Р. С. Рахметова Қазіргі қазақ тілінің синтаксисі
жүктеу/скачать 0,57 Mb.
|
| Мезгіл
бағыныңқылы сабақтас құрмалас сөйлем. Бағыныңқыдағы сыңары басыңқыда айтылған іс-әрекеттің, оқиғаның орындалу уақытын білдіретін сабақтас құрмалас сөйлемнің түрін мезгіл бағыныңқылы сабақтас құрмалас сөйлем деп атайды. Мезгіл бағыныңқылы сабақтас сөйлемде бағыныңқы компонент басыңқыда хабарланған ойдың қай мезгілде орындалғанын немесе қашан орындалатыны туралы білдіріп тұрады. Мезгіл бағыныңқылы сабақтас сөйлемнің бағыныңқы сыңары қашан? қашанға дейін? қашаннан бері? қай кезде? деген сұрақтарға жауап береді. Мезгіл бағыныңқылы сабақтастың жасалу жолдары төмендегідей: 1. Есімшеден жасалады: шапшаң қайнаған шай Абайлардың алдына жасалған кезде, киіз есік шалқасынан ашылып еді (М. Әуезов). 89
жасалады: Жан-жағына барлап бұрылып үлгергенше, қос қуғыншы қиқулап келіп-ақ қалды (Х.Есе.). 3. Шартты рай тұлғадағы етістіктен жасалады: Еселі далаға шықса, таң құлан иектеніп атып келеді екен (М.Әуезов). 4. Көсемшенің -ғалы/-гелі, -қалы/-келі тұлғалары арқылы жасалады: Құнанбай аттанып кеткелі, оған маза жоқ (М.Әуезов). 5. Етістікке -ысымен, -ісімен қосымшасы жалғанған түрінен жасалады: Абай ауылға келісімен, Дәркембайға жолығуға асықты (М.Әуезов). 4. Қарсылықты бағыныңқылы сабақтас сөйлем. Құрамындағы бағыныңқы сыңар мен басыңқы сыңар бір-біріне қарсы мағынада қолданылған сабақтас құрмалас сөйлемнің түрі қарсылықты жүктеу/скачать 0,57 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|