какому виду служебных слов они относятся? Определите их лицо и
падеж.
Біздің қаламыздың шетінде «Жиһаз» фирмасы салынған. Ауылдын
шетінен шыктык.
209
Щетте
бір үй тұр екен.
Облыс шекарасынын. жанында эле
энергетика жүйесі іске қосылды. Аэропорттың касында саяжаң б ^
Ол үйдің қасына бассейн салмақ. «Баянауыл» кинотеатрының іщіҢДе
2
үлкен зал бар. Олар бөлменің іш іне кір д і. Іш і-сы рты тап-таза екен
Басы солай болды. Қарж ы жүйесі туралы лекцияның басы өте қызьіқ
болды.
...
8
Кеп нүктенін орнына керекті создерді койыныз:
Вставьте необходимые слова в следующее правило:
Кѳмекші есімдер — служебные имена - сочетаются с именем
существительным в ... падеже и образуют словосочетания, имеющие
пространственное
значение.
Служебные
имена
употребляются
только/!/ в притяжательной форме ...
лица
и принимают
...
окончания. Кѳмекші есімдер очень отличаются от других служебных
слов, так как они могут употребляться самостоятельно / Шетте бір үй
бар екен./ в определенной синтаксической ф ункции и иметь
конкретное лексическое значение.
9 Қ азақ т іл ін е а у д а р ы ң ы з :
Переведите на казахский язык:
Я хочу знать много об организации бухучета на предприятии.
О бухгалтерии организации я многое узнал через моего друга.
После сессии мы поедем домой.
Каникулы мы проведем в Баянауле или в Актогае.
Я говорю не только по-казахски и по -русски, но и по — английски.
Мои друзья учатся в Таразе, а твои?
Я же говорил тебе!
ド
Твой брат — компьютерщик?
Он, оказывается, хороший преподаватель.
Конечно, Санжар -м о й самый лучший друг.
Возле учебного корпуса построили спортивный комплекс.
Районная энергосистема находится около города Е к и б а с т у з а . ,
Задачи бухучета для экономики очень важны.
Бухучет — это система учета результатов финансовой и хозяйственной
деятельности предприятия.
Руководитель предприятия отвечает за его рентабельность.
Он заключает договор и с бухгалтерскими фирмами.
5 Диалогты толыктырыныз:
Ио
€К
щ
т
о
丨
Ніі
Км
цопоіпнит
Ь
диалог:
М4нін 4на тілім -казак тілі. Ал сіздікі ше?
. Сіз менің тілімді білесіз бе?
[не, білемін. Окулыктан . . . .
і у .............................
:а ..........емес, теледидар.........
丨
ден ...............?
ілінде оқи аламын.
'
[
丁
ід
әрі
[ьшд
ғаы
4ы
мІс
рем
丨
öpMa^
Мгні.
ст
рді
СӨЗДІ
аудары нм
Допс
слов;
пере,
лнит
îi/их
лайте
Дерб
кұрь [
үстел
жыл:
боль
ТЫШа
;
шарі
козға.
ияға дешн
. Ал қазір оңай .
Қось|імш^ та псы р м а : к ы с к а ш а түрде берілген м ә тінн е н к ө м е к ш і
та уы п /6 сөз/, т ү р ін а н ы к т а н ы з ; м ә тінд і оры с тіл ін е
з; м азм үны н к а з а к тіл ін д е а й т ы п беріңіз.
ельное задание : в небольшом тексте найдите служебные
5/, определите их вид; переведите текст на русский язык;
содержание текста на казахском языке.
ес
ЛҒЫ
уст:
шдь ■
п бѳ,
;ан
ктен
ладңі.
,гс іс
компьютермен адам арасындагы оаиланыс кішкентаи ғана
«тышкан» аркылы жүзеге асады. Кішкентай кол роллерін
нде жылжытқанда, экрандағы курсор немесе стрелка да коса
Тышкан механикалық жоне оптикалы - механикалык
'ілінеді. Ең карапайым жэне арзаны - оптикалы-механикалык
〕л сенсор көмегімен сигналды экранға жіберетін резиналык
К іш к е н т а й , б ір а к м аны зды к ұ р ы л ғ ы
тұрады. Оптикалык тышкан арнаиы
«кілемш еде»
Кілемше тышканнын ішіне шаң түсуінен сақтайды жәйе
еуді
жеңілдетеді.
