Работников по акмолинской области сборник материалов

85 
 
каждый  кармашек  помещается  изображение  «метода  исследования».  Кроме  того,    каждый 
ребенок  должен  получить  неограниченное  количество  маленьких  листочков  для  фиксации 
информации и ручку, карандаш и фломастер. 
 
Проведение исследований 
          На этом этапе в    исследовательский поиск вовлекается весь класс. Задача педагога на 
таком  занятии  –  играть  роль  консультанта,  старшего  помощника    исследователей-
школьников.  
          Начинается занятие с выбора тем. Карточки с их «изображениями» раскладываются  на  
столе.  Каждый  ребенок  выбирает  себе  ту  тему,  которая  ему  больше  нравится.  Для 
проведения  такого  занятия  может  быть  выделено  время  вне  традиционных  учебных 
предметов.  Однако  самостоятельные  исследования  можно  использовать  и  на  различных 
уроках. В этом случае заготовленные карточки с изображениями тем должны быть связаны с 
кругом вопросов, изучаемых на уроке. Выбрав тему, каждый ученик получает специальную 
«папку исследователя» и листочки для сбора информации. План исследования в этом случае 
проговаривать  не  обязательно.  Он  фактически  зафиксирован  на  кармашках  «папки 
исследователя».  
       Получив  все  необходимое,  каждый  ученик    (пара    или  группа  учащихся)  начинает 
действовать  самостоятельно.  Задача  –  собрать  нужные  сведения,  используя  возможности 
всех доступных источников информации; обобщить их и подготовить доклад по результатам 
исследования.  Все это нужно сделать, не затягивая время,  в ходе одного занятия. 
         Найденную  информацию  школьник    фиксирует  на  небольших  листочках  бумаги, 
которые  он  выкладывает  в  кармашки  папки. Например,  если  сведения  найдены  в  книге,  то 
листочек с записями по этому поводу кладется в кармашек со значком «книга»; если данные 
получены  путем  наблюдения  или  эксперимента,  то  листочек  с  записью  оказывается  в 
кармашке «эксперимент» или «наблюдение». 
           Собранные листочки  впоследствии вынимаются из карманов папки. На их основании 
составляется краткое сообщение об итогах исследования.  
Для того чтобы его составить, ученику нужно: 
- структурировать материал, определить главное и второстепенное; 
- дать определение основным понятиям; 
-  отобрать  наиболее  интересные  данные  и  неожиданные  результаты,  полученные  в  ходе 
исследования. 
 
Сообщение по результатам исследований 
           Сообщение  по  результатам  исследованиям  целесообразно  рассматривать  как  вариант 
взамного  обучения  детей.  Докладчик  должен рассказать  о  том,  что  он  узнал,  а  постараться 
передать эти сведения одноклассникам.  Не важно, что материал, с которым работают дети, 
выглядит  простым и даже примитивным с точки зрения взрослого. В данном случае важнее 
то, что за этим внешним простым делом формируются качества творческой личности. 
           Дети  обычно  настроены  по  отношению  к  докладчику  критически.  Как  показывает 
практика,  они  легко  включаются  в  спор,  задают  вопросы,  вносят  свои  поправки  в 
выступление  одноклассников.  Все  перечисленное  способствует  развитию  критического 
мышления.  Поэтому  по  итогам  выступлений  учителю  необходимо  поощрить  не  только  тех 
учеников, которые хорошо отвечали, но и ребят, задававших  интересные вопросы.  
Заслушать  все  доклады  на  одном  занятии  сложно.  Ведь  надо  не  только  дать  ученику 
возможность высказаться, но и ответить на вопросы. Поэтому надо учить ребенка говорить 
кратко и точно, рационально использовать время, отводимое на выступление.  
             Подчеркну  еще  раз,  что  изложенное  выше  педогогическая  технология  может  быть 
использована на уроках по каждой учебной дисциплине. Но она способна принести большой 
эффект если:  

86 
 
-  применяется  на  специальных  занятиях  по  развитию  детского  мышления,  которые  обычно 
ведут школьные психологи; 
-  реализуется в ходе различных внеклассных мероприятий. 
          Это  специальные  занятия  и  внеклассные  мероприятия  дают  большой  простор  для 
развития творческого, критического мышления, речи ученика начальной школы, расширяют 
его  кругозор.  Они  создают  условия  для  активного,  самостоятельного  исследования  самых 
разных проблем. 
       Важно  также  учитывать,  что  выполнять  исследования  ученики  могут  не  только 
индивидуально.  Для  развития  творческих  и  коммуникативных  способностей  полезны 
исследовательские  работы,  которые  ребята  делают  вдвоем  или  троем.  Безусловно,    в  этом 
случае  могут  возникнуть  особые  трудности,  связанные  с  установлением  контактов  между 
учащимися. Однако при организации парной или групповой исследователской деятельности 
школьников  учителя  получают  дополнительные  воспитательные  возможности,  которых 
лишена самостоятельная индивидуальная работа. 
 
 Список литературы 
1. Полькина С. Н. Теоретические аспекты развития универсальных учебных действий в процессе 
изучения литературы в школе. ИПКРО ОГПУ, 2009 
2. Рыжкова Т. В. Литературное развитие младших школьников: Учебное пособие. - СПб.: Изд-во 
РГПУ им. А. И.Герцена, 2006 
3.Планируемые результаты начального общего образования / [Л. Л. Алексеева, С. В. Анащенкова, М. 
З. Биболетова и др.] ; под ред. Г. С. Ковалевой, О. Б. Логиновой. –М. : Просвещение, 2009. – 120 с. – 
(Стандарты второго поколения). – ISBN 978-5-09-021058-4. 
 
 
МОНИТОРИНГ КАЧЕСТВА ПРОЦЕССА ОБУЧЕНИЯ  
В ДЕЯТЕЛЬНОСТИ УЧИТЕЛЯ НАЧАЛЬНЫХ КЛАССОВ       
 НА СОВРЕМЕННОМ ЭТАПЕ РАЗВИТИЯ ОБРАЗОВАНИЯ 
 
Григорьева И.В., 
учитель начальных классов КГУ «Никольская СШ» (пилотная) 
Буландынский район,  Акмолинской области  
 
                                                             «Преподавание, обучение и оценивание                                                 
взаимосвязаны и внутришкольное оценивание            
  должно составлять неотъемлемую часть                                                                              
обучения и учебной деятельности»  
                                       
Б.Бойл, М.Чарльз, 2010 
 
          Для  чего  учить? Чему  учить?  Как  учить?  Вот  главные  вопросы,  которые  стоят  сегодня 
перед  современным  учительством  Казахстана.  Ценности  в  образовании  разворачиваются  в 
контексте вопроса «Для чего учиться в школе?»: на ожидаемые  результаты, развитие навыков 
широкого  спектра.  На  первый  план  выдвигается  проблема  обеспечения  новых  подходов  к 
организации  педагогической  деятельности,  акценты  в  которой  должны  быть  сделаны  на 
развитие и реализацию всех сил ребёнка. 
         Для  учеников  начальных  классов  очень  важно  сознательное  усвоение  знаний. 
Необходимо построить учебный процесс так, чтобы учащийся с первого дня обучения видел 
свое  продвижение  вперед,  чтобы  сумел  установить  связь  между  своим  сегодняшним  днем  и 
своим  будущим.  Зная,  на  какой  ступени  развития  находится  ребёнок,  имея  представления  о 
трудностях  в  обучении,  которые  он  имеет,  учителю  легче  скорректировать  свои  действия, 
развить мотивацию к успеху у учащегося. [1] 
         Именно  поэтому,  приоритетом  обновлённого  начального  образования  становится  не 
только  формирование  общеучебных  умений  и  навыков,  а  также  способы  отслеживания 

87 
 
учебных  результатов.  В  этой  связи  на  первый  план  выступает  получение  информации 
посредством  мониторинга,  проведение  которого,  по  моему  мнению,  имеет  чрезвычайно 
важное  значение.  Без  специального  мониторинга  трудно  представить  действие  учителя  и 
успешность освоения предмета учащимся.  
          Хочу  поделиться  своим  опытом  работы  с  учащимися  I  класса  Никольской  средней 
школы.  При  организации  мониторинга  в  нашей  школе,  учитывается  положение  Л.С. 
Выготского  о  ведущей  роли  обучения  в  детском  развитии,  поэтому  он  включает  в  себя  два 
компонента:  мониторинг  образовательного  процесса  и  мониторинг  детского  развития. 
Мониторинг  образовательного  процесса  осуществляется  через  отслеживание  результатов 
освоения  образовательной  программы,  а  мониторинг  детского  развития  -  на  основе  оценки 
развития познавательных характеристик ребёнка. 
          Исходя  из  этого,  в  нашей  школе  первый  мониторинг  будущих  первоклассников 
традиционно проводится в конце учебного года, в классе предшкольной подготовки, с целью 
выявления уровня развития познавательных характеристик детей. [2] В результате обработки 
материала, формируется таблица (таблица 1), которая отражает не только баллы по каждому 
из критериев, но и общий уровень развития ребёнка: 
 
Таблица 1 
Итоги диагностики уровня познавательных характеристик  учащихся предшколы   
№ 
Ф. И. 
ученика 
Па
-м
ять
 
В
ни
-м
ан
ие
 
Мыш
-ле
ни
е 
Ма
те
-м
ати
ка
 
Прос
т ран
ст во и
 вре
м
я 
Зри
те ль
ное
 вос
при
ят
ие
 
Графи
 ч
ес
ки
е н
авы
ки
 
Р
аз
ви
 т
ие
 ре
чи
 
Гот
ов н
ос
ть
 к
 ч
те
ни
ю
 
Итого
 
Урове
нь
  
1.  Иванов 
Иван 
5 
7 
8 
11 
5 
9 
6 
5 
10 
66 
средний 
2.  Петров 
Пётр 
11 
12 
12 
12 
10 
12 
8 
12 
11 
100 
высокий 
        
       На  основании  полученных  данных  разрабатываются  рекомендации  психологу  школы,  а 
также  родителям  детей  на  летний  период  и  первое  полугодие  нового  учебного  года  по 
корректировке  показателей.  Подобная  диагностика  (с  более  усложнёнными  заданиями) 
проводится  в  январе  и  мае.  Данный  мониторинг  позволяет  оценить,  как  развиваются 
познавательные  характеристики  учащихся,  выявить  зоны  риска,  скорректировать 
индивидуальные занятия, вовлечь родителей в процесс обучения. 
        Обновление  начального  образования  включает  в  себя  переход  на  новую  систему 
оценивания,  которая  должна  нормализовать  отношения  ученика  с  учителем,  родителями  и 
самим собой; снять тревожность, снизить невротизацию детей; повысить учебную мотивацию; 
позволить  отслеживать  динамику  школьной  успешности.  Речь  идёт  о  специально 
разработанной  системе  критериального  оценивания,  т.е.  оценивание  осуществляется  в 
соответствии с критериями, которые разработаны для целей обучения.             
         И здесь, с целью отслеживания уровня усвоения учебного материала учителю необходим 
педагогический мониторинг.  Педагогический мониторинг — это система целенаправленной 
деятельности  педагогов  по  сбору,  хранению,  систематизации,  обобщению  и  использованию 
для проектирования и коррекции информации о состоянии в образовательной системе. [3] 

88 
 
         Я  использую  журнал  регистраций.  (таблица  2)  В  нём  отражены  цели  обучения  на 
четверть  и  регистрируются  результаты  всех  работ  учащихся  по  каждой  из  целей.  На 
основании  данных  отметок  наглядно  видно,  каких  целей  достиг  ученик,  а  над  какими  ещё 
нужно  поработать.  Данный  рабочий  журнал  является  основанием  для  планирования 
дальнейших уроков, для составления графика индивидуальных работ с учащимися. 
 Таблица 2. Журнал регистрации учебных достижений  по математике     
Ссылка 
на 
программу 
Цели обучения 
Дата 
 
Ф.И.
 
 
Ф.И.
 
Ф.И.
 
Ф.И.
 
Ф.И.
 
1.2 
1.1.2.5 Находить значение выражений 
со скобками и без скобок, содержащих 
два действия 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
           Основным  принципом  данного  мониторинга является систематичность в  проведении 
проверочных  работ  и  фиксировании  результатов,   а  также  доступность  и  открытость в 
получении информации как для детей, так и для родителей. Ценность  мониторинга в том, что 
ни  один,  даже  небольшой  успех  учащегося,  не  остается  незамеченным.  Достижение  цели 
становится более значимым и более конкретным для ученика.  

89 
 
          Исходя  из  результатов  в  журнале  регистраций,  делаю  отчёты  и  провожу 
индивидуальные  беседы  с  родителями,  во  время  которых  даю  рекомендации  для 
коррекционной работы с детьми.              Со второго полугодия ввожу Карты обученности, 
фиксирующие  показатели  качества  знаний  по  предметам,  как  на  каждого  ученика,  так  и  в 
целом по классу. Это  карта  «Как растёт  читатель» (таблица 3), в которой в виде столбчатой 
диаграммы отмечаются достижения ребёнка по чтению (в сравнении с нормой). Здесь, исходя 
из  наглядно  изображённого  результата,  ребёнок  ставит  самооценку  своим  успехам  в  виде 
смайлика.  Работа  по  данной  таблице 
мотивирует  учащихся  на  достижение  более 
высоких результатов. [5] 
Таблица 3. 
              
  Также  ведутся  Карты  обученности  по 
математике и грамоте.  (таблица 4) На них в 
виде  графика  фиксируются  результаты 
письменных 
работ 
по 
предметам 
в 
соответствии  с  количеством    набранных 
баллов.  В  картах  отмечается  и  максимально 
возможный уровень в работе для того, чтобы 
учащиеся  и  их  родители  представляли, 
насколько  успешно  выполнена  работа.  По 
данным  картам  я  отслеживаю  динамику 
качества  знаний  учеников  по  темам,  корректирую  свою  работу.  Карты  являются  яркой 
диагностикой знаний учащихся.  
Таблица 4. 
 Не остаётся в стороне и воспитательная работа. Методическое объединение учителей 
начальных классов нашей школы разработало систему воспитательной деятельности, 
позволяющую развивать творческие 
способности детей. Это рейтинговая 
система  организации внеклассной работы. 
Вся внеклассная работа делится на 
основные  направления: участие в 
олимпиадах, интеллектуальные игры, 
юный  художник, юный чтец, юный 
журналист, участие во внеклассных  
мероприятиях, юный  спортсмен, 
музыкальный талант, юный читатель. 
Основываясь на данные направления, 
планируется совместная воспитательная 
работа всех младших классов, а также 
каждого класса в отдельности. 
           С  целью  мониторинга  результатов 
данной  деятельности  составляются  и 
ведутся  рейтинговые  карты  на  каждого  ученика.  (таблица  5)  По  ходу  проведения 
мероприятий,  дети  получают  очки  в  зависимости  от  занятого  места,  которые  заносятся  в 
рейтинговую карту. В конце каждой четверти очки суммируются, выявляются победители. А в 
конце  года  подводится  общий  итог,  и  награждаются  победители  в  каждой  из  номинаций. 
Такая  организация  внеклассной  деятельности  мотивирует  учащихся  к  участию  во  всех 
мероприятиях  класса,  школы,  а  значит,  развиваются  коммуникативные  навыки  детей, 
достигаются цели воспитательной работы. 
Таблица 5. 

90 
 
      Таким образом, по результатам оценивания, к концу года я получаю папки мониторинга на 
каждого ученика. Такая схема работы трудоемка, но она лучше отвечает задачам 
обновлённого обучения, ориентированного на результат, а также позволяет мне обеспечить 
целостность и валидность организации образовательного процесса. Мониторинг, проводимый 
по классу в течение года, свидетельствует о положительной динамике качества обучения. 
          И  в  заключении  хотелось  бы  отметить,  что  мониторинг  –  инструмент  управления 
учебно-воспитательным  процессом.  Проводя  мониторинговые  исследования,  необходимо 
помнить, что главная цель – помощь, а не выявление недостатков. 
                                                   
Список литературы  
1.
 
Вострикова М.О. Формирование положительной мотивации учения младших школьников/ 
http://sclsadovoe.org.ru
 
2.
 
Трофимова С.В. Диагностика готовности ребёнка к школе / Трофимова С.В. – Алматы: «8&8», 2007 
3.
 
Википедия (свободная энциклопедия) / 
https://ru.wikipedia.org
 
4.
 
Материалы журналов «Начальная школа» 
5.
 
Ломова Л.А. Технология оценивания учебных достижений младших школьников/ 
http://nsportal.ru/nachalnaya-shkola 
                                          
 
БАСТАУЫШ  СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ДАРЫНДЫЛЫҚ               
ҚАБІЛЕТТЕРІН  ДАМЫТУ 
 
Смагулова Г. К., 
Донской ОМ  бастауыш сынып мұғалімі 
Еңбекшілдер ауданы, Ақмола облысы, 
 
Дарынды,  жас  талапты  жастар-бүгінгі  егеменді  еліміздің  жарқын  болашағы. 
Елбасымыз  Н.Ә.Назарбаев:    «Бізге  керегі-шын  дарындар.  Нарық  қол-аяғымызды  қалай 
қыспасын мемлекет өзінің талантты ұлдары мен қыздарын, тарланбоз жүйріктерін қолдауға, 
қорғауға  міндетті»,  -деп  еліміздің  болашағы  жастарға  үлкен  мән  берген.  Қазақстан 
Республикасының  «Білім  туралы»  Заңында  мемлекеттік               саясат    негізінде  «Әр 
баланың қабілетіне қарай интеллектуалдық дамуы – жеке адамның дарындылығын таныту», - 
деп  көрсеткен.Қазақстан  Республикасының  2011-2020  жылдарда  білім  беруді  дамытудың 
мемлекеттік  бағдарламасында  білім  беру  саласындағы  мемлекеттік  саясаттың  басты 
қағидалары ретінде жеке адамның білімділігін ынталандыру және шығармашылық қабілетін 
дамыту  мәселелері  айқындалып,  басым  міндеттер  қатарына  қойылған.Еліміздің  қоғамдық-
экономикалық, саяси, мәдени дамуына үлес қосатын, әлемдік өркениетке көтерілетін білімді 
де  мәдениетті,  денсаулығы  мықты,  парасатты  азамат  тәрбиелеу,  оқушылардың 
шығармашылық  қабілетін  арттыру  -  мектептің,  ұстаздар  қауымының  бүгінгі  таңдағы  баға 
жетпес  міндеті.  Қоғамда,  айналамыздағы  ортада  болып  жатқан  қарқынды  өзгерістер 
шығармашылық  қабілеті  бар,  қажетті  жағдайда  соны  әрі  айрықша шешім  қабылдай  алатын 
жеке  тұлғаның  алдына  үлкен  талаптар  қояды.  Балалардың  шығармашылық  дарындылығын 
дамыту және оны тәрбиелеу-бүгінгі таңдағы көкейкесті мәселелердің бірі. Бастауыш сынып 
оқушыларының  шығармашылық  қабілетін  дамыту  үшін  арнайы  оқыту,  ерекше 
бағдарламалар  жасау  дегеніміз-дағдылы  бағдарламаны  жай  ғана  кеңейту  немесе  оған 
арналған тапсырмаларды қосып күрделендіру емес. Ең алдымен балалардың шығармашылық 
мүмкіншілігін  қалыптастырып,  дамытуға  бағытталған  үлестік  бағдарлама  жасау  қажеттігі 
болса керек. 
Балалар дарындылығының табиғаты, шығармашылық қабілеті дамуының қайнар көзі, 
шығармашылық  мүмкіншіліктерінің  психологиялық  құрылымы-мұның  барлығы  арнайы 
ізденісті қажет ететін мәселелер.  
Педагогикалық энциклопедияда:  «Дарындылық  дегеніміз – адамдардың қабілеттерін 
жете  жақсы  дамуының  жоғары  сатысы»,  -  деп  атап  көрсетіледі.  Осы  қабілеттілік  арқылы 

91 
 
адамдар  көптеген  жақсы  жетістіктерге  жете  алады.  Дарындылық  –  сапалы  қабілеттердің 
өзіндік бірлесуі: оның арқасында іс-әрекет жақсарады. 
“Дарындылық  —  адамның  өз  бейімділігі  арқылы,  шығармашылықпен  жұмыс  істеу  арқылы 
қалыптасатын  қасиет”.  Әр  баланың  бойында  табиғат  берер  ерекше  қабілеті,  дарындылығы 
болады.  «Бұлақ  көрсең  көзін  аш»  -  дегендей,  осындай  баланың  бойындағы  дарындылық 
қасиетін дамыту көбіне мұғалімдердің кәсіби біліктілігіне байланысты екендігі айдан анық. 
Жаңа  «субъект-субъект»  оқыту  парадигмасымен  жұмыс  жасау,  әр  баланың  бойындағы 
дарындылық қасиеттерін анықтап, дамыту, мектепте өз дәрежесінде жүргізілуі керек. 
Дарындылық  пен  қабілеттіліктің  не  екенін,оқушы  дарындылығын  анықтайтын 
психодиагностикалық    әдістемелердің  тиімділігін,  нәтижелілігін  білетін  мұғалім  ғана 
дарынды оқушымен нәтижелі жұмыс істей алады. 
 
«Дарындылық  тұжырымдамалары»  атты  психологтар  дайындаған  құжатта  «Дарынды  бала 
дегеніміз  –  айрықша  жетістіктермен  ерекшеленетін  және  іс-әрекет  барысында  сондай 
жетістіктерге ұмтылатын баланы айтамыз» делінген. 
Сонымен,  дарынды  деп  психология   ғылымында  атап  көрсетілгендей,  адамның  бір  іске 
айрықша  қабілеттілігі,  өмірдің  қандай  да  бір  саласында  өзін  ерекше  қырынан  көрсетуін 
айтамыз. 
Дарындылықты  ашудың  қажетті  шарттары  туралы  А.Владимиров  «Бізге  туғаннан  берілген 
дарын  өңделмеген  алмазға  ұқсайды.  Жаңа  ғана  «Сібір  кенінен»  алынған  мөлдір,  қатты  тас 
тәріздес (бірақ алмаз қаншалықты тамаша болса да, маржан тас екеуінің айырмашылығы жер 
мен  көктің  айырмашылығындай).  Маржан  тас  деп-ерен  еңбекті  қажет  ететін  тегістелген 
алмазды айтамыз» деп жазды. Дарынды балаларға арналған бағдарламалар мен тапсырмалар 
– нағыз зертхана. 
      Баланың  бойында  күш  қуаты  жеткілікті,  шын  дарынды  екеніне  сендіру  –  ұстаз 
бойындағы  құдіретті  күш,  өйткені  сенім  үлкен  жеңіске  жетелейді.  Дарындылық, 
данышпандық, қабілеттілік дегеніміз не? Оқушы дарындылығын, қабілетін қалай анықтауға 
болады?  Осы  сұрақты  талмай  іздеп  таба  білген  ұстаз  ғана  дарынды  оқушымен  нәтижелі 
жұмыс  жүргізе  алады.  Дарынды  баланың  одан  әрі  жетіле  түсуіне  ұстаз  тарапынан  мейірім 
мен кішіпейілділік, бала жанын жазбай танушылық қасиет қажет-ақ. 
     Дарынды баланың психологиялық ерекшеліктерін әрдайым оқу-тәрбие жұмысында басты 
назарда ұстау керек. 
Жалпы,  адам  психологиясының  өте  күрделі  екені  аян.  Ал  дарынды  баланың  ой-пікірімізге 
тиек етіп отырған психологиялық ерекшелігі өте айқын көрінеді, оны оңай түсінуге болады 
деп  үстірт  қарауға  тағы  болмайды.  Мұны  әрдайым  есте  ұстау  керек.  Себебі,  өмірде  осы 
сияқты жасөспірім-дердің ерекшеліктерін үлкендердің дұрыс түсіне алмауы жиі ұшырасады. 
Нәтижесінде, қабілетті шәкірттің дарындылығына тән қасиеттер дер кезінде жетілмей қалуы 
мүмкін. 
     Бала  бойындағы  дарындылық,  ғылымилық  қабілетін  ашу,  жақсы  танымдық  қасиеттерін 
зерттеу,  айқындау  –  заман  талабы.  Ал  оқытудың  түпкілікті  нәтижесі  –  өз  ойын  дәлелдей 
алатын,  жан  –  жақты  білімді,  білімін  жүзеге  асыра  алатын,  қалыптасқан  өзіндік  азаматтық 
көзқарасы бар іскер, ақылды, адамгершілігі мол тұлғаны тәрбиелеп қалыптастыру. Ол үшін 
белгілі  бір  жоба  болуы  шарт.  Яғни,  оқушының  дарындылығын  айқындау,  шығармашылық 
дарындылығын  зерттеу,  анықтау,  белгілі  бір  бағыт  –  бағдарлама  бойынша  жұмыс  жүргізу 
қажет. 
Дарынды балаларды оқыту бағдарламасы олардың мүмкіндіктері мен талаптарына және осы 
деңгейдегі  оқушыларды  оқыту  мақсатына  сәйкес  келуі  керек.
 
Дарынды  оқушымен 
жұмыстың  негізгі  мақсаты  —  олардың  шығармашылық  жұмыста  өзінің  қабілетін  іске 
асыруға дайындығын қалыптастыру. Ал мақсатқа жету- оқу бағдарламасын тереңдетіп оқыту 
және  оқушылардың  танымдық  белсенділігін  дамыту  арқылы  жүзеге  асады.  Баланың 
дарындылығын  анықтап,  олармен  жұмыс  жасау  қалай  жүзеге  асырылуы  керек?  Ол  үшін 
oқушының  дарындылығын  анықтап,дамыту  үшін  әр  пән  мұғалімі  өзінің  алдына  мынандай 
мақсаттар мен міндеттерді қоюы керек. 

92 
 
1.
 
Дарынды  оқушының  ақыл-ойының,  эмоционалдық  және  әлеуметтік  дамуы  мен 
ерекшеліктерінің өзіндік ашылу деңгейі мен өлшемін ескеру; 
2.
 
Жан-жақты ақпараттандыру; 
3.
 
Коммуникативті бейімдеу; 
4.
 
Дарынды оқушының шығармашылық бағытының ашылуына, дамуына, қоршаған ортаға 
өзін-өзі жарнамалауына көмек көрсету. 
Осы  мақсаттар  мен  міндеттерді  орындауда  мектеп  ұстаздары  мынандай  жұмыс  түрлерін өз 
іс-тәжірибелерінде пайдаланса өз өнімді нәтиже алмақ. 
1.
 
Икемді және ұтқыр оқу жоспарын құру; 
2.
 
Жеке пәндерді оқытуда тәуелсіз қозғалыс жасау; 
3.
 
Дарынды оқушының өзінің жұмысын өзі жоспарлап, шешім қабылдауына ықпал ету; 
4.
 
Дарынды оқушының қызығушылығына байланысты оқу жоспарын құру; 
Американдық  психологтардың  анықтамасы  бойынша  шығармашылық  дегеніміз  –  бұл, 
тани  білу,  жаңа  бір  нәрсені  анықтауға  ұмтылу  және  өз  тәжірибесін  терең  түйсіне  білу 
қабілеті. Шығармашылық психологиялық тұрғыдан алғанда, нәтижесінде жаңа материалдық 
рухани құнды дүние тудыратын әрекет. Ал педагогикалық тұрғыдан алсақ,  шығармашылық 
дегеніміз  –  адамның  белсенділігі  мен  өз  бетінше  жұмыс  істеуінің  жоғары  түрі  және  ол 
әлеуметтік  қажеттілігі  мен  өзінің  ерекшелігімен  бағаланады.  Ең  бастысы,  шығармашыл 
тұлғада  шығармашылыққа  деген  тұрақты  қажеттілік,  тұрақты  сұраныс  болып,  өз  ісіне 
қанағат  табу  сезімі болуы қажет.  Осыған орай адам идея, жаңалық аштым деп ойлайды, ал 
шын  мәнінде  олар  адамды  ашады  деген  ғалымдардың  пікірінің  дұрыстығына  көз  жеткізе 
түсеміз. 
Шығармашылық дарындылықтың өз табиғатына тән ерекшеліктері болады. Ғалымдар 
дарындылықтың  туа  біткен,  сондай-ақ  жүре  пайда  болатын  сипаты  жөніндегі  көзқарасты 
қуаттайды.  Қоршаған  ортаның,  тәрбиенің  және  дамудың  әсері  нәтижесінде  дарындылық 
сипаты  айқын  көрінеді.  Балалардың  рухани  өсуі  және  дене  бітімінің  жетілуі  бойынша 
жүргізілген зерттеу мен бақылаулар тәрбиеленіп, дамытылмаған дарындылықтың жойылып 
кететінін көрсетеді.Кейде бала ұяң, жасық болады. Бірақ белгіліден белгісізге, қарапайымнан 
күрделіге  қарай  жүргізілген  жүйелі  жаттығулардан  кейін  баланың  бойында  белгілі  бір 
нәрсеге,  іс-әрекетке  деген  қызығушылық  пайда  болып,  ынтасы  артады,  қажетті  дағдылар 
қалыптасып,  кейін  ол  айқын  қабілетке  ұласады.  Балалық  шақтағы  ақыл-ой  дәрежесі  мен 
едәуір  ересек  жаста  көрінетін  дарындылық  деңгейі  арасындағы  сәйкессіздік  мынадай 
сауалдарға  әкеліп  тірейді:  дарындылық  дегеніміз  не,  оның  психологиялық  және 
психофизиологиялық  табиғаты  қандай,  неліктен  оның  жойылып  кету  қаупі  болады? 
Дарындылықты  дамытудың  болашақ  үшін  қандай  маңызы  бар?  Бұл    сауалдарға  жауапты 
дарындылықты  зерттеу  жұмысын  балалардың  жас  ерекшеліктерін  ескере  отырып  жүргізу 
барысында  табуға  болады.  Бала  психикасының  қалыптасуы  мен  дамуы  оның  есейген 
шағымен салыстырғанда шапшаң жүреді.Балалық шақтың осы таңғажайып мүмкіншіліктері 
мидың,  белгілі  бір  жүйке  құрылымдарымен  толысып,,  пісіп-жетілуіне  және  олардың 
функционалдық  қасиеттеріне  байланысты.  Бұдан  шығатын  қорытынды:баланың  жас 
ерекшеліктеріне  байланысты  қасиеттер  оның  шығармашылық  қабілеті  дамуының  негізін 
қалайтын жағдайларды тудырады.  
Шығармашылық  дарындылықты  қалыптастырып,  дамыту  үшін  балалық  шақта 
қызықты  жайттардың болуы,білуге  құмарлықты,  ынтаны,  қиялды  дамыту  қажет,  себебі  тек 
сонда ғана балалардың шығармашылық әрекетінің мәнін анықтауға болады.  
Көптеген адамдар қиялды адамзат шығармашылығының негізі деп есептейді, қиялдың 
дамуын  жалпы  психологиялық  дамумен  байланыстырады.Қиял,  Л.С.  Выготский  ұсынған 
психикалық  даму  кезеңдеріне  сәйкес,  ақыл-ой  дамуының  орталық  жаңа  құрылымы  болып 
табылады.  
Бастауыш  сынып  жастағы  баланың  қиял  ерекшеліктері  В.В.  Давыдовтың 
тұжырымдамасы  арнасында  зерттелінген.Бұл  тұжырымдама  бойынша,  қиял  психикалық 
процесс  ретінде,  біріншіден,  бүтінді  бөлшектен  бұрын  көруге,  екіншіден,  функцияны  бір 

93 
 
заттан  екінші  затқа  ауыстыруға  негізделген.Баланың  өз  іс-әрекетіне  мән  беруі  кез-келген 
сабақтар мен әрекеттерді түрлендіріп, дараландыруға мүмкіндік жасайды, нәтижесінде оның 
өзіндік ерекшелігі пайда болады, яғни шығармашылығының дамуына септігі тиеді.  
Қиял 3 компонентке бөлінеді: 
1)
 
заттық орта (бірінші деңгей) ; 
2)
 
өткізілген тәжірибе (екінші деңгей); 
3)
 
ішкі өзіндік позиция (үшінші деңгей) 
Бұл  компоненттер,  жалпы  алғанда,  бала  қиялының  бірінші  сынып  кезеңіндегі  даму 
сатыларын  анықтайды.  Мұнымен  қоса  олар  қиялға  қанат  бітіретін  механизмдер  ретінде 
қалыптасады.  
*Қиялдың  дамуындағы  бірінші  деңгей  қоршаған  заттық  ортамен  тығыз  байланысты. 
Ол  баланың  айнала  қоршаған  ортадағы  құбылыстарды  түсініп,  қабылдауына  мүмкіндік 
береді. 
*Екінші деңгей баланың өткен тәжірибесіне байланысты анықталады. 
*Қиял  дамуының  үшінші  деңгейі  балаға  қиял  дамуының  ең  жоғары  сатысы-түпкі 
ойдан оны іске асыру сатысына өтуіне мүмкіндік береді.  
Қиял  дамуының  бірінші  деңгейі  бағдарламаның    әр  бөлігінде  бала  әрекетін 
ұйымдастырудың  заттың  мәнін алға қояды. Ал мұндай әрекет аса ерекше болмағандықтан, 
жай ғана жорамалдап, қиялдауға мүмкіндік береді. 
Егер  бала  міндет-мақсат  пен  мағынасы  айқын  белгіленген  жағдайға  кезіксе,  онда 
мұндай  ситуация  (ахуал)  баланың  шығармашылық  бастамасына  және  қиялының  дамуына 
кедергі жасайды. Алайда бала үшін І деңгейде өзінен гөрі, үлкен кісі немесе қатар-құрбысы 
ұсынған  заттық  ситуациялар  мен  қатынастарға  мән-мағына,  түсінік  беру  оңайырақ  болады. 
Бірінші деңгейдің ойындары мен тапсырмалары балалардың шығармашылық мүмкіндіктерін 
дамыту  үшін  ерекше  заттық  ортаны  тудырады,  себебі  балалар  нақтылы  заттар  мен 
құбылыстарға тәуелді болады. 
Осы тенденция қиял дамуының ІІ деңгейінде де (өткен тәжірибеге сүйену)  сақталады. 
Бірақ  енді  заттық  мәндер  қиялды  дамытудың  негізгі  компоненті  емес,  олар  қиял  мен  бала 
шығармашылығын  іске  қосушы  механизм  қызметін  атқарады.  Екінші  деңгейде  қиялды 
дамыту нақтылы жағдаймен (заттық орта) емес, баланың өз тәжірибесімен анықталады.  
Сонымен,  қиял  дамуының  ІІ  кезеңіне  кіретін  ойындар  мен  тапсырмалар  балаға  өзі 
өткен  тәжірибеге  (таныс  ертегілер,  мультфильмдердің  және  т.б.  сюжеттері,  кейіпкерлері) 
сүйене  отырып,  нақтылы,  өзіне  таныс  жағдайды  әрі  қарай  өрістетіп,  қиялын  шарықтауға 
мүмкіндік береді. 
Қиял  дамуының  ІІІ  деңгейінің  ерекшелігі,  ол  баланың  өзі  заттық  қатынастарды 
тудыруға және тұтас сюжет немесе ойға мән-мағына беруге мүмкіндік туғызатын белгілі бір 
ішкі позициясы болуын қажет етеді.  
Жалпы  алғанда,  ІІІ  деңгейдің  ойындары  мен  тапсырмалары  қиялды,  балалардың 
шығармашылығын  дамытудың  негізгі  көзі  болып  табылады.  Осы  ойындарды  ойнап, 
тапсырмаларды  орындау  барысында  баланың  бойында  ерекше  ішкі  позиция 
қалыптасады.Оқушы  ситуацияның,  яғни  заттық  орта  мен  өткен  тәжірибенің  үстемдігінен 
босайды, оның қиялының негізгі ішкі механизмі де осы ішкі позиция болады. 
Осылайша, бағдарламада қиялдың дамуы заттық ситуациядан оқушының ішкі өзіндік 
позициясының пайда болуына дейінгі қозғалыс ретінде беріледі. Мұндай жағдайда екі шарт 
ескерілуі тиіс: 
1)
 
Қиял  мен  баланың  шынайы  іс-әрекетінің  арақатынасына  байланысты.Егер 
бастапқы  кезеңдерде  бала  тек  дайын  нәрселерді  қабылдап,  түсінсе,  яғни 
логикасы  заттан  түпкі  ойға  қарай  жүрсе,  онда  қиял  дамуының  ең  жоғары 
деңгейі кері бағыттылықпен сипатталады: түпкі ой –заттық жүзеге асу. 
2)
 
Баланы  қатаң  бір  нормаларға  жүгіндірмейтін,  өз  бетінше  әрекет  етуге 
ұмтылдыратын жағдайлар ұйымдастыруды көздейді. 

94 
 
Осылайша  бастауыш  сынып  балаларының  шығармашылық  дарындылық  мәселесін 
зерттегенде  баланың  жалпы  психикалық  дамуында  қиялдың  маңызды  рөл  атқаратындығы 
анықталды.  Қиял  баланың  жеке  тұлға  ретінде  қалыптасып,  дамуына,  сана-сезімінің  өсіп-
жетілуіне  қоршаған  ортадағы  құбылыстарды  дұрыс  аңғарып,  тани  білуіне,  дарындылық 
қабілетінің қалыптасып, ұшталуына зор ықпалын тигізеді. 
Сонымен, дарындылықты біз ақыл-ой, шығармашылық, әлеуметтік хабардарлық, көркемдік 
және  психомоторлық  мүмкіндіктердің  бірінде  (немесе  бірнешеуінде)  жоғары  нәтижелерге 
жетуге  мүмкіншілік  беретін  дара,  танымдық,  мотивациялық  және  әлеуметтік  күш-қуат 
ретінде түсінеміз.  
Осыған байланысты шығармашылық дарынды бастауыш сынып кезінде қалыптастыру және 
дамыту үлгісін құрастырдым. 
Бұл  үлгінің  негізін  құрайтын  қабілеттер:  шығармашылық,  тапқырлық,  қиял,  таңдай  алу, 
сынай білу, мәселені қоя және шеше білу, өзгерістерді қабылдап, тудыра білу. 
Жұмыс  материалдарында  қазақтың  ұлттық  ойындары,  өнері  мен  ертегілердің  элементтері, 
қиялды  дамытудың  психологиялық  ойындары,  тапсырмалар  қолданылды.Бастауыш  сынып 
оқушыларының  шығармашылық  дарындылығын  дамыту  сабақтарын  құрастырудың  негізгі 
принциптерінің  бірі-біріктіру:  барлық  ойындар  мен  тапсырмалар  түрлі  көркемсөздік, 
бейнелеу,  саздық  (музыка)  және  ойын  іс-әрекеттерінің  жиынтығын  қамтиды.  Бала  қиялын 
дамыту  барысында  оларды  бақылауға,  зерттеуге,  ойлауға  және  идеялармен  еркін  әрекет 
жасауға  үйрету  қажет.  Балаларға  өздерін  тапқырлыққа,  білгірлікке,  мақсатқа 
талпынушылыққа  және  қиялдауға  итермелейтін  ойындар  мен  тапсырмалар  өте  ұнайды. 
Үлгіні құрастыруда осы жағдайларды ескердім.  
Балалардың  шығармашылық  дарындылығын  дамытуды  ұйымдастырудың  әр  түріне 
байланысты үлгі 5 бөлімнен тұрады: 
1)
 
Баланың 
қиял-елес 
белсенділігін 
арттыру 
арқылы 
шығармашылық 
дарындылығын дамыту. 
2)
 
Баланың  сөйлеу  шеберлігін  арттыру  арқылы  шығармашылық  дарындылығын 
дамыту. 
3)
 
Заттың схемалық (нұсқа) бейнесін пайдалану арқылы баланың шығармашылық 
дарындылығын дамыту. 
4)
 
Бейнелеу әрекет мен саз (музыка) өнері тәсілдерін үйлестіру  арқылы баланың 
шығармашылық дарындылығын дамыту. 
5)
 
Табиғи  және  құнсыз  материалдарды  пайдалану  арқылы  баланың 
дарындылығын дамыту. 
Қорыта  келгенде,  Егеменді  еліміздің  дүние  жүзі  елдерімен  терезесі  тең  болуы  үшін  оның 
негізгі  тұтқасын  ұстайтын  дүние  әлемін  шарлайтын  біздің  дарынды  да  қабілетті 
ұландарымыз. Халқымыз «Басында бұлағы бар өзен ұзақ ағады» деп бекер айтпаған. 
 
 

жүктеу/скачать 4,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: