Фотосурет. 4.12.1: Өскемен қ-дағы облыс әкімі Ахметов Даниял Кенжетаевичтің

Қызыл жобасының ЭӘЫБ    

4.12-тарау. 

 

 

ZT52-0156/MM1021 

Желтоқсан 2015 ж. 

V1.0 соңғы нұсқасы 

 

Бет 261 

 

Шалабай  кәсіпорын  жұмысынан  азырақ  тәуелді,  неге  десең  оны  экономикасы  да 

"Шалабай"ЖШС  –  150  жұмыс  орнын  қамтамасыз ететін  және  алдағы  жылдары  қуаттарын  екі 

есе  көбейтуді  қарастыратын  негізгі  жұмыс  беруші  болуының  арқасында  фермерлік 

шаруашылықта негізделеді. Шалабай кентінің қалған тұрғындары мектепте, амбулатория мен 

әкімдікте, сондай-ақ жергілікті дүкендерде жұмыс істейді.    

 

 

Фотосурет. 4.12.2: Әуезов кенті. Қызыл кен орны артқы жоспарда (Жоба). Кент кен өндіру 

кәсіпорнын қолдау мақсатында 1950 жылдары құрылды және олан әрі дамыды.   

Тұрғындардың әлеуметтік-экономикалық әл-ауқаты кәсіпорын қызметінен тәуелді болып 

қалады.   

 

Бақыршық  алтын  өңдеу  кәсіпорнының  бұл  ауданда  оң  жұмыс  істеу  тарихы  бар.      Оның 

арқасында 1956ж. кент пайда болды. Г   БТӨК жуырда консервациялауда болуына қарамастан, 

БТӨК  қамтамасыз  етілген  кенттің  инфрақұрылымын  қоса  алып,  ШҚО-да  ұқсас  мөлшерлі 

селолық  елді  мекендерімен  салыстыру  бойынша  Әуезов  кентінің  шамалы  оң  жағдайлары 

селолық  мигранттарды бұрыңғыдай тартады. Бұның мәнмітінінде БТӨК оның қызметі Әуезов 

кентінің  экономикасына  және  оның  тұрғындарының  өмір  сүру  деңгейіне  ең  үлкен  ықпал 

жасайды. БТӨК басқа Әуезов кентінің жұмыс берушілеріне жергілікті емхана, мектеп, әкмідік, 

сондай-ақ  азық-түлік  және  шаруашылық  тауарлардың  дүкендері  кіреді.      Әуезов  кенті 

тұрғындарының  аз  саны  –  кәсіпкерлер,  мысалы,  дүкендердің,  сұлулық  салондарының, 

барлардың иелері немесе такси жүргізушілері. 

 

Жарма ауданының экономикасы ауданның бес жылдық даму жоспарына сәйкес дамып келеді.    

Ағымдағы  жоспар  2015ж.  аяғында  бітеді,  ал  келесі    2016-2020жж.  Арналған  жоспарға  Жоба 

қызметінің нәтижесінде Әуезов кентінің әлеуетті өзгерістері кіреді.    

 

Қылмыс деңгейі және құқық қорғау органдары  

 

Қызыл жобасының ЭӘЫБ    

4.12-тарау. 

 

 

ZT52-0156/MM1021 

Желтоқсан 2015 ж. 

V1.0 соңғы нұсқасы 

 

Бет 262 

 

Қазақстанда  жалпы  беталыс  тіркелген  қылмыстар  және  2011  -2014  жылдар  аралығында  10 

мың  адамға  қылмыстар  санының  көбеюін  көрсетеді,  бұл  ретте  қылмыстардың  шыңы 

мемлекеттік ауқымда, солай және ШҚО ауқымында 2013жү келеді (Кесте 4.12.1). Қазақстанда 

тіркелген қылмыстардың көпшілік бөлігі зорламай  жасалған сипатты болуына қарамастан, ел 

қылмыс  қызметінің  барлық  түрлерін  кездестіреді.      Мемлекеттік  ауқыммен  салыстыру 

бойынша,  Шығыс  Қазақстан  облысында  қылмыстың  деңгейі  орташадан  сәл  жоғары.      Семей 

