Оқулық ретінде ұсынған Алматы 2009 «Эверо» (075)

қыздырып  не  1400°С-та  балқытады.  Күйдірілген  клинкерді  жайлап 
суытады.  Алынган  клинкер  көбінесе  төменгі  негізді  (бір  кальцийлі) 
алюминаттан  тұрады.  Мұны  балкыту  тәсілі  құрамында  темір  мен 
кремний  тотығы  көп  бокситтерді  шикізат  ретінде  қолданғанда
пайдапанады. 
^  
V 
'
Глнноземді  цемент  қатайғанша  3-тәулікте  (6.5-кестедегі)  мына 
маркаларға  (400,  500,  600)  иленеді. 
Бұл 
жағдайда 
өте 
берік 
кристапдары  тақташа  гексогональді 
2
  кальцийлі  гидроалюминат
түзіледі: 
•.* 
. 
&
 
1 •-
2 (СаО* Аі2Ө*) +   11Н20  =  2 СаО* А 120 3-8Н 20  + 2А 1(О Н ) 3.
Шамасы  5-6  сағат  ішінде  гяинозем  цементінен  құйылған  тас 
(массалық  кұрамы 
1:3
  пластикалы  ерітіндіден)  маркалық  беріктігінің 
30%-не, ал  1  тәулікте 55%-не ие болады (6.5-кесте).  Нормалы  қоюлығы 
23-26%  аралығында.  ¥стасу  мерзімінің  басталуы  30  мин  дейін,  ал 
аяқталуы 
-1 2
 сағаттан кем болмауы керек.
6.5-кесте
Глиноземді  цемент беріктігінің көрсеткіштері
і 
Гл и ноземді цементті н
Сығүға беоіктігінің шегі, кгс/см2 (МПа), кем емес
маркасы
________I  тэулікте________ _________ 3 тэулікте 
______ _
400
230(23)
400(40)
500
280 (28)
500 (55)
600
330 (33)
600 (66)
Бұл  цементтің  қатаю  температурасы  25°С-тан  аспауы  қажет,  ең 
қолайлысы  — 5-20°С.  Егер  бетонның температурасы  25-30°С-тан  асса, 
онда  2  кальцийлі  гидроапюминат  (қьісқаша  С
2
АНз)  кристалдары  куб 
формалы 
3
  кальцийлі  гидроалюминатқа  (қысқаша  С
3
АНб)  ауысып, 
цемент  ішін  кернеп,  бетонның беріктігін  2-3  есе  азайтады. Сондыктан 
бұл  цементті  көлемді бұйымдар,  конструкциялар өндіруге пайдалануға 
болмайды.  Өйткені,  цемент  қатайганда  жылу  бөлінуі  салдарынан 
мұндай  денелерде  температура  жоғарылап,  25-30°С-тан  асып  кетуі
мүмкін.
Глиноземді  цементтен  жасалған  бетондар  суға,  сульфатқа,  отқа 
төзімді.  Өйткені,  оның  құрамында  Са(ОН)г  және  С3АНб  жоқ. 
Сондықтан  ол  көрсетілген  орталарда  төзімді  бетондар  мен  сылактар 
даярлауға,  сонымен  қатар суык мұнай және  газ  скважиналарын бекіту, 
жөндеуге,  монтаж  жұмыстарын  жүргізуге,  кеңейгіш  және  кернегіш 
цементтер 
өндіруге 
қолданады.  . 
Бұл 
цементтің 
бағасы 
портландцементпен салыстырғанда 3-4 есе  кымбат.

М.  Садуақасое,  Ғ.  Батырбаев
Кеңейгіш  және  кернегіш  цеменітер.  Кеңейгіш.  Қатаю  кезінде 
көлемін  үлкейтет.н  касиеті  бар  цемент  портландцемент  юіинкері 
негізінде,  ягни  оган  5-7%,  глиноземді  цементтің  клинкерін,  7-10%  екі 
сулы  гипсті  жэне  23-28%,  активті  минералды  қосымшаларын  косып
бірге  ұнтау  аркылы  алынады.  Кернеу  күші  бар  цемент  алу  үщін  т.г д
" Р°£оВ В МИХаЙЛОВТЫҢ  зертгеУ'  бойынша  65-75%  портландцементке
3-20 /о,  глиноземді  цемент пен 
6
-
8
% екі  сулы  гипс  косылады.  Бұл  екі 
цементт і ң 
ерекше 
касиеттері: 
олар 
қатаю 
кезінде
гидросульфоалюминат түзуіне байланысты.
I  ШВВ 
цемент  қатайган  кезле  көлемін  азайтпайтын  немесе 
үлкейтетін  су  әткізбейтін  ерітінділер  мен  бетондар  даярл&у  үшін
бетон  жэне  темірбетон  конструкцияларының  түйіскен  жерлерін  бітеу 
үшін  колданылады.
Кернегіш  цементбодат  арматурапары  кай  багыттарда  болсын 
кернелш  (тартылып)  түратын,  сол  себепті  конструкциялық  касиетгері 
жоғары  темірбетон  бұйымдар  жасау  үшін  қолданылады.  Демек,  бұл
цементті  пайдаланганда  темірбетон  конструкцияларының  арматурасы 
механикалық  немесе  термиялық  әдістерді  қолданбай-ақ,  алдын  ала 
кернеледі.  Сондықган  кернегіш  цем еттен  істелінетін  темірбетон 
шытынамайды.  Мысалы,  Өскеменде  өндірілетін  кернегіш  цемент, 
Медеу мұз айдынын (алаңын) бетондауға пайдаланылды.
Сұрақтар
1
1-Беиорганикалық  байланыстырғыш затгар  катаю  эдісі  бойынша 
қандай топтарға бөлінеді?
химиялык  құрамына
байланысты  калай жіктейді?
3
.  Гидравликалық байланыстырғыш заттардыңтүрлерін атаңыз?
4.  Пуоцоланды портландцементті  колдану саласын  көрсетіңіз.
5.  Қарапайым  және  пуоцоланды  портландцементінің  аязға
төзімдшіг.ін салыстырыңыз.
6
.  П ортландцемент  өндіруге  белсенді  минералды  қоспаларды
қолдану тиімділігі. 
?  !
7. Тез қатаятын портландцементтердің қатаю жылдамдығы.
102

Құрылыс материалдары
2-ЛАБОРАТОРИЯЛЫҚ ЖҰМЫС
ГИПС  БАИЛАНЫСТЫРҒЫШЬІН СЫНАУ
Мемлекеттік  стандарттьщ  /МС  23789-79/  талабы  бойынша  ұнтақ 
майдалығын,  қалыпты  қоюлығын,  гипс  қамырының ұстамдылық уақытын, 
қамъфдан  жасалған  4x4x16  см  үлгінің  қатайғандығы  -   майысып, 
тығыздалып сынғандағы беріктігін лаборатория жағдайында аныісгайды.
ЖҮМЫСТЫҢ  МАҚСАТЫ:  гипс  байланыстырғышына  койылатын 
техникадық талапқа сай жүргізілетін сынақ тәсілдерімен танысу.
КЕРЕКТІ  АСНАПТАР  МЕН  Қ¥РАЛДАР:  кептіру  шкабы,
техникалық  таразы,  тор  мөлшері 
0,2
  мм  елегіш,  термометр,  жазық
чашка,  (қол)  араластырғыш,  диаметр  240  мм  улкенірек  жапырак 
шыны,  Суттард  визконометрі,  секунд өлшейтін  конусты  сақмна,  Вика 
аспабы, влшегіш  цилиндр, пресс.
ЛАБОРАТОРИЯЛЫҚ ЖҰМЫСТЫ ЖҮРГГЗУ ТӘСІЛІ
1.  Гипстің ұнтақ майдалығын  анықтау
Алдын  ала  кептірілген  75-100  г  гипспен  өлшеу  дәлдігі  0,1  г
дейінгі  техникалық  таразыда  50  г  өлшейді.  Өлшендіні  №  02  елегішке
салып  қақпағын  жауып,  5-7  мин  қолменен  елейді.  Гипс  еленіп  бітеді,
егерде 
1
  мин  уақыт елегенде  елегіштен өткен  гипс  салмағы  0,05  г  көп 
болмаса (немесе аспаса).
Гипстің  ұнтақ  майдалығын  анықтау  үшін  елегіште  қалған
салмақты  бастапқы  алған  (50  гр)  салмаққа  бөліп,  алынған  санды  100
көбейтіп,  процентпен  есептеп  шығарады  (есептегенде  қателігі 
0
,
1
% 
аспау керек).
Майдальгғына байланысты  гипс 3 топқа бөлінеді:
1
  -   ірілеу  ұнтақталған  № 
02
  елегіште  қалған  қалдық  23%  көп 
болмау  керек; 
. 
? 
- 
*
2
 -  орташа ұнтақталған  14% көп болмау керек;
3 -  майдарақ ұнтақталған 
2
% аспау керек.  .
2.  Гипс қамырының қалыпты (нормальді) қоюлыгымен
ұнтақтылығын анықтау
Гипсті  араластырғандағы  керекті  су  мөлшері  деп  -   шыны 
жапыраққа 
орнатылған 
вискозиметрмен 
анықталғанда. 
гипс
103

М.  Садуақасов
, 
Ғ.  Батырбаев
камырының  орташа  диаметрі  180мм  ±  5мм  дегі  болған  жайылымына 
кеткен су шығымын атайды.
Су 
мөлшері 
судың 
граммен 
алынған 
салмағының 
гипс
байланыстырғыш 
салмағының 
қатынасы 
арқылы 
есептелініп 
процентпен көрсетіледі. 
*
I  - сурет.  Елегіш 
1. № 0 2  елегіиі торы;  2. Қақпагы;  3.  Түп.жшы
2
.
1
. 
Қамырдың  қалыпты  (нормалды)  коюлығын  аныктау  үшін 
жазық чашкаға орта есеппен  150-220 мм су құяды.
#4
*
2-сурет. Жазық табак (чашка) 
3—сурет.  Қалақ
Содан  кейін  2-5  мин  аралығында  300  г  гипс  сапып,  30  сек
массаны  қол  қалақпен  араластырып,  шыны  ортасына  қондырған
вискозометр  суттарды  қамырмен  толтырады.  Ғипсті  суға  қосқаннан
бастап,  вискозометрді  толтырғанға  дейін 
45
  сек  аспау  керек.
Вискозометрді  жылдам,  15-20  см-ге  тік  жоғары  көтеріп,  гипс 
қамырынан босатып, жанына қояды.
і
104

Қурьілыс материапдары
-V 
4—сурет.  Сутгард Вискозометрі 
І.Латун цилиндрі;  2.Шеңбері  сызықтары бар пластика
Гипс  қамырының  шеңбер  жайылымын  бір-біріне  перпендикуляр 
бағытында  сызгышлен  өлшеп,  орта  санын 
есептеп 
шығарады 
(өлшегенде  ауыспалы  саны  5  мм  аспау  керек  ).  Егерде  қамырдың 
жайылғамдыгы  дм  180  ±   5  мм  көрсетпесе,  баска  су  шығымымен 
тәжірбиені  қайталайды.  Керекті  су  шығымын  аныктағаннан  кейін,
судың гипс байланыстырғышына катынасын табады.
2.2. 
Уақыт  ұстамдылығын  аныктау  үшін  қалыпты  қоюлығы  бар 
гипс  қамырын  пайдаланады.  Тәсілдің  негізгі  бейімділігі  гипстің сумен 
жұғысқан  кезінен  бастап,  оның  бастапқы  және  соңғы  уақытаралық 
ұстамдылығын  анықтау.  Гипс  қамырының  ұстамдылығын  стандартты
аныктайды
‘3
5-сурет  Вика аспабы.
1-қаңка; 2-жшжымалы темір; 3-үстеме саямақ қоятын жазық;  4-көрсеткііи тиі; 
5.0-40мм дейінгі бөлшцк; 6-қысқыш бүранда;  7- бояат ине; 8 - латун сақинасы;
9 - пластимка
Тәжірбие  басталмай,  аспап  стержінінің  жоғары
кедергісіз
жылжымалыгын,  иненің  тазалығын  жэне  керсеткіигпң  «
0
»-де  тұрганын
105

тексереді.  Машина  маймен  жұқалап  манпанған  гшастинкадағы  сакина,
дайындалған гипс қамырымен толтырылады. Қамырга енген ауаны  шыгару
үшін  сакина  орнатылған  гшастинканы  бір  жағына 
10
  мм  көтеріп 
4-5
  рет
сілкілеу  керек.  Содан кейін  қамырдың сакинадан  артық жағын сызғышпен
кесіп,  сақинасы  бар  гіластинканы  Вика  аспабына  орнатады.  Вика
аспабындағы жылжымалы стерженьді, сакинадағы  гипс  камырынын жазық
бетіне инені жанатып тигізіп бекітіп, сонан сон стерженьді жылдам босатып
камырға  батырып  жібереді. 
1
  минут  өткеннен  кейін  ияені  камырға  әрбір
30 сек сайын батырып түрадьг. Инені  қамырдан батырып алған сайьгн, оны
жақсылап  тазалап  сүртеді.  Ал  сақина  орналасқан  пластинканы  келесі  рет
инені  енгізгенде  басқа  жерге  бататындай  етіп  жылжьггып,  орынын 
ауыстыру керек.
Бастапқы  ұстамдылығы  деп  —  гипстің  суға  жанасқан  уақытган 
бастап  камырға  батқан  иненің  сақина  орналасқан  пластинкага 
0,5
  мм 
жетпегендегі кеткен уақыт аралығын, ал  соңғы  ұстамдылығы  деп — иненің 
камъгр  бепне  Імм  терендікке  батьт  кеткендегі  уақыт  аралығын  айтады. 
Бастапкы және соңғы уақыт ұстамдылығы минутпен керсетілген.
3.  Гипс  қам ы ры н ан  ж асалы нған үлгінің иіліп және сы ғы м далы п
сы нғандағы   беріктік шегін аны қтау
М.  Садуақасов, Ғ.  Батырбаев
тлгінің  иіліп  және  сығымдалып  сынғандағы  бёріыпгін  анықтау
үшін  қалыпты  қоюлығы  бар  гипс  камырынан  көлем  мөлшері  4x4x16  см 
үлгі  қалыптайды. 
* 
гч_
3.1. 
Үш үлгі (призма)  қалыптау үшін  қалыпты  қоюлығына кететін 
су 
шығымы 
бар 
чашкаға 
өлшеніп 
алынған 
Ікг 
гипс 
оайланыстырғышын  салып,  қалақпен  біркелкі  зат  алғанша  60  сек 
жылдам араластырады* содан кейін 3  бөлімді  қалыпқа қүяды  (
6
-сүоет).
6-сурет. Алмалы- салмалы  калып 
А-  көленен кесінді;  Б- үстінсн  көрініс:  I- кыскыш бұранда; 2- түл жагы;
3- жак кабырғалары; 4- алдынгы  кабырг^лары
106

Құрылыс 
материалдары
Гипстің  ұстамдылығы  аяқталғаннан  кейін  І5 ± 5 м и н   өткен  соң, 
үлгі  -   призманы 
қалыптан  босатып,  сырг  пішінінде  сынық  белііпері
бар-жоғын  тексераді.  Гипстің  сумен  жанасқан  уақытган  бастап  2  саг 
өткен  соң,  үлгі  призманы  престе  иіп  сындырады.  Иіліп  сынғандағы
беріктік шегі мына формуламен есептелінеді.
І й  
ЗРА. 
Р
/?  = -------
7
  МПа; 
К.„ы  - — ;
м 
2
В Н  
Ғ
й ш
 - иіліп сынғандағы беріктігі,  МПа;
й 
-  «  . ^  |   |   Н  
і
Ғ- үлгішң көлем ауданы, см  ;
Р- сындырғанға кеткен салмак күш,  кг;
А,- тіректің аралық қашыісгығы, см;
Н- үлгі-  призманың биіктігі, см;
В- ені, см.
Гипс  қамырынан жасалынған 3  ұлгіден  иіліп сынгандағы  беріктік 
шегі,  екі  ең  жоғары  көрсеткен  ортак  санынан  есептеп  шығарылған
көрсеткішке тең.
3.2. 
Иіліп сындырғанда пайда болған 
6
 -  жарты үлгілерді сығымдапып 
сынғандағы  беріктігіне  сынайды.  Екі  пластинканың ортасына  үлгінің  қыр 
бет жағын пластинкаға жанатып, жақсылап орнатады.
7--суретте  пластинканың  арасына  үлгіні  орнатып,беріктік  шегін 
анықтағандагы үлгінің көрінісі берілген.
•  
%
Х/ . / / / І А / / А   л
;__і 
Т ~
• 
'ч 
' ү '
  '- -р ,
V 
һ  ■:
  ’  1 
V 
0  }  ;
\  
XV 1
і
Г \ \ Ү \  \  \. \  Л  \ |
7-сурет. 
Үлгінін сынғандагы  көрінісі.
/—престіц 
астыңры 
плитасы
; 
2-тастиша; 
3-престің үстіңгі плитасы;  4-жарты улгі
Сығымдалып 
сынғандағы 
беріктік 
шегін  ‘  анықтау 
үшін 
сынгандағы  салмақ күшін,  үлгі  орналасқан  пластинканы  шаршы  көлем
ауданына -  25см 
2
  бөледі. 
‘
Лабораториялык  жұмыс  аяқталғаннан 
кейін  тзжірибиедегі
•  *
алынған  көрсеткіштерді  журнал  дәптерге  көшіріп  жазып,  техникашық
107

М.  Садуақасов,  Ғ   Батырбаев
талапка сай (МС:  125-79)  істелінген  жұмысты  корытындылап  дәптерге
тіркейді.
125-79  МС техникалык талабына сай  гипс  байланыстырғышынын 
көрсеткіші: 
• 
^ 
^
1
 —кесте
Байланыстъіргъгштың
маркасы
Көлем мөлшері 4x4x1 бсм үлгінің 2 сағ-та катайғанда, 
беріктігі  келтірілген көрсеткіштен төмен болмау керек
Майысып сынғандагы,
МПа
Тығыздалып сынғандағы,
МПа
Г-2
2
1,2
Г-3
3
1,8
Г-4
4
2,0
Г-5
5
2,5
Г-6  .
6
3,0
Г-7
7
3,5
Г-10
10
4,5
Г-13
13
5,5
Г -І6
16
6,0
Г-19
19
6.5
Г-22
22
7,0
Г-25
25
8,0
Уақыт  ұстамдылығына  байланысты  2-кестедегі  талапқа  сай 
бөлінеді. 
:  л
2
-кесге
Байланыстыр-
ғыштыңтурі
Қатаю уақыттын 
белгісі(индекс) 
;
Уакыт ұстамдылығы,  мин.
Бастапкы көрсет. 
ерте болмау керек
Соңғы 
көрсетілғеннен 
кешікпеу керек
Тез  қатайтатын
А
2
15
Қалыпты
қатайтатын
Б
6
30
Баяу
катайтатын
В
20 
--------------- 
---------
жобаланбайды
¥нтак  —  майдалылығына  байланысты,  3-кестедегі  көрсеткішке 
байланысты бөлінеді;
3—кесте
Б а й л ан ысты рғы штар
түрі
Ұнтактылык
белгіс»
(индекс)
Тор көлемі жазыкта 0,2 елегіште елегенде 
калатын  калдық, көрсетілгеннен  кеп болу
керек
Ірі  майдаланған
1
23
Орташа ұнгакталған
2
14
Жаксы ұнтакталған
3
2
108

Қүрьиіыс материалдары
3-ЛА БО РА ТО РИ ЯЛЫ Қ ЖҰМЫС
1«  Карбонаттар жынысынан  күйдіру арқы лы   әк (СаО) алу.
ЖҮМЫСТЫҢ  МАҚСАТЫ:  күйдірілген  әк  алу  және  оның
қасиетін анықтау.
Көлем  мөлшері  15.мм-ге  шейін  ұсақталған  карбонат  жынысынан 
техникалык  таразыдан  1500  г  өлшеп  алып,  оны  қыздырылған  ошаққа 
салып,  1000-1200°С-қа  шейін  карбонат  тасы  химиялык  ыдырау 
реакциясы  арқылы толық ыдрағанға шейін  күйдіріледі.
СаСОз-------►СаО + С 02.
Толық  ыдырап  күйдірілген  карбонат  кесектері,  біркелкі  ақ  түсті 
ұнтақталған  массаТа  айналады.  Күйдірілген  СаО  ошақта  62.С-қа дейін 
суытылып,  ауа  өткізбейтін  эксикаторға  салынып,  әктің  қасиетін 
зертгейтін уақытқа дейін сақталады.
2.  Сөну жылдамдығы  мен температурасын анықтау.
Әктің  сөну  жылдамдыгына  минутпен  есептегенде  суды  әкке 
құйған  сәттен  бастап, 
әктің  қызған  температурасының  төмендей 
бастауына кеткен уакыт аралығы жатады.
Сөну  уақытына  байланысты  күйдірілген  әк  жылдам  сөнгіш 
(сөнегін)  — 
8
  мин  көп  емес;  орташа  сөнетін  — 25  мин  көп  емес;  баяу 
(жәй)  сенетін  —
  25  мин  көп  болып  бәлінеді.  Сөну  температурасы 
жағынан  төменгі  (аз)  экзотермиялық  -   сөну  температурасы  72  С 
төмен;  жоғарғы  экзотермиялық  -   сөну  температурасы  70  С-тан 
жоғары.  Дәптерге  бастапқы  сөне  бастағандағы  (әкке  су  күйған 
уакыттан  бастап)  температурасы  мен  ең  жоғары  көтерілгендегі
•  корсеткен температураға кеткен уақытаралығын^мин)жазады.