С ө здік
между
арасі.інда
дерб îc — персональный
құрь лғы —
устройство
кілемше — коврик
жеңі 】дету
—
облегчить
козғ; ілу
一
двигаться
жыл кыт> — двигать
арна
іы
-
специальный
шаң - пьп
211
түсу
—
попадать
•
бөліну - делиться
қарапайым - простой
*
.
• •
■-
--
Үй тапсырмасы:
a) кѳмекші сѳздерді пайдалана отырып,
«Бухгалтерлік есепті
ж ү р гіз у
к е р е к
пе?»
т а к ы р ы б ы
бойы нш а
әңгіме
/диалог/құрастырыңыз;
используя служебные слова, составьте рассказ/диалог/ на тему
« Бухгалтерлік есеп керек пе?»;
э) жана сѳздермен сез тіркестерін құрастырыныз;
с новыми словами составьте словосочетания;
25-сабак
Е ңбекпен та б ы л га н дәм нің т ә т т іл ш взгеш е болады
Ы бы рай А л ты н са р и н
(1841-1889)
ル ;
;
25 -мэтін
Салык жүйесі
Салык дегеніміз —
үкіметтің кәсіпорындардан,
адамдардан
алған төлемі. Ү кім етті, әскерді, полицияны үстау үш ін халықтан
салык жиналады. Салық б ір інш і рет Қытайда пайда болды. А.Смит
салыкты «әділетті салык» деп атаған.
Қазір нарықтық экономикада салық максатты болу керек: кай
жерге өте қажет, салықтан жиналған қаржыны сол жерге жұмсау
керек. А.С митш е айтатын болсақ, салық халықтың өзі ушін, өз
жағдайы уш ін десек те болады. Х алы қ салықтьш жұмсалуын
үкіметтен үнемі сүрап, бақылап отырады. Салык салу тәсіліне карай
төте жэне жанама түрлерше бөлінеді. Салықтың мынадай
м ін д е т т е р і
бар: бөлу, шектеу, қазыналык, ынталандыру, бақылау-бөлу. Салык
саясаты — салык салу саласындагы ресми салық саясаты. Салык
ставкалары процент түрінде белгіленеді. Салык ставкаларынын Үш
түрі
бар:
прогрессивтік(табыс
көбейсе,салық
та
көоеиеді)’
пропорционалдық(табыспен елшенбейді, мысалы, банкіге салынатын
5 5 п а й ы з д ы с а л ы к ) ж э н е р е г р е с с и в т ік ( б і з д ің е л д е қ о л д а н ы л м а й д ы )-
(З.Кузекова, Г.Қарақүсова)
Э к о н о м и ка л ы к те р м ин:
салыктар - жеке адамдардьщ, кәсіпорындардың жэне меқемелердің
^емлекеттік немесе жергілікті бюджетке тѳлеитін міндетгі тѳлемі.
(Б.Сабырбаев)
С үрактар:
.
,'
■
.
一
. - . :
\.
Салык дегеніміз не?
,
2
. Салыкты не үшін жинайды?
6. С а л ы к б о л м а с а , м е м л е к е т б о л а м а ?
7
. Салык казіргі нарықтық экономикада кандай болу керек?
Н е гізгі т ү с ін ік т е р :
салык салу — налогообложение
жанама салык —
косвенный налог
тѳл салық — прямой налог
салық саясаты - налоговая политика
.
^
ресми салык саясаты - официальная налоговая политика
әскерді үстау — содержать армию
үкіметті устау - содержать правительство
міндетті тѳлем
一
обязательные выплаты
жергілікті бюджет - местный бюджет
25-м этін б о йы нш а тапсы рм алар
1 Мэтінді мэнерлеп оқыныз, казак тіліне тэн дыбыстарға назар
аударыныз, орыс тіліне аударыныз, сѳз тіркестері сѳздігін
жасаңыз.
Прочитайте выразительно текст, обращая внимание на сецифические
звуки казахского языка, переведите на русский язык, составьте
словарь словосочетаний.
..
2 Мэтіннен салык туралы не білдінЬ? Берілген сұрактарға
сүйеніп, казак тілінде әнгімелеп беріңіз.
Что вы узнали из текста о налогах? Опираясь на данные вопросы,
Расскажите на казахском языке.
,
3 Мына сѳйлемерді орыс тіліне аударыныз.
Переведите данные предложения на русский я з ы к : ,
213
Салық жеке адамдардан, кэсіпорындардан алынатын тѳлем. Салы
үкіметті ұстау үшін алынады. Қазақстан Республикасынын
:
ѳз Салы
кодексі бар. М емлекетіміздегі салық саясаты - ресми саясат.Салы
әскерді, полицияны ұсіау үшін де керек. Салықтың бірңеЩе
міндеттері бар.
4 М ына сөз тіркестерін қазақ тіліне аударыныз, сөз тіркестерің
пайдалана отырьш,«Салық жүйесі» атты такырыпка диалог
құрастырыньп:
Данные словосочетания переведите на казахский язык, используя их
на тему « Салық жүйесі» составьте диалог:
Основа государства, для содержания правительства,армии, полиции, в
первый раз, налоговый кодекс, задачи налога, прогрессивная ставка,
регрессивная ставка, виды налога,
обязательные выплаты, в
государственный бюджет, в местный бюджет
5 Кестені пайдаланыпи<Қ^зақетандағы салыктар» такырыбы
бойынша сөйлемдер кұрастырыңыз.
Используя таблицу, составьте предложения на тему «Қазақстандағы
салыктар»:
Қазақстандағы салыктар
Жалпы мемлекеттік:
Ж ергілікті:
Заңцы,жеке тулғадан алынатын
Жер салығы
Құнды қағаздармен жүргізілетін
операцияларға салынатын
Занды,жеке түлғанын мүлкіне
салынатын
Акдиздер
Көлік қүралдарына салынатын
Жер қойнауын пайдалану үшін
алынатын
Жол саяығы
Қосымша қүнға салынатын
Назар аударыныз!
Обратите внимание!
Одағай сѳздер
Междометия
Одағай /междометия/ в каз^іхском языке, как и в русском языке,
выражает различные эмоции, чувства. По значению они делятся на
группы:
Эмоциональные
Қап, әттеген-ай
Надо же!
Бәрекелді!
Браво!
2 1 4
Императивные
Формы
вежливости
Алақай !
Мэ!
Эй!
Ал! ___
一
Ракмет!
Кешіріңіз!
Кеш жарык!
-
э
1
!
f
.
f
.
І
р
а
й
у
У
1
Н
э
н
Спасибо!
Извините!
Добрый вечер!
Назар аударыныз! Обратите внимание!
Междометия чаще используются в разговорно-бытовом стиле, стиле
художественной литературы.
6
Сѳйлемдерді окыныз, аударыныз, одағайлардың магынасын
аныктаныз:
Прочитайте и переведите предложения, определите значения
междометий:
-
.
.
,
-
і
•
•
Мәссаған! Семинар туралы ұмытып кетіпсім.
Эттеген-ай, сабакка калып койдык!
Эй, бул кім ѳзі?
Ал
,
Ммша,не айтасың маған?
'
Кешірініз, окытушы, дэріске келе алмадым.
'
Сүнғат, саған көп рақмет!
:
Кеш жарык, кұрмеіті көрермендер!
'
…
Қап, енді Химия зауыты жүмысын тоқтатгы.
6
Керекті өдағай сөздерді койыңыз,орыс тіліне аударыныз:
Вставьте необходимые междометия, переведите на русский язык:
Наурыз мерекесі келді!
киімінді ал!
келдің бе?!
5
кандай суық!
. . .
«Университет» аялдамасы кашан екен?
қүрметті Салык полициясының кызметшілері!
...,бүгін жылу беріпті!
■ сабакка калып қойдың!
、
диплом алдым!
демалыс та басталды !
7 Қ а ^ а қ тіл ін е аудары ңы з:
Переведите на казахский язык:
215
Ура, сегодня праздник — День ре<
опоздали на практическое занятие
Казахстана». На, возьми книгу по
сегодня идем на ферросплавный
подготовился по теме «Технология п
мы опоздали на поезд «Павлодар — Екк'
мой, какая сегодня прекрасная погода!
Айжан, спасибо за учебник «деятельных
у нас семинар по теме « Налоговая
с г
вечер, дорогие друзья, наш концерт п
Республики Казахстан! Поздравляем вйс с праздником
:
публики! Надо же, мы опять
то теме «Налоговая политика
приватизации. Извините, Мы
завод? Браво, ты хорОЦіо
;>едпринимательства». Надо же
бастуз»! Эй, идите сюда! Боже
ужба нашей области»? Добрый
>свящается Дню Независимости
Назар аударыңыз! Қосымша тапсы
жаттаныз!
Обратите внимание! Дополнительное
язык, выучите наизусть!
сть банков»! Извините
、а когда
рма: орыс тіліне аударыныз,
іадание: переведите на русский
Казакстан Республикасынын мерекелері
30 тамыз — Конституция /Ата заң/ куні
25 қазан - Республика күні.
16 желтоқсан — Тәуелсіздік күні.
1-2 қаңтар — Жаңа жыл мейрамы.
8
наурыз — Халықаралық ейелдер күні.
22 наурыз — Наурыз мейрамы;.
1 мамыр
一
'
Қазақстан халқының Бірлігі кѵні.
9 мамыр - Женіс күні.
1
Үй тапсырмасы:
а) «Павлодар облысынын салык жүйесі» такырыбын
баскад ай
материалмен жазбаша түрінде толыктырыныз;
дополните в письменном виде тему
жүйесі»;
ә) одағайларды пайдалана отырып,
:
«Мереке күні»
т а к ы р ы б ы н а
диалог құрастырыныз;
используя междометия, составьте диалог на тему «Мереке күні»;
б) жаңа сөздерді қайталаңыз;
|
повторите новые слова;
(Павлодар облысынын салык
216
*0
эпиграф ,
эпи гр а ф ты н а в то р ы
ту р а л ы
қ ы с қ а ш а
әнгім е
курастырыньп;
составьте небольшой рассказ об эпиграфе и об авторе эпиграфа.
26-сабак
Ж ^қсы ны ң ө зі ѳлсе де$ сѳзі ѳлм ейді
/Іқа н Қорам саулы
(1843- 1913)
26-мәтін
Қазакстан Республикасындағы салықтар
Казакстан Республикасында кабылдаған заңдарға сәйкес
мемлекеттік бюджетке түсетін жэне оны ретгейтін жалпы мемлекеттік
салыктар, сондай-ақ, жергілікті бюджеттің көздері болып табылатын
жергілікті салыктар қолданылады. Жалпы мемлекеттік, жергілікті
салыктар туралы жоғарыда оқыдык-
«Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі туралы» заңның
орны ерекше. Бұл занда салық ұғымыңын аясы белгіленген, салык
салу объектілері аныкталған. Мүнда салык жөнінде қандай
жеңілдіктер болуы мүмкін екені көрсетілген. Сонымен қатар салық
органдарының кұкыктары мен міндеттеріне де көніл бөлінген.
«Пайдага салынатын салык» — жаңа салық жуйесінлегі аса маңызды
зандардың бірі. Бүгінгі танда мүндай салықтьщ мөлшері 35 пайыздан
25 пайызға дейін,коммерциялык және кооперативтік банкілер, жинақ
банкілері мен сақтандыру ұйымдарында 55 пайыздан 45 пайызға дейін
төмендетілген.
Мемлекеттік салык инспекциясы меншік түрлеріне қарамастан
кез келген кәсіпорынның, кооперативтің, фирманың ішкі кызметтері
туралы мәліметтер жинап, тексеріс жүргізе алады.
Салык
—
экономиканы дамытудағы реттеу ші күш. Салыктың
нарыктык экономика кезіндегі рөлі мен мәні өте зор.
(А.Мусинов т.б)
Экономическии термин:
айналымнан алынатын салык - таза кірістің бір түрі, косымша өнім
мен ішнара /в частности/қажетті өнімнен түрады.Өнеркәсіптегі
көтерме сауда бағаынын түрақты, мемлекет белгілеген бөлігі ретінде
көрінеді және өнім өткізудін
белгілі
бір
көлемінде
тұрақты шама
болып табылады.
(Б.Сабырбаев)
217
Салык салу объектілері -объекты налогообложения
ЖеңілдІк беру ~ дать льготы, привилегии
Пайдаға салынатын салык — налог на прибыль
Салықтың мѳлшері - размеры налога
,
Жинак банкілері - накопительные банки
Сактандыру ұйымдары - организации страхования
Мэлімет жинау - собирать сведения
Тексеріс жүргізу - проверять
Реттеуші күш — регулирующая сила
:
Меншік түрлеріне қарамастан — несмотря на вид собственности
С ұ р а қ т а р :
^
メ
リ
,
. ;
'■'
'
.
І.Қазақстанда салық туралы кандай заң бар
?
フ
2 Занда не белгіленген?
3 Аса.маңызды зандардын бірін атаңыз.
4 ГІайдаға салынатын салыктың мөлшері өзгерді ме?
5 Нарық кезінде салыктың мәні қандай?
2 6 -м ә тін б о й ы н ш а т а п с ы р м а л а р
1 Мәтінді окыңыз, жана сөздерге назар аудара отырып, орыс
тіліне аударыньп.
Прочитайте текст, обращая внимание на новые слова, переведите нз
русский язык.
2 М ына сѳз тіркестерін окып, орыс тіліне аударыңыз:
Прочитайте данные словосочетани, переведите на русский язык:
Салық жүйесі, салыкка байланысты зан, салык үғымы, салык
жөніндегі жеңілдіктер, салык инспекциясы, кәсіпорынның ішкі
қызметтері, кез келген фирманы тексеру, экономиканы дамыту
3 Ж а қш а Д а ғы сөздерді қ а з а қ т іл ін е аудары п, сѳйлем кұ р а н ы з:
Переведите слова, данные в скобках, составьте предложения:
Салык - /главный источник содержания прветельства, армии,
полиции/.
/Налог/в экономике/ -улкен реттеуші /сила.
Н егізгі түсініктер:
218
і Занда /объекты налогообложения/ аныкталған.
! Сальіксыз /государство/ жоқ.
Әрбір / в правовом государстве/ с алы к/прово дится политика/.
/Мы /обязательный налог/ тѳлейміз.
Haîap аударыныз! Обратите внимание!
Члены предложения в казахском и в русском языках делятся на
главные и второстепенные —
гұ р л а у л ы ж э н е
тұрлаусыз сѳйлем
мүиіелері.
Главные
члены
предложения
—
- тұ р л а ул ы мүщ елері ―
подлежащее и сказуемое -
б а с т а у ы ш
пен
б а я н д а у ы ш .
Второстепенные члены предложения
一
тұрлаусыз мүшелер -
дополнение,
обстоятельство
и
определение
-
толыктауыш,
пысыктауыш, аныктауыш.
Бастауыш
Кім?кімдер? не?нелер?
Баяндауыш
Не істеді?не кылды?не етті?кайтті?
Толыктауыш
Септіктердін сұрактары
/Атау, Іл ік септіттерден баска/
Пысыктауыш
Қайда?кашан?калай?канша?
Аныктауыш
Қандай?канша?неше?нешінші?
Қаншасыншы?кімнін?ненін?
Знание порядка слов в предложении помогает правильно
составить предложение.
Например, баяндауыш зачастую находится в конце предложения.
Пысықтауыш /выражая
признак действия/ находится
перед
баяндауыш.
Определение /выражая
признак
предмета/ находится
перед
толыктауыш или бастауыш.
4 Берілген сѳйлемдерде бастауыш пен баяндауыштын астын
сызыныз, сѳйлемдерді орыс тіліне аударыңыз.
В данных предложениях подчеркните подлежащее и сказуемое,
предложения переведите на русский язык..
Қазақстан салық жүйесі - дамып келе жаткан жүйе. Еліміздің салык
жүйесінде жеңілдіктер де кѳрсетілген.
Павлодар өнеркәсібі
—
дамыған өнеркәсіп. Оның әкесі
шағын
кәсіпооында жүмыс істейді. Окытушы салык туралы көп акпарат
берді. Ерсаян оқу бітіргеннен кейін «Айдабол» фирмасына жүмыс
істеуге барады.
J
219
5 Берілген сөйлемдерде тұрлаусыз мүшелерді белгілеңі^
толыктауыштың кай септікте гұрғанын көрсетіңіз, анықтауыщ
пен пысықтауыштың сұрактарын жақшаның ішіне койыңьп
тұ р л а у с ы з
мүшелердің астын сызыцыз.
,
В
данных
предложениях
выделите
второстепенные
члены
предложения, подчеркните их, укажите падеж дополнений, в скобках
укажите вопросы определений и обстоятельств.
Арсен сессиядан кейін Баянауылға кетті. Павлодар Теміртаудан
үлкен. Біз ертең- қазақ драма театрына барамыз. Облыстық
өл кета ну мұражайы орталықта орналасқан. Г.Н.Потанин
~
біздің
әйгілі жерлесіміз. Облыстык. өнер және әдебиег мұражайына Бұқар
жырау есімі берілген. Бүқар жырау Абылай ханның бас кеңесшісі
болған.
Сен казакша қалай сөйлейсің? Мен хатты ана тілімде
жазамын. III Қ.Сәтбаев окуларына мен «Пайдаға салынатын салық»
такырыбына мақала жаздым, Облысьщызда кәсіпорындар көп екен.
Біздің «12 - Қарж ы жэне несие» тобында
19 студент бар.
С.Торайгыров атындагы кітапхана Академик Қ.Сәтбаев көщесінде
орналаскан. Біздің университетіміздегі кітапхананын коры қазір
үлкен. С.Торайгыров керемет роман, дастан, ѳлендер жазыпты.
Әбікей Сэтбаев
一
ағартушы-педагог, біздің мактанышымыз.
Облыстың зауыггары Қазақсіан өнеркәсібіне зор үлес қосалы. Біздің
университетіміздің студентгері Алюминий, Мүнайөндіру, Аксу
ферроқорытпа зауыттарында үлкен тәжірибе алады.
6 Кеп нүктенің орнына кажетті тұрлаусыз мүшелерді койыныз.
Вместо точек вставьте нужные второстепенные члены предложения:
Оньщ досы /толыктауыш/ істейді. Университетге бүгін /аныктауыш/
конференция өтеді. Ағам казак тілін / пысыктауыш/ оіледі. Мен
/пысықтауыш/ жақсы сөйлеймін. Біз Наурызды /пысыктауыш/ карсы
алдық. Ол /аныктауыш/ ауа райын ұнатады. Дәріс /анықтауыш/
кабинетте өтеді. Коопёратив /толықтауыш/ жақсы жабдықталған.
«Богатырь» - /аны қтауы ш / кесінді. /Толыктауьш ^ өндіру арзан туседі-
6
М ә т ін н е н к е й ін берілген сұр а қта р д ы
пайдалана оты ры п,
тұрлаулы, тұрлаусыз сөйлем мушелеріне назар аударып,
қосымша материалды пайдалана отырьш, «Салык мелшері»
тақырыбына қазақ тілінде диалог күрастырыңыз.
220
Используя вопросы после текста, уделяя внимание главным и
второстепенным членам предложения, используя дополнительный.
материал, составьте диалог по теме «Салык мѳлшері».
Үй тапсырмасы:
а) мэтінді мэнерлеп окыныз, мэтіннін жоспарын жасаныз;
прочитайте выразительно текст, составьте план текста;
‘
ノ
д)
салык туралы тағы не білесіз? Материал жинап әкеліңіз
/м акала, баяндама
,
к іт а п , газет, фотосуреттер/, т а к ы р ы п б ойы нш а
өзініздің әңгім енізді к ұ р а с т ы р ы н ы з ;
по теме «Налоги» подготовьте материал/ статья, доклад, книга, газета,
фотографии/, составьте свой рассказ по теме;
.
б) э п и гр а ф т ы т ү с ін д ір ін із ;
расскажите, как понимаете эпиграф.
27-сабак
ЕңбеКу б е й не т та р а уы р а қа м қа сарқы лар
С. Торайгыров
(1893
-
1920)
.
. ' へ
' ■
■
27-мәтін
Достарыңызбен бөлісу: |