  керек.  Алдын  алу  егулерінің  жоспары  әрбір  медицина- 

лық-санитарлық бөлімдерде,  денсаулық сақтау  пункттерінде,  емха- 

наларда,  т.  б.  мекемелерде  бұрын  жүріізілген  егулерді  есепке  ала 

отырып,  декретгелген топтар қүрамының саны  негізінде жасалады.

ҚР Денсаулық сақтау министрлігінің  1997 жылғы 20 наурыздағы 

“Егу жүмысының жүйесін талдауды жетіддіру туралы” № 35 бұйрығы 

бойынша есеп берудің жаңа  формалары  (№  5  —  “Алдын  алу  егулері 

мен  вакцина қозғалысы туралы  ессп беру”  жөне № 6  -   “Алдын  алу 

егуімен  қамту туралы  есеп  беру”)  бекітілді.  Есеп  берудің  бүрынғы- 

ларының  орнына  №  5  жөне  №  6  статистикалық  жаңа  формаларын 

жасау қазіргі жагдайдың қажеттіліпне қарай жасалды. Оның мақса- 

ты — есеп берудің ақпараттылығын жақсарту,  мониторинг жүйесіне 

енпзу жөне тікелей орьшдаушыларды бақылау.

“Алдын алу егулері мен вакциналар қозғалысы туралы” № 5 ста- 

тистикалық есеп беру ай сайын жасалады, өрі бір ай ішінде жасалған 

алдын  алу  егулерін толық  есепке  алу мүмкіндігін  береді.  Есеп  беру 

алдын  алу егулерін тіркейтін жүмыс журналының негізінде жасала­

ды  (064 ф.).  Егуді есепке алу вакцинация жүргізілген жердегі мсди- 

циналық мекемелер (түрғын жер, аудан) бойынша жасалады. Уақыт- 

ша келген адамдарға жасалынған егулерді де есепке алу керек. Өйткені 

егуді тіркеу мен сол жерде жүмсалған вакцина көлемінің (санының) 

тікелей  байланысы  бар.  Осындай  есепке  алуда  егілген  адамдардың 

саны,  вакцинациялау мен ревакцинациялау ажыратылып,  анықтал- 

мағанымен,  тиісті  медициналық  мекемелер  (жергілікті,  аудандық, 

облыстық) бойынша бір ай ішінде жасалған егулердің саны ескеріледі 

және  форма  бойынша  вакцина  қозғалысы туралы  ай  сайынғы  есеп 

беру жүргізіліп  отырады.

12.  Суықтату тізбегі

(нммундық препараттарды сақтау және тасымалдау төртібі)

Вакцинамен  алдын  алудыц  тиімділігін  қамтамасыз  ету үшін  вак- 

циндық препараттарды дайындайтын көсіпорыннан препарат егіле- 

тіңцерге дейінгі сақгау жөне тасымалдаудың температуралық режимін 

бүзбау өте маңызды, оны практикада “суықтату тізбегі” деп атайды.

441

Осы  төртіптің  бүзылуы  вакцинаның  биологиялық  белсенділігінің 

толық  немесе  жартылай  жоғалуына  соқтырады.  Мүндай  препарат - 

тарды  егу  адамдардың  біразын,  кейде  басым  көпшілігін  тиісті  ин- 

фекциялардан қорғанышсыз қалдырады.  Соның нөтижесінде сырқ- 

аттанушылық жоғары деңгейде  сақталады.

Суықтату тізбегі  үш  компоненттен түрады:

•  арнайы дайыңдалған қызметкерлер  (вакцинаны сакгау, тарату, 

тоңазытқышта дүрыс  үстау жөне қызмет  ету соларға байланысты),

•  вакциналарды  сақтауға  жөне  тасымалдауға  қажетті  тоңазыт- 

қыш жабдықтар;

•  суықтату тізбегінің барлық кезеңінде температуралық режимді 

бақылайтын жүйелер жөне жабдықтар.

Суықтату  тізбсгінің  тиімді  қызмет  етуі  үш ін  барлық деңгейдегі 

денсаулық  сақтау  мекемелерінің  басшыларымен  қатар,  егу  жүмы- 

сын атқаруға тікелей қатысы бар қызметкерлердің көзқарасын өзгерту 

керек.  Суықтату тізбегінсіз вакцинациялаудың тиімділігі туралы сөз 

болуы  мүмкін  емес  екендігін  оларға  жеткізу  керек.  Оған  тек  қайта 

дайындықтан өткізу арқылы қол жеткізуге болады.  Суықтату тізбегі 

үшін пракгикада, өдетте, түрмыста жиі қолданатын жабдықтар пай- 

даланылады. Сонымен бірге, ДД Ү жөне оған мүше көптеген елдердегі 

тәжірибеге қарағанда суьгқтату тізбегі табысты және вакцинациялау 

тиімді болу үшін бір мөрте  немесе бірнеше рет пайдаланылатын ар­

найы термоконтейнерлер,  сөмке-тоңазытқыштар,  т.  б.  қажет.  Ондай 

аппараттарда температурасы  +4,  +8 °С жағдайда вакцина 2—7 төулік 

бойы сақталады. Осындай сыйымдылық — ыдыстарға салынған мүз- 

дың  немесе  басқа  суытқыш  элементтердің  есебінен  тем пературат1 

түрақты  үстап  түрады.  Бір  мөрте  қолданылатын  контейнер дайығ 

даушы  -   кәсіпорыннан  республикалық,  облысгық,  аудандық,  кег 

кезде қалалық СЭС-терге вакцина тасымалдау үшін өте қажет. Отан- 

дық төжірибе  иммундық  препараттарды  жөшікке  салып,  поштамен 

жіберудің дүрыс емес екендігін көрсетіп  отыр.  Осыған орай,  термо- 

контейнерлерді жөне басқа жабдықтарды өңдірістік деңгейде шығару 

кешіктірмей  қолға алатын  мөселе.

ДДҮ  үсынысы  бойынша  вакцинаның  тасымалдау  жөне  сақтау 

температурасын бақылайтын өр түрлі иңдикаторлар кеңінен қолда- 

нылады.  Көп  жылдық  төжірибе  олардың  қарапайымдылыгын  өрі

442

тиімділігін көрсетті. Сонымен бірге мүндай өдіс, орьгндауга көп еңбек 

сіңіруді  керек  стетін  биологиялық  бақылауга  қарағанда,  өлдеқайда 

арзан жөне жедел қолдануға болады.  Шет елдерде бақылаушы инди- 

катор-картасы  кеңінен  қолданылады.  Ондай  өдісті  денсаулық  сақ- 

тау төжірибесіне енгізу суықтату тізбегінің тиімділігін көтеруде үлкен 

роль  атқарған  болар  еді.

13.  Егу  бағдарламасында  қауіпті  инъекция  қатерін  азайту

Инъекциялық  аспаптарды  жетілдірудегі  жөне  инфекция  жүғу 

қауіпі факторларын жете түсінудегі жетістіктерге қарамастан,  меди- 

циналық төжірибеде залалсыздандыру ережесін дөл сақтамау ЖИТС, 

гепатиттің  В,  С,  G  түрлері  сияқты  инфекциялардың  таралуына  өз 

үлесін  қосып  отыр.  Осындай  жағдай  жаңадан  дамып  келе  жатқан 

елдерде  маңызды  мөселе  болып  отыр.  Өйткені  сол  елдерде  инъек- 

циялар  жиі  жүргізіледі  және  қан  арқылы  жүғатын  аурулармен  за- 

қымданушылық кеңінен таралған.  Егудің кеңейтілген бағдарламасы 

бойынша дамушы елдерде жыл сайын  500 млн-нан астам инъекция- 

лар  саны  аталған  цифрдан  өлдеқайда  аз  болғанның  өзінде,  оларды 

қауіпсіз жүргізу маңызды  рөл  атқару керек.

АИВ  (ВИЧ)  инфекцияның  таралуы  -   біздің  алдымызга  өрбір 

адамның  тек  қауіпсіз  жөне  керекті  инъекция  алу  міндетін  жүкгеп 

отыр. Иммунизациялау үшін инъекция жасау керек, бірақ ол қауіпсіз 

болуы қажет.  “Әр инъекцияға бір стерильді ине, бір стерильді шприц 

қолданылуға  тиісті”  деген  ИКБ  саясатына  қарамастан  тәжірибеде 

кауіпсіздік ережесін дөл сақтамау жалғасып отыр.

Иммунизацияны қауіпсіз өткізу үшін медицина қызметкерлерінің 

есінде  болатын жағдайлар  мыналар:

•  стерилизациялау,  иммунизациялау  ережесін  жөне  жүмсалған 

заттарды жою  процедурасын  білу;

•  осы  процедураларды дүрыс өткізуді  қатаң бақылау;

•  тиісті  инъекциялық  аспаптармен  жеткілікті  мөлшерде  қамта- 

масыз  ету.

13.1. Қауііпі инъекциялардан болатьш асқынулар. Егер керекті вак- 

da стерильді аспаппен дүрыс енгізіліп,  одан кейін жүмсалған затгар 

қауіпсіз жойылса,  иммунизациялау кезіндегі инъекция қауіпсіз болады.

443

Қауіпті  инъекциялар  жүқпалы  немесе  жүқпалы  емес  асқыну- 

ларға  соқтыруы  мүмкін.

Қауіпті  инъекциялардая  болатын 

асқьшулар

Ж үқпалы

Трансм иссивті

аурулардьш

қозды рғы ш та-

ры ньщ

таралуы

стерильсіз

аспаппен

байланысты

ятрогенді

инф екция

1

В  гепатит 

АИВ  (ВИ Ч) 

Д енге  қы збасы  

Безгек

i

Абцесс  (іріндік) 

С ептицемия 

Сіреспе 

(естен  тану)

Ж үқпалы   емес

ин ъекциялы к 

техниканы  

қате  қолдану- 

м ен  байланы с­

ты  асқы нулар

1

Ж арақаттан 

с ал  болу 

Б Ц Ж -лим ф а­

денит

инъекциялык 

материалды  ка­

те  қолданумен 

байланысты 

асқынулар

t

Токсикалык 

жэне  анафилак- 

тикалык  шок

Инъекцияга  байланысты  көптеген  асқынулар  жұқпалы  болып 

келеді.  Қан  арқылы  аурудың таралу  қауіігі  мыналарга  байланысты:

— әр жерде  қолданылатын инъекциялау төжірибесіне;

— пациент қабылдайтын  инъекциялар  санына;

— қан арқылы берілетін  ауру қоздырғьшггарынан тұрғындардың 

зардаптанушылығына жөне  оның жүқпалық дәрежесіне.

Қауіпті  инъекциялау  тәжірибесінде  пациенттер,  медицин* 

меткерлері жөне  басқа  қоғам мүшелері жұқтыру қатеріне  бей, 

луы  мүмкін.  Қан  арқылы тарайтын  аурулар  пациентген  пациеі 

пациенттен медицина қызметкеріне жөне пациентген қоғамкың 

келген  басқа  мүшелеріне  берілуі  ықтимал.

Пациенттен  пациентке  берілу  контаминацияланған  (ластанған; 

саймандарды тікелей пайдаланғанда  болады.  Инфекция пациенттен 

медицина қызметкеріне, өдетте, кездейсоқ ине кіргізіп алғанда жүга­

ды.  Осындай  жарақаттану мынандай  жағдайларда  болады:

•  стерильденетін  инелерді жуғанда;

•  бір рет  пайдаланылатын  инеге  қақпақш асын  кигізгенде;

•  инелерді дүрыс жоймағанда.

444

Егу жүргізген  медицин ал ы қ  қызметкерлердің  1  %-да күнделікті 

төжірибеде осындай жарақаттар кездесетіні Пөкістан Ислам респуб- 

ликасында жүргізілген  зерттеулер  кезінде  анықталды.

Науқасқа инъекция жасаған аспапты міндетгі түрде өртеу арқылы 

жоймаса,  пациентген  турғындарға  жүғуы  мүмкін.  Ластанған  инені 

сұғып  алғаңда  немесе  медициналық  мекемелерден  тыс  жерлерде 

контаминацияланған (залқолданған) аспапты қайтадан қодданғанда 

адамдар  кездейсоқ зардап  шегуі  мүмкін.

Инъекциядан  кейін жұқпалы  асқьшулардың пайда  болу қауіпін 

барынша  азайту  үшін  кешенді  стратегия  қажет.  Сондай  стратегия- 

ның маңызды компоненті тиісті аспаптарды тандап алып, дер кезінде 

жеткізу  болып  табылады.  Ол  иммунизациялау  бағдарламасының 

қауіпсіздігі  үшін  керекті  дайындық  пен  тиімді  қадағалау  саясаты 

сияқты  өте  маңызды  сәт болып  табылады.

ИКБ  бойынша  инъекциялау  мен  залалсыздандыру  үшін  бүкіл 

аспаптар қаптарын қолдануға үсынады жөне оларды қауіпсіз пайда- 

ланудың  негіздерін  анықтайды.  Кез  келген  аспаптарды  дүрыс  пай- 

даланбау аурулардың таралуына әкеліп соғады. Дегенмен,  аспаптар- 

дың түріне байланысты дүрыс пайдаланбау мүмкіндігінің үлкен ай- 

ырмашылығы  болады.

Тиісті аспаптарды таңдағанда есте  болатын жағдайлар:

•  оны  дүрыс  пайдаланбағанда  қауіпті  инъекцияға  өкелу  мүм- 

кіндігі;

•  бағасы,  қолдану жеңілділігі,  қолайлылығы жөне  арзандылығы 

сияқты  факторлар.

Тіптен  медициналық  қызметкерлер  жақсы  дайындықтан  өткен 

жерлердің өзінде де қауіпті инъе кциял ардың кездесуі жойылған жоқ. 

Мүндай  жағдайларда  инъекцияньщ  қауіпсіздігіне  кепілдіх  берудің 

бірден-бір  төсілі  -   дүрыс  пайдаланбауды  болдырмайтын  аспаптар 

ойлап  табу.  Пациент,  медицина  қызметкері  жөне  бүкіл  қоғамға 

қауіптілікті болдырмау қымбатқа түседі жөне тәжірибеде іске  асыру 

қиын. Сондықтан мекеме басшыларының инъекциялау қауіпсіздігінің 

бүзылу  себептерін  білудің  маңызы  аса  зор.  Өйткені  олар  иммуни­

зация  жүргізетін  мекеменің  өрқайсысына  ең  қолайлы  аспаптарды 

тандап  алу кепілдігін  берген  болар  еді.

445

13.2.  Иммунизацнялаудагы кдуіпсіз шгьекция 

стратегнясының компоиенттері

Компонентгері

Қызметтің негізгі түрлері

1.  Жалпы  бағалау:

2.  Инъекция  жасау, 

залалсыздандыру 

жөне  жою  үшін  — 

аспагггарды  таңдау.

3.  Бюджет және 

керекті  аспаптарды 

жеткізу:

4.  Медицина 

қызметкерін  үйрету:

5.  Тәжірибеде 

бақылау:

6.  Санитарлық ағарту 

жүмыстары:

7.  Егуден  кейінгі 

қолайсыз реакциялар 

монт  -^рингісі:

•  инъекциялау саясаты н ж өне  қолданы л  жүрген 

төж ірибені бағалау;

•  инъекциялау,  залалсыздандыру ж өне  жою 

үш ін  қолданы латын  аспаптарға  тізімдеу  жүргіэу,

•  қауіпсіз  инъекция  жүргізуде  кездесетін 

кедергілерді  аныктау.

•  өрбір мекемеде аспалтарды дүрыс  қодданбау 

қатерін  азайтуды таңдау;

•  қанш а аспан  қаж ет екенін  ж әне  керекті 

резервтік қорды   есептеу;

•  залалсыздандыруға немесе  жою ға  керекті 

сенімді ж абдыктармен  қам там асы з  ету.

•  инъекцияга,  залалсыздандыруға  жөне  жоюға 

кететін  тупкілікті ж әне  күнделікті шыгындарды 

бағалау;

•  күнделікті ж әне  тү п к ш кті ш ыгьш дарды  ескере 

оты ры п,  қабылдауға  болатъш  бюджет жасау;

•  аспаіттардың тиісті мөлш ерін  ж еткізу  мен 

қарж ы ланды ру тетігін  қам там асы з  ету.

