Тараз мемлекеттік педагогикалық институтының хабаршысы ғылыми-педагогикалық журнал

31 
 
университеттік  білім  алған  қазақ  зиялыларының  саны,  басқа  ӛңірлерге  қарағанда  басымырақ 
болғаны  да  ақиқат.  Мысалы,  Ғұмар  Қараш  ІІ  Думаның  депутаты,  ірі  қайраткер  Бақытжан 
Қаратаевпен,  сол  сияқты  «Айқап»  журналын  шығарушылардың  бірі  болған  заңгер  Жанша 
Сейдалинмен  жақын  араласып  қана  қоймай,  сонымен  бірге  пікірлес  те  болған.  Міне,  осындай 
рухани әсерлер Ғұмардың қайраткер болып қалыптасуына ықпал еткені анық. 
  Ғұмар Қараш артына ӛлмес мұра етіп, ұлы тағылымдарын қалдырған ойшыл философ, халқын 
ӛнер мен ғылымға, берекелі ел болуға үндеген қайраткер ағартушы. Алаш тұлғасының ӛм ір жолын, 
қоғам  дамуына  қосқан  үлесін  барлап,  байыптап  қарағанда,  ХХ  ғасыр  басында  қазақ  елін 
қараңғылықтан  құтқарудың  жолын  іздеген,  ӛз  тұсындағы  жаңа тұрпатты  педагог деп  қарастыруға 
болады.  Сонымен,  Ғұмар  Қараштың  ӛмірі  мен  қызметі  жӛнінде  жоғарыда  қысқаша  тоқталған 
зерттеулер  нәтижесінде  Ғұмар  Қараштың  әдеби,  публицистикалық  мұрасы,  шығармашылығы, 
құқықтық  кӛзқарасы  біршама  жақсы  зерттелгенін  кӛреміз.  Бірақ  оның  қоғамдық-саяси  қызметінің 
арнайы концепциялық тарихи зерттеу объектісі ретінде қарастырылмауы бұл мақаланың  ӛзектілігін 
аша түседі және әлі де зерттеуді қажет етеді деп  ойлаймыз.  
 
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 
1.  Боранбаева  Бақтылы  Сансызбайқызы,«Ғұмар  Қараштың  ӛмірі  мен  қоғамдық  -  саяси  қызметі 
(1875-1921 жж.)»   
2. Ғұмар Қараш шығармаларындағы әлеуметтік мәселелер // М.Ӛтемісов атындағы Батыс Қазақстан 
мемлекеттік университеті «Хабаршысы». Ғылыми журнал. Орал.-2007. 
3.  Ғұмар  Қараш  –  «Қазақстан»  газетін  ұйымдастырушы  //  Қазақ  тарихы.  Республикалық  ғылыми 
әдістемелік журнал. Алматы. -2007. 
4.Ғұмар  Қараштың  «Қазақстан»  газетінде  кӛтерген  мәселелері  //  М.Ӛтемісов  атындағы  Батыс 
Қазақстан мемлекеттік университеті «Хабаршысы». Ғылыми журнал. - Орал, -2008.  
5.Ғұмар  Қараштың  –  педагогикалық  ой-пікірлері  //  М.Ӛтемісов  атындағы  Батыс  Қазақстан 
мемлекеттік университеті «Хабаршысы». Ғылыми журнал. - Орал. -2007. 
 
Аннотация.  Является  жизнь  и  общественно-политическая   деятельность  Г.Караша. Исследование 
основано на архивных документах и ценных источниках. 
Annotation.Is the life and socio-political activity of Gumar Karash. The research is based on archives and 
various valuable sources. 
 
 
ӘОЖ 332.14 
 
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ  ӘЛЕУМЕТТІК САЛАНЫ МЕМЛЕКЕТТІК 
РЕТТЕУ ТЕТІГІ  
 
Мынбаева М.Б. 
Тараз мемлекеттік педагогикалық институты, Тараз қ. 
 
Қазіргі  замандағы  экономикада  мемлекеттік  реттеу  жеткілікті  түрде  күрделі  үдеріс. 
Әлеуметтік даму мақсаттарына қол жеткізу және мемлекеттің әлеуметтік функцияларын іске асыру 
белгілі  бір  әлеуметтік  әділдік  деңгейі  экономикалық  тиімділікпен  қамтамасыз  етілетіндей 
қатынастар  жүйесінің  қалыптасып,  жұмыс  істеуін  және  де  экономиканың  одан  әрі  дамуы  үшін 
ынталандырулардың  да  сақталуын  талап  етеді.  Сондықтан  қазіргі  уақытта  мемлекет  реттеудің 
жалғыз  субъектісі  болып  қала  алмайды.  Мемлекет  әлеуметтік  сала  нысандарының  бәсекеге 
қабілеттілігін  қамтамасыз  ету  үшін  олардың  қызметін  реттеу  функциясының  бӛлігін  басқа 
агенттерге беруі керек.  

32 
 
Неғұрлым  тиімділігі  жоғары  мемлекеттік  реттеу,  ең  алдымен,  әлеуметтік  стратегия  есебінен 
қамтамасыз  етіледі,  онда  экономиканың  ең  мәнді  сипаттамасы  және  ерекшеліктері  ескеріледі,  ал 
оларды  мемлекеттік  реттеу  үдерісінде  пайдалану  оның  тиімділігін  арттыруға  мүмкіндік  береді.  
Экономиканы  мемлекеттік  реттеуге  жүйелі  кӛзқарас  тұрғысынан  келу  мемлекеттік  реттеудің  үш 
негізгі бағытын бӛлуге мүмкіндік береді:   
 
әлеуметтік-экономикалық даму мақсаттарын ӛзектілендіру функциясы;  
 
тікелей реттеу функциясы  
 
ынталандыру функциясы /1, 41 б/.  
 
Әлеуметтік-экономикалық  даму  мақсаттарын  ӛзектілендіру  функциясы  экономиканы 
мемлекеттік  реттеудің  болжамдық  келешегі  және  бағдарламалы-нысаналық  тетіктерін 
қалыптастырады.      Осы  функцияның  арқасында  мемлекет  даму  институттарының  жұмысын 
бағалауға  мүмкіндік  алады.  Нақ  осы  функцияның  кӛмегімен  мемлекеттің  әлеуметтік  даму 
стратегиясын  жасау  үшін  алғышарттар  құралады,  ал  әлеуметтік  даму  саласындағы  ағымдағы 
жағдайын талдау экономиканы мемлекеттік реттеу жүйесінің маңызды құраушы элементтерінің бірі 
болып табылатын әлеуметтік саясатты қалыптастыру үшін іргесін қалайды.  
Қазіргі  заманғы  нарықтық  нарықтық  экономикада  әлеуметтік-экономикалық  даму 
мақсаттарын  ӛзектілендіру  басқарылатын  үдерісті  білдіреді,  оған  мемлекеттен  басқа  бизнес-
қауымдастықтар мен мемлекеттік емес коммерциялық емес ұйымдар тартылады, яғни жеке сектор 
және  қоғам  жуық  араға  және  орта  мерзімді  келешекке  әлеуметтік  саясат  негіздерін  жасақтауға 
қатысады. Одан басқа мақсаттарды ӛзектілендіру әлеуметтік даму бағыттарын белгілеуге мүмкіндік 
береді.  
Нарықтық  экономикада  әлеуметтік  сала  әлеуметтік  функция  кӛзқарасы  тұрғысынан 
мемлекеттік реттеудің маңызды нысанын білдіреді (1-кесте). 
 
Кесте 1 Әлеуметтік сала қызметін мемлекеттік реттеу 
 
 
Мемлекеттік  реттеу 
нысаны 
Әлеуметтік саланы мемлекеттік реттеудің формалары, құралдары 
және әдістері 
Республикалық деңгей 
Ӛңірлік деңгей 
1 
2 
3 
4 
1 
Әлеуметтік  қызметті 
тұтынушылар 
Нормативтік-құқықтық 
қамтамасыз ету 
Салықтық реттеу 
Тұтынушылардың 
құқықтарын 
қорғау 
 
Нормативтік-құқықтық 
қамтамасыз ету 
Бюджеттік несиелеу 
Салықтық реттеу 
Субсидиялау 
                                                                                                                   1-кестенің жалғасы 
 
1 
2 
3 
4 
2 
Жергілікті    басқару 
органдары 
Нормативтік-құқықтық 
қамтамасыз ету 
Бюджеттік несиелеу 
Бюджеттік теңестіру 
Сақтандыру  
Қаржылық бақылау 
Нормативтік-құқықтық 
қамтамасыз ету 
Индикативтік жоспарлау 
Ақпараттық қамтамасыз ету 
Бюджеттік несиелеу 
Қаржылық бақылау 
3 
Әлеуметтік 
қызметтерді 
жеке 
ӛндірушілер 
Нормативтік-құқықтық 
қамтамасыз ету 
Инвестициялар 
Лицензиялау 
Қызметтердің  сапасын  бағалау 
және бақылау 
Салықтық реттеу 
Бюджеттік несиелеу 
Субсидиялау 
Жанама қолдау 
Нормативтік-құқықтық 
қамтамасыз ету 
Инвестициялар 
Индикативтік жоспарлау 
Бюджеттік несиелеу 
Ӛңірлік тапсырыс 
Қызметтердің  сапасын  бағалау 
және бақылау 
Ақпараттық қамтамасыз ету 
Салықтық реттеу  

33 
 
 
Субсидиялау 
Жанама қолдау 
4 
Әлеуметтік 
қызметтер нарығы 
Нормативтік-құқықтық 
қамтамасыз ету 
Бағаны реттеу 
Бәсекелестікті дамыту 
Қызметтердің сапасын бақылау 
Нормативтік-құқықтық 
қамтамасыз ету 
Бағаны реттеу 
Бәсекелестікті дамыту 
Қызмет сапасын бақылау 
 
 «Әлеуметтік  сала»  санаты  адамның  тіршілік  ету  қалыбы  мен  деңгейін  қалыптастыратын 
салалар,  кәсіпорындар,  ұйымдар  жиынтығы  ретінде  анықталады.  Ең  кең  мағынасында  әлеуметтік 
сала деп  білім  беру,  денсаулық  сақтау,  мәдениет  пен  ӛнер,  дене  тәрбиесі  және  спорт,  әлеуметтік 
қамсыздандыру,  тұрғын  үй-коммуналдық  шаруашылық  және  басқа  да  әлеуметтік  салаларда 
қалыптасатын экономикалық қатынастар жүйесі түсініледі .  
 
Нарықтық  экономика  жағдайында  әлеуметтік  саланың  даму  спецификасы  қоғамның 
әлеуметтік  дамуымен  байланысты  белгілі  бір  әлеуметтік  кепілдіктерді  мемлекеттің  ӛзіне  алуына 
байланысты  болады.  Бұл  әлеуметтік  кепілдіктер  нормативтік-құқықтық  базада  (мысалы  елдің 
Конституциясында)  нақтыланады.  Мұнда  білім  беру  мен  денсаулық  сақтау  секілді  қызметтер 
әлеуметтік  мәнді  игіліктерді  кӛрсетеді,  яңни  оларды  тұтыну  жағымды  қоғамдық  нәтижені  береді. 
Сондықтан  мұндай  игіліктерді  ӛндірудегі  жауапкершілікті  қоғамдық  сектор  ӛзіне  алады,  себебі 
мемлекет экономикалық қызметтен пайда табуға ғана емес, әлеуметтік дамуға да мүдделі /2/.  
 
Әлеуметтік сала дамуының мәнді аспектілерінің бірі әлеуметтік саланы қаржыландыру және 
әлеуметтік  мәні  бар  қызметтерді  ӛндіру  болып  табылады.  Меншік  қатынастары,  сондай-ақ 
әлеуметтік мәнді игіліктер тұжырымдамасы әлеуметтік саланы қаржыландыру тәртібі қалыптасатын 
маңызды  факторлардың  бірі  болып  табылады.  Әлеуметтік  саланы  қаржыландыру  таңдалған  даму 
басымдықтарына, тарихи-мәдени дәстүрлерге және басқаларына тәуелді. Алайда тұжырымдамалық 
деңгейде әлеуметтік саланы қаржыландыру үшін сол немесе ӛзге мемлекеттегі меншік қатынастары 
және әлеуметтік мәні бар  игіліктер тұджырымдамасы шешуші мәнге ие. Сӛйтіп, қазіргі замандағы 
экономикада әлеуметтік сала кӛпарналы қаржыландыру тетігі  негізінде жұмыс істеуінің обьективті 
себептері  бар.  Бір  жағынан  мемлекет  даму  бағыттарын  белгілеп,  қоғамның  әлеуметтік  дамуына 
белгілі  бір  жауапкершілікті  ӛз  мойнына  алады.  Бұған  бюджеттік  қаржыландыру  арнасын 
пайдаланумен  қол  жеткізіледі.  Бюджеттік  қаржыландыру  мемлекетке  ӛзіне  міндетіне  алынған 
әлеуметтік  кепілдіктерді  орындауына  мүмкіндік  береді,  бірақ  бюджеттік  қаржыландыру  негізінде 
әлеуметтік  қызметтерді  ӛндіру  қоғамның  әлеуметтік  қалауын  әлеуметтік  қызметтерге  ӛткізудің 
жеткілікті  түрде  жанама  тетігін  білдіреді.  Қазіргі  үрдістер  мынадай,  әлеуметтік  саланы 
қаржыландыру  арналарының  ішінде  жеке  қаржыландырудың  мәнділігі  артуда.  Біріншіден, 
әлеуметтік даму шамасына қарай әлеуметтік маңызы жоқ және мемлекеттің әлеуметтік кепілдіктері 
шегіндегі  әлеуметтік  қажеттіліктермен  салыстырғанда  неғұрлым  жоғары  деңгейдегі  таңдауды 
қанағаттандыруға мүмкіндік беретін жаңа әлеуметтік қызметке сұраныс пайда болады. Екіншіден, 
жоғары  технологиялы  медициналық  кӛмекке  және  тұлғаны  қалыптастырумен  байланысты 
әлеуметтік-тәрбие беретін, сондай-ақ тек білім жиынтығына ғана емес, құзіреттіліктер жиынтығына 
ие  неғұрлым  сапалы  білімге  деген  сұраныстың  ӛсу  үрдісі  бар.  Тиісінше,  бұл  білім  беру  мен 
денсаулық  сақтаудың  сәйкесті  қызмет  кӛрсетілімдерін  ӛндіру  үшін  кӛпарналы  қаржыландыруды 
қажет етеді.    
  Әлеуметтік саланы кӛпарналы қаржыландыруды мемлекеттік реттеу келесі негізгі арналарға 
сәйкес жүзеге асырылуы тиіс:  
-
 
Мемлекеттік бюджеттік қаржыландыру 
-
 
Жеке қаржыландыру 
-
 
Бизнестің әлеуметтік жауапкершілігі шегінде қаржыландыру 
-
 
Жергілікті қаржыландыру.  
Нарықтық  экономикада  әлеуметтік  саланы  дамытудың  тағы  бір  мәнді  бағыты  әлеуметтік 
саланың қазіргі заманғы қоғамда болып жатқан әлеуметтік үдерістермен ӛзара байланысу дәрежесін 
арттыру болып табылады.  
Әлеуметтік  саладағы  реттеу  тетіктері  іс-әрекет  етуінің  ӛзекті  бағыттарының  бірі 
бағдарламалы-мақсаттық  әдіспен  байланысты.  Мұнда  бағдарламалы-нысаналық  әдіс  әлеуметтік 
саланың  даму  бағдарламасын  іске  асыру  үшін  әдіснамалық  негізін  құрайды.  Әлеуметтік  саланы 
реттеудің жеткілікті түрде кең қолданылатын тетіктерінің тағы біреуі индикативтік жоспарлау тетігі 

34 
 
болып  табылады.  Индикативтік  жоспарлау  әлеуметтік  саланы  реттеу  құралы  ретінде  келесі 
үдерістердің үйлескен рәсімдерінің жиынтығы болып жүреді:  
-
 
Макрожоспарлау,  мемлекеттік  әлеуметтік  шығыстарымен  байланысты  бюджет 
бӛлімдерінде, сондай-ақ әлеуметтік саланың даму стратегиясынан кӛрінеді;  
-
 
Мезожоспарлау,  мемлекеттік  басқарудың  ӛңірлік  деңгейіндегі  әлеуметтік  саланың  даму 
болжамдарында беріледі;  
-
 
Микрожоспарлау, әлеуметтік саланың жеке нысаны шегінде іске асырылады /3,11 б/.  
Мемлекеттің әлеуметтік салаға араласуы объективті қажеттілік. Бұл бәсекелестік нарықтық  
құрылымдарды қалыптастыруға, әлеуметтік саланың  ішіндегі құрылымдарды қайта құруды реттеу 
және қаржыландыру,  нарықтық экономикалық қатынастарға тән жаңа экономикалық субъектілерді 
жасау  қажет.  Мемлекет  Қазақстан  Республикасының  Конституциясы  шегінде:  білім  беру, 
денсаулық  сақтау,  халықты  әлеуметтік  қорғау,  мәдениет  сияқты  әлеуметтік  саланың  негізгі 
бӛлімдерін  басқаруға  қатысуы  керек.  Саясаттың  объектісі  ретінде  әлеуметтік  саланың 
ерекшеліктері, бірінші қатарға әлеуметтік саясатты шығарады, Бұл алғашқы кезектегі мәселелерді 
таңдау,  қаржылық  қамтамасыз етудің  кӛлемін  анықтау,  ақша,  салық,  тұтас алғанда  экономикалық 
саясатты әлеуметтік саясатпен ымыраластыру мемлекеттік деңгейдегі шешімдерді талап етеді.  
Әлеуметтің  реформаның  сипаттамасы  –  бюджет  қаржысын  жұмсау  есебінен  әлеуметтік 
саланы экономикалық қамтамасыз етудің жаңа жолдарын енгізу, жеке құқығын тәртіпке келтіру мен 
қаржыландыруға  бюджеттік  емес  кӛздерді  тарту.    Қазақстандағы  реформаның  стратегиялық 
мақсаты  шын  мәнінде  оң  нәтижеге  жету  болды.  Реформаның  әлеуметтік  бағдары:  тактика, 
стратегия, қаржы базасы, заң шығарушы-құқықтық қамтамасыз ету мен басқару шараларының бір-
біріне  байланыстылығын  талап  етеді.  Әлеуметтік-мәдени  ортаны  жаңартуда  мемлекеттің  рӛлі 
әлеуметтік шығындарды болдырмаудың жолын  іздеу. Ӛтпелі кезендегі әлеуметтік-мәдени ортаның 
жай-күйіне талдау жасағанда, оның жағдайының күрделі және біркелкі емес екендігін кӛрсетті. 
Мемлекет пен кәсіпорындардың нарықтық экономикаға кӛшу мезгілінде қазақстандықтарды 
әлеуметтік  қолдау  туралы  1995-1997  жылдары  қабылдаған  әр  түрлі  шараларына  қарамастан, 
әлеуметтік ортаны ӛзгерту қиын және ауыр жүрді. Нарықтық экономика қалыптасып келе жатқан 
жағдайда  жүргізілген  бұрынғы  әлеуметтік,  экономикалық  және  саяси  қатынастарды  күрделі 
ӛзгертуден  халық  кері  әсерді  басынан  кешті.  Сонымен  бірге,  мемлекетте  экономикалық  жүйенің 
ауысуы  кезеңінде  әлеуметтік  ортаның  жұмыс  істеуі  үлгісі  ауысуға  тиіс  кезенде  денсаулық,  білім 
беру,  мәдениет,  ғылым  және  әлеуметтік  ортаның  басқа  да  салалары  нашарлап  кеткенін  бұрынғы 
кеңестік  әлеуметтік  жүйенің  қазіргі  жаңа  экономикалық  және  ӛндірістік  қатынастарға  сай 
болмауынан болды және бұл сай келмеушілік жылдан-жылға күрделене берді. 
Қазақстан Республикасында әлеуметтік кешенді мемлекеттік реттеу барынша маңызды және 
күрделі нысан болып табылады. Келешектік ретінде қабылданған әлеуметтік бағдарланған нарықтық 
экономика үлгісі алдыңғы кезекке тӛмендегілер секілді қағидалы мақсаттарды қояды:    
 
халықтың әл-ауқатының ӛсуі;  
 
ақша мен бағаның тұрақтылығы; 
 
жоғары деңгейде жұмыспен қамтылу; 
 
ӛмір сүру үшін қолайлы қоршаған орта. 
   
Нарықтық    экономика  жағдайларында  мемлекеттің  әлеуметтік  саясатының  басты  мақсаты  әрбір 
еңбекке  қабілетті  азамат  үшін    ӛз  еңбегімен  және  іскерлігімен  ӛзінің  және  отбасының  әл-ауқатын 
қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін жағдайлар құру болып табылады. Бұл халықтың әлжуаз топтарына 
мемлекет тарапынан нысаналы әлеуметтік қолдауды күшейтумен бірге жүреді.    
Қазіргі сатыда Қазақстан Республикасының әлеуметтік саясаты мемлекеттің халқының ӛмір сүру 
деңгейі  мен  сапасын,  оның  материалдық  игіліктерге  қажеттіліктерін  қанағаттандыру  бойынша 
қызметімен теңестіріледі және негізінен тұтыну саласымен шектеледі. Біртіндеп еліміздің әлеуметтік 
саясатының мазмұны ӛзгеріп отырады. Оның басты бағыттары халықтың ӛмір сүру деңгейін еңбекпен 
ынталандыру және тұрақтандыруды арттыру болуы, халықтың әл-ауқатының одан әрі ӛсе түсуі үшін 
алғышарттар құруы тиіс /4/.   
Қойылған мақсатқа қол жеткізу үшін мыналар қажет:  
 
адамның  сүбелі  еңбегіне  және  иелігіндегі    капиталына  сәйкес  халықтың  табыстарының  ӛсуін 
қамтамасыз ету;  
 
әлеуметтік масылдықтың алдын алу;  
 
халықты әлеуметтік құрудың тиімді тетігін құру;   
 
әлеуметтік  тұрақтылықты,  қоғамның  барлық  топтарының  одан  әрі  шоғырлануын,  қоғамда 
бейбітшілік пен келісімді сақтауды  қамтамасыз ету;  

35 
 
 
жоғары  еңбекке  ынталандырма  қалыптастыру,  халықтың  ӛндірістік  және  іскерлік  белсенділігін 
арттыру;  
 
ортамерзімді  келешекте  тұрақты  экономикалық  ӛсуді  қалпына  келтіру  үшін  әлеуметтік 
алғышарттар құру;  
 
білім беру жүйесін дамыту есебінен кадрлардың біліктілігін арттыру;  
 
салауатты ӛмір салтын қалыптастыру, жоғары адамгершілік құндылықтарды, сондай-ақ сыбайлас 
жемқорлықтың  және  қылмыстық  іс-әрекеттер  есебінен  баюдың  кез  келген  формаларымен  үйлес 
келмейтін әлеуметтік әділеттілік нормаларын сақтау және дамыту. 
 
 
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:  
1. М.Б. Тӛреғожина «Экономиканы мемлекеттік реттеу»//Экономика, Алматы, 2008 – 138 б. 
2. Социальная политика.//Под общ. Ред. Н.А. Волгина. – Москва, «Экзамен», 2004 г. – 736 с. 
3.  М.В.  Мясникович,  Н.Б.  Антонова,  О.Б.  Хорошко.  Государственное  регулирование  социальной 
сферы, Учебное пособие: Минск, 2011, 265 с. 
4. «ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаевтың «Қазақстанның әлеуметтік жаңғыруы: Жалпыға Ортақ Еңбек 
Қоғамына қарай 20 қадам» бағдарламасы 
 
Аннотация. В данной статье рассматривается о механизме государственного регулирования 
социальной сферы в Республике Казахстан. 
 
Annotation.  On the mechanism of state regulation of social sphere in the Republic of Kazakhstan this 
article is not considered. 
 
 
 
УДК 330 
        С 32 
     
К ВЫСОКОЭФФЕКТИВНОЙ ЭКОНОМИКЕ – ЧЕРЕЗ РОСТ РОЖДАЕМОСТИ 
                                                      
                                                             Середин Н. А. 
                    Таразский государственный педагогический институт, г. Тараз 
 
В  очередном,  двадцатом  по  счету,  Послании  Республики  Казахстан  «Казахстан  в  новой 
глобальной  реальности:  рост,  реформы,  развитие».  Глава  государства  предложил  пять  основных 
направлений  антикризисных  и  структурных  преобразований.  Экономический  рост  –  наиболее 
важное, доминирующее среди них.  
В  текущих  годах  нам  необходим  восстановить  такие  темпы  роста  экономики,  которые 
обеспечат  вхождение  Казахстана  в  30-ку  наиболее  развитых  стран.  Мы  должны  найти  новые 
внутренние источники роста через развитие частной инициативы, - особо отметил Н. А. Назарбаев. 
Думается, что к числу таких основополагающих  источников следует отнести национальные 
социально – психологические особенности мотивации высокоэффективного труда. 
Ведущее  значение  здесь  имеет  мотивационная  составляющая,  вычислить  и  реализовать 
которую для современного Казахстана можно и крайне необходимо. 
Что здесь имеется ввиду? Все новое  – это хорошо забытое старое. Виднейший  российский 
экономист  XX  века  А.  Чаянов  сделал  интересное  открытие,  использование  которого  в  наши  дни 
сможет кардинально изменить облик Казахстана как государства (Кричевский Н. А., 2016).  
По  Чаянову  житель  Евразии  развивает  свою  производительность  труда  в  строгом 
соответствии с нарастающим числом членов семьи,  и эффективность его труда всецело зависит от 
количества  детей.  Чем  их  больше  в  семье,  тем  больший  объем  продукции  (услуг)  вырабатывает 
работник.  

36 
 
Любой  казахстанец  в  своем  труде  исходит  из  традиционалистского  подхода, 
предполагающего  выстраивание  хозяйственного  поведения  в  зависимости  от  фактических 
потребностей его родных и близких. Искать дополнительные стимулы к труду по                       А. 
Чаянову – занятие пустое. 
Явный  недостаток средств на содержание семьи на основной работе заставляет казахстанца 
искать подработку на стороне. 
Принципиально  иной  –  европейский  менталитет.  Здесь,  жители  Европы  (и  особенно 
Западной)  при  увеличении числа членов семьи работают на всѐ том же уровне,  но зато начинают 
экономить на потреблении, ухудшать уровень благосостояния семей. 
Из изложенного следует, что кардинальное, краткое увеличение производительности труда 
казахстанцев  зависит,  главным  образом,  от  реализации  всецело  обдуманной,  комплексной 
программы  по  существенному  росту  рождаемости  в  стране.  Здесь  надо  учитывать  и  то,  что 
сложившаяся  малая  численность  населения  страны,  занимающей  9  место  в мире  по  территории  – 
явно  непозволительная  и  опасная  «роскошь».  Можно  и  необходимо  достичь  в  короткие  сроки 
высокой численности населения при растущей в геометрической прогрессии эффективности труда. 
Возникает главный вопрос: а где взять инвестиции для столь необходимой программы? 
Думается, что инвестиционный вопрос можно решить, не особенно напрягаясь, следующими 
путями: 
1.
 
Налог на бездетность, существовавший в СССР (на холостяков, одиноких и 
малосемейных  граждан).  По  нему  бездетные  мужчины  от  20  до  50  лет  и  бездетные  замужние 
женщины от 20 до  45  лет как и  прежде, могут отчислить 6% от зарплаты государству. От уплаты 
могут быть освобождены не имеющие возможности  иметь детей по медицинским показаниям, или 
потерявшие детей. 
Приблизительные  расчеты  показывают,  что  при  нашей  потенциальной  налоговой  базе 
налоговые  сборы  «за  бездетность»  по  ставке  6%  могут  принести  в  бюджет  700  млрд.  тенге,  что 
обеспечит значительную часть расходов на повышение рождаемости в стране. 
2.
 
Сбор добровольных пожертвований в соответствующий фонд от лиц, 
вступающих  в  брак  (а  также  от  их  родственников).  Этот  новый  почин,  при  его  правильном  по 
позицировании,  может  получить  не  меньшую  популярность,  чем  почтение  молодоженами  памяти 
святых мест («Айша – биби, «Карахан» и др.) 
3.
 
Значительное увеличение размера оплаты за прерывание беременности. Это не 
Только пополнит бюджет, но и окажет воспитательное воздействие, повысит рождаемость в стране. 
4.
 
Формирование и всемирная поддержка «Фонда ребенка», куда смогут делать  
добровольные  отчисления  все  желающие,  и,  в  первую  очередь  граждане  высокого  материального 
достатка. 
Эти отчисления могут аккумулироваться в весьма значительные и, что главное – вложенные 
«от души и сердца» финансовые средства. 
Не обойтись здесь и без ощутимой помощи государства. 
Здесь  надо  помнить,  что  собственное  жильѐ,  а  не  финансовое  вознаграждение  –  вот  что 
главное для многодетных семей. 
Таким семьям надо обеспечить не только льготное ипотечное жилищное кредитование, но и 
жилищную поддержку при рождении третьего, четвертого и последующих детей. 
Такая  поддержка  могла  бы  выразиться  в  безмездном  предоставлении  государственных 
жилищных  сертификатов  на  определенную  жилую  площадь  при  рождении  в  семье  детей  сверх 
«среднестатистической численности».  
Следует полагать, что весьма желанный демографический взрыв приведет к кардинальному 
экономическому росту в стране, выведет еѐ в первую тридцатку развитых стран мира. 
 

жүктеу/скачать 3,2 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: