Республикалық ғылыми-әдістемелік конференция материалдары
жүктеу/скачать 12,23 Mb. Pdf көрінісі
|
ЖИНАҚ Ә. Рақыш (1)
- Бұл бет үшін навигация:
- [aua, äue, au, auu, sauu]
- Жазылымы оңай әрібі бар, игерілімі оңай емілесі бар тіл дүниеде жоқ, қазақ
| Ескерту. Жуан, жіңішке сөздерін жалаң пайдаланбау керек, әуез (тембр) сөзін қосып
жуан әуезді (дыбыс, буын, сөз), жіңішке әуезді (дыбыс, буын, сөз) деп, жөнін тауып пайдаланатын болайық. Екіншіден, әліпбиіміз бен емілеміздегі ары тарт, бері тарт бұл бір мысалмен бітпейді. Естеріңізде болса, осының алдындағы акут әліпбиіміздің емілесінде сөздің құрамынан дауысты дыбыс жоғалып кетіп еді (проф. М. Малбақов: дауысты дыбысы жоқ сөз болады ма), шындығында, акут жазылымы бойынша [jýý] сөзінің құрамы үш дауыссыздың тіркесі, дауысты дыбыс жоқ. Ал енді бүгінгі умлаут әліпбиінің емілесін басшылыққа алатын болсақ, онда сөздің және сөз құрамындағы кейбір буынның жазылым құрамынан дауыссыз дыбыс жоқ болып кетеді. Мысалы, [aua, äue, au, auu, sauu] cөздерінің құрамындағы әріптер дауысты дыбыстардың таңбасы (ұсынылғалы отырған әліпби нұсқасын қараңыз). Енді буынға бөлеміз, «әр буынның құрамында бір дауысты дыбыс болады» деген ережеміз бар, осы ережені басшылыққа алып: [a-u-a, a-u-u, sa-u-u] деп буынға бөлуге мәжбүр боламыз. (кирилдегі аюы сөзінің а-ю-ы буын талданымы еріксіз ойға оралады, үйреншікті соқпақта жүр екенбіз ғой). Ал сөздердің дұрыс фонетика-морфологиялық жазылымы мен буын талданымын көрейік: а-уа [a-wa], ә-уе [ä-we], ау [aw], а-уұу [a-wuw], са-уұу [sa-wuw]. Кирилмен таптауырын болған санамызға бірден қабылдай қою, әрине қиын, тіптен кейбіреулерге мүмкін де емес шығар, бірақ ақиқаты осы, үйрену керек, дағдылану керек болады. Кирилл үлгісін бірге-бір көшіріп отырмыз. үнем лат. su suu suyq su-yq кирилл су суу суық су-ық Жарайды, кирилмен жазып та күн көруге болады, күн көріп те келдік. Бірақ мақсат, әйтеуір, күн көру емес қой. Кирилл «жазу» тіліміздің ұлттық табиғатына лайық және содан туындайтын ұлттық санамызға лайық білім бере алмай отыр ғой, біз осыны мойындауымыз керек емес пе? Енді дұрысына көшейік. 137 ұлттық лат. suw suwuw suwuq su-wuq кирилл су суу суық су-ық Ұлттық әліпби санамызды қалыптастыру үшін кирилл жазуының құрсауынан арылу керек, ол үшін еңбектенуге тура келеді: ұлттық әліпбиді үйреніп, ұлттық емілені меңгеру керек, көз үйретіп, қол жаттықтыру керек. Сонда ғана әр таңбамыз өз орнында тұрып, әр дыбысымыз қазақша дыбысталады, ең бастысы, сөздің үндесім әуезі мен буын тұрқы сақталады. Таңба саны бірге-екіге артады ма, әрине артады, өйткені біздің тіліміздің табиғаты сондай, әлеми бірегейлігі осында. Бөгде тілдермен таңба санап жарысатындай бәйгенің бізге қажеті жоқ. Шегініс. Үнемшіл әріптестеріміз [suw, suwuw] деп жазу қиындық тудырады деп, көпшілікті шошытуға құмар. Дұрыс, қиындық болады. Қиыннан қашқақтай бермей, дұрыс сауттандыру керек, сонда қол дағдыланып, көз үйренген соң ешқандай қиындық болмайды. Бұл үрдіс кезінде басымыздан өткен, оның үстіне «w»-мен жазу күнде аяғымызға оралып жатқан жоқ. Жазылымы оңай әрібі бар, игерілімі оңай емілесі бар тіл дүниеде жоқ, қазақ жүктеу/скачать 12,23 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|