Сапасын дамыту жолдары

115 
 
Этномәдени  тұлғаны  тәрбиелеудегі  халықтық  педагогиканың  бөліктерінің  элементеріне  тоқталайын.  Бұл 
бөліктердің элементтерін қалай қолданамыз: 
1.
 
Дені сау тұлғаны тәрбиелеу. 
2.
 
Еңбекке тәрбиелеу. 
3.
 
Ойлау қабілетін тәрбиелеу. 
4.
 
Адамгершілікке тәрбиелеу. 
5.
 
Эстетикалық тәрбие беру. 
Дені  сау  тұлғаны  тәрбиелеудегі  сабақтардан  мысалдар  келтірейін.  Бұлар  :  «Балаға  ат  қою»,  «Наурыз», 
«Ұлттық  тағамдар», «Бата  -  тілек»,  «Мақалдар»,  «Ұлттық ойындар».  Сабақтарымда еңбекке  тәрбиелеудің 
қандай элементтерін қолданамын. Балаларды еңбекке тәрбиелеу, әсіресе еңбек туралы мақал-мәтелдермен 
танысу кезінде қалыптасады. Мысалы: «Еңбек – адамның екінші анасы», «Еңбек түбі береке»,  «Жалқаулық 
аздырады – еңбек оздырады» және тағы басқа. Еңбекке тәрбиелеу қазақ халқының  өмірінде оның тұрмыс 
тіршілігімен  тығыз  байланыста  болды.  Мысалы  «Төрт  түлік  мал»  (4-сынып)  тақырыбын  өткенде,  қазақ 
халқының  төрт  түлік  малды  қалай  бағып  қақаны  туралы  айта  келе,  оның  үлкен  еңбекті  қажет  ететініне 
назар аударамын. «Бірінші байлық – денсаулық, екінші байлық – ақ жаулық, үшінші байлық – он саулық» 
мақалын  жаттағанда,  төрт  түліктің  әрбіреуінің  адамға  әкелер  пайдасы,  «байлық,  береке»  деген  сөздердің 
мағынасы мал басына байланысты болғанын әрбіреуінің өз қасиетті бабасы барына мән беремін. Осы төрт 
түлікке деген сүйіспеншіліктен көптеген өлең - жырлар, мақалдар туған, тіптен қазақтар өз баласын «ботам, 
құлыным» деп, ал қыз балаға «Ботагөз» деген есім берген.  
Оқушылар  тек  қазақ  халқының  тұрмыс  тіршілігімен  танысып  қоймай,  табиғатқа,  жан  –  жануарға  деген 
сүйіспеншілікке  тәрбиеленеді.  Қазақ  тілі  сабақтарында  оқушылардың  ойлау  қабілетін  тәрбиелеуде  халық 
ауыз әдебиетінен алынған, белгілі тарихи тұлғалар туралы (халық батырлары, шешендер) мәтінмен жұмыс 
түрлері балаларды солардай ақылды, парасатты, мейірімді әділ болуға тәрбиелейді. 
Сабақта  оқушылардың  белсенділігін  арттырып,  ой  салатын  мәтіндерді  қолданамын.  Мәтіндерді  диалог, 
ақпарат, әңгіме түрінде құрастырамын. Олар балаларды «қайырымдылық, жанашырлық» деген ұғымдармен 
таныстырып, қазіргі уақытта мұндай қасиеттердің қалай жүзеге асатынын көрсетеді. 
Жұмбақтар мен жаңылтпаштардың да орны ерекше. Жұмбақ не жаңылтпашпен танысу кезінде оқушыларға 
дәстүр бойынша той думанға келген әрбір қонақ міндетті түрде ән айтып, домбырада ойнай білуі керектігі 
туралы айтып өтемін. Ал кімнің ондай өнері болмаса, жаңылтпашты тез жаңылмастан айтып беруі керек. 
Мұның бәрі халықтың жастарды өнерлі болуға, оны бағалай білуге баулуынан туындаған. Адамгершіліктің 
ең  негізгі  қасиеті  –  мейірбандық,  достық.  Халықтың  ұғымында  жақсы  мен  жаман,  достық  пен  қастық 
адамгершіліктің  екі  жағын  білдіреді.  Мұндай  салыстыруды,  әсіресе  ,  халық  ауыз  әдебиетінен  көп 
кездестіреміз. Осының бәрі жағымды кейіпкерлерге деген сүйіспеншілікті, жағымсыз кейіпкерлерге деген 
жек  көрушілікті  тәрбиелейді.  Мұндай  қасиеттерді  тәрбиелеуге  тек  сабақтар  ғана  емес,  сыныптан  тыс 
жұмыстар  да  көмектеседі.  Мысалы,  оқушылармен  «Қозы  Көрпеш  –  Баян  Сұлу»  пьесасын  қойғанда, 
жағымсыз  кейіпкер  Қарабай  аманатқа  киянат  жасайды.  Бұл  шығарманың  идеясын  тереңнен  түсіне  білген 
оқушылар әрбір кейіпкердің бейнесін нақышына келтіріп сомдай білді.  
Отанға,  табиғат  –  анаға,  өнерге  деген  сүйіспеншілік  ананың  бесік  жырынан,  қазақ  халқының  салт  - 
дәстүрінен  басталады.  Мысалы,  6-сыныпта  «Қазақ  күйшілері»  тақырыбы  бойынша  оқушылар  тек 
күйшілердің  өмірі  мен  шығармашылығын  біліп  қоймай,  өнер  туындыларын  тыңдап  үйренеді.  Дәстүр 
бойынша  келген  қонақ  ән  айтып,  не  болмаса  қандай  да  бір  қызықты  әңгіме  айта  білуі  керек.  Өйткені 
халықта  әдемі  сөйлеу,  ән  айту  немесе  әңгіменің  майын  тамызып  айту  –  өнер  болып  есептеледі.  Осының 
бәрі баланы жастайынан өнерді сүюге, үлкенді сыйлауға, олардан үлгі алуға үйретеді.  
Өз халқының тамаша дәстүрлерін бойына сіңірген және басқа ұлттың мәдениетін түсіне білген тұлғалардан 
құралған қоғам ғана азаматтық, бейбітшілік пен келісімділікке қабілетті болады. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

116 
 
 
Қарасай ауданына қарасты  
№1 балалар музыка мектебінің  
домбыра сыныбының оқытушысы  
Даулетмуратова Венера Сахиевна. 
 
 
                                 
Қазақ хандығы. 
 
 
 
Шу мен Талас өзенінің жазығында, 
Келді өзгеше жылдағыдан жазы мұнда. 
Керей менен Жәнібек хандық құрған. 
Он бесінші ғасырдың жарымында. 
            Үш жүзді ебін тауып біріктірді, 
            Батырлары жауын жеңіп елге кірді. 
            Хандықтарды он бес ғасыр жалғастырып, 
            Бейбіт өмір тәуелсіз боп бізге енді. 
Тәуелсізбіз! 
Бабалардың аңсары ауған арманы, 
Қауіпсізбіз! 
Бар батырлар нықтап қойған қорғаны, 
Ұлан –байтақ даламызды мекендеген қазақтар, 
Бірікккенбіз !                                                                                                                 
Бірлігіміз- достығымның айғағы. 
 
 
 
                Тілсіз достарым. 
Аппақ қағаз бетінен не оқимын, 
Енді қалам не айтады?- деп толқимын. 
Жүрегім не айтарын мен білмеймін , 
Өзімді артық кетпе деп тежеймін. 
       Аппақ қағаз бетіне іздер түсті, 
       Із соңына ілесе көздер түсті. 
       Қағаз сыры  іздерден көрінеді, 
       Адам сыры ішінде көрінбеді. 
Аппақ қағаз ағынан жарылады, 
«Сырымды айтпа»,- деп қаламға жалынады. 
Адам сыры ішінде бұғып жатыр, 
Күтеді, қашанғы іштей сарылады. 
       Мен қағаз бен қаламды дос санадым, 
       Өткенге, болашаққа сан қарадым. 
       Сырымды айтып қояр ма  деп осы екеуі, 
       Ақ қағаз бен қаламнан сақтанамын. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

117 
 
 
 
 
Жамбыл облысы, Талас ауданы, Қаратау қаласы 
Лицейдің бастауыш сынып мұғалімі  
Бисенова Гульжахан Пірімқызы 
 
 
 
 
Сабақтың тақырыбы: Санды қосындыға және қосындыны санға көбейту 
 
Пәні:          Математика 
Сыныбы:  4 сынып 
Мақсаты:  Білімділігі:  Оқушылардың  «Санды  қосындыға  және  қосындыны  санға  көбейту»  тақырыбы 
бойынша  түсінігін  молайту.  Көбейтудің  үлестірілімділік  қасиетін  есеп  шығарғанда    пайдалана  білуді 
үйрету. Оқушының білімінін толықтыру. 
Дамытушылығы: Оқушылардың ақыл – ой, байқағыштық қабілетін, өз беттерінше жұмыс, топпен  істеуін,  
ізденушілігін дамыту. 
Тәрбиелігі:    Бірін-бірі  тыңдауға,  көмектесуге  және  болашаққа  өз  үлесін  қоса  білетін  білімді,  мәдениетті, 
өркениетті 
патриот 
ұрпақ 
тәрбиелеу.  
Сабақтың түрі: аралас 
Сабақтың әдісі сын тұрғысынан ойлау 
Сабақтың көрнекілігі: қима қағаздар, слайд, постер қорғау 
Сабақтың барысы: 
 І Ұйымдастыру кезеңі 
 Психолгиялық кезеңі 
Үлкенге де «сіз» 
Кішіге де «сіз» 
Сәлем бердік сіздерге 
Құметпенен біз 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Сабақтың эпиграфы:  
Ескісіз –жаңа болмайды, 
Есепсіз-дана болмайды. 
Жаңа сабаққа әзірлік 
 
 
 

118 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
ІІІ Жаңа сабақ 
Санды қосындыға және қосындыны санға көбейту 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
- Өрнектің мәні неліктен тең? 
- Не байқадың? 
Осы өрнекте формула қорытуға болама? 
Ережені түсіндіру 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Санды қосындыға және қосындыны санға көбейту үшін осы санға әрбір қосылғышты жеке – жеке көбейтіп, 
шыққан көбейтінділерді қосуға болады. 
(30+40) . 20=30 . 20+40 . 20 
Оқулықпен жұмыс. 
Оқыту әдісі-«Өкіл» Бір топтың оқушысы екінші топқа түсіндіру керек. 