•  қ ау іш і инъекцияны ң  неге  әкеліп  соғаты ньш  

үйрету;

•  м едицина  қы зм еткерлерін  инъекциялауды , 

залалсыздандыруды  жөне  жоюды  дүры с техника 

бойы нш а жүргізуге 

үйрету.

• инъекциялау, залалсыздандырудыңжөне жоюдьш 

дүры с техникасы   бойынш а  атқары луьш   бақылау 

жөне  қателіктерін  түзеу;

•  инъекциялы к ж әне  зарарсы здандыруға  қаж етгі 

аспаптарды ң қаж етгі  қоры м ен  қам там асы з ету.

• инъекция қауіітгілігше көңіл аударуды қадағалау;

•  инъекцияларды  қауілсіз  ж үргізуге  қойылатъш  

қатаң талаш ы   ынталандыру;

•  қауіпті  инъекциядан  бас  тартуды  мадақтау.

•  өткізілген  инъекциядан  кей ін  аскы нулар 

болған-болм ағаны н  аны қтап.  керекті  ш араларды 

қолдану.

446

Егу үшін қолданылатын инъекциялық аспаптарды 4 категорияға 

бөлген ыңгайлы:

— бірнеше рет қолданылатын  инелер мен  шприцтер;

— бір реттік инслер  мсн шпридтер;

-   өздігінен  бүзылатын шприцтер;

-   инесіз  инъекторлар.

13.3.  Залалсыздалдьфылатын шприцтер  мен  инелер.  Олар  шыны- 

дан  жасалған  немесе  басқалардан  артықшылығы  бар  болат  инелі 

пластикалы  аспаптар.  Қолданылып  бола  салысымен  шприцтер  мен 

инелер  суланып  жуылуы  керек,  сонан  соң  121—126 °С температура- 

мен  автоклавта  20 минут залалсыздануы  керек.

Бірнеше  рет  қолданылатын  инелерді  50  инъекцияға,  ал  шприц- 

терді  50—200  инъекцияға  пайдалануға  болады.  Олардың  қоддану 

жиілігі  пайдаланылатын  судың  сапасына  байланысты.  Кейбір  жағ- 

дайда  суды  “жүмсарту”  өдісі  арқылы  пайдалану  жиілігін  үзартуға 

болады.  Залалсыздандырудың  қанағатганарлық  деңгейде  біткеніне 

сенімді  болу үшін  стерилизаторға қосымша  “УБТ-ВПТ”  (уақыт,  бу 

жөне температура)  индикаторын  қою  керек.

Бір  рет  қолданылатыи  шприцтер  — дайындау  кезінде  залалсыз- 

дандырылады. Сонан соң оларды тастайды, ал стерильділік кепілділі- 

пн сыртыңда көрсетілген жарамдылық мерзіміне қарап анықтайды.

Бір  реттік  аспаптар  бір  рет  қодданылуға  арналған.  Одан  кейін 

қауіпсіз  түрде  жойылуы  керек.  Отқа  ж ағьт  қүрту  —  аспаптардың 

микроорганизмнен арылғанына және оларды қайталап пайдалануға 

жарамсыз екеніне  кепілдік беретін  ең тиімді  өдіс.

Өздігінен  бүзылатын  шприцтер  қайтапап  қолдануға  мүмкіндік 

бермейтін арнайы механизммен жабдықталған.  ИКБ-да пайдаланы­

латын  қазіргі  кезгі  үлгілерінде  бір  рет  басқаннан  кейін  шприц  ци- 

линдріндегі поршеньді тежейтін арнайы тетігі бар, соның нөтижесінде 

автоматты  түрде  ш прицті  қайталап  қолдануға  болмайды.  Ондай 

шприцтер  БЦЖ -вакцинадан  басқа  ИКБ бойынша пайдаланылатын 

барлық  вакциналар  үшін  0,5  мл  стандартгы  дозамен  шығарылады. 

БЦЖ   -   вакцина  үшін  өздігінен  бүзылатын  шприц  моделі  жақын 

жылдарда жасалынады деп  күтілуде.

Өндірісте  дайыңдау  кезінде  ине  шприцке  қондырылады  да,  бірге 

залалсыздандырылады жөне өрқайсысы жекелеп қапталады. Сонан соң

447

шприцгерді  инсинератор рөлін атқаратын контейнерлермен таратады. 

Осындай  контейнерде пайдаланылған  аспаптарды тез жоюға болады.

Инесіз инъектордың — инесі болмайды.  Иммунизациялауды гид- 

равликалық  немесе  механикалық  сығу  жүйесімен  жасалынатын 

қысымның көмегімен препараттың шапшып ш ыққан сұйық агымы- 

мен  жүргізеді.

Инесіз  инъекторлар  алғашында  ауқымды  егу  жүмысын  атқару 

керек  болған  жағдайда қолдану  үшін  жасанды  жөне  жаппай  имму- 

низациялау  кезінде  көп  жылдар  бойы  қолданылып  келді.  Төменгі 

қысымды пайдаланатын модельдерін жасап шығару тез арада инесіз 

инъекторларды шағын  медициналық мекемелерде  қолдану мүмкін- 

дігіне  жеткізген  болар  еді.  Осындай  инъекторды  қолмен  зарядтауга 

болады (жоғары жүктемелі инъекторға компрессия қажет) және ол кем 

дегенде  20000  инъекция жасауға жетеді.

Инъекция жасау кезінде қан арқылы инфекция берілу қауіпі бар. 

Ол  мынандай  себептердің нөтижесінде  болуы  мүмкін:

•  аспапты  жеткіліксіз дайындамау  (залалсыздандырудың жеткі- 

ліксіз  болуы);

•  иммунизациялау техникасьш дұрыс  сақтамау;

•  контаминацияланған аспапты шала жою.

Қолданьш болганнан кейін залалсыздандырылған жөне бір реттік 

аспаптарды  қауіпсіз  жою  өте жоғары температурада  инелер  балқы- 

ғанша  отта  жағуды  қажет  етеді.  ИКБ  төжірибесіңде  қазіргі  кезде 

қалалық  жөне  ауылдық  медицина  мекемелерінде  температурасы 

1400°С-қа жететін  шағын  көлемді  инсинераторлар  қолданылады.

Инъекциялаудьщ  қазіргі  заманғы  технологиясының  өзі  қауіпті 

иммунизациялау тәжірибесін ж оққа шыгара алмайды.  Инъекциялау 

технологиясыньщ артықшылыгын тиімді байқау мен бақылауды үй- 

лестіре  білу  егудің  үлттық  бағдарламаларын  іске  асыруда  қауіпті 

инъекциялар  қатерін  едөуір  төмендетуге  мүмкіндік  берді.  Өзінше 

бүзылатын  аспаптар  пациенттер  үшін  қауіпсіз  болса,  инесіз  инъек­

торлар  медицина  қызметкерлеріне  жөне  бүкіл  қоғамға  қауіпсіздік 

кепілдігін  береді.

Соған  қарамастан,  имунизациялау кезіндегі  инъекциялар  қауіл- 

сіздігіне  тек  қана  кешенді  стратегия  кепілдік  бере  алады.  Оған  мы- 

налар  жатады:

448

•  тиісті инъекциялық қүралдарды таңдау;

•  қауіпсіз  инъекциялардың  үлттық саясатьш жетілдіру;

•  медициналық қызметкерлерді тиімді оқьггып-үйрсту, олардың 

жүмысьш байқау жөне  бақылау;

•  қүрал-жабдықтармен  үздіксіз жабдықтау;

•  қүралдар алу үшін жөне жою жүмысына жеткілікті қаржы бөлу.

Қажетгі  жөнс  қауіпсіз  парентеральді  процедура  кезінде  болуы

мүмкін  қатерді  барынша  азайтуды  қоғамға  үйрету  И К Б-ны ң  зор 

міндеті  болып  табылады.

Халық емшілері, үйлерінде шаншып емдейтін адамдар жөне басқа 

біліктілігі жоқ қызметшілер қауіпті процедуралар жүргізуін әлі тоқ- 

таггқан жоқ. Оңдай процедуралар, өсіресе, дамып келе жатқан елдердің 

халқының денсаулығына қауіп туғызады. Қауіпсіз инъекцияға кепіл- 

дігін беру бірінші басымдылық болып табылады. Медицина қызмет- 

керлері процедуралардың қай жерде жүргізілетініне қарамасган,  кез 

келген  адамға  жүғу қауіпін болдырмайтын жагдай  туғызуға тырысу 

керек.

14.  Вакшщцы-адцын алу шараларының тиімдшігін бағалау

Вакцинамен сақтандырудың тиімділігі жөнінде  айтқанда  препа- 

ратгың өзінің протективггік мүмкіндігін, өр түрлі ауқымдағы егу шара- 

ларының тиімділігін ажырата білу керек. Вакцинациялаудың тиімділігі 

көптеген  факторларға  байланысты,  оның  бірі  болып  вакцинаның 

протективті потенциясы саналады.  Ол поствакциналдық иммунитет 

жағдайында өр түрлі деңгейде  — лабораторлық төжірибеден  бастап, 

шектелген контингентін иммунизациялауға дейінгі дөрежеде зертгеліп 

жатыр.  Осы мақсатта гуморальдық, жергілікті секреторлық фактор- 

лардың,  клеткалық реакциялардың кернеуін,  үзақтылығы  мен диа- 

позон кендігін зерттейді. Сонымен қатар вирустар мен бактериялар- 

дың  гомологиялық,  гетерологиялық,  аттенуацияланған  штамдары 

жүғудан  вакцинацияланған  еріктілер  организмінің  қорғаушылық 

дөрежесін зерттейді.

14.1. Тірі вакциналардың (мысалы, гриппке қарсы тірі вакцинвдщ) 

белсенділігш (титрын) бақылау. 

Гриппке қарсы қолданатын тірі вакци- 

налардың екеуінің де  (интраназальды аллантоисты жөне  пероралңцы

449

тіндік)  биологиялық  белсенділігін  (инфекциондық титрын)  зерттеу 

жергілікті  вирусологиялық  лабораторияларда  9—10  күндік  тауық 

эмбрионьша жүқтыру өдісімен жүргізіледі* .  Зертгеуді үш рет өткізу 

керек:  санэпидстанция  қоймасына  вакцина  түскенде,  одан  кейін 

вакцинаны жалпылама қолдануды (қырқүйек, қазан айлары) бастар 

алдында  жөне  үшінші  рет  егу  науқанын  аяқтар  алдында.  Бірінші 

жөне  скінші  зерттеуге  вакцина  үлгілерін  санэпидстанция қоймасы- 

нан,  ал  үшіншіге  —  тікелей  егу  жүргізіліп  жатқан  жерден  алады. 

Интраназальды  вакцинаның үш ампуласын  (әр түрлі қораітган)  не- 

месе  пероральді  түрінің  үш  флаконын  физиологиялық  ерітіндімен 

1:1;  1:10;  1:100 жөне  т.  б.  есе  араластырып сұйылтады.  Сүйытылган 

вакцина  құйылған түтікшелер  мүзда түру керек

Тауық  эмбрионьша  жүқтыру  үшін  интраназальды  вакцинаныц 

10 *-ден  10'5 — дейінгі,  ал  пероральды түрінің  —  Ю^-дан  10*3  дейінгі 

ерітінділері қолданылады. Аллантоис қуысына 0,2 мл вакцина енгізу 

арқылы  өр сүйытылу деңгейінен  4 эмбрионға жүқтырылады.

Вакциндық вирустьщ А түрін көбейту үшін 35—36 °С температу- 

рада 48 сағат, ал В түрін -  33-34 °С 72 сағат инкубациялайды. Содан 

соң  гемаглютинациялық реакцияның  көмегімен  аллантоис  сүйық- 

тығында  вирустьщ  бар-жоғын  анықтайды  (3  қосымша).  Вакцина- 

ның жүқпалы титры ретінде жүқтырылған 4  эмбрионның тым бол- 

маса біреуінде вирустьщ өсіп-онуін қоздырған ең жогары сүйытылу 

деңгейі  болжаммен  алынады.  Титр  дөлірек  статистикалық  Э И Д ^ 

көрсеткішімен есептелінеді  (мысалы,  РИД жөне  Мснч төсілімен).

14.2.  Вакциналардыц реакгогенділігін тексеру. 

Халықты  жаппай 

егу кезінде  пайдаланылатын тірі жөнс  инакгивацияланған вакцина- 

лардың реактогенділігі тексеріледі.

Эр препаратты тексеру үшін арнайы аптечкамен жөне жеткілікгі 

мөлшерде термометрмен қамггамасыз етілген, қүрамында дөрігер жөне 

2 -3   мейірбикс  бар  медициналық бригада бөлінеді.

Оңдай жұмысты инт^наттипті үжымда (КГУ, т. б.) еткізу ьщгайлы. 

Ұжымда  кездейсоқ  тандау  өдісімен,  өрқайсыңда  120  адам  бар  екі 

топ  қүрылады.  Егер  бір  ірі  үжымньщ орнына  бірнеше  майда  үжым 

алынса,  мүндай жағдайда да  өрқайсысында  екі топ  қүрылады.  Осы

*  Егу  жүргізуге  триппке  қарсы  тірі  вакцинаның  жарамдылығы  туралы  шеіпім 

қабылдау үшін.

450

топтарды  егу  үшін  шифрленген  — препараттар,  вакцина  жөне  пла­

цебо  қолданылады.  Плацебоның  (индиферентті  зат)  сыртқы  түрі, 

ыдысы  (расфасовка),  енгізу  өдісі  бойынша  вакцинадан  айырмашы- 

лығы  болмауы  керек.  Тым  болмаса,  апирогенді  залалсыздандырыл- 

ган  физиологиялық ертінді  қолданылады.

Егу  аддында  дөрігерлік  тексеру  жүргізіледі  жөне  егілгендердің 

дене  қызуын  өлшейді.  Егілгеннен  кейін 4  күн  бойы  күніне  (егілген 

күнді  санамағанда)  дене  қызуын  өлшеп,  жалпы  жөне  жергілікті 

реакцияларын  тіркеп,  жағдайын  сүрап  отырады.

Инактивацияланган вакциналарды тері ішіне немесе тері астына 

енгізгенен кейін,  препарат енгізілген жердің қызару (эритема)  ауда- 

нының диаметрін  өлшейді  (мм).  Тірі вакцинамен иммунизациялан- 

ған  кезде  мүрын  жолдары  мен  жүтқыншақтағы  катаральды  синд­

ромный субъективті жөне объекгивті көрінуін (алсіз, орташа, күшті) 

багалайды. Жалпы реакция да  (бас  ауру,  жалпы  өлсіздік т.  б.)  өлсіз, 

күшті  деп  бағаланады.  Tipi  вакцинаны  2-ші  жөне  3-ші  енгізгеннен 

кейін  реактогенділігі тексерілмейді.

Препарат  енгізгеннен  кейін  пайда  болатын  реакциялар  кейбір 

жағдайда  егілгендерде  байқалатын  жедел  респираторлы  ауруларға 

үқсас  келеді.

Сондықтан  вакцинаның  реактегенділігін  бағалау  кезінде  эпи- 

демиологиялық  фон  ескеріледі,  ягни  плацебо  қабыдцаған  топтағы 

жедел  респираторлы  аурулардың  жиілігі  есте  болу  керек  жөне  ол 

препараттың шифрын  аш қаннан  кейін  белгілі болады.

14.3. 

Вапцшалардын  иммунологиялық тиімділігін  эерттеу.  Вакци- 

налардың иммунологиялық тиімділігі, өдетге, реактогеңдігі тексеріл- 

ген топтарда жүргізіледі.  Мүндай жағдайда лаборанттардың арнайы 

бригадасы  саусақтан  қан  алуға  қажетті  заттармен  жабдықталады 

(бір  рет  қолданылатын  сүңгі,  серологиялық  пробиркалар,  спирт, 

макта,  т.  б.)  алынған  қан жергілікті  вирусологиялық лабораторияға 

жеткізіледі,  ол жерде  өкелінген қан алғашқы өңцеуден өтеді,  сақта- 

лады  және  әрмен  қарай  зерттеледі.  Сол лаборатория  медициналық 

бригадаларды  қажетті  заттармен қамтамасыз етеді.

Егілгендердің  қан  сарысуын  лабораториялық  тексеруден  өткізу 

ГАТР  (РТГА)-ның  көмегімен  вакциндық  иггамның  ингибиторлы  -  

резистентті вариантымен жүргізідеді.

жүктеу/скачать 31,46 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: