Региональный №1(65)2015 гуманит indd Тіркеу нөмірі 204-ж
Ж. ХуАН, А.А. АЙтмҰҚАШОвА
жүктеу/скачать 14,99 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Региональный вестник Востока
- Шығыстың аймақтық хабаршысы
- Сен үйге кел. Кел
- Чи ШиЯу БиҢ ( 祁晓冰)
Ж. ХуАН, А.А. АЙтмҰҚАШОвА С. Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан мемлекеттік университеті, Өскемен қ., Қазақстан С. ИСАеВТың НеГіЗГі ГРАММАТИКАлыҚ ҰҒыМдАРҒА БАйлАНыСТы ТеОРИЯлыҚ ЖАңАлыҚТАРы Мақалада С. Исаевтың қазақ морфологиясы саласындағы, соның ішінде грам- матикалық ұғымдарға байланысты теориялық жаңалықтары баяндалады. Ғалымның қазақ тіліндегі грамматикалық мағына, грамматикалық форма, грамматикалық кате- горияға қатысты ғылыми тұжырымдары қазақ тіл білімі тарихындағы соны пікірлер еді. Профессор С. Исаев өзінің ғылыми-зерттеу еңбектерінде бұл мәселелерді нақты тілдік материалдар арқылы ғылыми дәлелдеулер нәтижесінде талдап, саралап берді. түйін сөздер: морфология, грамматикалық мағына, грамматикалық форма, грамматикалық категория, нөлдік форма. SOCiAL SCiENCES AND HUMANiTiES
471 Региональный вестник Востока
Выпускается ежеквартально ТеОРеТИЧеСКИй ВКлАд С. ИСАеВА В ОСНОВНые ГРАММАТИЧеСКИе ПОНЯТИЯ В статье рассматривается теоретический вклад С. Исаева в казахскую морфологию и основные грамматические понятия. его теоретические заключения о грамматическом значении, грамматической форме, грамматической категории казахского языка были новаторскими в истории казахского языкознания. В научно-исследовательских трудах профессора С. Исаева изложены научные выводы по данной проблеме.
грамматическая категория нулевая форма. THEORETiCAL CONTRiBUTiON S. iSAEv FOR BASiC GRAMMATiCAL CONCEPTS The article discusses the theoretical contributions to the Kazakh S. isaeva morphology, the main grammatical concepts. His theoretical conclusions about the grammatical meaning, grammatical form, the grammatical category of the Kazakh language were innovative in the history of Kazakh linguistics. in the research work of Professor S. isaeva outlined the scientific findings on this issue.
egory zero form. Ұлттық Ғылым академиясының корреспондент-мүшесі, филология ғылымының докторы, профессор, Жоғарғы мектеп Ғылым академиясының академигі Сейілбек Мұхамеджарұлы Исаевтың ғылым жолындағы ерен еңбегі кейінгі жас буынға сүрлеу салып, сара жолды нақтылап көрсетіп тұрғандай. Бүгінгі таңдағы өміршең тірлікте қазақ лингвистикасында тілдің қалтқысыз қажеттілігін қанағаттандыруда десек артық айтқандық емес. Сан қырлы ғылыми еңбектерінің бір парасы қазақ тілінің грамматикалық құрылысы мен қазақ тілінің тарихи грамматикасы мәселесі болса, осы салада жеке мақалалармен қатар жинақ болып шыққан мына еңбектерін атауға болады: «Грамматикалық талдаудың тәсілдері» (1985, Ш. Бектұровпен бірге), «Қазіргі қазақ тілі» (морфология) курсы бойынша теориялық және практикалық сабақтардың мазмұны» (1991), «Қазіргі қазақ тіліндегі негізгі грамматикалық ұғымдар» (1992), «Қазақ тілі» (практикалық курс, 1993, 1996), «Қазіргі қазақ тіліндегі сөздердің грамматикалық сипаты» (1997), «Қазақ тілінде сөз тіркестерінің дамуы мен лексикалану процесі» т.б. Осы еңбектерінің қайсысында болмасын, грамматикалық мағыналар сөздің лексикалық мағынасының жалпылануы арқылы пайда болатын жалпы грамматикалық мағына, әртүрлі грамматикалық тұлғалардың (формалардың) жалғануы арқылы үстелетін категориялық грамматикалық мағына және сөздер- дің сөйлем ішінде ешбір тұлғасыз тіркесуі арқылы пайда болатын қатыстық грамматикалық мағына болып үшке бөлінуі және грамматикалық тұлғамен Ж. ХУАН, А.А. АйТМҰҚАШОВА. 1 (65) 2015. Б. 470-475
iSSN 1683-1667 472 Тоқсанына бір рет шығарылады
Шығыстың аймақтық хабаршысы (формамен) байланысты болып, диалектикалық бірлікте тұратыны, сол арқылы, бір жағынан, тұлғалық, парадигмалық жүйе құрып, екінші жағынан, әрі тектес, бірыңғай, әрі бір-біріне қарама-қайшы оппозициялық қайшылықта тұратын грамматикалық мағыналар жиынтығы грамматикалық категория жасайтыны және солардың жүйесін нақты мысалдар арқылы талдап беруі қазақ тіл білімі, оның грамматикалық құрылысы саласындағы үлкен теориялық жаңалық болып табылса, міне, сол жаңалықтарының бірі грамматикалық мағынаны анықтаудан анық көрініс табады. Қазақ тіл білімінде грамматикалық ұғымдар түрлі зерттеулерде зерт- телгенімен, біржақты ғана пікір қалыптасып, жалаң түрде қарастырылып келді, ғалым сөз мағынасы, лексикалық мағына мен грамматикалық мағынаның арақатынасы, анықтамалары, сөздің дыбыстық комплекс жағы мен ішкі мағыналық жағының байланысы, грамматикалық мағынаның түрлері мен берілу жолдары, грамматикалық формамен арақатынасы, грамматикалық категорияның мәні мен шеңбері сияқты мәселелерді сан қырынан қарастырады. Сейілбек Мұхамеджарұлы грамматикалық ұғымдарды анықтауда: «Тілдің грамматикалық құрылысын танып, оның негізгі ерекшеліктерін анықтауда (сол арқылы ғана сөздің грамматикалық сипаты ашылмақ) тән басты-басты грамматикалық ұғымдарды ажыратып, олардың ерекшеліктерін, сипатын айқындап алу қажет», – деп зерттеу нысанының тамырын дәл басты [1]. Тілдің грамматикалық құрылысын құрайтын ұғымдарды сипаттай отырып, грамматикалық ұғымдардың, яғни грамматикалық мағына, грамматикалық форма, грамматикалық категорияны анықтаудағы тың тұжырымдарын кез- дестіреміз. Грамматикалық мағынаны Ахмеди ысқақов: «Сөздің нақтылы лексикалық мағынасымен жарыса отырып, сол лексикалық мағынаны айқындай, сара- лай түсетін я сөйлемдегі басқа сөздермен қарым-қатынасқа түсу нәтижесінде туатын жалпы мағынасын грамматикалық мағына», – деп анықтаса [2], ғалым Сейілбек Исаев: «Грамматикалық мағына сөздің тым жалпы мағынасы, сол сөздің әрі тұлғалар арқылы түрленуінің нәтижесінде немесе басқа сөздермен әр алуан қарым-қатынасқа түсуі салдарынан пайда болатын және сөздердің бірін- бірінен бөлмей, керісінше, бір грамматикалық топтарға ортақ қасиеттер арқылы біріктіретін жалпы мағыналары», – деуі тілдің грамматикалық құрылысын, соның ішінде грамматикалық мағынаны анықтауда бүгін мен ертең үшін сұранысты қанағаттандыратын ұтымды теория болғанын тілдің табиғаты дәлелдеп отыр [3]. Грамматикалық мағынаның өзіндік бет-бейнесін анықтаумен шектелмей, граматикалық мағынаның түрлерін нақтылай, саралай түседі, міне, осы сияқты тың тұжырымдарының салмағын арттыра түседі, ғалым: «Грамматикалық мағы- ҚОҒАМдыҚ ЖӘНе ГУМАНИТАРлыҚ ҒылыМдАР
473 Региональный вестник Востока
Выпускается ежеквартально на атаулыны жасалу тәсіліне, сөздің грамматикалық сипатын айқындаудағы мәніне қарай жалпы грамматикалық мағына, категориялық грамматикалық мағына, қатыстық грамматикалық мағына», – деп көрсетеді [3]. Грамматикалық мағына тек грамматикалық форма арқылы ғана емес, лексикалық мағынаның жалпылануы арқылы, нөлдік форма арқылы, әртүрлі грамматикалық тұлғалар арқылы да берілетіндігін профессор С. Исаев көрсетті. Өз зерттеу жұмыстарында ғалым грамматикалық формасыз да грамматика- лық мағына беріле ме деген сұрақ төңірегінде мәселе қозғап, нөлдік формаға ерекше тоқталады. Кейбір жағдайларда ешбір грамматикалық тұлғасыз-ақ белгілі бір грамматикалық мағына білдіріп тұрады. Ол грамматикалық мағына сөз түбірі білдіретін грамматикалық мағынадан бөлек болады. Яғни әңгіме категориялық грамматикалық мағына жайында. Бұл мәселе туралы ғалым Сейілбек Исаев былай дейді: «Арнайы қосымша көрсеткіші болмай, тұлғасы көрінбей тұрып-ақ белгілі грамматикалық категориялық грамматикалық мағына білдіруді нөлдік форма деп атауға болады, өйткені арнайы көрсеткіш, формалық тұлғасы болмағанмен, онда түбір білдіре- тін мәннен бөлек арнайы грамматикалық мағына болады. Әр уақытта нөлдік форманы түбір формамен салыстырып отырудың басты себебі, біріншіден, екеуінің сырт тұлғасы, формасы сәйкес болуында, екіншіден, түбір әртүрлі грамматикалық тұлға жасауға негіз болатын тұлға», – дейді [4]. Мысал келтірейік. Сен үйге кел. Кел – жалпы іс-әрекетті және қимылдың салт мәнін білдірумен бірге (бұл мағыналар түбір арқылы, яғни лексикалық мағынаның абстракцияланып, жалпылануы арқылы беріліп тұр) бұйрықтық мағынаны және ол 2-жаққа қаратылып, онымен бірге анайылық және жекешелік мағыналарды білдіріп тұр. Бұл соңғы грамматикалық мағыналар, біріншіден, категориялық грамматикалық мағыналар болып табылады, екіншіден, фор- мальды түрде тұлғасы бар арнайы грамматикалық форма арқылы берілмеген. Сондықтан нөлдік форма болады. Мәскеу(ге) бардым, не көрдім. Біздің бала(мыз) мектепте. Иығымда сіздің шаш(ыңыз). Бұлар ешбір тұлғасыз-ақ (нөлдік формада) белгілі грамматикалық мағына білдіреді, ол грамматикалық мағына сөздің түбірі білдіретін мағынадан бөлек. Сейілбек Исаев өз зерттеулерінде грамматикалық мағынаның берілу тәсілдері мен жолдарын да нақтылы көрсетеді: «бірінші – семантикалық тәсіл, ол сөздің лексикалық мағынасының абстракцияланып жалпылануы арқылы іске асады, екіншісі – синтетикалық тәсіл, оның бірнеше жолын көрсетеді: қосымша қосылу жолы, яғни грамматикалық тұлғалардың үстелуі арқылы грамматикалық мағынаның берілуі, префикс қосылу жолы, яғни сөзге префикс приставка қосылу, ішкі флексия жолы, яғни сөздің ішкі дыбыстарының өзгеруі, алмасуы, қосылуы Ж. ХУАН, А.А. АйТМҰҚАШОВА. 1 (65) 2015. Б. 470-475
iSSN 1683-1667 474 Тоқсанына бір рет шығарылады
Шығыстың аймақтық хабаршысы арқылы грамматикалық мағынаның берілуі, үшіншісі – аналитикалық тәсіл» [3]. Грамматикалық мағынаның тәсілдерінің типі ретінде қарастырылған грамматикалық форма мәселесінде де тұшымды тұжырымдарды кездестіреміз. Грамматикалық мағынаның түрлі тәсілдер арқылы берілетінін, грамматикалық мағынаны білдіретін синтетикалық тәсілдің бір типі грамматикалық формалар бо- лып табылатынын айта отырып, бұрынғы зерттеулерде грамматикалық форманы анықтағанда грамматикалық мағынаны білдірудің сыртқы жағы, грамматикалық тәсілі деп қарастырылған. Мысалы, профессор Ахмеди ысқақов грамматикалық форманы грамматикалық мағынаның мазмұны деп алып, грамматикалық форма сол мазмұнды білдіретін тәсіл деген тұжырым жасайды. С. Исаев: «Грамматикалық форма белгілі топтағы сөздердің қосымшалар, грамматикалық тұлғалар (форма тудырушы қосымшалар: жалғау, жұрнақ) арқылы белгілі жүйелі парадигма бойынша түрленуі, сол арқылы категориялық грамматикалық мағына беріледі», – дейді [1]. Грамматикалық ұғымдардың бірі – грамматикалық категория ұғымы зерт- теулерде әр қырынан қарастырылады. Мысалы, грамматикалық категорияны анақтаудағы мынадай анықтамаларды кездестіруге болады. «Тілдегі өзіне тән грамматикалық формасы бар жалпы грамматикалық мағына грамматикалық категория» [2] немесе «тілдегі лингвистикалық бірліктердің яки олардың бір тобының грамматикалық амал-тәсілдер арқылы берілетін жалпы сипаттарының бірі» [4]. Сейілбек Исаев грамматикалық категорияларды анықтауда оны грам- матикалық мағынамен қатысты қарау, сол шеңберде анықтаудың дұрыс еместігін айта отырып, «Грамматикалық категория әрі өзара тектес, мәндес, ыңғайлас, әрі бір-біріне қайшы мәндегі бірнеше, кем дегенде екі түрлі грамматикалық мағына немесе мағыналар белгілі парадигмалық тұлғалар жүйелері арқылы беріледі. Сол арқылы грамматикалық категория белгілі грамматикалық топтардың жүйесі бо- лып, сөз табы ретінде ерекшеленеді, әрі сол сөз табының грамматикалық белгісі болып табылады», – деп анықтайды. Міне, бұл анықтаудан грамматикалық кате- гория ұғымының анағұрлым ауқымды қарастырылатынын көруге болады [3]. Ғалым грамматикалық категориялардың түрлену жүйесі мен семантикалық сипатының бірдей болмауына қарап, олардың морфологиялық көрсеткіші бо- лып табылатын грамматикалық тұлғалардың бірде таза грамматикалық мағына үстеп, сол сөз табының сөз түрлендіру жүйесінің формалары болса, енді бірде ондай формалар таза грамматикалық сипаттан гөрі түбір семантикасына аздап болса да өзгеріс, мағыналық реңк үстеп, лексика-семантикалық сипатқа ие бо- луына қарай, грамматикалық категориялардың бір тобын лексика-семантикалық категория, екінші тобын таза грамматикалық категория деп көрсетеді [3]. ҚОҒАМдыҚ ЖӘНе ГУМАНИТАРлыҚ ҒылыМдАР
475 Региональный вестник Востока
Выпускается ежеквартально лексика-семантикалық сипатқа ие болатын сын есімнің шырай катего- риясы, салт, сабақты етістік категориясы, етіс, болымсыз етістік категориясын жатқызады, ал таза грамматикалық категорияға таза грамматикалық мағына үстейтін зат есімнің көптік, септік, тәуелдік, етістіктің жақ, рай шақ категория- ларын жатқызады. Ғалым С. Исаев шығармашылығының бір ерекшелігі –тіл ғылымының қай саласына болмасын, өзіндік ой-пікірімен келіп, ғылымда әбден қалыптасқан, даусыз мәселелерді қайталамай, үнемі мәселе етіп қоятындай тілдік фактілерге ерекше назар аударып отырады. С. Исаевтың грамматикалық ұғымдарға, оның түрлеріне байланысты теориялық жаңалықтарын сұрыптау, талдау, салыстыру – бүгінгі күні қазақ тіл білімінде күн тәртібін күттірмес өзекті мәселе. ӘдеБИеТТеР ТіЗіМі 1. Исаев С.М. Қазіргі қазақ тіліндегі сөздердің грамматикалық сипаты / С.М. Иса- ев. – Алматы: Рауан, 1998. – 303 б. 2. ысқақов А.ы. Қазіргі қазақ тілі. Морфология / А.ы. ысқақов. – Алматы, 1991. – 385 б. 3. Исаев С.М. Қазіргі қазақ тілі. Морфология / С.М. Исаев. – Алматы, 2007. – 336 б. 4. Қазақ грамматикасы. Фонетика, сөзжасам, морфология, синтаксис. – Астана, 2002. – 37 б. 5. Аханов К. Тіл білімінің негіздері / К. Аханов. – Алматы, 1978. – 492 б. REFERENCES 1. isaev S., Qazirgi qazaq tilindegy sozderdyn grammatikaliq sipaty. Almaty, 1998, 303 (in Kaz). 2. Skakov A., Qazirgi qazaq tili. Morfologia. Almaty, 1991, 385 (in Kaz). 3. isaev S., Qazirgi qazaq tili. Almaty, 2007, 336 (in Kaz). 4. Qazaq grammatikasy. Astana, 2002. (in Kaz). 5. Ahanov K,. Til biliminin negizderi. Almaty, 1978. 492 (in Kaz). ӘОЖ 821.512.122.09 Чи ШиЯу БиҢ (祁晓冰) іле педагогикалық университеті, Құлжа қ., Қытай Халық Республикасы Қ. ҚОЗыБАй МеН Ш. АйТМАТОВ ШыҒАРМАШылыҒыНың ҮНдеСТіГі Аталған мақалада автор Қ. Қозыбай мен Ш. Айтматовтың туып өскен ортасын зерделей отырып, шығармашылықтарындағы үндестіктерін саралайды.
ЧИ ШИЯУ БИң (祁晓冰). 1 (65) 2015. Б. 475-481
iSSN 1683-1667 476 Тоқсанына бір рет шығарылады
Шығыстың аймақтық хабаршысы СОЧеТАеМОСТЬ ТВОРЧеСТВА К. КОЗыБАЯ И Ш.А йТМАТОВА В данной статье изучая родной край, где родился и вырос Ш. Айтматов и К. Козы- баев автор выделяет в их творчестве сочетания.
THE AUTHOR OF THiS ARTiCLE RESEARCHES THE BiRTH PLACE OF K. KOZyBAy AND SH. AiTMATOv AND THEiR CREATivE WORKS Haosilihan and Aitematuofu are writers of minority nationality, although they live in different culture background, and have the difference in personality and thinking style, they both born, study, work and live on the grasslands. The common emotion of the grasslands make them good at finding the inside information of the writing from the grasslands. So their novel’s writing have the similarities in novel’s creation, which are displayed in the structure form, narration skills, express means and characteristics of appreciation of the beauty and soon.
Keywords: Haosilihan; Aitematuofu; writing skills; comparison 从草原走出的两位歌者 郝斯力汗和艾特玛托夫小说创作艺术比较 郝斯力汗和艾特玛托夫都是少数民族作家，虽然生活在不同的文化背景 之中,也有着个性气质和思维方式的差异，但他们都出生、学习、劳动、生活 在草原，共同的草原情结使得他们都热衷于从草原中去寻找创作的底蕴，于是 他们的小说创作艺术就具有了一定的相似性，其相似主要表现在小说结构形 态、叙事技巧、表现手段和审美特征等方面。 关键词：郝斯力汗；艾特玛托夫；创作艺术；比较 郝斯力汗和艾特玛托夫都是从草原走出, 进入城市的少数民族作家，虽然 生活在不同的文化背景之中,也有着个性气质和思维方式的差异，但共同的草 原情结，使得他们都热衷于从辽阔的大草原中去寻找创作的底蕴。于是，这两 位来自不同国度的艺术家就有了相当的可比性。本文主要从小说的结构形态、 叙事技巧、表现手段和审美特征等几个方面对两位作家的创作艺术做一比较。 一、草原文化浸润下的诗意叙事 郝斯力汗与艾特玛托夫有着深刻的民族渊源。哈萨克人和吉尔吉斯人按 人种和语言的类型,都属于突厥语族；他们都是游牧民族，热情好客,豪爽豁 达；生活在“群山与草原”的怀抱中，崇高的自然景观铸就了他们诗意的心 灵；他们情感奔放热烈，心灵敏感而丰富，有着热爱诗歌、崇尚诗歌的优良传 统。对诗歌的钟爱，使得游牧民族的文学总是充满浓郁的抒情色彩，即使是叙 事艺术也不例外。无论是艾特玛托夫的“我的山哟, 蓝幽幽白茫茫的山哟， 这儿生长过我的前辈, 生长过我的祖先！” ① （《查密莉雅》）还是郝斯力汗 的“从温暖的阳光中得到强大生命力的嫩草，穿破薄薄的冰层，伸展脖子，四 处张望。”
② （《卡拉江的算盘》）都可看出叙事抒情相融合的特点。 在前苏联，文学被赋予崇高的社会使命，艾特玛托夫和苏联的众多作家 ҚОҒАМдыҚ ЖӘНе ГУМАНИТАРлыҚ ҒылыМдАР 477 Региональный вестник Востока
Выпускается ежеквартально 一样，在创作方法上始终坚持文学的党性、人民性、真实性原则，但在艺术形 式上，艾特玛托夫却深受草原文学重抒情、重幻想的文学传统的影响。艾特玛 托夫的早期创作如《查密莉雅》、《永别了，古利萨雷!》、《我的包着红头 巾的小白杨》、《红苹果》等不仅有着引人入胜的故事，更有充满诗情画意的 氛围。《查密莉雅》讲述的是一个常见的爱情故事，但这个故事被艾特玛托夫 讲述得诗意盎然。艾特玛托夫对查密莉雅和丹尼亚尔的爱情描写十分含蓄，他 的笔力主要集中在丹尼亚尔高亢而深沉的歌声上。这歌声一下下敲击查密莉雅 的尘封的心扉，最终使她勇敢爱上丹尼亚尔丰富的心灵，毅然离家出走；而《 第一位老师》通篇弥漫着淡淡的哀愁。玖依申和苏拉依曼诺娃之间的爱情纯 真、美好而又无望，苏拉依曼诺娃在玖依申的帮助下去了大城市学习并成为了 一名科学院院士，而玖伊申为了苏拉依曼诺娃的美好前程却默默地埋藏自己 的真情。当苏拉依曼诺娃去寻找爱情时，她只看到山冈上迎风摇曳的两棵白 杨——当年玖依申和她一同种下的见证他们的爱情和友谊的的两棵白杨；《我 的包着红头巾的小白杨》把伊利亚斯的爱写得激情洋溢，获得爱情的伊利亚斯 和阿谢丽开着车在草原上飞驰，满心喜悦的两个年轻人感到“整个世界都在飞 奔:群山、原野、树木迎面掠过”，同时对伊利亚斯的悔恨也写得非常深沉， 尤其是对父子最后一次的会面哀婉动人。 郝斯力汗也不例外。从他开始创作，其小说的主流色彩从来没有偏离过 抒情，抒民族之情、抒牧区旧貌换新颜之情、抒牧民热爱新生活的喜悦之情、 抒旧社会留在心中的悲愤之情……他在书写草原哈萨克人民的劳动、爱情以及 政治生活时，都会情不自禁地把个人强烈的主观情感注入其中。与艾特玛托夫 的抒情视角不同，在小说创作中，较之讲故事，郝斯力汗似乎更注重抒情。郝 斯力汗通常注意的不是故事本身,而是通过故事所要阐发的思想意蕴。郝斯力 汗的小说创作能够取得成功，让他当之无愧地成为哈萨克族小说创作的奠基人 之一，主要基于他敏锐的社会观察力、积极的人生态度和执着的探索精神。敏 锐的社会观察力让郝斯力汗选择了哈萨克草原这片神奇土地作为自己创作的背 景，积极的人生态度让他激情书写建国后在党的领导下哈萨克群众走社会主义 道路的坚定信念，而执着的探索精神又使他对故乡的草原风光和人民的精神面 貌始终如一地充满深情。郝斯力汗不到二十岁就离开草原到新疆的首府迪化学 习，接受了较好的文化教育。毕业后先是当翻译、教师，后来又进入文艺团 体，投身社会文化活动。在20世纪50年代初哈萨克族特殊的历史文化语境中， 由于较早接受了现代教育，较多地接受了异质文化，郝斯力汗形成了较为先进 的文化观念和开阔的文化视野。在对待本民族传统文化的问题上，由于有了他 民族文化做参照，郝斯力汗对本民族文化的认识与定位就表现出一种相对理性 的现代意识。在他的小说中，事件、人物往往是某种人生态度或某种追求、某 种观念的代表。甚至可以说，事件只是表层结构,内在结构是对某一社会意识 形态的认同与宣传。郝斯力汗多采用叙事、议论、抒情结合的方式，将现在与 过去、客观事件与主观感悟结合起来的叙述方式，真实反映哈萨克族人民在转 折时期的性格和命运, 揭示时代的变迁。例如，《起点》、《牧村纪事》、 ЧИ ШИЯУ БИң (祁晓冰). 1 (65) 2015. Б. 475-481
iSSN 1683-1667 478 Тоқсанына бір рет шығарылады
Шығыстың аймақтық хабаршысы 《卡拉江的算盘》等作品放到五十年代特定的历史文化语境中重新审视，我们 便会发现，这些小说的价值首先在于它们向读者展示了一种全新的草原文化景 观，郝斯力汗通过对为保卫新生活而斗争的哈萨克牧民全新的精神风貌的歌 颂，对哈萨克人民进行了诗意的启蒙，让人们认识到民族幸福生活的来之不 易。 二、具有民间文学色彩的“框架”结构 艾特玛托夫的小说基本上都是从草原取材，又以草原为背景，甚至叙事 方法也带有浓郁的草原叙事文学的色彩。艾特玛托夫善于讲故事,常常使用吉 尔吉斯民间叙事文学的“框架结构”，大故事套小故事。《查密莉雅》由画 家“我”回忆“我”的一幅作品上的主人公——嫂嫂查密莉雅的故事；而《我 的包着红头巾的小白杨》中大故事是记者邂逅司机伊利亚斯，伊利亚斯给“ 我”讲述自己的爱情悲剧。小说的主体部分是伊利亚斯的自述，但中间又通 过“我”的回忆，插入一个养路工巴伊切米尔给“我”讲述的关于他和伊利亚 斯的妻子阿谢丽之间的故事；《第一位老师》以第一人称叙事，讲述“我”对 将要动笔的一幅画的构思，这幅画是关于“第一位老师”玖依申的，而玖依申 的故事是由女科学院院士苏拉依曼诺娃在给“我”的一封信中讲述的；《一日 长于百年》的基本框架是一个送葬的过程，铁路工人叶吉盖的挚友卡赞加普去 世了，送葬这一天，叶吉盖回忆了他们相识、相知，一同工作的故事；此外还 有《永别了, 古利萨雷》,也是采用“回忆”的形式结构小说。通过“回忆” 叙事,有利于相对完整地描述人物的人生历程，同时也能有效地实现善与恶、 前进与落后、文明与蒙昧的对比。 和艾特玛托夫一样，郝斯力汗也喜欢用追溯法讲故事，以回忆的形式扩 展小说的容量,形成“故事套故事”的框架结构。《斯拉木的同年》讲述的是 思想进步的奴尔塔孜队长与愚昧贪婪的毛拉斯拉木斗智的故事，但这个故事却 是在两个赶路人吐尔迪别克和下乡青年卡衣夏的交谈中完成的。吐尔迪别克既 是故事的参与者, 又是见证人, 是站在“现在”讲述“过去”，这样的角度 带来了相对客观真实的叙事效果，增强了故事的可靠性；《回顾》的故事先由 人们议论当晚的婚礼上新娘巧力帕为什么哭，引出新娘回忆解放前自己的姐姐 被巴依抢走的辛酸往事，再由洞房中一对新人看旧照片引出他们回忆如何在解 放后、在党的光辉的照耀下获得上学读书的机会，过上了好日子；《阿吾勒的 春天》中面对公私利益的抉择，库肯让老婆卡米拉回忆公社成立之前的苦日 子；《山谷巨变》中主人公朱玛尔特走在新农村的大道上，给同行人讲述一个 叫做“瓦哈斯的死地”的地名的由来，引出他对年轻时经历过的艰难岁月的回 忆。 三、充满诗情画意的景物描写 草原文化小说重要的外在标志的草原自然风光的描写上。艾特玛托夫和 郝斯力汗都非常重视景物描写。 艾特玛托夫在故乡吉尔吉斯群山草原的怀抱中度过了他的童年，善良粗 犷的牧民、逐水草而居的生活方式、神秘辽阔的草原风情、多姿多彩的民间文 ҚОҒАМдыҚ ЖӘНе ГУМАНИТАРлыҚ ҒылыМдАР
479 Региональный вестник Востока
Выпускается ежеквартально 学深深烙印在作家的记忆当中，使他从中获得了独特的审美感受。艾特玛托 夫善于写景，是一位群山与草原忠实而出色的画家，他描绘出的充满地域特 色的吉尔吉斯草原风景画令人神往。我们看几段描述:“一股温暖的气流，从 已经解了冻的、胀膨膨的平原上飘进山里，带来了大地回春的气息和鲜牛奶的 香味。”（《第一位老师》）“轻风从草原上送来正在开花的艾篙苦涩的花 粉，送来熟透了的黑麦那种清淡的香气，这一切和柏油气味以及汗腥的马具气 味混到一起，弄得头脑晕乎乎的。”（《查密莉雅》）“蔚蓝色的水波卷起涟 漪，一浪接一浪地洗荡着黄褐色的湖岸。太阳快落山了，远处的水面上染上一 层玫瑰色。对岸的远方现出一派淡紫色的雪山。雪山上面飘着几朵灰白色的浮 云。”（《我的包着红头巾的小白杨》）当代作家张承志对艾特玛托夫的写景 的功力做了概括:“艾特玛托夫主要依仗的是真正的抒情艺术。那些大段大段 的描写、满掺着这马经草经的描画、歌唱、联想，真是太美了。那享受无法忘 怀，细读一遍像是一场美的沐浴。” ③ 凭借游牧民族独特的审美视角以及对草 原的深厚的眷恋与热爱，艾特玛托夫对草原风光作了诗意的描写。 郝斯力汗也重视景物描写，他的几乎每一部作品中都有对外在环境的渲 染。郝斯力汗从小生活在加依尔草原，热爱草原，熟悉草原的风貌，更熟悉生 活在草原上的哈萨克人民，与草原有着骨肉般的联系，对哈萨克粗犷、纯朴、 真诚的人情人性，对草原迷人的自然风光，有一种本能的亲切感。所以一向重 视文艺的教育功用的郝斯力汗总是把握一切机会去书写草原美景。例如《山谷 巨变》中写道：“生长在河沟旁边的小白桦树林，像一群精神抖擞的小姑娘， 迎着五月的晨风，向来往的路客们微笑地点着头。”《回顾》中也有类似的文 字：“穿过一片金色的麦田，那饱满而硕大的麦穗，迎风摆动着、荡漾着，交 织成一片浩瀚的金海。她沐浴在这金色的海水里，凝望着远处的山坡。只见白 云深处有一片绿茵茵的牧草，一群群肥壮的牛羊。劳动的欢歌，从麦海、从 草坡、从山村里传来。”而在《卡拉江的算盘》中，作者也不忘适时借景抒 情：“三月的末尾，阳光灿烂，覆盖着大地的雪迅速地松塌消融了。融化的雪 水，竭力躲进阴暗的地方结成冰块，但是耀眼的阳光使它无法逃脱，还是化成 了水，四处流淌。从温暖的阳光中得到强大生命力的嫩草，穿过薄薄的冰层， 伸展脖子，四处张望。”但与艾特玛托夫明显不同，郝斯力汗对自然景物的描 写与他的民族启蒙追求紧密相连，自然景物的政治化常常让位于自然景物的审 美化，也说是说，小说中的自然风景，不仅仅是作为美的事物、或是作为民族 文化的标志出现，更重要的它是一种政治隐喻，被赋予了意识形态的色彩。我 们从郝斯力汗对草原农牧区自然风光的描写中，可以明显体悟到作者在景物描 写中所蕴含的思想意义:建国后草原旧貌换新颜，农牧民获得解放，翻身当家 做主人，作者难抑心中的喜悦，深刻感受到阳光沐浴带来的生机。所以，在作 者笔下，“迎着五月晨风”的白桦树林、在阳光照耀下穿破冰层“得到强大生 命力的嫩草”实际上是获得新生的民族的隐喻，作者对草原牧场的赞美实际上 是对新生活的赞美。 ЧИ ШИЯУ БИң (祁晓冰). 1 (65) 2015. Б. 475-481
iSSN 1683-1667 480 Тоқсанына бір рет шығарылады
Шығыстың аймақтық хабаршысы 四、对比手法的运用 艾特玛托夫常用对比的手法来写人和事，并在其中倾注他的善恶道德倾 向。在《骆驼眼》中,艾特玛托夫塑造了自私卑鄙的阿巴尔和纯洁高尚的柯梅 尔这一组精神世界完全不同的形象，还专门通过一块捡来的金子对比了两人的 道德观；在《早来的鹤》中，展示了两种截然不同的人生态度,一面是一群孩 子在战争年代组成志愿队去开恳拓荒，另一面却是几个盗马贼偷走孩子们的 马；在《查密莉雅》中，有超越世俗勇敢追求爱情的丹尼亚尔，也有囿于传统 道德压抑自我的萨特克，前者充满了青春的激情, 收获了爱情，后者却僵化呆 板，最终将忠实的爱人从怀抱中推了出去。艾特玛托夫总是乐于把自己的对善 恶美丑的判断、对人生、历史的看法淋漓尽致地倾诉出来，他继承了俄罗斯文 学的人道主义传统，关注人的命运，追求真、善、美,他从人道主义出发赞颂 美好、鞭挞丑恶。当然，在他的小说中虽然有着善恶的较量，但他更热衷的是 写至纯至善的牧民。查密莉雅仁慈宽厚的公婆和小叔子、为了爱人愿意牺牲个 人幸福的巴伊切米尔（《我的包着红头巾的小白杨》）、挚爱土地勇敢开荒的 柯梅尔（《骆驼眼》）等吉尔吉斯普通群众，是艾特玛托夫热情颂扬的，他们 是吉尔吉斯民族的精魂，在他们身上，艾特玛托夫寄予了他深厚的民族情、故 土情。
对比也是郝斯力汗人物塑造的一个重要手段。在《斯拉木的同年》中， 作者为我们塑造了两个个性鲜明的形象，一个是思想进步、崇尚科学文化、富 有正义感的生产队长奴尔塔孜，与之完全对立的则是愚昧无知、趋炎附势、用 迷信思想招摇撞骗妄图不劳而获的毛拉斯拉木；《阿吾勒的春天》中一对近邻 思想境界千差万别，库肯顶风冒雪奋不顾身保护公社的羊，而他的邻居碧海莎 不仅只管自留羊，而且还损公利私盗取公社新产的羔羊；被茅盾先生评价为“ 思想性和艺术性达到相当高的水平” ④ 的《起点》中一对夫妻的追求完全相 背，妻子玛丽亚积极要求进步，当选合作社常务委员，而丈夫贾帕拉克却执迷 不悟要离开合作社。郝斯力汗的小说主要写解放初农村的新人新事，可以说他 是代表那一历史时期哈萨克短篇小说最高成就的作家之一。当然，从人物刻画 的深度和力度上来说，那些作品中的人物还显得比较单薄、稚嫩，缺乏对人物 内心世界深层次的挖掘与剖析。郝斯力汗善于让人物对自己过去的经历与现在 的地位进行比较，他笔下的重要人物，差不多都有一段悲惨的过去，如《阿吾 勒的春天》中的卡米拉、《回顾》中的巧力帕等。通过对人物不同立场、不同 的思想感情和命运结局的对比，揭示社会主义革命对哈萨克古老的传统的冲击 以及革命思想渗入后社会各阶层发生的变化。此外，郝斯力汗也非常善于进行 场景的对照，例如新旧社会的对比，公社成立前后草原面貌及牧民生活的对比 等等。 当然，两位作家的生活经历不同，也形成了他们不同的精神气质。较之 郝斯力汗，艾特玛托夫个人与民族的经历更为坎坷，尤其是他曾经历战争，心 灵留下了深深的创伤和阴影，在他的作品中总有一种挥之不去的淡淡的伤感和 忧郁。而郝斯力汗虽然也经历了生活的艰辛,但他赶上了好时代，他的小说创 ҚОҒАМдыҚ ЖӘНе ГУМАНИТАРлыҚ ҒылыМдАР 481 Региональный вестник Востока
Выпускается ежеквартально 作都是在新中国成立以后，他所熟识的哈萨克群众由封建游牧社会进入了社会 主义社会，正满怀信心地为新生活而奋斗，所以在郝斯力汗的小说中更多明朗 高昂的情感。此外，从人物刻画的深度和力度上来说，艾特玛托夫更注重对人 物内在情感的揭示，而郝斯力汗尚缺乏对人物内心世界深层次的挖掘与剖析， 作品中的人物还显得比较单薄、稚嫩。但总体上看，草原文化的浸染使艾特玛 托夫和郝斯力汗的创作之根都深深地扎在了草原的深处，他们对草原的眷恋就 是他们一切写作的开始，这样，二人的创作艺术就有了相当多的相似之处，故 而这一话题依然有着很大的研究空间。 参考文献： 1. 艾特玛托夫. 艾特玛托夫小说集（上、下）[M].北京：外国文学出版社，1980 (in Cn). 2. 斯力汗.郝斯力汗小说散文选[M].乌鲁木齐：新疆人民出版社，1983 (in Cn). 3. 承志：荒芜英雄路•彼岸的故事[M].北京：知识出版社，1994 (in Cn). 4. 盾：短篇小说的丰收和创作上的几个问题[A].茅盾文艺评论集[M].人民文学 出版社，
УЗАС 821.512.122.09 жүктеу/скачать 14,99 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|