119 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3-мысал. Өрнектердің мәнін тап. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Келді кезек есепке, ойланып жылдам есепте 
4-есеп. 
Арақашықтығы  500 км  екі  қаладан  бір  мезгілде  бір – біріне  қарама – қарсы екі  пойыз  жолға  шықты. 
Біреуінің жылдамдығы 48км/сағ, екіншісінікі – 52км/сағ. Олар неше сағаттан кейін кездеседі? 
6-есеп. Өз бетінше жұмыс. 
Реактивті ұшақ 3 сағатта 2580 км, ал тікұшақ 2 сағатта 430 км ұшты. Ұшақтың жылдамдығы тікұшақтың 
жылдамдығынан неше есе артық? 
Сергіту сәті орындалады. 

120 
 
7-мысал.   Амалдарды орында   
«Эстафеталық жарыс» 
Кім  жылдам, әрі зерек екен? 
89 .97+6430:10-1539 
8-мысал «Кім жылдам» 
Ұзындығы 1 см болатын ОА, АВ, ВС, СД, ДЕ  кесінділерін  сәуле бойына белгіле.  
IV, Сабақты бекіту. 
10-мысал . Есепте 
Мектеп – кеме, 
Білім – теңіз 
Толқынында  біз  жүземіз.    мысалдағы  тапсырмаларды  орындап,  желкенде  жазылған  өрнектердің  мәнін 
тауып, желкеннің үстіне жалаушаларды орнатамыз. 
Сабақты қорыту: 
Сендер 
бүгін 
сабақта 
қандай 
жаңа 
білім 
алдыңдар? 
Қандай 
қызықты 
мағлұматтар 
алдыңдар? 
Қай 
тапсырманы 
орындағанда 
қиындыққа 
тап 
болдыңдар? 
Қай тапсырма ұнады? 
Үйге тапсырма: 5-есеп, 7-мысалдың (2) 
Бағалау. 
Жас болсада ойлары терең 
Жүзіп жүр бар әлемді қиял кемең 
Болашаққа бүгіннен бастау алған 
Елімізде көбейсін сендердей өрен 
 
 
 
 
 
 
 
 
  
 Мейрманова Дамегуль Какармановна 
 
                                        «Өрлеу»БАҰО»АҚ филиалы «ҚР ББЖКБАРИ 
                                     Екінші (негізгі) деңгей бойынша сертификатталған. 
«Алматы облысының білім басқармасы» мемлекеттік мекемесінің Қарасай 
ауданының «Дарынды балаларға арналған үш тілде оқытатын Әл-Фараби 
атындағы арнаулы гимназиясы»коммуналдық мемлекеттік мекемесі 
 
Жаңа жүйе-жаңа қозғалыс 
 
      Білім беру жүйесінің бастамасы бастауыш сыныптарда қаланады. Сондықтан бұл  білім беру жүйесінің 
бірінші 
маңызды 
сатысы 
болып 
саналады. 
Әрбір ұстаздың  міндеті  -    бағыт-бағдар  беру,  ой  - өрісін  дамытатындай  логикалық  ой  тастау.  Мұғалімнің 
міндеті – заман талабына сай жаңалықтар мен дамуларды назарға ала отырып, одан да жақсысын, тиімдісін 
ұсыну.  
Әр  бала  кішкентай  кезінен  кедергілерге  қарсы  тұрып,  еркін  ойлауға,  ашық  сөйлеуге,  алдына  қойған  істі 
алдын  ала  ойластырып,  оны  соңына  дейін  жеткізуге,  үйренгені  жөн.  Сондықтан  әр  ұстаздың  міндеті  -  әр 
сабаққа оқушылардың кез келген мәселеге өз сыни көзқарасын қалыптастырып, оны еркін, ашық сөйлетуге 
баулу.  
Әр  уақытта  бала  білімін  алға  қоюшы  ұстаз  үлкен  көрсеткішке  қол  жеткізу  жолында  талмай  талаптанып, 
шаршамай еңбектенеді. Сол кезде ғана еліміз көкке шарықтап, басқа елге елді танытады. Елді өсіретін де, 
елді  төмен  түсіретін  де  –  білім.    «Ұстаз  үздіксіз  ізденгенде  ғана,шәкірт  жанына  нұр  құя  алады».Ұлы 
ағылшын ағартушысы Уильям Уарт жай мұғалім хабарлайды, жақсы мұғалім түсіндіреді, керемет мұғалім 
көрсетеді, ұлы мұғалім шабыттандырады деген екен.  

121 
 
Ал XXI ғ. нағыз  ұстазы қандай болмақ, кәзіргі заманда Егеменді еліміз тәуелсіз жеріміздің болашағы жас 
өсіп   келе  жатқан  ұрпақ  қолында.  Сол  ұрпақты  тәрбиелеуде  ұстаздар  сан  түрлі  әдіс  тәсілдер  қолдануда. 
Қәзіргі таңда мұғалімдер алдында білім жүйесін, заман талабына сай үйлестіре, жаңа үлгіде жүргізу міндеті 
туындап  білімге  бүкіл  оқу-әдістемелік  жүйеге  жаңа  талаптар  қойылуда.  Бұл  дегеніміз  мұғалімге 
білім  берудің тиімді жолдарын қарастыру деген сөз. 
Егеменді еліміздің ертеңгі тізгінін ұстар иесі - бүгінгі жас ұрпақ. Егеменді еліміздің еңсесі енді көтеріліп , 
тәуелсіз  ел  атанып,  төбемізге  ту  тігіп,  тіліміздің  мәртебесі  артып,  әлемге  атымызды   танытып  жатқан 
кезеңде ұлттың, елдің болашағы – жас ұрпақ тәрбиесіне де мықты көңіл бөлінуі қажет. 
Осы  егеменді,  тәуелсіз  Қазақстанда  өркениетке  бастар  жолдың  бастауы  –  мектеп  десек,  мектептің  басты 
тұлғасы,  жүрегі  –  мұғалім.  Мектеп  жұмысы  мен  оқушы  жетістіктерін  өрістетудегі  негізгі  тұлға  –  ұстаз 
болғандықтан,  ал  сол  ұстаз  заман   талабына  сай  болуы  үшін  -  әрқашан  ізденуді,  білімдерін  жетілдіруді, 
жан-жақты,  білікті  болуды  талап  етеді.Қазіргі  кезде  білім  беру  саласындағы  әлемдік  білім  кеңістігіне 
ұмтылуға  байланысты  жасалынып  жатқан  талпыныстар  мектеп  оқушыларының  ойлау  белсенділігін 
дамытып,  білімі  мен  біліктерін  өмірдің  жаңа  жағдайына  пайдалана  білуге  үйрету  қажеттілігін  туғызады. 
Мен  өз  білімімді  жетілдіріп,  оқушылардың  сабақтағы  шығармашылық  қабілеттерін  қалыптастыру, 
оқытудың жаңа әдіс - тәсілін қолданып үйрену үшін Қазақстан Республикасының педагог қызметкерлерінің 
біліктілігін  арттыру  курсында  жаңа  бағдарлама  бойынша    Алматы  қаласындағы  «Өрлеу»  біліктілікті 
арттыру  ұлттық  орталығында    екінші  (негізгі)    деңгейлі  курстан  өткен  маманмын.  Алған  білімімді  өз 
сабақтарымда қолдануға тырысып жүрмін.Біліктілікті арттыру бағдарламасының негізгі мазмұны 7 модуль 
түрінде берілген: 
1) Білім беру мен білім алудағы жаңа тәсілдер. 
2) Сыни тұрғыдан ойлауға үйрету. 
3) Білім беру үшін бағалау және оқуды бағалау. 
4) Білім беруде ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалану. 
5) Талантты және дарынды балаларды оқыту. 
6) Оқушылардың жас ерекшеліктеріне сәйкес білім беру және оқыту. 
7) Білім берудегі басқару және көшбасшылық. 
Бізге  ұсынылып  отырған  осы  курстың  негізгі  бағдарламасы  -  мұғалімнің  білім  беруі  мен  оқытудағы 
әдістерін  өзгертудегі  жаңа  бастама,   яғни  бұл  бағдарламаның  басым  бөлігі  сындарлы  оқыту  теориясының 
негіздерін қамтыған. Бұл теория оқушылардың ойлануын дамытуда олардың бұрынғы алған білімдері мен 
жаңа немесе сыныптағы түрлі дерек 
көздерінен,     мұғалімнен,  оқулықтан  және  достарынан  алған  білімдерімен  өзара  әрекеттесуі  жағдайында 
жүзеге асады деген тұжырымға негізделген.  
Практика  барысында  Кембридж  бағдарламасы  бойынша  білім  алған   мұғалімдер  бастауыш  сыныптарына 
осы  жеті  модуль  бойынша  дәстүрлі  сабақ  беру  әдісін  мүлдем  өзгерттік.  Осы  мақсатты  алға  қойып,  өз 
тәжірибелерімізде  оқытуды  жаңаша  ұйымдастыру,  оқушылардың  пәнге  деген  қызығушылығын  арттыру 
мақсатында әрбір сабақтарымызды түрлендіріп өткізуге тырыстық. Ең алдымен бұрын сабақ жоспарланған 
кезде,  өзіміз  үшін  жаздық,  ал  енді  оқушылардың  даму  деңгейін,  жас  ерекшелігін  ескере  отырып,  оларға 
бейімдеп  жазамыз.  Әдеттегідей  мақсат  пен  міндет  белгілеп  алған  соң,  мынадай  аспектілерге  назар 
аудардым: 
- сабақтан күтілетін оқу нәтижесі, 
-сабақтың негізгі идеясын анықтау, 
-оқушыдан күтілетін нәтиже, 
-сабақтың маңыздылығы. 
-білімін қалай пайдалана алады? 
-өмірден алған тәжірибесінің әсері? 
-сабақтың болашақта оқушыға қандай пайдасы бар? 
-қызығушылығын арттыру үшін қандай іс-әрекет қолдану керекпін?  
-Өздері өздерін бағалай алама?  
деген  сұрақтар  туа  бастады.  Бұл  сұрақтардың  бәріне  жауап  беру  үшін,  көп  еңбектену  керек  болды. 
Бастапқы кезде өте қиын болды. Жоспар құрған кезде ең түйінді мәселені табуда қиналдым.Әрбір сабаққа 
жоспар құрар алдында алдымен ойланып алдым. Сабақ жоспарын оқушылардың өз беттерімен меңгеруіне 
ыңғайлы  етіп  және  олардың  жас  ерекшеліктерін  ескере  отырып  құрдым.Тәжірибе  барысында  алғашқы 
өткізілген  сабақтарымда    көп  уақыт  жұмыс  жасауға  тура  келді.  Сабақ  кезінде  берілген  тапсырмаларды 
орындаған кезде көп дайындықты талап етті, уақыттан ұтылып қалдым. Бірақ күнделікті сабақта  жаңа әдіс- 
тәсілдерді қолданудың нәтижесінде оқушыларымның  сабаққа деген ынтасын, қызығушылығын байқадым. 
Оқушыларым  алғашқы  сабақтардағыдай  емес,  сыныпта  өз  белсенділіктерін   көрсете  бастады.  Бұдан 

122 
 
байқағаным  оқушы  санасына  білімді  жүйелі  түрде  меңгеруіне  және  оқушының  қабілет  деңгейлерін 
дамытуда  осы  әдіс-тәсілдердің  маңызы  ерекше  екендігіне  көзім жетті.  Олай  дейтінім   бұл  әдістер 
оқушылардың  шығармашылық  қабілеттерін  арттырып,  өз  бетімен  жұмыс  істеуге,  қорытындылар  жасауға, 
жүйелі  білім  алуға  жетелейді.Әр  сабақты  бастамас  бұрын  сыныпқа   келгеннен  кейін  оқушыларды  топқа 
бөліп отырғыздым.  
    
   
 
Қызығушылықтарын ояту мәселесін ойластырып отырдым: оқушылардың сыни тұрғыдан ойлануына түрткі 
болатындай   логикалық  тапсырмалар,  сурет  пен  ұлы  адамдардың  сөздерін  пайдаландым.  Егер  оқушының 
қызығушылығы  оянса,  онда  ол  сабаққа  белсенді  қатысады.  Осы  кезеңде  АКТ  ны  пайдаланып  отырдым. 
Оның тиімділігі: әрі көлемді, әрі қызықты болып көрінеді. Тапсырмалардың бәрін айтпай-ақ тақтаға жазып 
қойса, уақыт үнемдеуге көмектеседі және мұғалімге аз сөйлеуге мүмкіндік береді. Мысалға сабақтарымда 
жаңа  сабақты  меңгерту  кезінде   оқушыларға  интерактивті  тақтадан   әртүрлі  деңгейдегі  тапсырмаларды 
орындату  арқылы,  оқушылардың  сыни  тұрғыда  ойлауға  үйрету  мақсатында  төменгі  және  жоғарғы 
дәрежедегі  сұрақтар  бердім.   Оқушылардың  пікірлерін  тыңдай  отырып  жаңа  сабақтың  мақсатын 
қойғыздым.  Сабағымызда оқушылардың ойын қозғау үшін тақырыпқа сай  әр түрлі жағдаяттарды тыңдату 
арқылы  оқушыларға  ой  тастадым.  Оқушылар  берілген  тапсырма  бойынша  әр  түрлі  өздерінің  болжауын 
айта отырып өз пікірлерін ортаға салды. Осы жерде оқушылардың сыни ойлауын, есте сақтау  қабілетінің, 
сөйлеу тілінің,  сөздік қорының  қаншалықты деңгейде екенін байқадым.Жаңа тақырыппен танысқан кезде 
жигсо  әдісін  қолдандым.Бұл  әдісті  қолдану  барысында  оқушылар   мәтінмен   толық  танысты, 
топтағы   жолдастарымен   пікірлесті,  содан   соң   ойларын   қорытып,  ортаға   салды.  Ақпараттарды   бір-
бірімен   салыстырды,  нәтижесін   шығаруға   тырысып   бақты.Мағынаны  тану  барысында  мәтінмен  жұмыс 
жасағанда сын тұрғысынан ойлауға үйрету  жобасының стратегияларын пайдаландым. Бұрын тапсырманы 
жалпы сыныпқа берсем, енді қазір мәтінді топтарға бөліп, бірін бірі үйрететін, біріне бірі ықпал жасайтын 
жағдай жасадым. Топтық жұмыс барысында оқушы алдымен жеке жұмыс жасайды.Бұнда өзімен өзі диалог 
жасайды.  Содан  кейін  жұппен,  топта  талқылайды.  Осы  іс-әрекет  барысында  оқушылар  өз  ойларын  еркін 
айтады,  қысылмайды.  Әсіресе  олар  шағын  топта  пікірталастарға    қатысып,  топ  ішіндегі  тапсырмаларға 
біртіндеп  тартылады:  сурет  салу,  өздерінің   жобаларын   қағазға  түсіріп  таныстырылым   және  оны  топ 
болып  қорғау   жұмыстары.Бұл  кездері  оқушыларымның  неге  қабілетті  екенін  байқадым.  Сабақ 
барысында     үндемейтін  оқушылар  көп  белсенділік  таныта  қоймайтын  ,  бірақ  осындай  оқушылар  топта 
таныстырылым  жасау  кезінде  сурет  салу  қабілетінің  жақсы  деңгейде  екенін  көрдім.  Ой  толғау  кезінде 
тақырып  бойынша  эссе  жазу  барысында   сыныптағы  көптеген  оқушылардың  өлең  шығару  қабілеті  бар 
екенін  байқадым.  Осының  нәтижесінде   сабақ  үстінде  талантты  мен  дарынды  оқушылармен  жұмысқа  да 
көңіл  бөлетін  болдым.  Оларға  деңгейлік   тапсырмаларды  бере  отырып  шығармашылық  қабілеттерін 
арттыруға  бағыттайтын  тапсырмалар  дайындадым.   Жалпы  сыныптағы  топтар  белгілі  бір  тапсырма 
орындағанда,  ол  оқушыларға  бөлек  тапсырма  беріп  отырса,  олардың  сабаққа  деген      ынталары  одан  да 
жоғарылай түседі. Сабақ соңында бұрын барлығын қорытындылап оқушылардың білімін тек өзім бағалап 
жүрдім.  Ал  енді  бағалаудың  сабақ  үстінде  формативті,суммативті  бағалау  түрлерін  қолданатын  болдық. 
Бағалауға оқушыларда қатыстырылды. Топтық жұмыс барысында оқушыларға бағалау парағы беріледі  де, 
олар бірінші өзіне, содан кейін топтағы басқа мүшелерге баға береді. Баға қойған уақытта олардың топтағы 
жұмысқа  қаншалықты  белсенді  қатысқанын,  ортаға  салған  жаңа  идеяларын  ескереді.  Сондықтан  да 
оқушылар бағалағанда бір біріне «екі жұлдыз  –бір тілек», «үш шапалақ» арқылы өзара бағалап,  әділ баға 
қоя 
білді. 
Ол 
бағаға 
өзіміздің 
жиынтық 
бағалауымызбен 
 бағалап 
отырдым. 
Барлық   сабақтарымыздың     қалай   өткенін   бақылау     үшін  оларға   үнемі     «ой  толғау» 
қағаздарын   толтырып   отыруын   өтіндім.  Ой   толғау   қағаздарын  саралап   отырғанымда,   оқушылар 
бұл   сабақтың     алдыңғы   сабақтардан   ерекшелігін,   өздерін   еркін   сезінгендіктерін,   сабаққа 
ынтасының   оянғанын     баса   айтып   жазбаша  түрде  өз  ойларын  білдіріп  отырды.Сын  тұрғысынан  ойлай 
білетін  оқушы  сұрақтар  қоя  біледі:  -  Мен  не  білемін?  Мен  жаңаша  нені  білдім?  Менің  білімім  қалай 
өзгерді?  Мен  осы  біліммен  не  істей  аламын?  деген  сұрақтардың  жауабын  іздей  бастады.Оқушылар  күнде 
сабаққа  жақсы  көңіл  күймен  келеді  «апай  бүгін  тағы  қандай  тапсырмалар  істейміз?,  қандай  тренингтер 
өткізесіз?», «топқа немен бөлесіз?» деген сөздер есту өз жұмысыма деген сенімімді арттыра түсті. 

123 
 
      
     
 
 
 Алдағы   іс   тәжірибиелерімде   сыни   ойлауға     итермелейтін   тапсырмалар  дың   қатарын   көбейте     түсіп 
және  балаларды   дамыта   түсу  үшін  өзімде   
үнемі  ізденіс  үстінде    болатыныма  сенімдімін.  
Өз  ісіне  берілген,  жаңалықты  жатсынбай  қабылдайтын,  шәкіртінің  жанына  нұр  құйып,  өмірге  өзі  де 
бақытты  болып,  өзгелерді  де  бақытқа  жеткізсем  деп  жүретін  ұстаз  болайық.  Сондықтан  қолда  бар 
амалдарды 
тиімді 
пайдалана 
білу 
сіз 
бен 
біздің 
үлесімізде, 
құрметті 
әріптестер! 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Г.Кызылорда 
Средняя  школа №179 имени А.Хангельдина 
Учитель русского языка и литературы 
Айкукешова Сауле Маликаждаровна 
 
Применение новых педагогических и информационных технологий 
 в работе с одаренными детьми 
 
     Одаренность  -  это  системное,  развивающееся  в  течение  жизни  качество  психики,    которое определяет 
возможность  достижения  человеком  более  высоких,  незаурядных  результатов  в  одном  или  нескольких 
видах деятельности по сравнению с  другими людьми. 
   Одаренный  ребенок-это  ребенок,  который    выделяется  яркими,  очевидными,  иногда  выдающимися 
достижениями  в  том  или  ином  деятельности.  Одаренные  дети  характеризуются  тем,  что  в  основе  их 
деятельности, вне зависимости от ее предметной ориентации ( научная, художественная, коммуникативная 
и  др.).  доминируют  мотивы  (  влечение,  желание,  интересы,  потребности)  непосредственно  связанные  с 
содержанием. 
   Выявление  одаренных  детей  -  продолжительный  процесс,  связанный  с  анализом  развития  конкретного 
ребенка.  Невозможно  сразу  выбрать  одаренных  детей.  А  процедура  тестирования  просто  неосуществима 
тестированием трудно решить и выявить свойства одаренности, так как данные тестирования интеллекта и 
креативности сильно зависят от ситуации тестирования, эмоционального состояния ребенка на тот момент 
и не являются неизменными величинами. Выявление одаренных детей должно проходить поэтапно. 
 На  первом  этапе  выявления  одаренных  детей  учитываются  сведения  о  высоких  успехах  в  какой-либо 
деятельности ребенка от родителей и педагогов. 
   Второй  этап  -  диагностический.  На  втором  этапе  проводится  индивидуальная  оценка  возможностей  и 
особенностей статуса ребенка. 
  В психологии принято различать общую и специальную одаренность. 
Общая(интеллектуальная)- умственная одаренность проявляется во многих видах и областях деятельности, 
в том числе и в учении. 
  Социальная(академическая,    художественная,    творческая)-  это  одаренность  в  отдельных  видах 
деятельности, например, к языкам, математике. 

124 
 
  «Общая»  и  «специальная  одаренность»  имеет  возрастной  аспект.  На  ранних  возрастных  этапах  она 
рассматривается  как  некая  общая,  универсальная  способность.  А  с  возрастом  эта  общая  способность  все 
более приобретает специфические черты и определенную предметную направленность.  И главная задача в 
этот  период  смещается  к  поиску  адекватного  способа  реализации  личности  в  определенных  видах 
деятельности. 
 С  этой  целью  психологом  проводятся  элективные  курсы  :  консультационный  час,  профориентационный 
час. 
   Следующее  направление  работы  с  одаренными  учащимися-  это  работа  с  учащимися  занимающимися 
научно-исследовательской  деятельностью.  Такой  путь  предназначен  для  удовлетворения  индивидуальных 
потребностей учащихся с высоким интеллектуальным уровнем. 
  Целью  организации    научно-исследовательской  деятельности  учащихся  является  воспитание 
образованной,  гармонически  развитой  ,  творческой  личности,  выявление  и  поддержка  одаренных 
учащихся. 
  Особенности  работы  с  одаренными  детьми.      Сохранение  и  развитие  одаренности-  это  проблема  и 
прогресса общества, реализации его творческого потенциала и индивидуальных судеб. Так в чем же смысл 
работы с одаренными детьми? 
  При изучении особо одаренных детей стоят следующие задачи: 
1.
 
Способствовать развитию каждой личности 
2.
 
Довести индивидуальные достижения как можно раньше до максимального уровня 
3.
 
Способствовать  общественному    прогрессу,  поставив  ему  на  службу  ресурсы  дарования  ( 
Ж.Брюно). 
Проблема  сохранения    и  развития  одаренности  имеет  интернациональный  характер.  Так  считает 
американский ученый Харри Пассов, исследующий ее более сорока лет. 
  Методическое  решение  этой  проблемы  предполагает,  в  частности,  внедрение  в  учебно  -воспитательный 
процесс  оптимальных  образовательных  технологий.  Которые  обеспечивают  успешное  выполнение 
школьниками  разносторонней  деятельности,  обусловленное  качественно  своеобразным  сочетанием  их 
способностей. 
Исследователи  показывают  более  высокую  чувствительность  одаренных  детей  к  новым  ситуациям.  Что 
приводит  к  особым  трудностям.  Поэтому  учитель,  работающий  с  одаренными  детьми  должен  обладать 
следующими качествами. 
Качества, необходимые для работы с одаренными детьми. 
( критерии американской программы « Аstor”) 
Учитель должен : 
1.
 
быть доброжелательным и чутким; 
2.
 
разбираться  в  особенностях  психологии  одаренных  детей,  чувствовать  их  потребности  и 
интересы; 
3.
 
иметь высокий уровень интеллектуального развития; 
4.
 
иметь широкий круг интересов и умений; 
5.
 
иметь помимо педагогического еще какое-либо образование; 
6.
 
быть  готовым  к  выполнению  самых  различных  обязанностей,  связанных  с  обучением 
одаренных детей; 
7.
 
иметь живой и активный характер; 
8.
 
обладать чувством юмора ( но без склонности к сарказму); 
9.
 
проявлять  гибкость,  быть  готовым  к  пересмотру  своих  взглядов  и  постоянному 
самосовершенствованию; 
10.
 
иметь творческое, возможно, нетрадиционное мировоззрение; 
11.
 
обладать хорошим здоровьем и жизнестойкостью; 
12.
 
иметь  специальную  послевузовскую  подготовку  по  работе  с  одаренными  детьми  и  быть 
готовым к дальнейшему приобретению специальных знаний. 

125 
 
     Среди новых педагогических технологий наиболее адекватной поставленным целям обучения русскому 
языку, с нашей точки зрения, является технология проектов, или метод проектов.  
    Данная  технология  является тем средством, которое позволяет отойти от традиционализма в обучении, 
для  которого  является  пассивность  учащегося  и  стремление  учителя  «  напичкать»  своего  подопечного 
стандартным набором готовых знаний. Метод проектов  - это дидактический инструмент, который создает 
уникальные предпосылки для развития целеустремленности и самостоятельности учащегося в достижении 
нового,  стимулируя  его  природную  любознательность  и  тягу  к  неопознанному  .  Почему  мы  из 
разнообразия инновационных направлений выбрали метод проектов?  
 По нескольким причинам: 

 
во-первых,  в  условиях  классно-  урочной  системы    наиболее  легко  вписывается  в  учебный 
процесс.  Эта  технология  позволяет  достигать  поставленных  любой  программой,  стандартом  образования  
целей  по  любому  учебному  предмету.  Сохраняя  при  этом  достижения  отечественной  дидактики, 
педагогической психологии, частных методик; 

 
во-вторых,  данная  технология  является  гуманистической:  обеспечивает  не  только  успешное 
усвоение учебного материала, но и интеллектуальное и нравственное развитие детей, их самостоятельность 
и самореализацию. 

 
В-третьих, проекты сплачивают детей, развивают коммуникабельность,  креативность,  умение 
работать в команде. 
 Метод проектов обладает рядом важных характеристик: 

 
концептуальность; 

 
системность; 

 
воспроизводимость 

 
универсальность. 
   Происходящие  изменения  в  общественной  жизни    требуют  развития  новых  способов  образования, 
педагогических  технологий,  имеющих  дело  с  индивидуальным  развитием  личности,  творческой 
инициативы,  навыка  самостоятельного  движения  в  информационных  полях,  формирования  у 
обучающегося  универсального  умения  ставить  и  решать  задачи  для  разрешения  возникающих  в  жизни 
проблем в профессиональной деятельности, в самоопределении, в повседневной жизни. 
     Исследовательская  деятельность  учащихся  -  это  специальная  учебная  деятельность  по  овладению 
методами научного познания. Она связана с решением учащимися творческой, исследовательской задачи (в 
отличие от практикума, служащего для наблюдения за теми или иными языковыми явлениями). 
   Главным результатом исследовательской деятельности является интеллектуальный продукт - полученное 
знание о технологии исследования, интеллектуальное умение, развитие логического мышления. 
   Отчет об итогах исследовательской деятельности может быть предоставлен в виде проекта. 
   Социальная,  научно-  теоретическая  значимость  этой  проблемы  и  необходимость  этой  проблемы  и 
необходимость  ее  решения  при  обучении  русскому  языку  как  неродному  требует,  на  наш  взгляд, 
специальной  методики  формирования  функционально  грамотной  языковой  личности.  Функциональная 
грамотность  определяется,  как  подтверждают  наши  наблюдения,  некоторыми  способностями, 
познавательными возможностями, задатками, природными данными одаренных детей. 
    Какие  же  интеллектуальные  умения  можно  развить  в  учебной  деятельности,  организованной  по  методу 
проектов?  Во  -  первых,  аналитическое  мышление  в  процессе  анализа  информации,  отбора  необходимых 
фактов,  сравнения,  сопоставления  фактов,  явлений.  Во-вторых,  ассоциативное  мышление  в  процессе 
установления ассоциаций с ранее изученными, знакомыми фактами, явлениями, установление ассоциаций с 
новыми качествами предмета, явления и пр. в – третьих, логическое мышление, когда формируется умение 
выстраивать  логику  доказательности  принимаемого  решения,  внутреннюю  логику  решаемой  проблемы, 
логику последовательности действий, предпринимаемых для решения проблемы. 
  И все это позволяет решить проблему сохранения и развития одаренности. 
  Проектная  технология  позволяет  раскрыть  познавательные  возможности,  задатки,  природные  данные 
детей.  А  также  включать  у  учеников  все  виды  речевой  деятельности  (говорение,  аудирование,  чтение, 

126 
 
письмо),  совершенствовать  навыки  работы  с  текстами  разных  стилей  и  типов  речи  в  процессе 
информационно- смысловой переработки текста. 
     В чем  заключается  результативность  данной  технологии ? 
1.
 
Работа  над  проектами  стимулирует  внутреннюю  познавательную  мотивацию  и  способствует 
повышению интереса к предметам. 
2.
 
 Работа над проектами повышает активность и самостоятельность разных по уровню развития и 
способностям учащихся. Наибольший эффект для развития личностных качеств она имеет у трех категорий 
школьников. 
       Первая – это проблемные учащиеся, учатся без интереса  и с трудом. В школе они не столько учатся, 
сколько просто вынужденно проводят время. Заинтересовавшись какой-то проблемой и выполнив проект, 
пусть даже на вторых ролях в группе, они часто повышают самооценку, приобретают уверенность в своих 
силах. Пусть проект выполнен не блестяще, но для таких детей это огромный личный скачок, конкретное 
индивидуальное продвижение и успех. 
        Вторая  группа  – это  те,  которые чего-то  добиваются  за  счет  трудолюбия  и  старательного,  пошагово 
организованного  получения  знаний,  под  руководством  учителя.  Они    не  в  состоянии  приобретать 
системное знание, их нужно направить, поддержать, помочь. Выполняя проекты, ребята в группе отводят 
им роль «исполнителя»- сбор информации, набор текста на компьютере, оформление результатов. 
  Но это тоже своеобразный результат их работы. 
       Третья  группа-  это  одаренные,  очень  успешные  дети,  работа  с  которыми  для  педагога  является 
совместным творчеством. Как правило, таким детям требуется помощь только в виде консультирования. 
   Гуманистический  смысл  проектного  обучения  состоит  в  развитии  творческого  потенциала  учащихся 
различных уровней развития, возможностей и индивидуальных особенностей. 
    
Участие   школьников в  проектной   деятельности   повышает   их уровень  активности  и  качество  знаний   
в    предметных      областях.    Такие      одарённые    учащиеся      в    дальнейшем      показывают      хорошие  
результаты  в  различных  конкурсах  и  олимпиадах.   
  Достаточно  интенсивно  в  процессе  обучения  русскому  языку  стали  внедряться  информационные 
технологии, основанные на использовании мультимедийных средств обучения, что, несомненно, позволяет 
оптимизировать образовательный процесс. 
   Компьютерная  поддержка  уроков  русского  языка  создает  более  комфортные,  по  сравнению  с 
традиционными, эмоционально-психологические условия для обучения, снимающие барьеры, устраняющая 
погрешности устного обучения, усиливающая активную роль учащегося в выборе средств, форм и темпов 
изучения различных тем школьной программы, создает предпосылки для повышения качества образования 
вследствие обеспечения индивидуального подхода в обучении. 
  Учитывая  существенное  влияние  на  психологические  и  мировоззренческие  качества  школьников  новых 
информационных  технологий,  например  компьютерных  игр,  ученые  полагают,  что  применение 
мультимедийных обучающих программ позволит заинтересовать учащихся образовательной деятельностью 
и даст им возможность получить индивидуальный результат обучения. 
    С 
помощью  информационных  технологий  процесс  обучения  можно  сделать  адекватным 
индивидуальным особенностям и психологическому состоянию каждого ученика.  
  К примеру, представим, что ученик работает с интерактивной  программой, скажем, отвечает на вопросы, 
которые появляются на экране монитора. Каждый следующий вопрос предъявляется только после того, как 
ученик ответит  на  предыдущий и программа «оценит»  его ответ. Таким образом, ребенок учится в  своем 
индивидуальном темпе и сам управляет информационным потоком в процессе  обучения. 
   Подобный  тип  образовательного  процесса  можно  назвать    автоученическим,  но  дело  не  в  названии. 
Главное,  что  в  результате  мы  получаем  высокий  рост  продуктивности  обучения  и  снижение 
психофизической нагрузки на ученика, так и на учителя. На уроке русского языка в 9 классе ученик за 15-
20 минут выполняет около 10-15 упражнений и тесты в одно действие. Интенсивность работы достигается 
за счет того, что ученик освобожден от необходимости переписывать  задания в свою тетрадь из учебника 
или карточки. При этом исключаются  и  возможные ошибки при переписывании.  Ученику не надо ждать 

127 
 
оценки  учителя.  Оценка  «  выставляется»  компьютером  сразу  же  после  того,  как  школьник  введет  ответ. 
Педагог освобождается от необходимости формулировать очередное индивидуальное задание для каждого 
ученика и немедленно оценивать выполнение задания. Все это за учителя делает обучающая программа.  
  Преимущества использования электронного учебника  в следующем: 
1.
 
Материал показан разнообразно / видеофрагменты, диаграммы, аудиотекст/ 
2.
 
 В полной мере показан принцип наглядности 
3.
 
Даны  тестовые  вопросы по окончанию раздела 
    Все  это  активизирует  мыслительные  процессы  и  память  учащихся,  развивает  критическое  и  творческое 
мышление,  умение самостоятельно конструировать свои знания. 
  Цель  личностно-ориентированного  обучения  –  создание  условий  для  позитивного  развития 
индивидуальных  способностей  учащихся,  его  самореализации,  выявление  одаренных  детей,  развитие  их 
интеллекта. Использование электронного учебника привлекает внимание  учащихся  к предмету, сохраняет 
устойчивый интерес, повышает качество успеваемости, создает атмосферу успешности. 
    
Использованная литература: 
1.
 
С.И.Львова  «Настольная книга учителя русского языка» Москва Эксмо 2007г. 
2.
 
С.Г.Щербакова  «Организация  проектной  деятельности  в  образовательном  учреждении»   
Издательско - торговый дом « Корифей» Волгоград 2007г. 
3.
 
Журнал « Русский язык и литература в казахской школе» № 1  2011 г. 
5.   Журнал « Русский язык» № 2    2010 г. 
 
 
 
Қызылорда қаласы, 
Айдарлы ауылы №39 орта мектебінің 
қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі 
Айтбаева Ғазиза Мұхтарқызы 
 
Сабақтыңтың тақырыбы: Дауысты  дыбыстардың  жіктелуі 
 
Сабақтың мақсаты: 
Білімділік:Оқушыларға дауысты дыбыстардың жіктелуі жайлы түсінік  
                    беру. Айтылу ерекшеліктерін ұғындыру.Түрлері, жасалу жолдары  
                    туралы, сөйлемді дұрыс құру тәсілдерін таныстыру. 
Дамытушылық:Оқушылардың ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу  
                               шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту,  
                               сауаттылыққа баулу. 
Тәрбиелік: Елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке тәрбиелеу. 
Көрнекілігі: Интерактивті тақта, презентация, кеспе қағаздар, тірек  
                       сызбалар. 
Сабақтың түрі:Жаңа сабақты игерту. 
Сабақтың әдісі:түсіндіру, талдау, топтық жұмыс, деңгейлік тапсырмалар,  
                              тест жұмыстары. 
Сабақтың барысы: 
І.Ұйымдастыру кезеңі:Оқушыларды сабаққа жұмылдыру, амандасу,  
                                         түгендеу, ынталандыру, жағымды көңіл-күй туғызу. 
ІІ.Үй жұмысын тексеру. 
 
1. Фонетика нені зерттейді? 
2. Дауысты дыбыстар қалай жасалады? 
3. Жуан, жіңішке дауыстыларды ата? 
4. Жаттығу жұмысы 
 
 ІІІ.Жаңа сабақ. 

128 
 
(Тірек сызбалар арқылы көрсету) 
Дауысты  тілдің қатысына қарай:  жуан, жіңішке. 
Жақ қатысына қарай: ашық, қысаң 
Ерін қатысына қарай: еріндік, езулік 
 
IV. Қызығушылығын  ояту. 
Бірыңғай дауысты дыбыстан басталатын мақалдар айту.  
Отан үшін отқа түс күймесін.....т.б 
Еңбек етсең ерінбей, 
Тояды қарнын тілінбей. 
Өнер алды –қызыл тіл 
 
V. Оқулықпен жұмыс(тақтамен, дәптермен жұмыс) 
240-жаттығу. Мына жұмбақтарды көшіріп жазып, жуан дауысты сөздердің  
                        астын сыз. 
241-жаттығу. Мына сөздердің ішінен жуан у дыбысын, жіңішке у дыбысын  
                         бір қатарға жаз. 
242-жаттығу. Көп нүктенің орнына тиісті әріптерді жазу. 
 
Адасқан әріптер: 
і,м,б,л,і,                      білім 
к,р,е,м,е,т                  керемет 
қ,у,о                           оқу 
қ,й,а,қ,ы                     қайық 
 
Метаграмма құрастыр. 
 
Егер т-дан бастасаң, 
Мал ішінде ірісі. 
Егер к-ден бастасаң, 
Дүниенің кірлісі. 
                           (түйе-күйе) 
 
VI. Сабақты қорытындылау.  
Тест жұмысы 
1. Қазіргі әліпбиімізде қанша әріп бар? 
     А) 10   Ә) 41   Б) 42 
2. Қазақ әліпбиіне тән дыбыстардың саны қанша? 
     А) 7   Ә) 12   Б) 9 
3. Тіл дыбыстарын зерттейтін тіл білімінің саласы қалай аталады? 
     А) синтаксис    Ә) фонетика    Б) лексика 
4. Дауысты дыбыстарды тап. 
     А) а, ә, ө, о    Ә) б, ж, л, р     Б) қ, ғ, м, н, ң 
5. Жуан дауысты дыбыстарды ажырат 
    А) а, ә, б, в, ң        Ә) й, п, а, о, м, л      Б) а, о, ұ, ы 
6. Ашық дауысты дыбысты тап. 
    А) а, ө, у, ү, ұ          Ә) а, ә, о, ө, е, э    Б) ұ, ү, ы, і, и 
7. Жіңішке дауысты дыбыстарды тап. 
    А) а, ө, у, ү, ұ   Ә) а, ә, о, ө, е, э     Б) і, и, е, э, ү 
8. Қысаң дауысты дыбыстарды көрсет. 

129 
 
    А) о, ө, ұ, ү   Ә) ы, і, и, у, ұ     Б) қ, к, с, з, д 
9. Қосарлы дыбыстар қандай дыбыстар? 
    А) а, ө, у, ү, ұ      Ә) а, ә, о, ө, е, э      Б) ұ, э, я 
10. Қазақ тілінде дыбыс саны қанша? 
    А) 32     Ә)28    Б)37 
 
Өзін-өзі бағалау.Сабақтың басында үлестіріліп берілген «Өзін-өзі бағалау» парағы бойынша оқушылар 
мұғалімнің әрбір тапсырмаға берген ұпай санына сүйене отырып, өзін-өзі бағалайды. 
 
VI.
 
Үйге тапсырма: 244-245 жаттығу. Сөзжұмбақ құру. Фонетикалық талдау.  
 
 
 
 
 
 
А.Байтұрсынов атындағы №211 орта мектептің 
математика пәнінің мұғалімі  
Даулетбаева Нұргүл Омарбекқызы 
 
Сабақтың тақырыбы: Рационал бөлшектерді көбейту және бөлу 
 
Сабақтың мақсаты: 
 
Білімділік: рационал бөлшектерді көбейту және бөлу дағдыларын  
                     қалыптастыру, тақырып бойынша алған білімдерін жинақтап, бір  
                     жүйеге келтіру. 
Дамытушылық: оқушылардың ойлау қабілеттерін дамыту, логикалық ойын  
                                есептерінің  көмегімен ой өрісін дамыту, пәнге танымдық 
                                қызығушылықтарын арттыру. 
Тәрбиелік: оқушыларды жарыстыра отырып, белсенділігін, ынтасы мен  
                      жауапкершілігін  арттыру. 
 
Сабақтың түрі: білімді бекіту сабағы. 
 
Көрнекілігі: компьютер, интербелсенді тақта, презентация. 
 
Сабақтың барысы: 
 
1. Ұйымдастыру (оқушыларды түгендеу)    
2. Жеміс ағашы арқылы оқушыларды 3 топқа бөлу.   
3. «Ой қозғау» (ауызша теориялық білімдерін тексеру)                
4. «Ақсүйек ойыны» (жұбыңды тап қысқаша көбейту формулаларын  
     құрастыру)     
5.  Деңгейлік тапсырмалар.         
6.  Сергіту сәті.    
7.  Сабақты қорытындылау, оқушыларды бағалау.    
 
1 - слайд. Ауызша теориялық білімдерін тексеру 
 
1. Қандай өрнекті бөлшек өрнек деп атайды? 
2. Бүтін өрнектер дегеніміз не? 
3. Рационал өрнектер деп қандай өрнектерді айтамыз? 
4.  Рационал бөлшектерді көбейту ережесі? 
5.  Рационал бөлшектерді бөлу ережесі? 

130 
 
6.  Мына теңбе-теңдікте қандай түрлендіру орындалған?    
????????????
????????????
=  
??????
??????
 
Оқушылар жауаптары тыңдалады. 
2 - слайд.   «Ақсүйек ойыны»  
«Ақсүйек ойыны» ойын туралы қысқаша айтып өту. Оқушылар рационал бөлшектерді көбейту және 
бөлуде қысқаша көбейту формулаларын қолданады, сондықтан қайталап өту. Оқушыларға формулалар 
бөліктері беріледі оқушылар өз жұптарын табу керек. Әрбір формуланы құрастырып, формуланы сауатты 
түрде айтып беру керек. Әрбір формуланы тапқан сайын интербелсенді тақтада бір–бір жұлдыз жанып 
отырады, соңында жеті қарақшы жұлдызы пайда болады. 
«Жеті қарақшыны таныған жеті қараңғы түнде адаспас» мақал сөзі шығады. Ендеше осы жеті 
формуланы пайдаланып, біз бүгін рационал бөлшектерді көбейту және бөлу тапсырмаларын орындаймыз. 
 
3 - слайд. (формулалар) 
 
1.
 
(a + b)
2
 =  a
2
 + 2ab + b
2
 
2.
 
(a-b)
2
 =  a
2
- 2ab + b
2
 
3.
 
a
2
–b
2
 = (a-b)(a+b) 
4.
 
a
3
+b
3
 = (a + b)(a
2
 – ab + b
2
) 
5.
 
a
3
-b
3
 = (a - b)(a
2
+ab + b
2
) 
6.
 
(a + b)
3
=a
3
+3a
2
b +3ab
2
+b
3
 
7.
 
(a-b)
3
=a
3
- 3a
2
b+3ab
2
- b
3
 
 
4 - слайд.   Есептер шығару 
 
І деңгей   Бөлшектерді көбейту мен бөлуді орындаңдар 
 
             І топ                                    ІІ топ                                     ІІІ топ 
        1   
??????
3
??????
2
∙
??????
5
??????
4
                                 1.   
??????
3
??????
??????
2
??????
3
∙
????????????
2
??????
4
??????
2
                      1. 
3??????
4
2??????
÷
??????
??????
5
 
 
         2.  
8??????
6??????
2
÷
32??????
2
36????????????
                         2. 
??????
2
????????????
÷
????????????
2
4??????
2
                           2. 
??????
4
??????
4
??????
5
∙
??????
7
??????
3
??????
3
 
 
         3.   
14??????
2
∙
??????
3
7??????
4
                         3.
12
??????
∙
??????
3
12??????
                              3. 
??????
??????
÷
??????
2
????????????
2
 
 
 
ІІ деңгей   Өрнекті ықшамдаңдар 
              І топ                                 ІІ топ                                              ІІІ топ 
 
1.
 
(???????????? − ??????) ∙
????????????
????????????
??????
−??????
??????
            1. 
??????
??????
−????????????
??????−??????
÷ (?????? − ??????)                    1.     
??????−??????
????????????
??????
∙
??????????????????
??????
??????−??????
??????
 
 
2.
 
??????
??????
−??????
??????
??????
÷
??????+??????
??????
                        2. 
????????????
??????
??????
??????
+??????
??????
∙
??????+??????
??????
                                2. 
????????????
??????
−????????????
??????
??????
??????
+????????????
÷
????????????−????????????
??????+??????
 
 
Сергіту сәті. 
 
 
ІІІ деңгей  Өрнектің мәнін табыңдар: 
 
         І топ                                          ІІ топ                                           ІІІ топ 
 
1.
 
??????
??????
−??????
????????????
??????
∙
??????????????????
??????
??????+??????
                            1. 
??????
??????
−????????????
??????
??????
+??????
÷
????????????−??????
????????????+??????
                                 1. 
??????−????????????
??????−??????
÷
??????−??????
??????
??????
??????
−????????????
 
 
     мұндағы    a=12                 мұндағы  a= 0,2                          мұндағы b=30 
                         b= 10                                  x=  8                                             c=2 
 

131 
 
 
Сабақты бекіту. 
Ортаға шаттық шеңберін құрып, орындықта отырады. Оқушылар сабақта не ұнады  бір-бір  сөйлемнен  
айтып  шығады.  
 
Үйге тапсырма.  Рационал  бөлшектерді  көбейту  және  бөлу. 
 
 
 
 
 
 
Қызылорда қаласы. Қызылжарма ауылы.  
Сақтапберген Әлжіков атындағы №144 орта мектептің  
қазақ тілі және әдебиет пәнінің мұғалімі 
Байниязова Газиза Аманбаевна 
Қазақ тілі  12 (Эксперимент)  сыныбы. 
 
Сабақтың тақырыбы: Сөйлеу әрекетін құрайтын элементтер 
Мақсаты:       Оқушыларға сөйлеу әрекетін құрайтын элементтер туралы  түсінік бере   
                       отырып, мерзімдік жағдаят, авторлық шабыт, пікір шынайылығының  сөйлеу   
                       әрекетінде қатар жүретіндігін  меңгерту.  
Дамытушылық: 
Сөйлеу әрекетіндегі жұмсалатын сөздер мен сөйлемдердің сөйлеу түрлеріне қатыстылығын мәтінде талдай 
білуге, берілген тақырыптар аясында мәтін түзу шеберлігін, шығармашылық қабілетін дамыту. 
Тәрбиелік:  
Сөз тереңдігін  түсінуге, бағалай білуге , алға қойған мақсаттарына жете білуге тәрбиелеу. 
Сабақтың типі: Жаңа материалды меңгерту. 
Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру, талдау.тест 
Көрнекілігі: шешендік сөздер, слайдтар. 
Пәнаралық байланыс: Әдебиет, тарих. 
Сабақ барысы:        1.Ұйымдастыру 
 
2.Оқушылармен амандасу 
 
3.Оқушыларды түгендеу, назарын сабаққа аудару 
 
Ата-бабаларымыздың бізге берген еншісі, қалдырған аманаты-асыл сөздері. Осы асыл сөздерін оқып, одан 
өнеге алу-әрқайсысымыздың парымыз. 
Ой маржаны-кітапта (Сабақтың ұстанымы) 
Сенбе ешкімге, тұрса да қанша мақтап 
Қор қылады, қулығын ішке сақтап 
Өзіңе сен, өзіңді алып шығар 
Ақылың мен еңбегің екі жақтап. 
 
(Абай) 
Тәуелсіздік-Алтын күмбез дейтін болсақ, сол күмбезді тіреп тұрған төрт белгі рәміздеріміз бар.Оның 
біріншісі-Елтаңба, екіншісі-Әнұран, үшіншісі-Көк байрақ, төртіншісі-қазақ тілі. 
Сабаққа кіріспес бұрын «Сенімділік» жаттығуын орындаймыз. 
Мақсаты: Оқушыны қорқыныш жағдайдан арылтып, сенімділікке үйрету. 
Шарты:Оқушыларға бос ақпарақ таратылады. Сол парақты қаламсаппен теңдей 2-ге бөлу ұсынылады. Ол 
бөліктерді 1,2 деп белгілеп, 1 –бөлікке жағымдыы қасиеттерін, 2-бөлікке жағымсыз қасиеттерін жазу керек 

132 
 
те, ортасынан қырқып алынады.Жағымды қасиеттерін өзіне қалдырып, жағымсыздарын қатты мыжып, 
қоқыс жәшігіне салады. 
ІІ. Өтілген материалды бекіту. 
Сұрақ-тапсырмалар арқылы сабақты бекіту. 
1.Қазақ халқы шешенді неліктен дана санаған? 
2.Шешеннің сөзшең адамнан айырмашылығы бар ма? 
3.«Өнер алды-қызыл тіл» деген мақалдың мәнін тереңнен талдап түсіндіріңдер. 
 
 
 Жаңа сабақ 
1.Шешендік сөйлеу әрекетін құрайтын элементтер 
Шығыста даналығымен «Бірінші ұстаз» атанған Аристотель шешендік ілімге қатысты «Риторика» атты 
еңбек ұсынды. 
Аристотельдің пікірінше, «ең жақсы адам-ұлылық дәрежесіне жеткен кең пейілді, қайырымды 
адам.Қайырымды, ақ пейілді кісінің жүрісі жайлы, даусы төмен, сөзі мазмұнды болуға тиіс». 
Шешенге деген сенім туғызатын үш нәрсе- парасат, ізгілік, сыйластық деп жинақтаған.  
І. Сөйлеу әрекетін құрайтын элементтер 
1.Мерзімдік жағдаят 
2.Авторлық шабыт 
3.Парасатты сөз 
Шешендік шабыт-шешеннің ниеті, ынтасы, мақсаты, айтпақ ойы тәрізді ұғымдарды қамтиды. 
Халықтық мәселелерді талқылаған әрбір 
Халық жиналысы 
Әртүрлі дау-дамайларды шешуге арналған 
Ақсақалдар  кеңесі 
 
Мемлекеттік, әлеуметтік мәселелерге арналған 
Билер кеңесі 
Жақсы мен жаманды айыратын 
Айтыс өнері 
Қазіргі замандағы өзекті мәселелерді талқылайтын 
 
 
Белгілі бір тақырыптардың төңірегінде  
Парламент пен сенаторлар сарайы 

133 
 
мен 
өткізіліп отырады. 
 
Сөйлеушілер: 
 Тақырыптан ауытқымай, туындаған мәселелердің айналасында ортақ мазмұнды өрбітіп, басты-басты 
ойларды шешуге атсалысқан; 
 Жиынға қатысушы немесе тыңдаушы көпшіліктің ақыл-ойына әсер етіп, түрткі болатындай, парасатқа 
жетелейтін қуатты да көркем, әсерлі де айқын, халыққа түсінікті тілмен сөйлеуді мақсат еткен. 
Жұртшылықты шешендік өнерге баулу үшін оларды сөйлететін жағдай тудыру керек. 
а) Кімдердің алдында, 
    Қандай тақырыпта  
              сөйлейтіндеріне қарай  
    Қандай уақытта 
 
ә) Сөздің мазмұнын 
    Негізгі идеясын                                  келісіп анықтау қажет 
    Басты-басты ойларды  
 
       в) Сөйлейтін аудиториясының жас құрамына, (терминдер, мақал-мәтелдер, кәсіби сөздер, 
фразеологизмдер, бейнелі ауыспалы мағынадағы сөздер, теңеулер т.б) іріктеу орынды. 
ІІ. Білім көкжиегі 
1.Оқулықпен жұмыс 
«Сөйлеу әрекетін құрайтын элементтер» 
«Шабыт пен бап туралы. Уақыт пен орын туралы» 
 
 
2. Тест тапсырмаларымен  жұмыс 
   
ІV.Талдау-табыс кілті 
Сөйлемдерге морфологиялық және синтаксистік талдау жасау. 
Келісілген орын  
уақытта 

134 
 
  Мәңгілік Ел-ата-бабамыздың сан мың жылдан бері асыл арманы. Біз осы армандарды ақиқатқа 
айналдырдық. Мәңгілік Елдің іргетасын  қаладық.Байлығымыз да, бақытымыз да болған Мәңгілік  
Тәуелсіздігімізді көздің қарашығындай сақтай білуіміз керек. 
V.Ой қозғау  
«Мәңгілік ел идеясы мен үшін» тақырыбында ойларын айту. 
VІ. «Ойлы болсаң-озып көр» Сәйкестендіру тест 
 Көнерген сөзбен байланысты сөзді табу, мағынасын ашу. 
Қорамсақ-садақтың жебесін алып белге байлайтын жеке-жеке ұясы бар оқсалғыш. 
1  Мылтық 
 
        Қорамсақ 
2  Найза 
3  Садақ 
4  Айбалта 
 
Ерулік-жаңадан көшіп келген үйді көрші-қолаңның қонаққа шақыруы. 
1  Қала 
 
         Ерулік 
2  Ауыл 
3  Үй 
4  Жылқы 
 
Шаршы-ұзатылып бара жатқан қыздың өзінен кейінгі сіңлісіне орамалын беруі,аманат етуі. 
 
 
 
                      
 
 Анықтау тест 
Анықтау тест екі бағаннан тұрады. Бірінші бағанда берілген тапсырманың жауабын екінші бағанға 
жазасыз. Жауабын өте қысқа және нақты болуы шарт. 
Тапсырма 
Жауап 
1. Мифтік ескі наным бойынша атын тура 
айтуға тыйым салынған сөзді не дейміз? 
 Табу 
1  Киім 
 
         Шаршы 
2  Орамал 
3  Бұйым 
4  Аспап 

135 
 
2.Кей жағдайда сөз құрамындағы дауысты 
дыбыстар әлсіреп, көмескі айтылады. 
Мұндай құбылысты тіл білімінде ... деп 
атайды. 
 Редукция 
Кей жағдайда сөз тіркесінің, біріккен 
сөздердің аралығындағы қатар келген екі 
дауыстының біреуінің түсіріліп айтылуы 
да кездеседі. Мұны тіл білімінде ... деп 
атайды. 
Элизия 
Кейде сөз құрамындағы дыбыстардың 
орны ауысып қолданылады.Мұндай 
құбылыс  ... деп аталады. 
Метатеза 
 
«Биіктік» сергіту сәті  
VІІІ. Жаңа сабақты қорытындылау 
Сөйлеу әрекетін құрайтын элементтер туралы нені меңгердік? 
«Шығу парағы» стратегиясы: 
1.Бүгін сабақ ұнады ма? 
2.несімен ұнады? 
Кері байланыс (парақшамен жұмыс) 
№1.Барлығын білемін, қолдана аламын 
№2.Түсінемін, бірақ әлі де көмек қажет. Неліктен? 
№3.Мен үшін барлығы киын. Неліктен? 
Қорытынды: 
Шешендеріміз арқылы мақтанып жүрейік. Күнделікті өмірде шешендік сөздерді орынды, дұрыс қолдануға 
дағдыланайық. Ел тәуелсіздігінің ең басты белгісі-оның тілін, ұлттың мәдениеті, салт-дәстүрін дамытуға ат 
салысайық. Біздің тіліміз-ананың ақ сүтімен бойға сіңген асыл қазынамыз.  
Күн сайын биіктеген әр сатымыз, 
Біздің бір тілегіміз, мақсатымыз. 
Әрдайым ашық болсын аспанымыз, 
Сеніммен шыға берсін жақсы атымыз! 
Оқушылардың білімін бағалау. 
Үйге тапсырма: «Сөйлеу әрекетін құрайтын элементтер» тақырыбын оқып келу. 
Сабақтас құрмалас сөйлемнің түрлерін қайталау. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

136 
 
 
 
Қызылорда қаласы. Қызылжарма ауылы. 
Сақтапберген Әлжіков атындағы № 144 орта мектептің 
физика пәнінің мұғалімі  Шамбекова Айнур Чапаевна 
 
                     Физика  8 сынып 
Сабақтың  тақырыбы  Электр тогының   жұмысы мен қуаты. Джоуль-Ленц заңы. 
Сілтеме 
Білім беру стандарты, жоспар 
Жалпы  мақсаты 
Электр тогының  жұмысы мен қуатын , өткізгіште ток жүргенде бөлініп 
шығатын жылу мөлшерін есептеу  формулаларын, Джоуль –Ленц заңын 
игереді. 
Күтілетін нақты 
нәтиже 
 
•Тұрақты токтың жұмысы қандай шамаларға тәуелді екенін анықтай алады 
•Электр тогының атқаратын жұмысының, қуаттың формулаларына Ом заңын қолданып 
түрлендіре алады және энергия шығынын есептей алады. 
• Джоуль-Ленц заңының формуласын пайдаланып, есептер   шығарады. 
Оқушылар үшін оқу 
нәтижелері(А) 
Теориялық  білімін  оқу  үдерісінде  жан-жақты  қолдануға,  салыстыруға,  топты 
басқаруға дағдыланады,сыншыл дос бола алады 
Оқушылар үшін оқу 
нәтижелері (В)  
Негізгі  ұғымдарға  түсініктеме  бере  алады,  сыныптастарын  және  өзін 
бағалайды, саралап, талдау жасау қабілетін дамыта алады 
Оқушылар үшін оқу 
нәтижелері (С)  
Тақырыпқа байланысты өмірден мысалдар келтіре алады 
Негізгі  идеялар 
Оқушылардың топтық жұмысы  арқылы танымдық белсенділіктерін арттыру, 
пайымдау,  баяндау,  салыстыру,  талдау  жасауға  бейімдеу  және  логикалық 
ойлау қабілеттерін қалыптастыру 
Әдіс - тәсілдер 
«Семантикалық карта» 
Жеке жұмыс 
Жұптық жұмыс  
Түрткі сұрақтар 
«Араның ұясы» 
Топтық жұмыс 
Кіріспе сөз 
(Эпиграф) 
Бізге қажеттінің барлығы өзіміздің басымызда 
                                                             Теодор Рузвельт 
 
Ұйымдастыру  кезеңі 
 
•Сынып оқушыларына жағымды ахуал туғызу 
•Топқа  бөлу  (физикалық  шама    жазылған,түрлі  түсті  фишка  тарату  арқылы 
сынып оқушыларын 4 топқа бөлу)  
 
Үй жұмысын тексеру  Үйге §41 қайталау берілді. «Семантикалық карта» арқылы оқушылардың  
өткен «Өткізгіштерді тізбектей және параллель жалғау» тақырыбы бойынша 
формулаларды қаншалықты білетінін анықтаймын. 
 
 
Параллель 
жалғау 
R =U/ І 
ρ*l / S 
I*t 
q*U 
Ом заңы 
 
 
 
 
 
А 
 
 
 
 
 
R 
 
 
 
 
 

137 
 
U
1
=U
2
=U
3 
 
 
 
 
 
q 
 
 
 
 
 
 
 Ал, енді  жұмбақ шешіп көрейік. 
1. Аяқсыз жүреді, отсыз жанады       (электр тогы) 
 
2. Бір алмұрт жоғарыда ілініп тұр. Оны ешкім жемейтіні көрініп тұр. (шам 
лампа) 
Түрткі сұрақтар. 
1.
 
Элетр тізбегі неше бөліктен тұрады? 
2.
 
Электр тогының пайда болу шарттары?  
3.
 
Зарядты қандай формула арқылы анықтауға болады? 
Балалар, сіздер қалай ойлайсыздар, неліктен мен сіздерді физикалық шамалар 
арқылы топқа бөлдім? 
 
      Негізгі бөлім 
Жаңа сабақ 
 
 
 Олай болса, бүгінгі өтетін сабағымыздың тақырыбын анықтау үшін сендерге 
келесі «Шырмалған әріптерден сөйлем құрау»  керек.  
   
 
 
  
 
 
 
 
 
                                                                                             
       
Бүгінгі сабақта табысқа жету үшін  «Жетістік критериіне» назар аударамыз.  
                                                 Жетістік критериі 
І 
Тұрақты токтың жұмысы қандай шамаларға 
тәуелді екенін білу. 
 
 
ІІ 
Токтың жұмысы мен қуатын есептеу 
формуласын  қолдана білу 
 
 
 
ІІІ  Электр энергиясының шығының есептеуді 
үйрену 
 
 
 
ІV  Джоуль-Ленц заңын білу 
 
 
 
Оқушының аты-жөні:   
  Себебі: 
 
 
Оқушыларға §42 бойынша  мәтінді оқып, постер қорғау керектігін ескертемін 
І топ. І бөлім 
ІІ топ. ІІ бөлім 
ІІІ топ. ІІІ бөлім 
ІҮ топ. Тест құрастыру және ғаламтордан тақырыпқа байланысты қосымша 
мәлімет табу. 
Топтық бағалау «Екі жұлдыз ,бір тілек» 
Сергіту сәті «Нөсер» 
Релаксация: ал енді орнымыздан тұрып қолымызды жоғары көтеріп, терең 
дем аламыз. Осы кезде біз жаңбырдан кейінгі таза ауаның , хош иісті 
гүлдердің иісін және барлық жақсылықты, бақытты дем аламыз, ал енді 
қолымызды түсіреміз, бұл кезде біз барлық жалқаулықты ,ренішті, 
жамандықтін  барлығын  шығарамыз.Осындай жақсы көңіл күймен  әрі қарай 
Ь 
- 
Л  Е 
Н 
Ц 
Л 
Ы  С  Ы  М  З 
У 
М  О  К 
Е 
А 
О 
Ұ 
Т  Т 
Н 
Ң 
Ж  Ж  Ң  Ы  Қ 
Ы 
Д 
Ы  Т  А 
У 

138 
 
сабағымызды жалғастырамыз. 
Ой толғаныс кезені 
(бекіту кезеңі) 
Барлық А,В,С деңгейінің тапсырмалары таратпада бар. 
А деңгейі: № 644 (В.И.Кем) 
1.)
 
ПӘК-і 80% -ға тең желдеткіштің электрқозғалтқышы 10 минут ішінде 
қанша жұмыс атқарады? Желідегі кернеу 220 В, электрқозғалтқыштағы ток 
күші 1,2 А.         (Ж: 126,7 кДж.) 
2.)
 
Демонстрациялық үстелдің үстіндегі электр құралдарын  үтікті (электр   
шәйнегін немесе шаш кептіргішті) 2 сағат ток көзіне қосқандағы электр 
шығының есепте. 1кВт*сағ үшін тариф  В= 12,35 теңге 
Электр құралы 
Р, Вт 
t, сағ 
 
 
 
  
В деңгейі:  №21ж-3,4,5 сапалы-экспериментальды есеп. 
С деңгейі:  № 21ж-1,2 есептерін шығару 
Үй тапсырмасы 

жүктеу/скачать 9,25 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: