ру  арқылы,  бірақ  одан  аурудың  анық  түрін  тудырмайтын,  сонымен  қатар

лы аурулардың әр  нозологиялы қ түрінің ерекш еліхтерімен анықталады.  Ол 

әлеумсттік,  табиғи  ж агдайлармен  жөне  паразит  ж үйесінің  ф азалы қ  қим ы - 

лымен  тығыз  байланысты.

М едициналык  стерилизация  ~   хи м и ялы к  нем есе  ф и зи калы қ  аген т- 

термен  эсер  ету  арқы лы   м үлік  пен  затгарды  михроорганизмдерден  толы қ 

тазарту.

Н ақты   (облигатты)  паразитизм  -   организм нің  эволю циялы қ  дамуында 

пайда  болған  түр  касиеті,  онъщ  тірш ілігіш ң  м індетгі шарты  ретінде  биоло­

гия л ы к   иенің организмінде  паразиттік  өм ір  сүру көрінісі.

Нозоареал  (гр.  nos os  -   ауру  +   area  -   алан,  аймақ,  кецкпік)  -   аурудын 

пайда  болуы  м үм кін  айм ақ.  Н озоареалды ң  ғаламды к,  айм ақты қ  түрлері 

болады.  Т абиғи-ош ақты қ инфекциялардьщ  айм акты қ нозоареалдары табиги 

аудандармен,  биотоптармен  байланысты.  Ол  қозды рғы ш   пен  иенін  эколо- 

гиялы қ ерекш еліктеріне  байланысты.

Обсервация — карантин ош ағында түрған, бірақ одан кетуге дайын адам- 

дардың денсаулығын  медициналы қ  бакылау.

Оргаиизмніц  резистентгілігі  —  организм нің  зиянды  әсерлерге,  сонымен 

қатар  потогейді  микроорганизмдердің  де  әсеріне  табиғи,  өзіне  тән  емес 

төзімділігі.

Өлім-жітім  —  белгілі  уақыттын  іш інде  тексерілген  халы қ  арасында осы 

аурудан  өлген  адамдар  деңгейін  (ж иілігін)  байқататы н  санды қ  көрсеткіш. 

Өл  белгілі  бір  уақы т  ішінде  халы қ  арасы нда  тіркелген  өлім  саыының  сол 

тексерілген  халы қты ң  салыстырмалы  бөлігіне  қаты сы   (100,  1000,  10000, 

100000  ж әне  т.  б.).

Өлім  қауілі  —  белгілі  бір  аум ақіы   зертгеген  уақы т  мерзімінде  осы  нау- 

қаспен  ауырғандар саны ны ң  өлгендердің  саны на  қатысы.

Пандемия  (rp.  pandemos — жал пылай,  барлық халикты н)  ~   эпидемиялы қ 

процестің ең  жогарғы  карқы нды  дамуы ны ң салдары нан  ж үқпалы   аурудың 

үлан-байтақ  аумақта,  бүтіндей  елдерде,  қүры лы қтарда,  тіпті  барлы қ  жер 

ш ары ны ң түрғы ндары  арасында  етек жаюы.

П аразит -   басқа организмді,  я п ш  ие  организм ін өзінің өмір сүру орта- 

сына ж әне тагам көзіне айналдырған организм.  Виру стар, прокариотгар және 

ж алган  паразит түрлеріне  бөлінеді.

Паразитизм  -   бір  организм нің  екінш ісін  қорек  көзі  жөне  тірш ілік  ету 

ортасы  ретінде  пайдаланаты н түрлер  аралы қ қаты насты ң көрінісі.

П аразитгің қосымша иесі -  паразиттің екінш і аралы қ иесі болатьш орга­

низм.

П аразитгіц аралық иесі — паразитгің  үры қты қ даму сатысы өтетін орга­

низм.

534

Паразиттіц  реэервуарлық  (кор) 

иесі  —  паразш тің  соңғы  иесіне  шыгуға 

мүмкш ш ілік ж асайты н,  бірақ  онда  дамуы  қаж ет болмайтын организм.

Паразяггарлық хүйе 

— паразит популяциясы мен оны ң ие популяциясы  - 

ны ң  өмір сүруіне  ж еткілікті жағдай  бар уақытгағы  қары м-қаты насы .  Э пи- 

дем иялы қ  проц есс  парази тарлы қ  ж үйе  негізінде  дамиды,  оны ң  іш інде 

паразитгің  иесі  —  адам,  эпизоотиялы қ  процестегі  паразитарлық  жүйеде  — 

паразитгің  иесі хайуанат.

Паразитарлық жүйенің өзін-өзі реттеуі 

— осы жүйенің ішіндегі күш терінің 

әсерлері арқы лы  болатын биологиялы қ ретгелу, ягни паразит популяциясы 

мен  оны ң  иесінің  (трансмиссивтік  инфекцияларда-тасымалдауш ысымен) 

өзара қары м -қаты насы   арқы лы   реттелу.

Паразитоценоз 

—  адамны ң,  хайуанаттың,  өсімдіктің бүкіл организхгінде 

жөне  (немесе)  кейбір  мүш елерінде  (мысалы,  ішекте)  өсіп-өнетін  паразит- 

тердің ж иы нтығы.  П аразитоценоздьщ  эпидемиолоіиялы қ көрінісі деп  ара- 

лас  инф екцияны ,  өсіресе  жедел іы н ы с  ауруларын айтуға болады.

Парентеральдік жүктыру — адам немесе хайуанат организміне  патогенді 

микроорганизмдердің ас қоры ту жолынан өзгеше жолмен енуі (қан  арнасы , 

тері,  көз,  конью ктиві, тері асты  бүлш ы қет іші,  көкет іші  аркылы).

Пасснвті (енжар) иммуцдау (кан сарысуымеи алдын алу) 

-  дайын ерекш е 

кдрсыденелер  бар препараттарды  (иммунды сарысу,  глобулин)  енгізу.

Патогендік (гр. pathos 

— 

қагірет, ауру, 

genes — 

тууы) 

— қоздырғыш  - пара - 

зи п ің  жеке ерекш еліктері иелерде, кейбір жагдайда тән емес иелерде кдлыпты 

ф изиологиялы қ  процестерді  бүзуы,  яғни  ауру туғызуы.  П атогендік  қасиет 

адгезия,  и н вазия, көбею  жөне таралу, сонымен қатар ф унхциялы қ белсенді 

ерекш е затгарды (патогендік факторды , улы затгарды) шығару механизмдері 

арқы лы   қам там асы з етіледі.

Популяция (франц. population- түргындар) -  михроорганизмдердің, хай- 

уанаттардың, микробты таратушылардыц жиынтыгы. Олар ареалдың белгілі 

бір  жерінде  мекендейді,  бүлардың  түқым  қуалағыштьпы  да  үқсас  келеді. 

Мюфоорганизмдер популяциясы белгілі бір жерде, бір уақьпта өніп-өсетін 

барлық микроорганизмдердің бірлесгігі.

Популяцияныц гомогеқдігі (гр. homogenes -  бірдейлік, үқсастык) 

— жікгеу 

белгілері бойы нш а организмдердің  (клондардың)  біршама  бірыңғайлығы.

Популяцияныц гетерогеңдці (гр. heterogeues — қүрамы әр түрді) 

-  популя- 

цияны   қүрайты н организмдердің  (клондардьщ )  бірыңғай  еместігі.

Аддыи алу егу күнпарагы 

— әр  адамны ң өмір бойы мш детті түрде ж үқп а- 

лы  ауруларға  қарсы   проф илактикалы к  егу  тізімі  (егу  препараты ның  аты, 

дозасы ,  оларды ң  еселілігі ж әне  егу  аралыгы).

535

Психрофнльдер  (гр.  psyhria  —  суық  +   philia  -   достық)  — төменгі  темпе­

ратур ада  өсід  дамитын  микроорганизмдер.  Олардьщ  кейбір  түрлері  ауру 

тудырады.

Ревакцинаішя — вакцинациядан  пайда болтан иммунитетп күшейту мақ- 

сатьшда  адам немесе хайуанат оргаішзміне  иммунды  препарттарды  (вакци- 

наны)  кайталап  енгізу.

Резервуарлық паразит иесі -   паразитгің өсіп-өнуі үшін қажет емес, бірақ 

оның  ақырғы  иесімен  кездесуіне  көмектесетін организм.

Санитарлық  өцдеу  -   төсек-орын  мен  киім-кешектерді,  дененщ   түкті 

жерлерін  дезинфекциялау  (дезинсекциялау),  шомылдыру  жүмыстарымен 

қамту  арқылы  эпидемиялык  ошақта жургізілетін  шаралар.

Сапроноздар — қоздырғыштардың резервуары сыргқы ортадағы абиоти- 

калық  объектілер  болатьш  жүқпалы  аурулар.  Қоздырғыштың  резервуары 

абиотикалык объектілермен (топырақ, су, т. б.)  қатар хайуанатгар организмі 

де  болса,  сапрозооноз  деп  атайды.

Сапрофитғер  (гр.  sapros  —  шірік  +  phyton  —  өсімдік)  -   өлген өсімдіктер 

мен  хайуанатгардың  организмдерімен  қоректенетін,  еркін  тіршілік  ететін 

микроорганизмдер (прокариотгар).  Паразиттік өмір сүруге бейімделген (кез- 

дейсоқ және  факультативті паразиттілік) сапрофиттер жүқпалы  аурулардьщ 

қоздырғышы  болып  саналады.

Қан  сарысумен  алдын  алу  (пассивті  иммундау)  -   дайын,  қарсыдене  бар 

препаратгарды  (қанның иммунды  сарысуы,  глобулин)  енгізу.

Скрининг  (англ.  To  screen  -   елеу)  —  эпидемиологиялық  зерттеулерде 

қолданылатын атауды,  маманға қажет деректерді алу үшін халықты жаппай 

тексеруді  көздейді.

Табнғи иммунитет -  қалыптасқан немесе инфекциялык процестен кейін 

болтан  қабылдамаушылық.

Жасанды  иммунитет  -   жасанды  иммундаудан  (вакцинациядан)  кейін 

пайда болтан  иммунитет.

Табиғн  ошақ  -   географиялық  лаңдшафтының  белгілі  бір  учаскесінде 

адамның ыкпалынсыз жабайы хайуанатгар арасында қоздырғыштың донор- 

дан  реципиентке  буынаяқты  таратупіылар  арқылы  берілетін  орын.  Табити 

ошақ болу үшін 3 шарггың (триада) өзара қатынасы қажет: қоздырғыш попу- 

дяциясы,  ауруды қабылдагыш жабайы хайуанатгар популяциясы жөне қоэдыр- 

ғыиггы тасымаддаушылар.  Бүл  “триаданы”  паразитарлық жүйе  деп  атайды.

Тасушылык  (бактерия-,  вирус-,  вибрион-,  паразигтасушы  және  т.  б.)  -  

науқастың  клиникалық  анық  емес  уақытыңда  жүқпалы  аурудың  қоздыр- 

ғышының адамның  немесе  хайуанның денесінде  сақталуы  жөне  қоршатан 

оргага  шыгуы.

536

Тексермелі  (далалык)  эпидемнолопіялык  тажірибе  -   алдын  алу  (эпиде- 

м ияға  қарсы )  ш аралары ны ң,  өдістер  м ен жабдықтардын  тшмділігін  аны к- 

тау үш ін  барлык. ж агынан бір-біріне  ұқсас бірдей топтарда откізілетін ж ос- 

парланған  эпидемиологиялы қ  эксперимент.

Тропикалык аурулар — ж ергілікті халықтың табиғи-өлеуметгік жағдайы- 

на байланысты жөне тек қан а немесе  көпш ілік жағдайда тропикалы қ неме- 

се  субтропикалы қ  климатты жерлерде  кездесетін  аурулар.

Троптык (гр. tropos — багыт)  — ж үкпалы  аурулар қоздыргыш ының иенін 

тек  қан а  белгигі  тканінде  өмір  сүретін  эволю ция  барысында  қалы птасқан 

қабілеті.

Н келей  катер  —  қауіп  факхорыны ң  ы хдалы на  үш ыраған және  үш ыра- 

маған, барлы қ қасиеттері жагынан бірдей үжымдардағы сырқатгануш ылық- 

тъщ  айырмаш ылытын  айқы ндайты н  көрсеткіш.

Өмір суру ортасы  -   биологиялы қ түрдің өмір сүруін  қамтамасыз ететін 

жагдайлардың  жиьпғтығы.  Биологиялы қ түрдің  эволю циялы қ дамуы  ауру­

лар  қозды рғы ш ы ньщ   бисшогиялық  түрді  сақтауға  қоскан  үлесіне  байла­

нысты  басты  (төнді),  қосымпга жөне  кездейсоқ өмір сүру орталары бар.

Убиквитарлық инфекция — барлы қ жерлерде таралған жүқпалы аурулар.

Ф акультативті г   разятязм — организм нің басқа бір тірі оргакизмінде де, 

тірі емес  (абиотикалы қ) сы рткы  ортаны ң объектілерінде де өзіне қорек көзі 

жөне  өмір сүру оргасы  ретінде  пайдалану қасиеті.

Фенотип (гр. рһаіво — болу +  тип)  — жеке даму процесс інде калы птасқан 

организм нің  (м икроорганизм нің,  клонны ң)  барлы қ  белгілері  мен  қасиет- 

терінің жиынтыгы.  Ф енотип генотш тгің өмір сүру ортасындағы жағдайлар- 

мен  кары м -қатьгаасы  аркы лы   аныкталады.

Халыктьш  иммуцдык күрамы — белгілі бір үжым  мен  контингент мүш е- 

лерінін осы  ж үқпалы   ауруға тән   иммунды қ дөрежесі.  Оны  арнаулы  имму- 

нологиялы қ  тестермен  аныктайды.

Химиялык аліплн алу -  химиялы қ препараттарды қолдану арқылы ж үқпа- 

лы  аурулардың  алдьш  алу төсілі.

Цнхлдйгік  (гр.  kyklos  —  шенбер)  —  көпжьілдык  динамикада  халы қтың 

ж үқпалы   аурулармен  сы рқатталы қ деңгейінщ   түрақты  тербелуі.  Ж агдайга 

байланы сты  кейбір нозологиялы қ түрлерде кіш і,  оргаш а жөне  үлкен цикл- 

дер  кездеседі.  О лардың  үзақтылыгы  2—5;  7 -1 5 ;  20-тіпті  одан  да  көбірек 

жыддар, олар өлеуметтік, табиғи жағдайлармен жөне паразитарлық ж үйенін 

кы зм етінің  ф азалы ғы м ен анықталады.

Эволюция  (бірте-бірте  даму)  -   органикалы қ  әлем нін  тарихи  дамуы. 

М акроэволю ция — ж ан-ж ақты  тарихи даму, ол  организмдерді ф илогенети- 

калы қ ж іктеуден көрінеді.  М икроэволю ция -  ж аңа биологиялық түрлердің

537

пайда  болуы.  Жүқпалы  аурулар  қоздырғыштарының  ішіңде  кездейсоқ, 

факультативті,  облигативті  паразитгердің  болуы  —  осы  паразиттердщ  эко- 

логиялық эволюциясы кезеңдерінің белгісі.

Экология (ip. oikas -  үн, тіршілік ету орны +  logos — ілім) -  организмдердің 

(хайуанаттар, өсімдіктер, микроорганизмдер) сыртқы оргамен қарым-қаты- 

насы.  Қоздырғыштардыд  басты  өмір  сүру ортасьша  байланысты  адамның 

жүкдалы  ауруларының  3  тобы  болады:  антропоноздар,  зооноздар,  сапро- 

ноздар.  Антропоноздар  мен  зооноздар  қоздырғыпгтарын  айыру үшін  олар- 

дың  тән  организмінде  негізгі  орналасуының  экологиялық  белгісі  пайдала- 

нылады.

Экспериментальді эіщдемиологиялық әдіс — эпиде миол огиялық жорамал- 

дауды  (гипотезаны )  дәлелдеуге  ж әне  эпидем ияға  қарсы  шаралардың 

тиімділігш бағалауға байланысты пайдаланылатын тәсілдер.  Олар эпидеми- 

ялық  процестің табиги дамуына жасанды түрде  кірісуге  (тексерілетін және 

тексерілмейтін  эксперимент),  оган  косымша  стихиялық  ықпал  нәтижесін 

пайдалануга  (“табиги  эксперимент”)  немесе  эпидемиялық  процестщ  жа­

санды  үлгісін  (“физикалық үлгілеу”)  елестетуге  негізделген.

Экзотикалық (гр.  exptikos  -   ботен, баска жердей)  инфекция — эпидемия- 

лык барысты қолдайтын табиги жөне  өлеуметгік жағдайлардьщ болмауына 

байланысты осы жерге төн емес  (қдлыптаспаған), сырттан өкелінген жүқпа- 

лы  ауру.

Эндемия  (гр.  endemos  — жергілікті).  Эндемиялық инфекция  —  осы жерге 

тэн адам ауруы. Табиги және  өлеуметһк жағдайлардың болуына байланысты 

осы жерге  тән  (қалыптасқан)  жүқпалы  аурулар.

Энзоотия  (гр.  еп-Ь  ішінде,  zoon  — хайуан)  -   осы  жерге  тэн  хайуанатгар 

ауруы.

Эіперальді жүкгыру — адам немесе хайуанат организміне патогеңді микро- 

организмдердің  ішек-қарын  жолымен  енуі  (ауыз  арқылы,  асқазанның  іші, 

бөлекгелген  ішек,  тік ішек арқылы).

Эпидемия — жүқпалы аурудьщ бүкід халық арасында немесе оның кейбір 

контингегатерінің арасында таралуы.

Эпидемияньщ  алдын-ала  біддірупгісі  —  қоздыргыштьщ жасырын  таралу- 

ын, оның бесеңділігін білдіретін көрсеткіштер.  Олар кейбір аурудың белгісіз 

түрлерін  анықтаганда,  дені сау адамньщ  организмінде қарсыденені (антила) 

тапқанда, клональді вирулентгі қасиетгері байқалган қоздырғыштарды бөліп 

алганда  білінеді.

Эпидемиялық процесс  — өлеуметтік-экологиялық жүйе,  ягни паразитгік 

микроорганизмдердің халык арасында өмір сүруін,  өсіп-өнуін және таралуын 

қамтамасыз  ететін  көп деңгейлік бүгін  күрделі жүйе.

538

Эпидемиялық  процесгің  элементтері:  1)  қоздырғыш  көзі;  2)  берілу 

механизма;  3)  кабылдаушы  халық.  Осылардың  барлыгыньщ  құрамынсыз 

эпидемиялық  процесс  болмайды.

Эпидемнялық  процесті  математикалық  медельдеу  (фр.  modele  -   үлгі)  -  

формулалардың көмегімен  математикалық теңестіру арқылы  эпидемиялык 

процестің үлгісін жасау.  Бүл әдіс  эпидемиялық процесстің даму қарқьшын 

анықтауға,  болжауға тшмді.

Эпидемиялык процесгің динамнкасы -  жүкпалы аурумен сырқатганушыл- 

дыктың (тасушылықтың) уақыт бойынша (айлық, жылдық және басқа кезең- 

де)  өзгерісін  қоздырғьшггьщ берілуі күшейе  түскенде  өзгергенін  көрсету.

Эпидемиялык процестің мерзімділігі  (іщклділігі)  -   қоздырғьшггьщ берілу 

механизміне  байланысты  белгілі  бір  уақыт  аралығындағы  (жыл,  бірнеше 

жыл) сырқапанушылықтъщ занды түрде оқтын-оқтын қайталанып көтерілуі 

ж әне төмендеуі.

Эпидемиялық процестіц үздіхсіэдігі — паразитарлық жүйе іс-қимылының 

эволюциялық  дамудағы  дағдыланған  механизмдері  арқылы  эпидемиялық 

ошақтардьщ сол мезгілде  және  сол жерде  дамуды жалғастырушылыгы.

Эпидемиялык процестіц ішкі ретгелуі -   әлеуметгік жөне  (немесе) табиғат 

жағдайларының ауысуьша  байланысты  паразит пен ие  популяцияларының 

өзара байланыстышьдының өзгеруі неіізінде эпидемиялық процесгің ретгелуі.

Эпидемиялык  процестің  түрі  —  қоздырғыппъщ  таралу жолы  мен  адам- 

ның  басты жүғу жолдарьша  негізделген  арнаулы  орны  мен  уақытына  сөй- 

кес  оның сандық мөнінің сипаттамасы.

Эпидемиялык бүрк е іу  — шектелген аумақта, жеке үжымда немесе  эпи­

демиялык  байланысты  үжымдардағы  топтарда  бір  мезгілде  адамдардың 

науқастануы.

Эпидемиялык жыл — осы жылғы сырқатгылыктьщ маусымдық көтеріл- 

гендегі  1-ші  айынан  бастап  келесі  жылға  сырқатгылықтың  маусымдык 

көтерілуінен  бір ай  бұрынғы уақыт аралығы.

Эпидемиялык тенденция  —  эпидемиялык  процестің  көп  жылдық  дина- 

микадагы  пәрменділігі  өзгеруінің  басты бағыттары.

Эпидемиялык  ошак  -   қоздырғыш  көзінің  өз  орны  м ен  маңайындагы 

аумак.  Осы  шектелген  аумақта  накты  жағдайда дені сау адамдарға  инфек­

ция көздерінен  қоздырғыш  берілуі  мүмкін.

Эпидемиялык  ошакты  тексеру  —  эпидемиялык  ошақтың  пайда  болу 

себебін,  шартын,  уақьпын  және  орнын  анықтау  үшін  жедел  эпидемиоло- 

гиялық жүмыстар жүргізу.

Эпидемияга қарсы шяралар — пайда болтан  эпидемиялык ошакты тежеу 

ж ене  қүргу  үшін  аткдрылатын  санитарлық-гигиеналық,  емдік-алдын  алу

539

ж әне  өкімшілік шараларының  жинағы.  Бүл  істер  эпидемиялык процестің 

3  элементіне  байланысты  атқарылатын  қарсы  шаралардың  жиынтығы. 

Жүкпалы аурулардың  әр тобы  үшін  соған тиімді шаралар  мен  әдістер қол- 

данылады.  Бүл  шаралар  эпидемиология,  микробиология,  вирусология, 

паразитология,  иммунология,  биология  және  т.  б.  ғылымдардың  теория- 

лык,  өдістемелік,  тәжірибелік  және  үйымдастьгрушылық  жетістіктерінің 

негізіне  сүйеніп  атқарылады.

Эпидемияга  карсы  аддын  алу  шаралары  мен  жабдыктардың  тиімділігі  -

белгілі  үжымды  (топты) қорғау  үшін  пайдаланған жабдықтардьщ  (мысалы, 

вакцина),  шаралардың  немесе  солардың  барлыгын  бірге  іске  асырғақцагы 

тиімділік.  Тиімділік потенциалды жөне  нақтылы болып бөлінеді.  Потенци- 

алды  тиімдішк  —  ғылым  мен  тәжірибенің  бүгінгі  деңгейіндегі  ен  жоғаргы 

жетістік.  Ол  қорғаныс  көрсеткішінщ  және  тиімділік  индексінің  сандары 

арқылы анықталады.  Нақты тиімділік-денсаулық сақтау мекемелерінің іске 

асырған  шараларының  арқасында  аурулардың  алдын  алудағы,  азайтудағы 

немесе  жоюдағы  дөлелденген  қорытьшдысы.  Эпидемияга  қарсы  шаралар 

мен  жабдықтардың  тиімділігі  эпидемиологиялы қ,  экономиялық  және 

әлеуметгік жағдайлар  арқылы да  бағаланады-

Эпидемняға қарсы жабдықтар мен шаралардың сапасы -  препараттардьщ 

(шаралардың) үлгіге немесе басқа да нормалық шартгарға сәйкесгік дәрежесі.

Эпидемияга  карсы жүмькггьш саоасы -  жүқпалы аурулардың аддын алу- 

дағы  жетістіктердщ  ақыргы  дәрежесі.  Ол  эпидемияга  қарсы  шаралардың 

нақты  ж әне  мүмкіндік  нәтижелерінің  қатынасымен  багаланады.  Оның 

сапасы  басқару  ж әне  атқару  мекемелерінің  халықты  эпидемиядан  сақтау 

жүмыстарынын  нөтижелілігіне  байланысты.

Эпидемияга  карсы  төтенше  комиссия  (ЭҚТК)  -   эпидемиялық  ошакта 

эпедмияга  қарсы  шараларды  басқаруға  арналған  өр  түрлі  мекемелер  мен 

қызмет  атқару  өкіддерінен  түратын  республика  әкімшілігінің  (үкіметінің 

олке,  аймақ,  қала,  аудан)  жанында  қүрылатын  орган.  Оның  белгіленген 

шаралардьщ  орындалуына  міндетгі  адамдардын  қызметін  тексеруге  жөне 

әкімшілік түрғыда  эсер  етуіне  қүқы  бар.

Эпидемиологиялык әдіс  -   эпидемиялық процестің пайда  болуын,  даму- 

ын, тежеуін және тоқталуын талдап, синтездеуде пайдаланатын тәсіддер мен 

амалдардьщ ерекше жиъштығы.  Бүган суретгеп багалау (дескриптивті), тал- 

дау,  экспериментгік  әдістер жөне  математикалық  үлгілеу  кіреді.

Эпцдемиологиядагы  алеуметгік  фактор  -   эпидемиялық  процесті  қарқ- 

ындатуға немесе  баяулатуга  ықпалын тигізетін  қоғамдық  байланыстар мен 

өзара  қатынастардың  қүрамы.  Ол  қоздыргыштардың  эволюциялық  даму- 

дағы  жүқпалы  ауру тудыратын  қалыптасқан  касиетгерін  қолдайды  немесе

540

оған  кедергі  кслпреді.  Эпидемия  процесінің  дамуындағы  іппсі  жагдяйды 

көрсететш категорияға жатады.  Эпидемиялық процестің нақты көріністерін 

реттеу  механизмдерінде,  әсіресе  оньщ  паразитарлық жүйесінің  орнығуьгаа 

өлеуметтік фактордың ерекше  орны  бар.

Эпядемиологнялық  алеуметгік-экологиялық  жүйе  (алэкожүйе)  -   эпиде- 

миологиялық  экохүйенің  халық  өмірінің  әлеуметтік  жағдайымен  қарым- 

қатынасы.

Эішдемиологиялық  болжау  —  азды-көпті  ұзақ  уақыт  мерзімінде  болған 

жүкпалы  аурудың  немесе  бүтіндей  эпидемиялық  процестің  заңдылықта- 

рьш таддау арқылы  оның дамуын  гылыми  болжап  білу.

Эіщдемнологиялык жагдаңдьщ  шиелетсуін алдын  ала  біддіруші  —  эпиде- 

миялық  процестің  паразитарлық  жүйе  мүшелерінің  әрекетін,  үдегендігін 

көрсететін белгілер.

Эпидемиологнядағы  жүйелік  амал  —  эпидемиялык  процесті  әлеуметгік- 

экологиялык  жүйе  ретінде  зертгеу,  яғыи  паразитгілік  микроорганизмдер 

түрлерінің  халық  арасында  өмір  сүруін,  өніп-өсіп,  таралуын  қамтамасыз 

ететін күрделі,  ашық,  үйымдастырылған,  көп деңгейлі бүгін жүйе.

жүктеу/скачать 31,46 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: