Оқулық ретінде ұсынған Алматы 2009 «Эверо» (075)

Құрылыс материстдары
аныкталынады.  Мысал  үшін,  апынған  кұмның  құрамы  7-1-кестеде 
келтірілді.  Бұл  кестеде  кұмның  ірілігін  қалай  табу  әдісі  көрсетілген. 
Мұнда келтірілген  кұмның ірілік модулі 2,6-ға тең.
7.
1
-кесте
Құмның ірілігін табу (құрғак құмның навескасы -   ЮООг)
Елеуіш тесіктерінің 
мөлшері, мм
Меншікті  қапдыктар 
мөлшері
То.пык калдыкгар 
I 
мөлшері, %
2,5
150
15
15
*,25
150
15
30
0,63 
^
200
20
50
о,з
200
20
70
0,14
250
25
95
0,14-ген өтті  (тозаң)
50
5
100
Жинағы 
і
-
260
Құмды  стандартты  елеуіштің  жиынтығынан 
ө
т
к
і
з
і
п
 
сынаудың 
нәтижесін,  графика  (сызыкпен  түсірілген  бейне)  аркылы  көрсеткен 
қолайлы.  Егер  көлденең  бойына  (абсциссада)  елеуіштердің  тесік 
елшемін мм-мен, ал тік бойына (ординатада) түйірлердің әр елеуіштегі 
толык  қалдығын  %-пен  келтіріп  (7.1-сурет),  7 .1-кестеде  келтірілген
кұмның  кұрамын  7.1-суреттегі  графикамен  салыстырсак,  онда  бұл
құмның  бетон  жасауға  жарайтындығын  байкаймыз.  Өйткені  оның 
кұрамы диаграммадағы  штрихталған аумақ ішінде.
Бетонның  ірі  толтырғыштарына  түйірлерінің  диаметрі  5-70  мм 
(кейде  150)  аралығындағы  жарықшақ  (жарылған  немесе  малта  кұм)
тастар  жатады.  Бұлар  мөлшері  5-10,  10-20,  20-40  және  40-70  мм 
аралығындағы  фракцияларға  белінеді.  Бұл  толтырғыштардың  нұсқасы 
текше  формулалас  болғаны  тиімді.  Пластинка  және  ине  пішінді 
тастарды  ірі  толтырғыштағы  мөлшеріне  стандартты  шек  қояды:  ол 
15%-тен  көп болмауы тиіс.
Жарықшақ тастардың беті  малта тастармен  салыстырғанда  кедір- 
бұдырлы  келеді  де,  цементпен  берірек  байланысады.  Сондықтан  олар 
маркасы  көбінесе  300  және  одан  да  жоғары  бетондар  ендіруде 
колданылады.
Жарықшақ пен  малта тастардың кұрамында әр мөлшерлі түйірлер 
болса,  олар  жаксы  кұрам  деп  есептелінеді.  Өйткені  мұндай  түйірлер 
арасындағы  қуыстардың  көлемі  аз  болады  да,  олардан  бетон  алу  үшін 
цемент аз  кетеді  (шығындалады).  Бұл  тастардың  қуыстарының  келемі
V
 
і  в
 
Л
45%-тен аспауы  керек. 
* 
‘ 
,
Уақ толтырғышты  — құмды  сыңарындай  жарықшақ  немесе  малта 
тастарды  да  стандартты  елеуіштердің  жинағынан  өткізіп,  бның 
нэтижесін суреттің принципімен салынған  графика аркылы  көрсетеміз.
' 
'■  ■' 
■
  " • 
’■
 
113

М 
Садуақасов. Ғ. Батырбаев
Оны бетонға  жарайтын  ірі толтырғыштардың стандарттық облысымен 
салыстырсақ,  онда  сынауға  түскен  ірі  толтырғыштың  қүрамы 
бойынша, оның бетон жасауға жарауы-жарамауы оңай анықталынады.
Ауыр  бетон  толтырғыштарының  беріктігі  -   олардан  жасалған
бетондардың берікгігінен жоғары болуы керек. Малта тастардікі  1,3-1,5 есе,
ал  жарықшақ  тастардікі  маркасы  300  бен  одан  жоғары  бетондар  үшін  2
еседен кем емес, төмен маркалы бетондар үшін 1 1,5 еседен кем емес болуы 
тиіс.
Толтыргыштардың зиянды косымшаларына балшық, түнба мен тозан. 
(шаң) жатады. Уақтолтырғышта, яғни күмда бұлардың мөлшері 
3
 %-тен, ап 
жарылған немесе малтатастардың кұрамында 
1-3
 %-тен аспауы керек.
Байланыстырғыш  зат  жэне  су  ретінде  портландцемент  пен  онын
түрлері  (тез  қатаятын,  т.б.)  және  кэдімгі  ішетін  су  қолданылады.
Маркасы  200-400  бетондар  үшін  негізінде  300-500  маркалы  цементтер
пайдаланылады. Басқа суларды, егер олардың сутектік көрсеткіші  Грн;
төрттен  кем  болмаса,  яғни  олар  кышқыл  болмаса  (оларда  лакмус
қызармаса)  және  барлық  түздардың  концентрациясы 
5
  г/л-нан,  ап
олардың  ішінде  8 0 4 —  2,7  г/л-нан  аспайтьгн  суларды,  бетон  дайындау 
үшін колдануға болады.
Қосымшалар  (үстемелер)  бетонның  қасиеттерін  шартқа  сай 
реттеу  мен  цементтің  шығынын  азайту  үшін  қолданылады.  Олар 
бетонға  аз  мөлшерде  (
0
,
1
-
2
%  цемент  салмағынан)  косылатын  беттік 
активтігі  бар  заттар  — БАЗ,  мысалы  СДБ,  мылонафт  (
6
.10-параграфты 
қараңыз),  бетонның  қатаюын тездеткіштер,  мысалы  СаС12.  Осылардан 
басқа  қосымшалар  ретінде  бетонга  5-20%  (цемент  салмағынан) 
мөлшерінде косылатын күл  мен үнтапган  шлак пайдаланылады.
7.3. Бетон қоспасынын қасиеттері
Бетон  шикізаттарынан  қүралған,  бірақ  катаюы  басталмаған 
күрамды  -   бетон  қоспасы  немесе  араласпасы  деп  атайды.  Нормапы 
қоюлығы  бар  қалпына  оңай  төселетін  (салынатын)  цемент  камырын 
алу  үшін  цементке  24-26  %  су  косу жеткілікті.  Бірак бетон  коспасына 
қажетті  су  молшері  бүдан  әлдекайда  көп.  Себебі,  судың  бір  бөлімі 
толтырғыштардың  бетіне  жүғады.  Цемент  мөлшері  көбейген  сайын 
бетонның су цемент қатынасы азайып, ал беріктігі артады.
Судың  бірталайы  бетон  араласпасының  ыңгайлы  қалыптанылуы 
үшін жүмсалады.  Бетон  араласпасының ыңғайлы  қалыптанылуы,  оның 
жылжымалылығы  немесе  қатаңдығы  мен  одан  істелінетін  конустың 
шөгу көрсетюші (см  немесе секунд) арқылы  бағаланады.
Бетон  араласпасының  жылжымалылығын 
стандартты  қуыс 
конус  (һ=  ЗОсм,  Втөменгі^Осм,  ВЖогаРгы= | Осм)  аркылы  анықтайды.  Ол 
үшін  түғырыққа  конусты  койып,  оны  бетон араласпасымен  стандартта
114

көрсетілгендей  етігі  (порциялап,  тығыздап)  толтырады  (7.2-сурет). 
Сонан  соң  бетон  араласпасынан  істелінген  конустың  қанша  см-ге 
шөккенін  елшейді.  Егер  ол  [5  см-ден  артық  шөксе  оны  құима 4 -15  см 
аралығында  шөксе  —  жЪілжымалы,  1-4  см  шексе  —  аз  жылжымалы 
бетон  араласпасы  дейді.  Егер  ол  оюкпесе,  оның  қатаңдьшығын  бетон 
араласпасынан  істелінген  конусты дірілдету арқылы анықтайды.
Бетон  араласпасының  қатаңдылығын  табу  үшін  одан  жоғарыда 
керсетілген  стандартты  конустың  көмегімен  жасалынған  конусты, 
стандартты  цилиндрге  орнатады.  Оның  үстіне  тесігі  бар  дискіні 
беттестіріп,  аспапты-техникалық  вискозиметрді  дискінің  екі  тесігінен 
цемент  қамыры  шыққанга  дейін  дірілдетеді.  Егер  осы  айтылған 
жағдайға  жету  үшін  дірілдету  ұзақтылығы  5-30  сек  болса,  бетон 
қоспасын — қатаң. аЛ 30 сек жоғары болса — ерекше қатаң  дейді.
Қүрылыс материалдары
а)
т
2)
/$Ъ:у.<л:Г£Г> ?>'
л
 .V / “СгХ
бетон коспасы жылжымалығын аныктау; 
5-аз жьщжымалы; в-жылжымалы; г-кұйма
Бетон
қоспасының
қатаңдығын
лаборатория лар да 
Б. Г. С крамтаев
табу
үшін
қолданылады
сурет).  Бұл
ұсынған 
әдіс  бойынша
оңайтылған 
кәдімгі  бетон
кейде
тәсіл
кубы
жасалығгатын  металдан  істелінген  елшемдері  20x20x20  см  формаға 
жоғарыда  келтірілген  стандартты  қуыс  конусты  орнатып,  оны  бетон 
қоспасымен  порциялап,  тыгыздап  толтырады.  Онан  соң  қуыс  конус 
алынады,  ал  бетон  араласпасы  жайыльт,  кубтың  барлық бұрыштарын 
іолтырып, беті тегістелгенше (горизонтальді болғанша) дірілдетіледі.
Ш .
г о
7.3-сурет.  Бетон коспасының қатандыгын онайтылған әдіспен анықтау: 
а-жалпы көрініс; ә-дірілдетер алдындогы қоспа; б-дір ілдеткеннен кейінгі қоспа;
!-конус
;  
2-куб (текше форма); 3-бетон коспасы;  4-діоілдеткіш
115

М.  Садуақасов,  Ғ.  Батырбаев
Бетон  қоспасының қатандығы -- дірілдету уақытымен бағаланады. 
Оңайланған  әдіспен  табылған  бетон  коспасының  қатаң  мелшері, 
тәжірибе  көрсеткеніндей,  стандарттық әдіспен  аныктапған  молшерден
1.5-2  есе  артық.  Стандарттык  әдіспен  табылатын  қатаңдық  мерзімімен 
сәйкесендірілуі  үшін,  оңай  әдіспен  анықтапған  қатандық  уақыты
1.5-2  есе  азайтылуы  тиіс.  Бетон  қоспаларын  олардың  ыңғайлы 
қалыгіталыну дәрежесі бойынша жіктеу 7.2-кестеде  келтірілген.
7.2-кесте
Бетон  қоспаларын жіктеу
Коспа 
1; 
Жылжымалық, см 
1і 
Қатанды к, с
Ерекше катаң
0 
і 
30-дан жогары
Қапгаң
0
5-30
Аз жылжымалы
1-4
_____ Жмлжымалы_____
_____________________________________
4-Й
_____________________________________
Құйма 
11 
15-тен жогары
Бетон  араласпасының  ыңғайлы  төселуі  -   беттік  активтігі  (эсері) 
бар  іаттардьі,  мысалы  СДБ-ны.  ССБ-ны  қоспаға  цемент  салмағынан
0,05-0,6 л, әсіресе  су -пар (жоғары  сапапы)  пластификаторды  (С-3;  10-03) 
мөлшері  0,1 -1,2%  аралығында  қосса,  өседі  оңайланады.  Мысапы,  БАЗ-
■ г
ты  жоғарыда  келтірілген  мөлшерде  қосса,  бетон  араласпасынын 
нормалы  жылжымалылығы на  немесе  қатаңдығына  кажетті  су  мөлшері 
8-12%-ке  дейін  азаяды.  Ал  0,8%  суперпластификатор  қосса,  бетон 
араласпасының 
жылжымалылығы 
1 
см-ден 
16 
см-ге 
дейін 
жоғарылайды 
(өседі). 
Осылай, 
БАЗ-тар 
мен 
жоғары 
сапалы 
пластификатор  бетон  арапаспасына  қажетті  су  мөлшерін  азайтады. 
Осының  салдарынан  бетон  беріктігі  өседі  немесе  цемент  шырыны 
азаяды.  Бетон  араласындағы  оған  сульфитті  ашытқы  бардасын  (СДБ) 
қоскандағы су мөлшерінің азаюы, 7.3-кестеде келтірілді.
7.3-кесте
СДБ-ның бетон  коспасының су қажеттілігін төмендету  мөлшері
Қатандық, с
Жылжымалық, см
Қоспада судың азаюы, % цемент шығыны,
кг/м5 болса
:
---
---
---
---
1
О
о
400
*   . 
300
*
0-12
15
12
10
5-7
12
10
8
20-30
10
8
6
30-100
И В И н і  * 
Ш
 
'
8
6
. . .  
.  
. 
....................................

Құрьиіыс материаядары
щі
Бетон  қоспасына  су  мен  цемент  қатынасы  (С/Ц)  тұрақты 
жағдайда  немесе  толтыргыштардын  шығыны  азайған  сайын  цемент 
мөлшері  көбейтілсе,  оның  жылжымалылығы  өседі.  Егер  цемент 
қамыры  тек  толтырғыштар  арасындағы  қуысты  толтыруға  қажетті 
мөлшерде  алынса,  онда  араласпа  қатаң,  оңай  қалыпталмайтын  қабат- 
қабат  болып  ажырауға  кабілетті  болады.  Қоспа  жылжымалы  болуы 
үшін  цемент  қамырымен  тек  қуыстарды  ғана  толтырып  қоймай, 
сонымен қатар қамтамасыздандыру максатымен қабаттаспайтын тығыз 
бетон  қоспасын  дайындау  үшін  цемент  шырынының  төменгі  шегі 
(Ц мин) 7.4-кестеде көрсетілгендей етіп тағайындалған.
Кабаттаспайтын тығыз бетон қоспасы  қажетті  цемент шығынының
төменгі шегі
Қоспа
Ц чин, кг/м \ толтырғыштардын іркілу шегі, мм болса:
10
20
40
Врекше қатаң
160
150
140
Қатаң
180
160
150
Аз жылжымалы
200
180
160
Жылжымалы
220
200
180
Құима
250
220
200
7.4. Бетон  коспасын дайындау, тасымалдау, қалы птау
Бетон  қоспасын  дайындау  —  толық  механикаландырылған, 
автоматтандырылған.  Байланыстырғыш  заттар,  толтырғыштар  жэне 
үстемелер,  арнайы  қоймаларда  сақгалынады  да,  толтырғыштар 
фракцияларға  бөлініп,  әрқайсысы  жеке-жеке  сакталынады.  Оларды 
таразьгмен 
белгіленген 
мөлшерде 
өлшеп, 
араластырғышқа 
(шылауышқа)  түсіреді.  Шикізат  мөлшерінің  ауытқуы  цемент  пен  су 
үшін  ±1%-тен, ал толтырғыштар үшін ±2%-тен артық болмауы керек.
Бетон  қоспасы  гравитациялы  немесе  мәжбүрлі  араластыратын 
сыйымдылығы 
1000-4500 
л 
шылауыштарда 
араластырылады. 
Араластыру  мерзімі  шъшауыштардың  сыйымдылығына  байланысты. 
Мысалы,  көлемі 500 л  шылауышта ол мерзім  1-1,3  мин,  көлемі  1200 л- 
де  2  мин,  ал  көлемі  2,4  м3-де  3  мин  шамасында.  Қатаң  қоспаны  оның 
жылжымалы  түрімен  салыстырғанда  2  есе  көп  уақыт  араластыру 
керек.  Ал  қоспалар  циклді  не  үздіксіз  жүмыс  істейтін  бетон 
араластырғыштарда дайындалынады.
Бетон  араласпасын  қолданылатын  жерге  (үлестіргіш  бункерге, 
бетон  төсегішке,  т.б.)  тасымалдау  (жеткізу)  үшін  ленталы  конвейер 
(транспортер),  рельстермен  (теміржолмен)  жүретін  бункерлер,  бір
117

М.  Садуақасов,  Ғ.  Батырбаев
рельсті  кранбалкамен  жүретін  ілмелі  кабелі  бар  электротельфер 
көмегімен  жеткізіпетін  кауға  шелектер  (бадья),  бетон  насостар, 
автосамосвапдар,  бетон  коспасын  түсірер  алдында  араластыратын 
автобетон араластырғыштар колданылады.
\шНі
  ЧН
Қүрылыста  бетон  бұйымдарын  қалыптайтын  орындарға  бетон 
араласпасын кұрғақ күйінде де жеткізеді (су оған осы жерде косылады).
Бетон  араласпасын  қалыптау  үшін  рельс  аркылы  қалыптың 
үстімен жүретін бетон төсегіш (бетоноукладчик) деп аталатын  машина 
немесе  басқа  лайыкгалған  құрал  қолданылады.  Қоспаны  қалыпқа 
салғаннан  кейін,  оны  міндетті  түрде  нығыздау  керек.  Ол  үшін 
вибраторлар, 
престер, 
центрифу галар, 
вакуум кондырғыл ар 
қолданылады.  Араласпа  көбінесе  вибрациялау,  вибропрестеу  аркылы 
тығыздалады.  Араласпаны  вибропрестеу  әдісімен  қалыптағанда  жәй 
вибрациялау  тәсілімен  қалыптағаннан  гөрі,  су-цемент  қатынасын 
азайтуға болады. Вибропрестеу әдетте 5-10  кПа қысыммен жүргізіледі. 
Ол  қалыпқа  салынған  араласпа  үстіне  біраз  жүк (салмағы  50-100  г/см2 
шойын не болат плита) қойып, вибрациялау тәсілінің бір түрі.
Қалыптау  ушін құйма қолданылса,  су-цемент қатьгнасы  артады.  Егер
-  бетон  араласпасын  қалыптап  болғаннан  кейін,  онда  судың  цемент 
гиіфациялануына кажетгі  бөлімін  гана  қалдырып,  баскасын оның бойынан 
шығарып жіберсек, бетонның беріктік және басқа көрсеткіштері  әлдеқайда 
жоғары  болар  еді.  Осы  максатпен  араласпаны  қалыптап  болғаннан  кейін 
оның  бойындағы  артық  суды,  мысалы  вакуумдау  арқылы  тартып  алуға 
болады.  Бетон  араласпасының  (бетонның)  1  см  қалындығын  вакуумдау 
үшін  1-2  минут  уақыт  кетеді.  Сондықган  вакуумдау  әдісін  вибрациялау 
тэсілімен біріктіріп, бетон конструкцияларының, әсіресе массивті  (көлемді) 
конструкішялардьтң  беіін  нығыздау  үшін  пайдаланады.  Қолданылатын 
вакуум  мөлшері эдетте толық вакуумның 75-85% аралышнда болады. Осы 
жағдайда араласпадан ауа және  10-20% су тартылады.  Қоспа тығыздалады, 
бетонның беріктігі, аязға төзімділігі, су өткізбейтін қасиеті жоғарылайды.
Бетон  коспасын  тығыздаудың  (калыптаудың)  ең  көп  тараған  -  
дірілдету-вибрациялау  әдісінің  вибромеханизмдері  екі  түрге  бөлінеді: 
стационаряы
  жэне 
тасымалы
.  Стационарлысына  -   кұрама  темірбетон 
өндірісінде  кеңінен  тараған  дірілдеткіштер-вибростолдар  (виброплощад- 
калар)  жатады.  Олардың'жүк  көтергіштігі  2-24  тс,  яғни  апардың  үстіне 
қойылатын  қалыптың  салмағы,  салынатын  бетон  коспасының  салмағы 
және қоспаны тығыздау үшін оларға түсетін күш косындысы дірілдеткіштің 
*•  жүк  көтергіштігінен  аспауы  тиіс.  Қатаң  және  аз  жылжымалы  бетон 
араласпалары  үшін  (қолданылатын  вибромеханизм)  дірілінің  жиілігі  аз  -  
3000  діріл  (мин  немесе  2530  Гц),  ал  дірілдің  амплитудасы  (шегі)  үлкен
• (0,7  мм),  жылжымалы  және  уақ түйірлі  бетон  араласпалары  үшін  дірілдін
118

Қурьиіыс материалдары
жиілігі  көп  (6000  діріл)  мңн  немесе  30-60  Гц,  ая  діріддін  шегі  кіші 
(0,2-0,4 мм) вибростолдар қолданылады.
Тасымалы ретінде: и) бетон  қоспасына батьфылатын терендік көбінесе 
вертикаггьді  қалыгггарға  немесе  кассеталарға  толтырылған  араласпаны 
дірілдету үшін; ә) бетон коспасының үстіне қойылатын дірілінің жиілігі  көп,
ап діріл амплитудасы кіші бетгік вибраторлар колданылады. 
.  ,
Бетон  араласласының  жылжымалык  немесе  катаңдык  мөлшері 
кұрылыс  конструкцияларының  түрлері  мен  оларды  жасау 
(әсіресе 
тығыздау) әдістеріне байланысты жасалады.
7.5.Т5етонның катаю ы жэне беріктігі
Бетон  15-20°С  аралыгында  салыстырмалы  ылғалдылығы  90  -  100  % 
ауада баяу  қатады. Ол өзінің маркасын осындай жағдайда 28 тәулік (сетке) 
катайғаннан 
кейін 
кабьшдайды.  Температура  жоғарылаған  сайын, 
портландцемент  негізінде  дайындалған  бетондардың  қатаю  жылдамдығы 
артады.  7.6-кестеде  13°С-та  28  сетке  мерзімі  ішінде  қатайған  бетоннын 
беріктігін  1 -ге  теңеп,  онымен  салыстырған  басқа  температурада  түрлі 
мерзімдерде  қатайған бетондардыңберіктігі көрсетілген.
Төмен 
температурада  0°С-тан  төмен, 
бетон 
қатаймайды. 
Сондықтан  қыс  кезінде  бетон,  кұрамындағы  судың  мұзға  айналу 
әсерінен  пайда  болатын  ішкі  кернеу  күшке  қарсыласу  үшін,  мұздамас 
бұрын  қажетті  ең  кіші  беріктікке  жеткенше,  оң  температурада  (жылы 
жағдайда) 
болуы 
тиіс 
(немесе 
оған 
әжептәуір 
теріс-минус 
температурада су қатпау үшін тұздар косу керек,  мысалы, хлорлы және 
азотты  кальций  мен  натрий,  олардың  коспалары  т.б.).  Бұл  тұздардың 
бетон  суындағы 
концентрациясы  өскен  сайын,  судың  мұздау 
температурасы  төмендей түседі  (7.7-кесте),  ал  бетон  беріктігі  аз  болса
да уакыт өткен сайын өсіреді (7.8-кесте).
7.6-кесте
Әр температурада, әр мерзімде қатайған бетонның салыстырмалы
беріктігі
Бетонның салыстырмалы бсріктігі,  1-дің үлесімен 
_______қатаю температурасы °С болганда______
Бетоннын кагш 
мерзімі, тәулік
119

М.  Сидуақасов,  Ғ.  Батырбаев
1
 
7.7 -кесте
Аязға карсы  қосымшалардыңбетондағы ұсынған  мөлшерлері
Бетонның қатаю 
температурасы,  °С-кадейін
Құргақ тұздың мөлшері, % цемент салмагы 
|
ЯаС1+СаС12
ИаЫОз
к2со, 
!
- 5
3 -0  + 0+3
4-6
5-6
-10
3,5 + 1,5
6-8
6-8
-15
3,5 + 4,5
8-10
8-10
о
1
10-12
-25
12-15
Қажетті  ең кіші  беріктік  маркасы  100  бетон  үшін  5  МПа-дан,  ал
маркасы  600  бетон  үшін  12,5  МПа-дан  кем  болмауы  тиіс.  Сонымен
қатар,  үлкен  мөлшерде  қосылған  тұздар  бетонның  кейбір  қасиеттерін
нашарлату  мүмкіндігін,  оның  қолданылатын  орнын  тағайындарда
ескеру  кажет.  Мысалы,  құрамында  2%-тен  көп  хлорлы  түздар  бар
конструкциялары,  олардың  арматурасы  тотығатындыктан,  ылғалды
жерде  пайдалануға  болтиайды.  Ал  натрийдің  нитриті  мен  поташ— 
бетонды  коррозияламайды.
Қатаю 
процесі 
дұрыс 
жүру  үшін 
жаңадан 
калыптанған 
портландцемент  бетондарын  тез  кебуден  сақтау  керек,  Өйткені 
бетонның  құрғак  жағдайда  ылғалды  жағдаймен  салыстырғанда, 
беріктігі  баяу  өседі.  Сондықган  ыстық  жерлерде  және  жаз  күндері 
жасалған  (дайындалған)  бетонды  алғашқы  15  тәулік  ішінде  күніне  үш 
рет,  ал  онан  соң  —  екі  рет  су  сеуіп  немесе  баска  тәсілдермеи 
(ылғалданған  ағаш  үгінділерімен,  полиэтиленмен  жабу  арқылы) 
ылғалдап тұру қажет.
7.8-кесте
Аязға қарсы қосымшалары  бар портландцементті бетонньің
беріктігінің өсуі
Косымшалар
Бетоннын қатаю
темперапгурасы, °С
Аязда катайғандағы беріктік, % бетон
маркасынан
7 сетке 
1 
14 се гке
28 сетке
Хлорлы тұздар
-5
35
65
80
І 
-ю
25
35
45
-15
15
25
35
Поташ
Ф
-5
50
65
75
-10
30
50
70
-15
25
40
60
-20
22
35
55
-25
20
30 
11 
50
120

Қүрылыс материалдары
Бетонның  қатаю  процестерін  тездету  ушін  оны 
көбінесе 
камералар  немесе  касеттерде булайды.  Булау  режимдері  бұйымдардың 
мөлшеріне,  бетон  араласпасының  қоюлығына,  бу  температурасына 
байланысты  өзгеріп отырады.  Көбінесе мынадай режим  қолданылады: 
бүйым  температурасын  көтеру  жылдамдығы  сағатына  25-30°С, 
бұйымды суыту жылдамдыгы  сағатына 30-40°С.
Кейде 
бұйымдарды 
электрмен 
кыздырып 
булау 
немесе 
автоклавтарға  орналастырып,  15°С  шамасындағы  қысымы  жоғары  су
буымен өңдеу аркылы  катайтады.
Кәдімгі  жағдайда  бетонның  беріктігі  уақыт  озған  сайын  өседі.
Портландцемент  не^ізінде  дайындалған  орта  маркалы  және  үш
тәуліктен  әрі  қарай  катайған  бетон  беріктігі,  уакыт логарифіне  жақын
мөлшерде өседі:
Кп 
= К
. 2
8
------
3
 
(7-2)
1 & 8
мұндағы Щп  -  бетоннын 3  сөткеден  кейінгі  п тәуліктегі  беріктігі:  ол  бір 
шаршы  сантиметрге  қанша  кг  күш  түсетін  мөлшермен  өлшенеді;  Кш I 
бетонның  28  тәуліктегі  беріктігі;  1§п  -  тәулікпен  бағаланған  бетонның
қатаю уакытының ондық логарифмі.
Бетонның  беріктігі  дегеніміз  —  оның  сырттан  түсетін  күш
зсеріне  карсыласу  касиеті.  Бұл  көрсеткіш  бетонның  ең  негізгі
қасиеттерінің  бірі.  Бетон  беріктігі  — оның  15x15x15  см  куб  үлгісін
престе сығу аркыль* аныкталынады:
Я - Ң Н  
Ш
8
Кэдімгі  жағдайда 28  тәулік  катайган  бетон  үлгісін  сьну  беріктігінін 
көрсеткішіне  сай,  ауыр  бетон  мынадай  10  маркаға бөлінеді.  МІОО,  М150, 
М200, М250, М300, М350, М400, М450, М500, М600.
Маркалары  М100  жэне  М150  бетондар  фундаменттер  кұру  үшін
колданылады.  Тұтас  бетондалатын  ғимараттар  мен  темірбетон
конструкцияларын  жасау  үшін  маркалары  М200-М300,  ал  алдын  ала
кернелген  және  арнайы  темірбетон  конструкцияларын  өидіру  үшін
маркалары М300-М600 бетондар пайдаланылады.
Халыкаралык  стандарт  шарттарына  сай  бетонның  беріктігі,
кластармен  сипатталынады.  Бетоннын  кпасы  0,95  болып,  камтамасыз 
етілген  сығуға  беріктік  мөлшерімен  анықталынады.  Бетон  мынадай 
кластарға 
бөлінеді:  В 1,5;  В2:  В2,5;  В3,5',  В5;  В7,5;  В10,  В12,5, В15, 
В20;  В25;  В30;  В40;  В45;  В50;  В55;  В60.  Бетон  класы  В-дан  өндірісте 
15x15x15  см  үлгілерді  сынау  аркылы  тексерілетін  бетонның  орташа
-  беріктігіне (Яор0,  МПа>  көшу үшін мына формуланы  қолдану керек.
' 
121

.мысалы,  В5  класс  үшін  бетонның  орташа  беріктігі  К°рст  =  6,43МПа,  ал 
В40 класс үшін К0ро=51,4  МПа.
Бетон  беріктігінің  цемент беріктігі  мен  цементеу  каты н асы н а 
бай лан ы сты лы ғы .  Кәдімгі  тығыз  структуралы  бетонның  беріктігі 
цементтің 
активтігіне 
(маркасына), 
су-цемент 
катынасына, 
толтыргыштардың  сапасы  мен  бетон  араласпасын  тыгыздау  эдісіне 
(дэрежесіне) 
байланысты. 
Цементтің 
активтігі, 
яғни 
беріктігі 
жогарылаган  сайын,  бетонның  беріктігі  артады.  Су-цемент  катынасы 
көбейген  сайын,  яғии  суды  көбірек  косқан  сайын  бетонның  беріктігі 
кемиді.  Бүл тэуелділік кэдімгі тығыз структуралы ауыр бетон  үшін 7.4- 
суретте  көрсетілген.  Суретте  көрсетілген  мэліметтер  И.Г.Малюга 
(1895 ж.),  Н.М.Беляев (1924 ж.), т.б.  бүрынғы  КСРО жэне шетел (Фере, 
Абрамс,  Граф)  ғалымдары  зерттеулерінің  нәтижесінен  шығарылган 
мына төмендегі 7.5-7.6-формулаларға сәйкес  келеді.
а) цемент-су қатынасы (Ц/С) 2,5 < бетондар үшін:
Я
1  АКц (Ц/С -  0,5). 
(7.5)
э) Ц/С 2,5 > бетондар үшін:
Кст = А,Қц (Ц/С + 0,5). 
(7.6)
Цемент-су  қатынасы  (Ц/С)  2,5-тен  жоғарылатады.  Бүл  жағдайда 
бетонның  беріктігін  анықгау  үшін  7.6-формула  колданылады.  Ал 
бетондарды  құю,  дірілдету  әдістерімен  қалыптағанда  Ц/С  азаяды 
(2,5-тен төмен болады), бетонның бериспгі 7.5-формуламен ан ы қталы нады.
7.6. Бетон қүрамы н жобалау (есептеу)
Бетон  кұрамын  жобалаудың  максаты  —  бетон  араласгшсының
калыпқа  ыңғаилы  салынуын  және  бетонның  кажетті  беріктігін
камтамасыз  ететін,  қоспаның ең  кымбаты  — цементті  мүмкіндігінше  аз
мөлшерде  қолданғанда  алынатын  байланыстырғыш  заттың,  су  мен
толтырғыштардың  ең  нәтижелі  (тиімді)  катынасын  табу.  Ол  үшін  ең
алдымен  жоғарыда  келтірілген  формулалар  (7.5  немесе  7.6)  арқылы
бетонның  қажетті  беріктігін,  яғни  біз  жобалап  отырған  маркасын, 
қамтамасыз ететін цемент-су  қатынасы анықталынады:

жүктеу/скачать 18,23 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: