Қр бғМ Ғк философия, саясаттану және дінтану институтының
ойлау – будда дінінің бір тармағы дзен-будданың негізінде қалыптасқан ұғым-термин. Дзен-будда классикалық үнді буддасының Қытайға, одан Жапонияға өткен түрі
жүктеу/скачать 1,22 Mb.
|
Филос Энцикл Создик Документ Microsoft Office Word (2)
- Бұл бет үшін навигация:
- , т.б. ғалымдардың еңбектерінде қарастырылған.
- (гр тілінде – жұптық, егіздік
- (грек. dialektikē – әңгіме-дүкен құру, пікір жарыстыру, айтысу өнері)
| ДЗЕНДІК ойлау – будда дінінің бір тармағы дзен-будданың негізінде қалыптасқан ұғым-термин. Дзен-будда классикалық үнді буддасының Қытайға, одан Жапонияға өткен түрі. Оның идеясы – адамның өмір сүруінің, жалпы табиғатының ішкі әлемінде өтіп жатқан процесімен байланысқа түсу арқылы тану. Д. о-дың негізгі мақсаты сананы сәулелендіру, оны «сатори» деп атайды. Д.о. аналитикалық, логикалық ойлау жүйесіне қарама-қарсы санаға инстинкті түрде ықпал ету деп аңықтама беруге болады. Д.о. бағыты, оның мәселесі әр қырынан К.Юнг, Д.Судзуки, т.б. ғалымдардың еңбектерінде қарастырылған.
Әдебиет: Философия. Энциклопедический словарь. – М., 2004. Қазақ халқының философиялық мұрасы. Т. 18. Таным теориясы. Астана: Аударма, 2006. Диада (гр тілінде – жұптық, егіздік) – бұл философиядағы анықталмаған, дайындалмаған принципті талқылауға арналған пифагорлы-платондық термин, қарама-қарсылықтағы көпшілік және материалдық ағым монаде бұл нақтылық және жекеліктің принциптік формасы. Кейінгі доксографиялық ғылымда монаде және диаданы Пифогорлық таным жазуларында деп атаса, оны көне ескерткіштік анализдер қалыптасу кезеңі мен терминологиялық пайда болуының бастауы деп көне Академияны көрсетеді. Әдебиет: Философиялык энциклопедиялык сөздік. М, 1983. ДИАЛЕКТИКА (грек. dialektikē – әңгіме-дүкен құру, пікір жарыстыру, айтысу өнері) – болмыс пен танымның қалыптасуы мен дамуының ең жалпылама заңдары мен заңдылықтары туралы ілім және соған негізделген шығармашылық ойлау әдісі. Д. сондықтан философиялық теория, әдіс және ғылыми танымның, жалпы шығармашылық іс-әрекеттің әдіснамасы болып табылады. Д. принциптері дүниетанымының да негіздерін құрайтындықтан, оның теориялық, методологиялық және дүниетанымдық қызметтерінің біртұтастығы анықталады. Д-лық ойлау көне грек философы Гераклиттен бастау алып, Платон мен Аристотельдің ілімдерінде антикалық Д. деп аталатын өзінің тарихи алғашқы формасына енеді. Мұнда Гераклиттің: «Бәрі де ағады, өзгереді, бір өзенге екі рет кіруге болмайды» деген атақты ой-тұжырымы мен Логос идеясын, элейлік Зенонның қозғалысқа тән қайшылықтарды айқара ашқан апорияларын, «Д.» терминін алғаш енгізген Сократтың софистерге қарсы күресе отырып, ақиқатқа жету жолы қарама-қарсы пікірлердің диалог (сұрақ-жауап) түріндегі тоғысуында жатқанын, сондықтан қайшылықсыз адам ойының дәрменсіздігін көрсетуін атап өткен жөн. Платон өз шығармаларын негізінен осы диалог формасында жазып, идеялар дүниесін танудың әдісі ретіндегі Д-лық ойлаудың ғажайып үлгілерін жасап берді. Аристотель өзіне дейінгі философия тарихын тұтастай қорытып, Д-лық ойлаудың категорияларын тізбектеп, олардың алғашқы кестесін құрды. Аристотельдің Д-сы идеялар дүниесін ғана емес, ең бастысы реальдық дүниені танудың әдісі ретінде материя мен форманың, мүмкіндік пен шындықтың, болмыс пен болмыс еместің арақатынасын түсіндіруге бағытталады. Д. толықсыған тарихи екінші формасы классикалық неміс философиясында қалыптасады. Мұнда алдымен И. Канттың зерденің (антиномиялары туралы ілімін атауға тиіспіз: зердесі ақиқатты тануға ұмтылысында қажетті түрде шешілмейтін қайшылықтарға, антиномияларға кезігеді, содықтан «өзіндік заттар» дүниесін танып-білу мүмкін емес. Кант ғылыми-теориялық танымның (математиканың, физиканың, космологиялық) мүмкіндіктерін зерделеп, оларды ойлаудың априорлық формалары ретіндегі категориялармен ұштастырады да, 12 категорияларды логикалық түрде жіктеп, кестесін жасайды. Канттың іліміне сүйенген Гегель Д-ны объективтік идеалистік тұрғыдан әрі дамытып, оның теориялық құрылымын мейлінше жетілдіріп, категорияларының тарихи және логикалық тұрғыдан негізделген өз заманына сай ғылыми жүйесін тұрғызады. XIX ғ. соңы мен XX ғ. бойында батыстық философия дамуында Д-лық идеялар әртүрлі деңгейде және бағытта қолданыс тауып, экзистенциалдық Д. (Ж.-П. Сартр), негативтік Д. (Т.В. Адорно), герменевтикалық Д-ның көптүрлі плюралистік нұсқалары дүниеге келтірді. XX ғ. 50-60 жж. бастап кеңестік философияда жаңа даму дүниеге келіп, Э.В. Ильенков, Б.М. Кедров, М.М. Розенталь, П.В. Копнин, В.Ф. Асмус, Е.П. Ситковский, Г.С. Батищев, В.С. Библер, В.С. Швырев сияқты белгілі ғалымдар Д. теориясын дамытуға айтарлықтай үлес қосты. Осы бағыттағы зерттеулер ілес академик Ж.М. Әбділдиннің басқаруымен Д-лық логиканың Қазақстандық мектебінде XX ғ. 60-90 жж. табысты жүргізіліп, нәтижелері төрт томдық «Д-лық логиканың», екі томдық «Д-лық логиканың тарихы» сияқты монографияларда қорытындыланды. Әдебиет: Абдильдин Ж. Сочинения в пяти томах. – А.: Өнер, 2000-2001.; Диалектическая логика. В четырех книгах. – Алма-Ата: Ғылым, 1995-1997.; История диалектики. В 2-х кн. – Алматы: ИФиП МОН РК , 2000 жүктеу/скачать 1,22 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|