және  Өскемен  сияқты  қалалық  аумақтар  селолық  жермен  салыстыру  бойынша  неғұрлым 

жоғары қылмыс деңгейімен сипатталады. Сол сияқты, Жарма ауданының әкімшілік орталығы – 

Қалбатауда қылмыс деңгейі (халқы 2014ж. 12 535 адам) тұтас алғанда аудан бойынша орташа 

көрсеткішке қарағанда, сондай-ақ шағын қала Шармен салыстыру бойынша сәл жоғары (халқы 

2014ж. 9637 адам). Жобаның қасындағы аумақта Шалабай кентінде 2014 ж. қылмыс деңгейін 

Әуезов  кентіндегі  қылмыс  деңгейімен  салыстырайық,  бұл  ретте  соңғыда  рекордты  2013 

жылдан кейін, 2014 ж. тіркелген қылмыс деңгейі өте төмен.  

 

Кесте 4.12.1: Қазақстан жіне Шығыс Қазақстан облысы 

бойынша қылмыстар статистикасы 

  

Қылмыстардың 10 мың халыққа саны   

2011 

2012 

2013 

2014 

Қазақстан 

124,0 

172,5 

209,7 

197,0 

ШҚО 

163,3 

189,7 

235,1 

207,6 

Өскемен 

144,1 

182,2 

216,2 

228,8 

Семей 

185,5 

215,5 

296,1 

291,9 

Жарма ауданы 

96,0 

126,3 

 

108,8 

Қалбатау 

156,5 

43,4 

 

130,0 

Шар 

99,9 

50,1 

44,4 

116,2 

Әуезов 

39,0 

14,2 

49,9 

7,3 

Шалабай 

62,1 

17,7 

35,6 

26,7 

Жетіспейтін деректерді есепке алады.  

Қылмыс деңгейі 10 мың халыққа қылмыстар саны көрсетілді. 

 

Әуезов  және  Солнечный  кенттерінемемлекеттік  заңдарды  сақтауды  қмтамасыз  ететін  бір  

полицейский қызмет көрсетеді (Фотосурет. 4.12.3-фотосуреті). Тағы бір полицейский Шалабай 

кентіне  қызмет  көрсетеді  және  Шар  полициясымен  бірге,  екі  жергілікті  полицейскийлер 

Қалбатау  аудандық  полиция  бөлімінің  бастығына  бағынады.      Әкімнің  және  жергілікті 

полицейскийдің  айтуы  бойынша  ауданда  қылмыстың  көбін  ұсақ  бұзушылықтар  өзімен 

білдіреді,  басқалай  айтқанда,  шағын  ауқымды  ұрлық  жағдайлары  және  әрқашан  зорлықпен 

жасалмайтын  болып табылады.      Жергілікті  полицейскийдің  айтуы  бойынша  Әуезов  кентінде 

нашақорлар  болса  да,  есірткі  сатылмайды.    Бұл  жерге  Өскеменнен  әкелінетін  ең  таралған 

есірткі  марихуанна  болып  табылады.  Жергілікті  полцейский  мен  әікмдікті  қоса  алып,  WAI 

барлық  сұрақ  қойылған  адамдар    көптеген  фактілер  ең  ірі  қалаларды,  мысалы,  Өскеменде 

жезөкшелердің  болуы  туралы  куәландырса  да,    Әуезов  немесе  Шалабай  кенттерінде 

жезөкшелік жоқ деп сендіреді. 

 

Жергілікті  әділ  сот  жүйесі  аудан  деңгейінде  қызмет  етеді.      Жоба  ауданына  жақын  соттар 

Шарда  орналасқан.      Әуезов  кенті  әкімінің  айтуы  бойынша,  шамамен  2-4  жергілікті  тұрғын 

Қызыл жобасының ЭӘЫБ    

4.12-тарау. 

 

 

ZT52-0156/MM1021 

Желтоқсан 2015 ж. 

V1.0 соңғы нұсқасы 

 

Бет 263 

 

негізінде төбелес (шабуыл) үшін немесе автомобиль апаттарының нәтижесінде әр жыл сайын 

сот  алдында  тұрады.  Сұрақ  қойылған  адамдар  көптеген  жағдайларда  соңғы  зорлықпен 

жасалған қылмыс көп жылдары бқрын болды дем сендіреді.   Жергілікті полиция қызметкері 

мен әкімді қоса алып, кейбір сұрақ қойылған адамдар барлық зорлықпен жасалған жағдайлар 

алкогольді тұтынумен байланысты деп сендіреді.   

 

Полицейский кенішті қайта ашу тұтас алғанда, егер оларға Жобада жұмыс ұсынылатын болса, 

тұрғындардың еңбекпен қамтылуының арқасында, қылмыстың деңгейін бұдан әрі төмендету 

көзқарасынан оң әсер береді деп сендіреді.    

 

 

Фотосурет. 4.12.3: Онда жалғыз полиция қызметкері жұмыс істейтін Әуезов кентінің 

полиция учаскесі   

 

4.12.2

 

Демографиялық ахуал  

 

Жоба  Қазақстанның  шығыс  бөлігінде  283  226  км

2 

  ауданды  алып  жатқан  Шығыс  Қазақстан 

облысында  орналасқан.      Шығыс  Қазақстан  облысы  кеғес  кезеңінің  екі  –  Шығыс  Қазақстан 

және    Семипалатинск  облыстарын  біріктірудің  нәтижесінде  1932  жылы  құрылды.      Облыс 

солтүстікте  және  солтүстік-шығыста  Ресеймен,  сондай-ақ  оңтүстікте  және  оңтүстік-шығыста 

Қытай Халық Республикасымен шекаралас. Шығыс Қазақстан облысының ең шығыс нүктесі бұл 

елдердің  ортақ  шекарасы  болмаса  да,  Моңғолияның  батыс  нүктесінен  50  км  орналасқан.    

Сонымен  қатар  облыс  солтүстік  батысты  Павлодар  облысымен  және  оңтүстікте  Алматы 

облысымен  шекаралас.  Шығыс  Қазақстан  облысы  олардың  жалпы  халқы  1  394  018  адам 

құрайтын 15 ауданнан, 10 қаладан, 30 округтерден және 870 кенттерден тұрады. (2014г). 

Қызыл жобасының ЭӘЫБ    

4.12-тарау. 

 

 

ZT52-0156/MM1021 

Желтоқсан 2015 ж. 

V1.0 соңғы нұсқасы 

 

Бет 264 

 

 

Жалпы халық саны  

 

2014ж. Қазақстанның халқы есептер бойынша  17 328 100 адам құрады, бұл ретте ШҚО халқы 

елдің жалпы халқынан 8% жуық құрады (Кесте 4.12.2). Өскемен мен Семей – бұл 325 803 және 

тиісті  337  600  адам  халқымен  Шығыс  Қазақстанның  ең  ірі  қалалары.  Екі  қаланың  да  халқы 

2011-2014жж. кезеңде көбейді. Сол уақытта онда Жоба орналасқан Жарма ауданының халқы - 

бұл,  негізінде,  ең  ірі  қалалар  Қалбатау  мен  Шардың  халқы  өзгеріссіз  қалуына  қарамастан, 

2011-2014жж. ішінде олар ұдайы азайған ауыл тұрғындары. Әуезов және Шалабай кенттерінде 

2011-2014жж. кезеңде халық саны мандымсыз азайды.   

 

Кесте 4.12.2: 2011-2014жж. төлқұжат деректеріне келісімді халық 

саны  

 

Жалпы халық саны 

2011 

2012 

2013 

2014 

Қазақстан 

16 673 000 

16 673 077 

17 160 800 

17 328 100 

ШҚО 

1 397 889 

1 394 710 

1 393 619 

1 394 018 

Өскемен 

318 780 

321 166 

321 619 

325 803 

Семей 

330 800 

331 066 

337 633 

337 600 

Жарма ауданы 

44 594 

44 019 

43 176 

42 288 

Қалбатау 

12 588 

12 429 

12 562 

12 535 

Шар 

9 805 

9 786 

10 144 

9 637 

Әуезов 

2 823 

2 824 

2 804 

2 742 

Шалабай 

1 128 

1 129 

1 124 

1 124 

 

Миграция сальдосы 

 

Ресми төлқұжат статистикасы  2011-2014жж. Қазақстан халқы санының өсуіне қарамастан, бұл 

кезеңде ел халықтың таза кетуіне (эмиграцияға) ұшыруы туралы куәландырады (Кесте 4.12.3). 

Бұндай  беталыс  шығыс  Қазақстанда облыстық деңгейде байқалады, бұл  ретте   2012-2014жж. 

Эмигранттар  санының  көбюі  байқалды.      Осы  ресми  деректерге  келісімді,  Өскемен  2011-

2014жж. Кезеңде әр жылы халықтың таза келуін (иммиграция) сезінді, ол халықтың қалаларға 

кетуінің  бұдан  да  кең  мемлекеттік  беталысын  көрсетеді.  Жергілікті  мүдделі  тараптармен 

талқылау  барысында  жеке  дәлелдер  Әуезов  және  Шалабай  кенттері  қалаларда  жақсы 

төлемақымен  тұрақты жұмыс іздеген жастардың кетуіне ұшыраған дейді.  

 

Әуезов кентінің халқы қалған Жарма ауданы халықтың кетуінің маңызды беталысын көрсетсе 

де,  2011-2014жж. аз таза кетуді бастан өткізді.  Осы есепте ұсынылған төлқұжаттық деректер 

мен  санақ  деректері  заңды  түрде  тіркелген  халыққа  (де  юре)  жатады  және  тұратындардың 

нақты санын (де факто)  көрсетпейді. Жарма ауданында миграция маңызды емес,  демек, бұл 

статистикалық  деректердің  арасындағы  айырмасы  үлкен  болмайды.      Дегенмен,  аудандық 

әкімдік соңғы жылдары аудан негізінде басқа жерлерде бұдан да жоғары ақы төленетін жұмыс 

іздеуде  жастардың кетуімен  байланысты  халықтың  таза кетуін  бастан  өткізді,  бірақ  соңғы  үш 

Қызыл жобасының ЭӘЫБ    

4.12-тарау. 

 

 

ZT52-0156/MM1021 

Желтоқсан 2015 ж. 

V1.0 соңғы нұсқасы 

 

Бет 265 

 

жылда  бұл  беталыс  инфрақұрылымның  жақсаруы  және  жалпы  өмір  сүру  сапасының  артуы 

шамасы бойынша тегістеліп келе жатқанға ұқсайды деп растайды.    

 

Кесте 4.12.3: 2011-2014жж. миграция сальдосы.  

Жасыл халықтың таза келуін, қызыл – таза кетуін білдіреді.     

  

Миграция сальдосы 

2011-2014 

2011 

2012 

2013 

2014 

Қазақстан 

5 096 

-1 426 

-279 

-12 162 

-8 771 

ШҚО 

-4 694 

-3 444 

-4 264 

-6 819 

-19 221 

Өскемен 

2 404 

331 

3 268 

1 210 

7 213 

Семей 

79 

1 359 

-608 

-1 797 

-967 

Жарма ауданы 

-904 

-1 178 

-1 167 

-805 

-4 054 

Қалбатау 

-239 

-156 

26 

38 

-331 

Шар 

-135 

-137 

-195 

-142 

-609 

Әуезов 

-36 

5 

-45 

6 

-70 

Шалабай 

-4 

-5 

9 

9 

9 

Шығыс Қазақстан облысы 

 

ШҚО жалпы халық саны 283 226 км

2 

ауданды мекендейтін 1 394 018 адам (2014ж) құрайды, ол 

облыс халқының жиілігі км

2 

4,92 тұрғын деп білдіреді.  

 

Облыс  15  ауданға  және  Өскемен,  Аягөз,  Курчатов,  Риддер,  Семей  және  Зырян  қалаларының 

аумақтарына бөлінген. Кесте 4.12.4 Өскемен қ. халықтың ең жоғары жиілігі (км

2 

637,6 тұрғын) 

болса да, облыс халқының ең көп саны (329 000) Семей қ. ең кең аумағында екендігі көрініп 

тұр  . Үржар – облыстың ең оңтүстік ауданы – бұл Шемонаиха ауданы – жиілігі ең жоғары (км

2 

12,05  тұрғын)  аудан  болса  да,  Шығыс  Қазақстанның    халқы  ең  көп    ауданы  (82  200  тұрғын). 

Жоба орналасқан Жарма ауданы халықтың жиілігі бойынша облыста соңынан бесінші - км

2 

1,91 

тұрғын,  ол  мемлекеттегі,  сондай-ақ  тұтас  алғанда  облыстағы    халықтың  орташа  жиілігінен 

маңызды төмен - км

2 

6,0 тұрғын. 

 

Кесте 4.12.4: Шығыс Қазақстан облысының халық саны 

бойынша аудандары мен қалалары.

 

Аты  

Ауданы 

(км

2

) 

Халқы  

2011 

Жиілігі  

Өскемен* 

500 

318 800 

637,6 

Риддер* 

3 400 

58 100 

17,1 

Шемонаиха 

4 000 

48 200 

12,1 

Семей 

27 800 

329 100 

11,8 

Глубокое 

7 300 

63 600 

8,7 

Зырян  

10600 

75200 

7,1 

Бородулиха 

7000 

39100 

5,6 

Улан 

9 600 

40 400 

4,2 

Зайсан 

10 400 

36 800 

3,5 

Уржар 

23 400 

82 200 

3,5 

Көкпекті 

14 600 

33 400 

2,3 

Катон-Қарағай 

13200 

29200 

2,2 

Тарбағатай 

23 700 

46 100 

1,9 

Қызыл жобасының ЭӘЫБ    

4.12-тарау. 

 

 

ZT52-0156/MM1021 

Желтоқсан 2015 ж. 

V1.0 соңғы нұсқасы 

 

Бет 266 

 

Жарма 

23400 

44600 

1,9 

Бесқарағай 

11 400 

21 700 

1,9 

Аягөз 

49 600 

74 400 

1,5 

Күршім 

23 200 

30 800 

1,3 

Абай 

20100 

15400 

0,8 

Курчатов* 

0,01 

11 000 

қолданылмайды 

Қалалардың бәрі көрсетілмеген (*) 

 

Қазақстанда негізгі этникалық топтар орыстар (35,9%) және қазақтар (40,7%) болып табылады. 

Халықтың  қалған  бөлігі  украиндықтармен  (11,8%),  немістермен  (3,8%)  және  қалған  8% 

құрайтын  өзге  де  топтармен  көрсетілген.  Көптеген  аулдық  жерлерде  қазақ  ұлтты 

тұрғындардың үлесі неғұрлым жоғары. 

 

Кесте  4.12.5  ШҚО  аудандары  мен  аумақтарының  құрамы  көрсетілді.  Халықтың  көп  бөлігі 

қазақтармен  көрсетілді.  Бес  аудан  90%-ға  қазақтардан  тұрады,  бұл  ретте  бірде  бір  ауданда 

орыстардың  саны  90%  артпайды.  Көбінде  орыс  аудандары  немесе  аумақтары,  мысалы, 

Өскемен,  Риддер,  Шемонаиха  немесе  Глубокое  Ресеймен  шекаралас  облыстың  солтүстігінде 

орналасқан.  Бородулиха  –  бұл  оның  халқы  10%-дан  астам  "өзге"  ұлттардан  (17,2%)  тұратын, 

олардың көпшілігі немістермен - 11,3%, татарлармен - 2% және украиндармен 1,4% көрсетілген 

жалғыз аудан.  

 

Облыстық  әкімдіктің  интернет-сайтының  деректеріне  келісімді,  жарма  ауданы  негізінде 

қазақтармен  (89,2%),  сондай-ақ  орыстармен  8%,  украиндармен  0,5%,  татарлармен  0,5%, 

белорустармен  0,1%,  өзбектермен  0,1%,  немістермен  0,8%  және  0,8%  өзге  ұлт  өкілдерімен 

мекенделген.  "Полиметалмен"  жиналған  төлқұжаттық  деректер    (Кесте4.12.6)    2011-2014жж. 

кезеңде Жарма ауданында қазақтардың үлесі 90% жуық деңгейінде қалып отырған дейді.   

 

Кесте 4.12.5: Шығыс Қазақстан облысының 

аудандары мен қалалары бойынша ұлттық 

құрамы   

Аты  

Ұлттық құрамы 

Қазақтар 

Орыстар   Өзгелер  

Тарбағатай 

98,7 

1,1 

0,2 

Абай 

98,5 

0,8 

0,7 

Аягөз 

94,3 

3,7 

2 

Зайсан 

94,2 

4,2 

1,6 

Күршім 

90,2 

8,8 

1 

Уржар 

89,7 

8,4 

1,9 

Жарма 

89,2 

8 

2,8 

Катон-Қарағай 

79,3 

18,9 

1,8 

Көкпекті 

74,8 

20,3 

4,9 

Улан 

68,5 

27,8 

3,7 

Бесқарағай 

64,7 

27,2 

8,1 

Семей 

62,4 

30,7 

6,9 

Курчатов* 

39,1 

53,7 

7,2 

Өскемен* 

26,5 

68,1 

5,4 

Бородулиха 

26 

56,8 

17,2 

Қызыл жобасының ЭӘЫБ    

4.12-тарау. 

 

 

ZT52-0156/MM1021 

Желтоқсан 2015 ж. 

V1.0 соңғы нұсқасы 

 

Бет 267 

 

Глубокое 

22,8 

71,5 

5,7 

Зырян  

17,5 

77,7 

4,8 

Шемонаиха 

10,8 

81,3 

7,9 

Риддер* 

9,6 

85,5 

4,9 

Қалалардың бәрі көрсетілмеген (*) 

 

Кесте4.12.6:  Жарма  ауданы  ұлт  өкілдері  ара 

салмағы  (%)    төлқұжаттық  деректерге 

келісімді   

Жыл  

Қазақтар 

Орыстар 

Өзгелер  

2011 

91 

6,7 

2,3 

2012 

91,2 

6,6 

2,2 

2013 

92,2 

6,3 

1,5 

2014 

90,1 

7,6 

2,9 

 

Кесте  4.12.7  төлқұжаттық  деректерге  келісімді  мемлекеттік,  облыстық,  аудандық  және 

қалалық  деңгейлерде  халықтың  жыныстық  құрамы  көрсетілді.  2012-2014жж.  кезеңдерде 

деректер әйелдер мен мерлердің көп емес артуымен (52%-дан сәл көп) тұрақты ара салмағын 

көрсетеді.  Бұл  беталыс  Шығыс  Қазақстан  облысында  көрінеді,  онда  бұл  кезеңде  әйелдердің 

үлесі 52%-дан сәл жоғары құрады.    

 

Өскемен және Семей қалаларында әйелдердің пайызы жоғары және шамалы тұрақты - 54,8% 

және  тиісті  53,7%  болып  сақталады.  Және  керісінше,  Жарма  ауданының  төлқұжаттық 

деректеріне  келісімді,    2012-2014жж.  ерлердің  пайызы  аз  жоғары  болды  және  орташа  50,2% 

құрады.  Бірақ,  аудан  әкімінің  өзімен  ұсынылған  деректер  ұлттық  беталыспен  неғұрлым 

салыстырмалы және аудан халқы 53,5%-ға әйелдерден тұрады дейді.    

 

Аудан  биліктерінің  деректері  бойынша  82  мың  теңге  –  бұл  жақсы  айлық  жалақы,  бірақ, 

ауылдық  жерлерде  бұл  сома  маңызды  аз  (65  мың  теңгеге  жуық)    болуы  мүмкін.  Жарма 

ауданының  қалған  бөлігімен  салыстыру  бойынша,  билік  өкілдерінің  айтуы  бойынша  Әуезов 

кентінде жалақы орташадан жоғары.   

 

Кесте 4.12.7: Жылдар бойынша жыныстық құрамы (%) төлқұжат деректеріне келісімді  

Аты  

жүктеу/скачать 57,11 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: