ТУЫЛҒАННАНКЕЙІНГІ ДЕНЕ ДАМУЫ Дене дамуы туралы ғылым — балалык шактың жастық анатомиясы мен фи-
зиологиясының өзіндік фрагменті. Антропологтар мен спорттык медицина
мамандары дене дамуы дегенді «организмнің физикалық күш қорын анықтайтын,
оның морфофункциональдық қасиеттерінің кешені» деп түсінеді. Бұл аныктауда
дене дамуы организмнің әрекеттік кабілетінің көрсеткіші ретінде кабылданады.
Балаларда дене дамуы деген кең түсінік болып келеді. Ең алғашқы болып
морфофункциялық қасиеттер кешенінің баланың биологиялык даму жасына
катынасып қамтиды. Бүндай жағдайда дене дамуын бағалау даму метрология-
сы, жастык атропология мен антропометриянын синонимы (баламасы) болып
қалады.
Екіншіден «дене дамуы» ұғымы бір мезгілдегі дамуды сипаттамайды, құбы-
лыстың әр мезгілдегі өзгерістерін анықтайды. Бүндай көзқараспен қарағанда
дене дамуы дегеніміз бала организмінде өсу барысында анықталатын дене мөл-
шерінің, түлғаның, сыртқы пішінінің, бүлшык ет күштерінің және әрекеттік
қабылетінің өзгеруі.
Балалар дене дамуын багалау әдістері төмендегідей: дене мөлшерлерін және
салмағын өлшеу (антропометрия немесе педометрия), түлғасымен сырткы піші-
нін карап, белгілерін суреттеу (соматоскопия), арнайы күрал-сайман динамометр-
мен жүргізілетін, динамометрия, стептест немесе велоэргометрия көмегімен
физикалык әрекеттік қабылетін тексеру. Кейде бұл кешенге кейбір физиометрия-
лык көрсеткіштер (өкпенің өмірлік сиымдылыгы, ЭКГ көрсеткіштері және т. б.)
кіреді.
БАЛАЛАРДЫҢ ДАМУЫНЫҢ НЕГІЗГІ ЗАҢДАРЫ 1. Өсу-жүйелік даму процесінін көрінісі (бейнесі). Дәрігер үшін дене үзынды-
ғыың артуы жалпы бала организмінің дамуының индикаторы немесе мони
торинг қүралы болып келеді. Сүйек каңқасының өсуі төмендеген балада,
әртүрлі дәрежеде миының, қаңка еттерінің, миокардтың және баска ішкі
мүшелерінің өсуі және жіктелуінің карқыны төмендейді.