Әктің сөну реакциясы: СаО + Н20  = Са(ОН
) 2
 +  16.5  ккал.
Күйдіріліп  ұятақталған  №  0.63  елегіштен  өткізілген  әктен 
таразыда 
10
  г  өлшеп  алып,  химиялык  стаканға  салады. 
20
  см  суды 
өлшеп^ эгі  бар  стаканға  кұяды.  Осыдан  кейін  стаканға  термометрді 
орнатып,  тәжірибенің  бастапкы  көрсеткен  температурасын,  әрбір 
минут  өткен  сайын  термометрдегі  көрсетілген  температураны  тіркеп 
жазады.  Сөнгендегі  көрсетілген  ең  жоғарғы  температураны  анықтап, 
сонан  кейін  сөнген  жылдамдығын  есептеп  шығарып,  оны  суреттеп 
сызады.  Тәжірибедегі  алынған  көрсеткіштерге  байланысты  сеиу 
жылдамдығы  мен температурасы арқылы әкті  класка (сортқа) бөледі.
3.  Әк қам ы ры ны ң ш ығымы.
1
  кг  әктен  алынатын  қамырдың  шығым  көлемі  ең  маңызды,  әрі 
сапалы  көрсеткіш  болып  есептеледі.  Әк  қамырының  шығьш  көлемі 
өскен  (көбейген)  сайын,  әктің  касиеті  жоғарылайды.  9197-79  МС-ты 
бойынша 
1
  сортты 
1
  кг  күйдірілғен әк 
1,6
 литрден  аз  қамыр шығымын 
бермеу  керек.  Олшенген  цилиндрмен  - салмағы  белгілі  шашкаға 
(кружка) су құйып, көлемін анықтайды (V *).
109

Өлшеніп  алынған  60-70  г әкті  суы  бар  шашкага  салып,  тогы  бар
электргшитаға  қояды.  Қайнаган  су  буға  айналып  ұшкан  сайын,  эк
кеппес  үшін  су  қүйып  ылғаддап  түрады.  Әк  камырының бетінде  куыс
сызыктар  пайда  болған  кезде  су  кайнап үшады  да,  химиялық  реакция
толык  жүріп  бітеді.  Содан  кейін  шашканы  электрплитадан  алып,
суытады.  Өлшемді  цилиндрмен  шашканы  сумен  толтырып,  кеткен  су
көлемін  анықгап  (У2),  қамыр  көлемін  төмендегі  формула  бойынша 
пропорциямен есептеп шығарады:
0.06 кг - V,*;
1
  кг  -  х.
4. Ә к кам ы р ы н ы ң  қүрамы ндағы   сөнбеген түйірш ік дәндер.
МС-тің  9197-77  ұйғарымы  бойынша  әк  қамырындагы  сөнбеген
түйіршіктерге 
аз 
аралықты 
шек 
қойылган 
(әктің 
қамыр
дайьіндағандағы  кеткен  салмағынан  %  пен) 
1
-сорт  әкте,  сөнбеген
түйіршіктер  7  % -тен,  2—сортта — 
1
1%-тен,  ал  3-сортта -   14  %-тен  көп 
оолмауы керек.
Т Ә Ж ІРИ Б Е  Ж Ү РГІЗУ  ТӘ РТІБІ
Әк 
қамырын 
(алдыңгы 
тәжірибедегі 
алынган) 
сумен 
араластырып,  елеуішке  құяды.  Қамырдан  түйіршіктерді  (сөнбеген) 
тазалап  ажыратып  алу  үшін  сумен  бірнеше  рет  қайталап  жуады. 
Түйіршіктер  қамырдан  тазаланған  соң  суытылады  да,  №  0.063 
елегіпгген  сүзіп  өткізіледі.  Елегіште  қалған  түйіршіктерді  кептіргіш 
ыдысқа сальіп,  түрақгы  салмагына шейін  кептіреді  (г
0=1
 Ю°С).  Осыдан 
кейін  кептірілген  түйіршіктердің  салмағын  өлшеп,  оны  бастапқы 
салмағына пропорция арқылы есептеп шығарады.
Әк  қамырындағы  сөнбеген  түйіршіктер  катты  күйдірілгеннен, 
кешіпп  сөнуі  мүмкін  (бүл  қүрылыста  өте  зиян)  немесе  жартылай
күидірілген,  қүрамында 
СаСОз 
кездеседі.  Бүл  жағдайда  қүрылыста 
басқа да ерітінділер алғанда зиянсыз.
Әктің  қатты  немесе  жартылай  күйдірілгенін  анықтау  үшін,
түйіршіктерге  түз  қышқылын  бүркіп  тамызады.  Егерде  жартылай
күйдірілген  болса,  тұз  қышқылының  ықпалымен  күймеген  СаСОэ
бүрқьшдап  қайнап,  ыдырап С
0 2
 бөлініп шығады,  ап  қатты  күйген әкке 
қышкылдың әсері тимейді.
Әдебиеттер
1. 
Поков  Л.Н.,  Поков  Н.Л.
  Қүрылыс  материалдарының  жалпы
курсынан «Лабораториялық практика». М.:«ИНФРА», 2005 ж.
2- Құрылыс материалдарының оқу қүралы мен оқулықтар.
110

Құрылыс. материалдары
4.  БӨЛІМ .  БЕЙОРГАНИКАЛЫ Қ БАЙЛАНЫ СТЫ РҒЬІШ
ЗАТТАР  НЕГІЗІНДЕ АЛЫНАТЫН  МАТЕРИАЛДАР МЕН
БҰЙЫМДАР
7 - ТАРАУ.  БЕТОНДАР ЖӘНЕ БЕТОНТАНУ
7.1. Ж алпы   мағлүматтар,  бетондарды толтастыру
Бетондар дегеніміз -  байланыстыргыш  затқа (ол бетон  көлемінің 
10-15%-і)  белгілі  ічөлшерлерде  (85-90%)  толтырғьгштар  мен  су 
қосқанда коспаның қатаю нәтижесінде алынатын жасанды тас.
Бетондану
  деп  -   бетондардың  құрылымы  мен  қасиеттері 
жөніндегі  қолданбалы  ғылымды  атайды.  Оның  негізгі  міндеті  — 
бетондардың 
кұрамы, 
кұрылымы 
мен 
қасиетгері 
арасындағы 
байланыстылықты  зерттеу,  табу.  Бұлардың  арасындағы  байланысты 
тану  -   материалдық  (химиялық)  құрамды  үйлестіру  мен  құрылымға 
ықпал  ететін  сыртқы  әсерлер  арқылы  белгілі  бетондардың  сапасын 
жақсартуға  емес,  керісінше  ерекше  қасиеттері  бар  принцилті  жаңа 
бетондар жасауға мүмкіндік туғызады.
Бетон  құрамы  ондағы  толтырғыш  түйірлерінің  арасындағы 
қуыстардың  цемент  таспен  толтырылған  дәрежесіне  байланысты  үш 
түрге  бөлінеді.  Бірінші  құрылымда  — толтырғыш  куыстары  арасында 
цемент  қамыры,  ал  қатайғаннан  соң  цемент  тасы  көп;  мұндай 
құрылымда  толтырғыштар  цемент  қамырында  “жүзеді”.  Екінші 
кұрылымда  —  керісінше  цемент  аз,  яғни  толтырғыш  түйірлері  бәрі 
бірдей  цемент  таспен  коршалынбайды.  Бұл  жағдайда  бетон  берік 
болмайды,  өйткені  ол  күш  түскенде  толтырғыш  түйірлерінің  цемент 
таспен  коршалынбаған,  яғни  біріктірілмеген  жерінен  оңай-ақ кирайды. 
Бетонның  ең  тиімді  құрылымы  — цемент  тас  толтырғыш  түйірлерін 
жұқа  қабатпен  жауып,  оларды  өзара  тек  аз  ғана  алшақтатқанда 
түзіледі.  Осы  жағдайда,  яғни  тек  үшінші  құрылымда  —  бетонның 
қажетті  беріктігі,  цементті  ең  аз  салыстырмалы  мөлшерде  қосқанда 
қамтамасыз етіледі.
Бетон  құрамындағы  ең  қымбат  бөлімінің  — цементтің  шығынын 
кыскарту  мақсатымен  толтырғыштар  арасындағы  қуыстарды  азайту 
қажет.  Ол үшін толтырғыштардың ірі түйірлері  арасындағы  қуыстарга, 
одан  гөрі  майда түйірлері  орналасуы  керек.  Бұл  жағдайда бетон тығыз 
құрылымды  болып,  беріктігі  артады.  Қасиеттеріне  сай  бетондардың 
колданылатын  орындарын  ұтымды  таңдау  да?  оларды  құрыльгста 
пайдаланудың тиімділігін арттырады.
111

М. 
Садуақасов, 
Ғ.  Батырбаее
Орташа  тығыздығына  қарай  бетондар:  ерекше  ауыр  -   бір  текше 
метрде 2600  кг артық,  ауыр -  2100-2600  кг аралыгында* жеңілденген -  
1600-1100  кг  аралығында,  жеңіл  -   1200-1800  кг  аралығында  жоне 
ерекше  жеціл  -   1200  кг-нан  кем  (көбінесе  500-600  кг  аралыгында) 
болып  бөлінедь  Бұлардың  ішінде  өте  кеп  тараған  түрі  -   ауыр 
бетондар,  осы  себепті  бұларды  кәдімгі  бетондар  немесе  аныктамасыз 
"бетондар1'  деп  атанды.  Ауыр  бетондар  үшін  толтырғыштар  ретінде 
көбінесе  жасанды  жарықшақ  немесе  малта  тастар  мен  кәдімгі  кұм 
қолданылады.  Жеңіл  бетондар  үшін  кеуекті  толтырғыштар  — табиғи 
пемза* туф немесе жасанды  керамзит, аглопорит, т.б.  пайдаланылады.
7.2. Ауыр бетон  ш икізаттары
Бетон  толтырғыштары:  ұсак,  ірі  болып  екі  топка  бөлінеді*  Үсак 
толтырғыштарға  -  іүйірлерінің диаметрі  0.14-5  мм  аралығындагы  кұм 
(көбінесе  кварцті,  сирегірек  дала  шпатты,  әк  тасты)  жатады.  Құм 
түйірлерінің  беттік  ауданы,  олардың  ірілігіне  байланысты.  Белгілі  бір 
көлемде  уақ түйірлердің ауданы  ірі  түйірлермен  салыстырғанда  үлкен 
болатындықтан,  ұсак  кұмның түйірлерін  езара  біріктіру  үшін,  оларды 
байланыстырғыш  заттың  өте  жұқа  қабатымен  жапсақта  цсмент 
шығыны  көбейеді.  Осыған  байланысты  кұмның  ішінде  тесіктерінің 
диаметрі  0,14  мм  елеуіштен  ететін  түйіршіктердін  мөлшері  10%-тен, 
ал  5 мм-ден  ірі  түйірлер мөлшері — 5%-тен аспауы тиіс.
Бетонда  жэне  құрылыс  ерітінділерінде  қолданылатын  құмның
ірілігі  ірілік  модульмен (Мі)  аталынады:
А2.54’Аі 
2
з^Ао
4
бз+Ао.з+Аоки 
п
М і---------------------------------------- ; 
*  ’ 
.
|  
- 
ю о 
.';  ? 
' ц , '
мұндағы Аз.
5
- Ао.и дегеніміз -  елегенде тесіктерінін диаметрі 2,5 -  0,14  мм 
елеуіштерде  кұмныңтолық қалдыктарынын проиентгік  мөлшері.
Ірілік модулі бойынша қүмдар: ірі (Мі = 2,5-3,5), оргаша (Мі ~ 2,0 - 2,5) 
және ұсак (Мі  =  1,5-2,0) болып белінеді.  Тесіктерінің диаметрі  0,63  мм 
елеуіштегі  ірі  күмның  толық  қалдығы  Ао.бі  =  50-75%  аралыгында 
болады.  Әдетте  бетон  үшін  негізінде  ірі,  жеткілікті  орташа және  біраз 
уақ түйірлері  бар  кұм  қолданылады.  Аязды  аймактарда  колданылатын 
маркалары 
200
  және  одан  жоғары  бетондар  үшін  орташа  тыгыздыгы 
1550  кг/м3-нан  кем  емес  құмды  пайдапанған  жен.  Ол  үшін  кұм 
түйірлері  арасындары  куыстарды  азайту  кажет.  Сондықтан  кұм 
кұрамында  әр  мөлшерлі  түйірлер  болуы  тиіс,  құм  түйірлерінің 
мөлшері  -   оны  стаңаартты  елеуіштер  жиынтығынан  еткізу  аркылы

жүктеу/скачать 18,23 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: