Сборник материалов VIІІ международной научной конференции студентов и молодых ученых «Наука и образование 2013»

 
269 
мыңнан  астам  ҿкілінің  қатысуымен  Астанада  ҿткен  халықаралық  экономикалық  форумның 
мақсаттарының  бірі  -  бҥкіл  ҽлемге  ортақ  қаржы  дағдарысының  қайта  айналып  соғуының 
алдын алу, ең қҧрығанда оның салдарын азайту болатын. Форум мақсатына жетті ме, жетпеді 
ме,  ол  туралы  бірдеңе  айта  қою  ҽзірге  қиын.  Себебі,  бҧл  уақыт  ҿте  келе  кҿрінетін  нҽтиже. 
Менің айтпағым Президент кҿтерген мҽселенің мҽнісіне ҥңілу.  
Мемлекет  басшысы  бҥтін  ҽлемге  ортақ  мҽнді  ҽңгіме  айтты.  «Дағдарыстың  басты 
сабағы  –  экономикалық  теңгерімсіздіктерге  жол  бермеу.  Осы  ретте  ауыр  болса  да 
бақылаусыз  бетімен  кеткен  қаржы  рыноктарын  тҿтенше  бақылауда  ҧстаудың  маңызы  мен 
пайдасы  зор.  Реттелмеген  қаржы  секторына  ҥйлестірілген  ашық  капитал  –  бҧл  баяу 
жарылатын бомбамен тең. Ол бҧған дейін де бір рет жарылды, ҽлі де талай жарылуы мҥмкін» 
деген  Президент  мҧны  дағдарыстың  бірінші  сабағы  деп  тҥсіндірді.  Президент  айтқан 
дағдарыстың  екінші  сабағы,  дамушы  елдер  ҥшін  индустриялық  жҽне  инновациялық 
саясаттың  маңызының артуы  болды.  Ал  ҥшінші  сабағы  -    жеткілікті  дҽрежедегі  ҽлеуметтік 
саясаттың қажет екендігіне тҥсініктің артқандығымен ерекшеленеді.[1] 
 «Соңғы  кездері  ҽлеуметік  саясаттың  рҿлі  негізсіз  тҿмендетілді.  Араб  елдерінде, 
соның  ішінде  дамыған  бірқатар  елдердегі  соңғы  оқиғалар  халықтың  ҽлеуметтік  жағдайын 
тҧрақты  назарда  ҧстаудың  ҿткірлігін  кҿрсетіп  берді.  Ҿкінішке  орай,  нарықтық  кҥштер 
жҧмыспен  жҽне  азық-тҥлікпен,  ҽлеуметтік  қорғаумен  жҽне  тҧрақтылықпен  қамтамасыз 
етудің  сайма-сай  міндеттерін  барлық  жерде  бірдей  шеше  алған  жоқ.Осының  салдарынан 
дамыған жҽне  дамушы экономикалардың арасында айырмашылық ҧлғайып, сауда даулары, 
валюталық  кикілжіңдер,  мемлекеттік  қарыздар  кҿбейіп  ,жҧмыссыздар  мен  аз  қамтылған 
халық  саны  ҿсті.  Ҽлемде  бірінші  рет  бҥтіндей  мемлекеттердің  банкроттық  жағдайға  тап 
болуы  пайда  болды»  деген  Президент  сҿзінің  астарында  ендігі  міндет  дағдарыс  сабағынан 
нҽтиже шығарып экономикалық қыспақтан қиналмай ҿтудің жаңа моделін жасау керек деген 
емеуріннің жатқаны анық.  
Ел Президенті Нҧрсҧлтан Назарбаев ескі валюталардың орнын басуға келетін ҿңірлік 
жҽне  ҽлемдік  қаржы  қҧралдарының  жаңа  санатының  мынандай  жеті  ҿлшемді  қамту 
қажеттігін атап кҿрсетті: 
Біріншіден,  бҧл  –  ескі  заңға  дейінгі  немесе  тіпті  заңсыз  ҽлемдік  резервтік  валютаға 
қарағанда жаңа заңды ҽлемдік валюта болады.  
Екіншіден,  бҧл  –  бҥкіл  адамзаттың  мҥддесі  ҥшін  жаңа  демократиялық  эмиссиялық 
орталық эмитациялайтын жаңа демократиялық валюта болады. 
Ҥшіншіден, бҧл – жалған қҧнды ескі иллюзиялық бағалауға қарағанда шынайы қҧнды 
нақты ҿлшеудің қҧралы. 
Тҿртіншіден,  бҧл  –  бақылаусыз  қорланудың  ескі  қҧралдарына  қарағанда  пайда 
ҿндірісін бақылаудың жаңа қаржылық қҧралы. 
Бесіншіден,  бҧл  –  ҿзімшілдікке  дҥниеқорлыққа  жҽне  ашкҿздікке  қызмет  ететін 
бҽсекелестікпен пайда табудың емес, елдердің, халықтардың, ҽлем мен адамзаттың біртҧтас 
ҧзақ  мерзімді  даму  мақсаттарына  қызмет  ететін  бҽсекелестік  пен  пайда  табудың  тҧтас 
мҥдделес, жаңа қаржылық қҧралы. 
Алтыншыдан,  бҧл  –  барлық  арқаулық  дҽстҥрлі  қҧндылықтарды  қирататын 
қҧндылықтардан  тыс  бҽсекелестік  пен  пайда  табу  емес,  елдердің,  халықтардың,  ҽлем  мен 
адамзаттың  дамуының  ортақ  қҧндылықтарын  нығайта  тҥсетін  мақсатқа  бағытталған 
бҽсекелестік пен пайда табудың жаңа қаржылық қҧралы. 
Жетіншіден, бҧл – мҽн-мағынасыз дҥние жиюшылық пен тҧтынушылықтың ескірген 
қҧралдарына қарсы тҧратын елдер мен халықтардың, ҽлем мен адамзаттың дамуының асқақ 
мҧраттарына  толы  пайымдалған  пайда  табудың  бҽсекелестік  пен  дамудың  жаңа  қаржылық 
қҧралы.[2] 
Жаңа  қаржылық  сҽулет  қҧратын  кез  жетті.  Қазіргі  жаһандық  экономикаға  жаһандық 
валюта қажет. Бҥгінде ҽлемде пайдаланылып келе жатқан резервтік валюталардың бірде-бірі 
тауарлар  мен  қызметтердің  шынайы  қҧнын  нақты  бағалай  да,  ҿлшей  де  алмайды. 
Дҥниежҥзілік  валюта  –  ҿзі  ақаулы,  оны  мемлекет  басшысы  Нҧрсҧлтан  Назарбаев  бейнелі 

 
270 
тҥрде «дефектал» деп атаған. Соңғы жҥз жылда доллар он еседен астамға қҧнсызданған. Бҧл 
ҥрдіс  ақырғы  жылдары  қарқындай  тҥсті.  Қаржы  қатынастарын  долларландырудың  келеңсіз 
факторлары қаржы дағдарысы барысында айрықша кҿрінді. Жаһандану жағдайында мҧның 
ҿзі  американдық  ақша  бірлігінің  рҿлін  ҽлемдік  резервтік  валюта,  жалпыға  ортақ  балама 
ретінде сақтуға ҧмтылыс пен жаңа ойыншылардың пайда болуы – еуро, иена, юань, рубльдің 
арасындағы  қарама-қайшылыққа  соқтырды.  Жаһандық  дағдарыстан  шығудың  мҽні  осынау 
ҿздерін  ҽлдеқашан  тҥгесіп  болған  ҽлемдік  валюталардан  жаңа  саладағы  жаңа  қаржы 
қҧралдарына  кҿшу  болып  отыр.  Ҽлемдік  жаңа  қаржы  қҧралының  бірнеше  нҧсқалары 
ҧсынылуда. Бірақ олардың қай-қайсысының да ҿзіне тҽн кемшіліктері бар.  
Ҽлемдегі ең дамыған, ҽншейінде басқа елдерге  «демократиялық  қҧндылықтар кенже 
қалған, адам қҧқығы тапталып, ҽр тҥрлі  қудалаулар мен теңсіздіктер орын алып отыр»  деп 
айып тағып, ақыл ҥйрететін алпауыт елдердің ҿзі бір ел емес, бҥгінгі бҥкіл адамзатқа ортақ 
қаржы  -  экономикалық  қиындықтарды  шешуге  аса  ықылас  танытпай  отыр.  Оның  себебі, 
нарықтық  қатынастар  халықаралық  ықпалдастықтың  негізгі  ҧстанымы  болып  саналатын 
бҥгінгі жағдайда ешкімде қолындағы барын тектен-текке бергісі келмейді. Тіпті ол ҽділетсіз 
саналған  кҥннің  ҿзінде  ҿнімнің  орнына  ақша  сатып-ақ  байып  отырған  қай  елдің  де  одан 
айрылып  қалғысы  келмейтіні  анық.  Ал  ҿткен  ғасырдың  орта  тҧсында,  адамзат  екінші 
дҥниежҥзілік  соғыстан  ҽбден  қалжырап,  есеңгіреген  сҽтте  ҽлемдік  валюта  ретінде 
қалыптасқан долларды басып шығару қҧқығына ие жалғыз ел – Америка Қҧрама Штаттары 
ҿзінің осы валютасы арқылы тек байып қана отырғаны жоқ, ол тіпті ҽскер жібермей-ақ бҥкіл 
ҽлемді билеп, ашса – алақанында, жҧмса – жҧдырығында ҧстап отырған алпауыт мемлекет! 
Мҧндайда  біздің  қазақ  «аузы  қисық  болса  да,  байдың  ҧлы  сҿйлесін»  дейді.  Бабалар 
даналығының  дҥрбісін  бҥгінгі  ақиқатқа  қарай  бағдарлайтын  болсақ,  басқаны  былай 
қойғанда, ҿздерін ҿркениеттің ошағы санайтын кҽрі қҧрлықтағы ең дамыған елдердің ҿзі тҥк 
бітіре  алмай  отыр.  Бҧдан  он  жыл  бҧрын  ҿз  экономикаларын  нығайтып,  аймақтық  валюта 
ретінде  халықаралық  қаржы  нарығында  америка  долларларының  ықпалына  ҽсер  ету 
мақсатында  ҿмірге  келген  евроның  да  қҧны  кҥнде  қҧбылып,  бір  қалыпқа  тҥспей  отыр. 
Доллар  ҽлемдік  валюта  болып  қалыптасқан  тҧста  мҧның  ақыры  неге  ҽкеліп  соғатынын 
аңғармаған АҚШ одан қазір қҧтылғысы келген кҥнде де, оны қалай залалсыз жҥзеге асыруға 
болатынын  білмейді.  Ҿйткені,  доллардың  бҧл  артықшылығы  жоғалатын  болса,  онда  қазір 
тҿрткҥл  дҥниенің  тҥкпір-тҥкпіріне  тарап  кеткен  400  триллионнан  аса  «кҿк  қағазды» 
тҧтынатын Азия мен Америкадағы небір дамыған экономикалардың бҽрі бірдей залал шегіп 
ҧзақ  уақыт  естерін  жия  алмайтындай  дҽрежеде  есеңгіреп  қалатыны  сҿзсіз.  Ал  АҚШ-тай 
алпауыт  КСРО-ның  кебін  киіп,  алпыс  бҿлшекке  бҿлініп  кетуі  де  ғажап  емес.  Екінші 
жағынан,  ҽлем  Назарбаев  ҧсынып  отырған  ҧлттық  валюталардан  жоғары  тҧратын  бірыңғай 
валютаны  ертерек  қабылдамаса,  қаржылық  қиындықтар  ҽбден  асқынып,  жаһандық 
экономика  жазылмас  дертке  шалдығатыны  да  кҿрініп  тҧр.  Осы  тҧрғыдан  Қазақстан 
басшысының бастамасы – ҿте маңызды ғаламдық мҽселе.  
Қаіргі  кезде  барша  мемлекеттің  алтын-валюталық  ҧлттық  қорларының  55  пайызы 
доллар  болуы  заңдылыққа  айналғандай.  2007  жылдың  тамызынан  кейін  кҿптеген 
мемлекеттерде  бҧл  кҿрсеткіш  азайды.  Сондықтан  да  «сандықтағы»  мол  доллар  массасы 
айналымға шығып кетіп, АҚШ ҧлттық валютасын мҥлде қҧнсыздандырып жіберді. Ал оның 
қҧнсыздануы  баршаға  зиянды  болатыны  сҿзсіз.  Мінеки,  жаңа  аймақтық  ортақ  валютаны 
ҿндіріске енгізудің басты қажеттілігі осыдан туындайды. Біздің де Ҧлттық қорларымыздағы 
қазынамыз босқа қҧнсызданбауы ҥшін де аймақтық ортақ валюта керек.  
Екіншіден, белгілі бір одақта интеграциялық процесс жеделдеуі ҥшін аймақтық ортақ 
валюта  қажет.  Біздің  Кедендік  ҥштік  одақ  жағдайында  бір-бірімізден  доллар  арқылы  есеп 
айрылысып  жатудың  қажеті  жоқ  ал  жекелеген  мемлекеттердің  ҧлттық  валюталарын 
халықаралық  сауда-саттықтағы  ҿтем  қҧралы  ретінде  пайдалансақ,  онда  ҽлгі  валюта 
доллардың, валюта иесі мемлекет АҚШ-тың кейпін киіп шығады. Міне, сондықтан да бізге 
ҥш  мемлекетке  теңдей  қызмет  ететін  ортақ  валюта  қажет.  Ол  –  ҽр  мемлекеттің  ҧлттық 
қорларында ең кемі жиырма бес пайыздық ҥлеске ие болса, нағыз жетістік сол болар еді. 

 
271 
Бҥгінгі  таңда  ТМД  елдері  арасындағы  барлық  есеп  айрылысулар  долларлық 
эквивалентте  жҥргізіледі.  Ал  тҿлемдер  болса,  америкалық  жҽне  батыс  еуропалық  банктер 
арқылы  жҥзеге  асырылады.  Соған  сҽйкес  комиссиялар  ортадағы  делдалдардың  қалтасына 
тҥседі де, транш жҥргізу бірнеше кҥнге созылып кетеді. Мҧндай операциялар миллиардтаған 
доллардың басына су қҧяды. Ал бірыңғай есеп айрылысу жҥйесі қҧрылса, есеп айрылысулар 
тікелей жҥргізіліді. Сондықтан да аталған қҧрылым айналымда ҧлттық валюталардан жоғары 
тҧратын есеп айырылысу бірлігі болуы шарт. 
Қазақстан  Президентінің  болашақтағы  ҽлемдік  валюта  жҥйесін  концептуальды 
елестетуінің  жҥзеге  асатынына  кҥмҽн  жоқ.  Елбасының  бҧл  ҧсынысы  ғаламдық  дамудың 
ҿткір талабынан туындап отыр. Осындай ҽлемдік экономикадағы аумалы-тҿкпелі жағдайды 
басқалардан  бҧрын  аңғарып,  ҿз  ҧсынысын  жасаған  Мелекет  басшысының  пікірін  толық 
қолдаймын.  Қолдайтын  себебім,  аймақтық  валютаға  ҧмтылғаннан  гҿрі,  бытыраңқылық 
танытпай,  ортақ  валютаға  жақындау  дҧрыс.  Ортақ  валюта  арқылы  ғана  біз  доллардың 
қҧрсауынан босай аламыз. Оны ҽлемдік деңгейдегі сарапшылар мен саясаткерлер де қолдап 
жатыр.  Ортақ  валюта  орнатуға  болады.  Оған,  біріншіден,  уақыт  керек.  Екіншіден,  ҽлем 
елдері арасындағы ҿзара тҥсіністік пен ынтымақтастық қажет деп ойлаймын. 
 
Қолданған әдебиеттер тізімі 
 
1.   Ҽлемдік ҥнқатысу алаңына айналған форум // Егемен Қазақстан. – 2011. – 4  мамыр.  
2.  Нҧрсҧлтан  Ҽбішҧлы  Назарбаев  –  БЕСІНШІ  ЖОЛ:  «Жаңа  санаттың  валютасы» 
//
www.personal.akorda.kz
 
 
 
УДК 614.2.003 
ДҤНИЕЖҤЗІЛІК ВАЛЮТА-ҚАРЖЫ ЖҤЙЕСІНІҢ ДАМУЫНДАҒЫ 
МЕМЛЕКЕТ САЯСАТЫНЫҢ РҾЛІ МЕН ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 
 
Болысбек А.Қ., Садықова П.А.,
m_famous@mail.ru
, 
succsess_ai-5@mail.ru
 
Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия Ҧлттық университеті, Астана, Қазақстан  
Ғылыми жетекші -аға оқытушы Е.М. Ҽбенова 
 
Жаһандану  заманында  ҽлемдік  тҽжірибе  кҿрсеткендей,  кез-келген  мемлекет  сыртқы 
саяси,  қаржылық,  экономикалық  тҧрақтылықты    қалыптастырып,  халықтың  ҽлеуметтік 
деңгейінің жаңғыруына қол жеткізуде халықаралық валюталық қатынастарды реттеу негізгі 
мҽселе  болып  табылады.  Экономикалық  серпін  ҽлем  елдерінде  бірдей  дҽрежеде 
болмағандықтан  нарықтық  кҥштер  жҧмыспен  жҽне  азық-тҥлікпен,  ҽлеуметтік  қорғаумен 
жҽне тҧрақтылықпен қамтамасыз етудің сайма-сай міндеттері барлық жерде бірдей шешімін 
таба  алмайды.  Осының  салдарынан  дамыған  жҽне  дамушы  экономикалардың  арасында 
айырмашылық  ҧлғайып,  сауда  даулары,  валюталық  шиеліністер,  мемлекеттік  қарыздар 
кҿбейіп, жҧмыссыздар саны ҿсіп, ҽлемдік қаржы дағдарысы орын алып отыр. 
Дҥниежҥзінде  экономикалық  кҿрсеткіштері  айрықша  елдердің  динамикалық 
ҿзгерістерін  ескеріп, аталған мҽселелерді шешуде мемлекеттің тиімді саясат ҧстануы шарт. 
Ҽріптес  мемлекетпен  келісім  жасар  алдында  қай  басшы  да  ҽуелі  елі  ҥшін  экономикалық 
тиімділікті санамалап алып, саяси іс-қимылға кҿшу керек.Халықаралық қауымдастық алында 
ҽлемдік  экономикалық  дағдарыстың  жаһанға  берген  сабақтарын  максималды  тҧрғыда 
объективтілікпен жҽне жан-жақты талдау қажеттігіне ерекше тоқталған Мемлекет басшысы 
Н.Ҽ.Назарбаев:  «Дағдарыстың  басты  сабағы  -  экономикалық  саясатта  теңгерімсіздіктерге 
жол  бермеу.  Реттелмеген  қаржы  секторына  ҥйлестірілген  ашық  капитал  -  бҧл  баяу 
жарылатын бомбамен тең. Ол бҧған дейін де бір рет жарылды, ҽлі де талай жарылуы мҥмкін» 
деген Президент мҧны дағдарыстың бірінші екпіні деп тҥсіндірді [1].  

 
272 
Елбасының  бҧл  сҿзінде  кҿздегені  болған  дағдарыстардың  себеп-салдарын  анықтап, 
одан  нҽтиже  шығарып,  экономикалық  қыспақтан  қиналмай  ҿтудің  жаңа  моделін,  жаңа 
жолдарын  жасап  оны  ҥнемі  қатаң  бақылап  отыру  қажет  деген  қорытындыға  келіп  отыр. 
Себебі  бҥгінде  ҽлемде  ҿте  тығыз  ҽрі  шиеленіскен  қаржылық  байланыс  орын  алуда. 
Бағамдардың  айырмашылық  қарқынының  ҿзгеру  шамасына  қарай  мемлекет  дҥниежҥзілік 
валюта-қаржы жҥйесінің даму жағдайында ҧтымды саясат ҧстануы тиіс.  
Дҥниежҥзілік  валюталық  жҥйелердің  қызмет  ету  сипаты  мен  тҧрақтылығы 
дҥниежҥзілік шаруашылықтың қҧрылымдылық кағидаларының сҽйкес келуі дҽрежесіне жҽне 
алдыңғы қатарлы елдердің мҥдделеріне байланысты болып келеді.  
Бҥгінде  ҽлемде  пайдаланылып  келе  жатқан  резервтік  валюталардың  бірде-бірі 
тауарлар  мен  қызметтердің  шынайы  қҧнын  нақты  бағалай  да,  ҿлшей  де  алмайды. 
Дҥниежҥзілік валюта – доллардың ҿзі ақаулы, оны Мемлекет басшысы Нҧрсҧлтан Назарбаев 
бейнелі  тҥрде  «дефектал»  деп  атаған.  Соңғы  жҥз  жылда  доллар  он  еседен  астамға 
қҧнсызданған.  Бҧл  ҥрдіс  соңғы  жылдары  ҥдей  тҥсті.  Мысалы  АҚШ-та  инфляция  деңгейі 
2008  жылы  бес  пайызға  жетіп,  соңғы  он  жеті  жылдың  ең  ҥлкен  деңгейі  болды.  Ҽлемдік 
валюта  –  қаржы  қатынастарын  долларландырудың  келеңсіз  факторлары  қаржы  дағдарысы 
барысында айрықша кҿрінді. Жаһандану жағдайында мҧның ҿзі американдық ақша бірлігінің 
рҿлін  ҽлемдік  резервтік  валюта,  жалпыға  ортақ  балама  ретінде  сақтауға  ҧмтылыс  пен  жаңа 
ойыншылардың пайда болуы  – еуро, иена, юань, рубльдің арасындағы қарама-қайшылыққа 
соқтырды. Жаһандық дағдарыстан шығудың мҽні осынау ҿздерін ҽлдеқашан тҥгесіп болған 
ҽлемдік валюталардан жаңа саладағы жаңа қаржы қҧралдарына кҿшу  болып отыр. Ҽлемдік 
жаңа қаржы қҧралының бірнеше нҧсқалары ҧсынылуда. Бірақ, олардың қай-қайсысының да 
ҿзіне  тҽн  кемшіліктері  бар.  Ел  Президенті  Нҧрсҧлтан  Назарбаев  ескі  валюталардың  орнын 
басуға  келетін  ҿңірлік  жҽне  ҽлемдік  қаржы  қҧралдарының  жаңа  санатының    ҿлшемдері 
ретінде  ҽлемдік,  демократиялық  валюта  қҧратын    жаңа  қаржылық  қҧрал  қҧруды  ҧсынып 
отыр [2]. 
Осындай  басымдықтарға,  принциптерге  сҥйене  отырып,  демократияланған  заңды 
ҽлемдік  валюта  қҧру  ҥшін,  жаһандық  қаржы-валюта  жҥйесін  реформалау  қажет  жҽне  бҧл 
жҥйе нарықтық жҽне мемлекет тарапынан реттелетін болғандықтан, нарықты мҧқият зерттеу 
керек.    Валюталық  нарықта  валюталарға  деген  сҧраныс  жҽне  ҧсыныс,  сондай-ақ  олардың 
бағамдық шекті қатынастары қалыптасады. Нарықтық реттеу қҧн заңына бағынады. Мҧндай 
заңдардың  валюталық  нарықтағы  бҽсекелестік  жағдайында  жҧмыс  жасауы,  валюталар 
айырбасының қатысты эквивалентін, тауарлар, кҿрсетілетін қызметтер, капиталдар, несиелер 
қозғалысына 
байланысты 
ҽлемдік 
шаруашылықтың 
қажеттілігіне 
валюталардың 
халықаралық  ағымының  сҽйкес  келуін  қамтамасыз  етеді.  Баға  механизмі  жҽне  нарықтағы 
валюталық  бағам  динамикасының  белгілері  арқылы  экономикалық  агенттер  валюталарды 
сатып  алушылардың  сҧранысы  мен  оларды  ҧсыну  мҥмкіндіктері  туралы  біле  алады. 
Сонымен  бірге,  нарық,  валюталық  операциялардың  жағдайы  туралы  ақпараттар  кҿздері 
болып табылады. 
Бірақта,  мемлекет  ертеден  бері  валюталық  қатынастарға  араласып  келген, 
бастапқысында ол, жанама  тҥрде, кейіннен оның ҽлемдік шаруашылықтағы маңыздылығын 
ескере отырьш, тікелей араласа алады.  
Дҥниежҥзілік валюталык жҥйенің мынадай эволюциялары белгілі: 
1.
 
Париж валюталық жҥйесі (
1867
 жылы) 
2.
 
Генуэ ваяюталық жҥйесі (
1922
 жылы) 
3.
 
Бреттон-вудс валюталык, жҥйесі (
1944
 жылы) 
4.
 
Ямайка валюталық жҥйесі (
1976
—
1978
 жылдары) 
5.
 
Еуропалық валюталық жҥйе (
1979
 жылы) 
XX  ғ.  30  жылдардағы  алтын  стандарты  алынып  тасталуына  байланысты  валюталық 
бағамды  реттегіш  ретінде  алтын  механизмі  қызметін  тоқтатты.  Бағамдық  шекті 
қатынастардың  аяқ  асты  ауытқу  мен  валюталық  дағдарыстар  ҧлттық  жҽне  ҽлемдік 
экономикаға теріс ҽсер ете отырып, ауыр ҽлеуметтік-экономикалық зардапқа ҧшыратты. 

 
273 
Нарықтық  жҽне  мемлекеттік  валюталық  реттеу  бірін-бірі  толықтырады.  Біріншісі, 
бҽсекеге негізделген, яғни дамуды ынталандыра тҥссе, ал екіншісі, валюталық қатынастарды 
нарықтық реттеудегі теріс салдарларды жоюға бағытталған. Екі реттегіш арасындағы шекара 
нақты  жағдайлардағы  тиімділік  жҽне  шегуге  байланысты  анықталады.  Сондықтан  да,  олар 
арасындағы  шекті  қатынас  жиі  ауысып  отырады.  Дағдарыс,  соғыс  жҽне  тағы  басқа  қиын 
жағдайларда  қатаң  мемлекеттік  валюталық  реттеудің  маңыздылығы  артады.  Сондай-ақ 
валюталық-экономикалық  жағдайдың  жақсаруы  барысында  валюталық  операциялар 
ырықтандырылып,  бҧл  аумақта  нарықтық  бҽсеке  орын  алады.  Бірақ  та  мемлекет,  бҧл 
жағдайда  да,    валюталық  қатынастарды  қалыпқа  келтіру  жҽне  қадағалау  мақсатында 
валюталық  бақылау  жасайды.  Ең  бастысы  ҽр  мемелкет  валюталық  саясатты  тиімді 
ҧйымдастырып жҥзеге асыру қажет. 
Валюта    бағамын  реттеу  экономиканың  даму  деңгейіне тікелей  ҽсер  етеді.  Валюталық 
реттеу 
дисконттық, 
девиздік, 
валюталық 
қор 
диверсификациясы, 
валютаның 
айналымдылығын  реттеу,  девальвация,  ревальвация,  валюта  бағамын  реттеу  саясаттары 
арқылы іске асырылады. 
Дҥниежҥзілік  валюта  енгізілген  соң  мемлекет  саясатының  рҿлі  ерекше.  Валютаның 
айырбас  бағамы  саясаты  –  валюталарды  сатып  алу    қабілетін  қамтамасыз  ету  жҽне  ішкі 
валюта  нарығында  валюталық    алып  –  сатушылық  (саудагерлік)  операциялардың  белсенді 
дамуына  жол  бермеу    шаларын  ескере  отырып  қҧралады.  Бҧл  саясаттың  мақсаты  –  барлық 
басқа  қаржылық  нарықтардың дҧрыс қызмет етуі мен теңгені  нығайтуға  жағдай жасау. 
Валюталық реттеу дисконттық, девиздік, валюталық қор диверсификациясы, валютаның 
айналымдылығын  реттеу,  девальвация,  ревальвация,  валюта  бағамын  реттеу  саясаттары 
арқылы іске асырылады [4]. 
Дисконттық  (есептік)  саясат  –  Ҧлттық  банктің  есептік  мҿлшерлемені  ҿзгертуі.  Бҧл 
ҽрекеттер  валюта  бағамы  мен  тҿлем  балансын  халықаралық  капиталдың  қозғалысы,  ішкі 
несиелендірудегі  ҿзгерістер,  ақша  массасы,  баға,  жинақ  сҧраныс  арқылы  реттеуге 
негізделген.  Оның  нҽтижесі  шетелдерден  келген  капиталдар  кҿлеміне  байланысты,  бірақ 
тҧрақсыз  жағдайда  пайыздық  мҿлшерлемелер  капиталдың  жылжуына  байланысты 
болмайды.  
Девиздік  саясат  –  мемлекеттік  ҧйымдармен  шетел  валютасын  сатып  алу  мен  сату 
арқылы валюта бағамына ҽсер ету ҽдісі. Ҧлттық валюта бағамын кҿтеру мақсатымен Ҧлттық 
банк  валюталарды  сатып  алады,  ал  тҿмендету  мақсатымен  валютаны  ҧлттық  валютаға 
айырбастау арқылы сатады. 
Валюталық  интервенция,  девальвация,  ревальвация    валюталық  реттеудің 
экономикалық  ҽдістері  болып  табылса,  валюталық  шектеу  жҽне  валютаның  айналым 
қабілеттілігінің дҽрежесін қадағалау валюталық реттеудің ҽкімшілік ҽдісі болып табылады.  
Валюталық  бағамның  режимін  анықтау  мемлекеттің  валюталық  саясаты  мен 
мемлекеттің  экономикалық  мҥмкіншіліктерімен  анықталады.  Айналым  бағамына 
байланысты  стратегияны  таңдаған  кезде  мынадай  аргументтерді  қарастыруымыз  керек: 
бағаларды тҧрақтандырудың шығындары, инфляцияны тҿмендету мҥмкіншілігі.  
Мемлекет валюталық реттеу, яғни валюта бағамын реттеуі арқылы ҿзге мемлекеттермен 
импорттық  жҽне  экспорттық  операцияларын  реттеуге  мҥмкіндік  алады.  Егер  Қазақстан 
ҿзінің  экспорт  кҿлемін  жоғарлатқысы  келсе,  онда  валюта  бағамын  басқа  елдерден 
салыстырмалы тҥрде тҿмендетуге тырысады. Сонда еліміз валютасы басқа елдерге қарағанда 
арзан  болады,  сҽйкесінше,  мемлекет  валютасындағы  ҿнім  бағасы  да  тҿмен.  Ал  бҧл 
Қазақстанның    экспорттық  ҿнімдерінің  бағасын  тҥсіреді,  яғни  экспорт  кҿлемі  кҿтеріледі. 
Импорттық операцияларды реттеу де осы механизммен жҥреді. 
Экономиканың  жағдайын  сипаттайтын  кҿрсеткіштердің  бірі  –  валюта  бағамы,  валюта 
саясаты. Нарықтағы шет елдермен қарым – қатынасты жақсарту, одан ҽрі дамыту барысында 
валюта  бағамы,  оның  тҧрақтылығы,  айналысқа  тҥсу  қабілеті  кҿптеген  мҽселерді  шешіп, 
біразын  жеңілдетеді.  Сол  себептен  валюта  бағамын  реттеу  елдің  халықаралық  саудада 
алатын орнын, даму қарқынын айғақтайтын бірден – бір шама болып табылады. 

 
274 
ҚР валюта нарығының мемлекеттік реттеуі «Валюталықреттеу жҽне валюталық бақылау 
туралы»  Қазақстан  Республикасының  2005  жылғы  13  маусымдағы  N  57  Заңына  сҽйкес 
жҥргізіледі.  Валюталық реттеу органдарына [5]: 
1.  Қазақстан  Республикасында  валюталық  реттеудiң  негiзгi  органы  Қазақстан 
Республикасының Ҧлттық Банкi болып табылады. 
2.  Қазақстан  Республикасының  Ҥкiметi  жҽне  ҿзге  де  мемлекеттiк  органдар  валюталық 
реттеудi ҿз қҧзыретi шегiнде жҥзеге асырады. 
3. Қазақстан Республикасының Ҧлттық Банкi жҽне Қазақстан Республикасының Ҥкiметi 
осы  Заңға  сҽйкес  ҿз  қҧзыретi  шегiнде  резиденттер  мен  резидент  еместер  ҥшiн  мiндеттi 
нормативтiк қҧқықтық актiлер шығарады. Валюталық реттеу органдары ҽзiрлеген валюталық 
реттеу  мҽселелерi  жҿнiндегi  нормативтiк  қҧқықтық  актiлер  Қазақстан  Республикасының 
Ҧлттық Банкiмен мiндеттi тҥрде келiсiлуге тиiс. 
4. Қазақстан валюталық бақылауды бақылау органы жҽне олардың агенттері жҥргізеді. 
Валюталық  бақылау  органы  болып  Ҧлттық  банк  жҽне  Қазақстан  Республикасы  Ҥкіметі 
саналады.  Бақылау  агенттері  болып  заң  бойынша  валюталық  бақылау  қызметін  жҥргізетін 
ҧйымдар, атап айтқанда, валюталық операциялар жҥргізілетін ҿкілетті банктер есептеледі. 
Валюталық бақылау негізінен мына бағытта жҥргізіледі: 
-
 
 Жҥргізілетін  валюталық  операциялардың  заңға  сҽйкестігін  анықтау  жҽне  оған  қажетті 
лицензиялар мен рҧқсаттың болуы; 
-
 
 Резиденттердің  мемлекет  алдындағы  шетел  валютасы  мен  міндеттемелерін  орындауын 
тексеру;  сондай-ақ  Қазақстан  Республикасының  ішкі  валюта  нарығында  шетел 
валютасын сату міндеттемелерінің орындалуын тексеру;  
-
 
 Шетел  валютасымен  жҥргізілген  тҿлемдердің  дҽлелдігі,  валюта  операциялар  бойынша 
есеп  пен  есептесудің  толықтығы  жҽне  объективтілігі  тексеріліп,  сонымен  бірге 
резиденттер  еместердің  теңгемен  жҥргізілген  операциялары  бойынша  бақылау 
жҥргізіледі.  
Сҿйтіп,  валюта  қатынастары  халықаралық  экономикалық,  саяси  жҽне  мҽдени 
қатынастарға қызмет етіп, ол мемлекеттің тҿлем балансында кҿрініс табады.  
Теңге  бағамының  ауытқуына  бiрнеше  факторлар  ҽсер  етедi.  Елдiң  экспорттық 
операциялары  ҧлттық  валюта  бағамына  ықпал  ететiн  басты  факторлардың  бiрi  болып 
саналады.  Қазiргi  сҽтте  сауда  балансында  ҥлкен  профицит  байқалуда.  Қазақстан  ақша 
тҥрiнде  импорттағанға  қарағанда  кҿбiрек  экспорттайды.  Сондықтан  экспорттық  тҥсiм 
теңгенiң бағамына ықпал ететiн қозғаушы кҥштердiң бiрi болып табылады. Елiмiздiң экспорт 
негiзiн  қуат  кҿздерi:  мҧнай,  газ,  газ  конденсаты,  металдар  қҧрайды.  Осылардың  бағалары 
валюта нарығында баға белгiлейтiн негiзгi факторлардың бiрi болып табылады.                                 
 
Сонымен  бiрге  Ҧлттық  валюта  бағамына  ҽсер  ететiн  келесi  нҽрсе  -  бҧл  ҥкiмет 
жоспарлаған  бағам.  Қазiргi  сҽтте,  ҧлттық  валюта  бағамы  қҧнсыздануға  ықпал  етушi 
қҧралдардың  бiрi  болып  саналады.  Ҥкiметте  екi  қарама-қарсы  мiндет  бар.  Бiрiншiсi  - 
инфляция  деңгейiн  бақылау,  оның  жҥзеге  асыратын  бiрден-бiр  қҧрал  -  теңге  бағамының 
ҿспеуi болып табылады. Екiншiсi - отандық ҿндiрушiлердi қолдау.  Себебi, теңге бағамының 
ҿсуiнен  негiзiнен  отандық  ҿндiрушiлер  зардап  шегедi.  Теңгенiң  ҿсуi  отандық  тауарлардың 
ҿзiндiк  қҧнының  жоғары  болуына  ҽсер  етедi.  Ал  бҧл  ҿз  кезегiнде  тауарлардың  бҽсекеге 
қабiлетсiздiгiне ҽкелiп соғады. Сондай-ақ, елеулi факторлардың бiрi - экономиканың жоғары 
долларлануына байланысты банктер мен қаржы институттарының сырттан доллармен қарыз 
алуы.  Бҧл  қаражаттар  кҿлемi  теңгеге  айырбасталады.  Яғни  экономикада  бос  доллар  саны 
ҧлғаяды. Нҽтижесiнде доллар ҧсынысы кҿбейедi де, доллар қҧны азаяды.  
Дҥниежҥзілік  валюта-қаржы  жҥйесінің  дамуындағы  мемлекет  саясатының  рҿлі 
қаржылық  дағдарыстың  алдын  алудың  негізгі  тетігі  болғандықтан  ҚР  бҥгінгінде  айқын, 
дҧрыс саяси бағытты таңдауы керек.  
 
 
 

 
275 
Пайдаланған әдебиеттер тізімі 
1. 
Астана  экономикалық  форумы  –  жаһандық  мҽселелердің  шешімін  қарастыратын 
халықаралық алаңға айналғанын дҽлелдеді.//Қазақстан. 
«ҚазАқпарат»
, 
www.ktk.kz
. 
2. 
Баян ЖАНҦЗАҚОВА: Ҽлемдік валюта не ҥшін керек?//Интертен газет, Маса. Астана 
8 маусым 2011ж. 
3. 
Ludwig B. Chincarini:The Effectiveness of Global Currency Hedging After the Asian 
Crisis,Print Date: February 2, 2007 
4. 
Ақша,  несие,  банктер  теориясы:  Оқулык.  —  Алматы:  Жеті  жарғы,  2011.  —  368  бет. 
ISBN 978-601-288-026-7
 
5. 
«Валюталықреттеужҽневалюталықбақылаутуралы»ҚазақстанРеспубликасының 2005 
жылғы 13 маусымдағы N 57 ЗаңыҚРПарламентiнiңЖаршысы, 2005 ж., N 11, 38-
қҧжат; "ЕгеменҚазақстан" 2005 жылғы 17 маусым N 135 
 
 
УДК339 
ЕДИНАЯ МИРОВАЯ ВАЛЮТА - НАШЕ БУДУЩЕЕ 
 
Габдулина Д. Е., 
gabdulina_diana@mail.ru
 
Евразийский национальный университет им. Л.Н. Гумилева, Астана, Казахстан  
Научный руководитель – Ж.Т.Егизбаева  
 
Мы  живем  в  мире,  который  с  каждым  днем  все  больше  подвергается  глобализации. 
Это объективный процесс, связанный с «уменьшением» планеты– скорость передвижения и 
передачи информации увеличилась, а вместе с ними – мобильность людей и экономические 
связи между странами. Экономика постепенно побеждает политику, и все страны становятся 
связанными между собой движением капиталов, общим производством, технологическими и 
культурными процессами. Поэтому появление единой валюты неизбежно. Сейчас на статус 
«мировой валюты» претендуют евро и доллар. 
Доллар  США  стал  основной  мировой  резервной  валютой  в  конце  1940-х,  по  вполне 
понятной  причине  –  после  войны  только  доллар  мог  похвастаться  стабильностью.  С  того 
времени  и  по  сей  день  множество  стран  хранят  свои  сбережения  в  долларах.  Большинство 
международных  сделок  также  совершаются  в  долларах.  Но  сейчас,  когда  государственный 
долг  С.Ш.А.  приобрел  катастрофические  масштабы  и  экономическая  ситуация  в  стране 
крайне  сложная  –  вопрос,  будет  ли  доллар  и  дальше  настолько  популярным,  остается 
открытым.[1] 
 Единственный  конкурент  доллара,  не  считая  традиционного  золота,  -  это,  конечно, 
евро.  Евро  намного  моложе  своего  соперника  –  он  был  представлен  мировой 
общественности только в 1999 году, а банкноты появились в 2002. Но валюта объединенной 
Европы, изначально созданная как мировая, сразу составила доллару реальную конкуренцию 
и с тех пор обе мировые валюты находятся « в связке». 
Какие  же  преимущества  единой  валюты?  Прежде  всего  –  удобство.  Вам  не  нужно 
будет покупать  валюту, чтобы  отправиться за  границу  –  в  любую  страну.  Соответственно, 
риск не обменять валюту выгодно, тоже сходит «на нет». Исчезнет банковская комиссия за 
перевод  денежных  средств  из  одной  валюты  в  другую  –  а  ведь  это  зачастую  портит  нам 
удовольствие от пребывания за границей. 
 Совершая международные сделки, не будет надобности все время сверяться с курсом. 
Значительно упроститься процесс инвестирования между странами  - естественным образом 
будут  укрепляться  международные  связи,  создаваться  единое  культурное  пространство. 
Финансовые рынки, в свою очередь, станут более стабильными и при этом более гибкими. 
 Но при этом не будет возможности «страховки» в кризисной ситуации. Например, в 
данный момент все мировые лидеры находятся в замешательстве  – что делать, если доллар 

 
276 
рухнет?  А  если  бы,  кроме  доллара  не  было  вообще  никаких  других  валют?  Тогда  любая 
кризисная ситуация превратилась бы в мировую катастрофу, почти что апокалипсис. 
 Цены  в  зоне  пользования  единой  валюты  устанавливаются  на  более-менее 
одинаковом уровне. Это удобно, но не будем забывать, что доход граждан в разных странах 
– отличается. И выравнивание цен для многих превратится в повышение расходов на самые 
необходимые вещи – продукты питания, электричество, медикаменты. 
С другой стороны, обоснованным является беспокойство, что прибыль страны легко 
может  переместиться  в  соседнее  государство.  Ведь  страны  отличаются  между  собой  - 
законами,  социальными  программами,  приоритетами  в  политике.  Будучи  зависимыми  от 
единой  валюты,  но  развиваясь  по  своим  внутренним  алгоритмам,  многие  страны  могут 
испытывать экономический кризис. Что мы и наблюдаем сейчас в Европе. 
 Можно сделать вывод, что пока в принципе существуют отдельные страны, пока нет 
одного  общего  мирового  правительства,  единая  мировая  валюта  -  невозможна.  А  пока,  на 
примере  развития  отношений  «доллар-евро»  и  отношений  стран  с  этими  валютами,  у 
мировой  экономики  есть  возможность  учесть  ошибки  и  развить  преимущества 
существования единой валюты для будущего, возможно, ближайшего. [2] 
Новая мировая валюта на сегодняшний день выгодна Америке, но не выгодна России 
и  Казахстану.  Что  бы  ни  делали  финансовые  власти  разных  стран,  возникнет  мульти 
резервная  валютная  система  мира  с  различными  экономико-социо-культурными  блоками. 
Для  новой  мировой  валюты  не  только  не  пришло  время,  но  не  изменился  образ  мыслей 
людей, ищущих решение проблем в тех же границах и понятиях, что и породили этот кризис. 
Но  этот  кризис  не  просто  системный.  Это  –  кризис  первой  волны  глобализации,  который 
возник,  когда  впервые  столкнулись  частные  интересы  и  интересы  развития  биосферы,  как 
целого. Это противоречие неразрешимо старыми методами и в рамках старых парадигм. 
Человечество  должно  перейти  к  новому  всеобщему  эквиваленту,  создать  новую 
Справедливую Торговую Организации, которая будет отвечать глобализации, как реальному 
процессу  живой  природ,  при  котором  не  только  не  происходит  стирание  национальных 
отличий, а действительно, впервые и всеобще признаѐтся, что нация есть явление природы, и 
что все нации отличаются друг от друга не только культурными особенностями, но и своей 
ролью  в  развитии  биосферы  и  человечества.  Только  после  этого  возможно  введение  новой 
мировой единой валюты. 
Но  поведение  лидеров  финансового  мира  показывает,  что  они  до  последнего  будут 
цепляться за старую модель функционирования и капитала, и торговли, обрекая тем самым 
человечество  на  худший  сценарий  развития  кризиса.  Жаль,  что  трагедии  не  избежать,  но, 
видимо, это плата за инфантильность людей и их ограниченность. 
Тема  «новой»  валюты  занимает  всѐ  больше  места  в  мировых  СМИ.  Отметились  и 
Казахстан, и Россия, и Китай. Поневоле, задумаешься над тем, почему и как они «двигают» 
эту  тему.  Но  для  начала  –  несколько  слов  о  том,  какая  же  система  была  до  того  (и, 
собственно, пока есть). 
Система  эта  создавалась  несколько  веков  и, по  замыслу  еѐ  создателей,  должна  была 
реализовать  мечты  алхимиков  Средневековья  о  создании  золота  из  свинца.  Но  почему 
алхимиков  так  интересовало  именно  золото?  А  потому,  что  оно  было  тогда  единой  мерой 
стоимости:  любая  вещь  стоила  что-то  в  глазах  общества  лишь  постольку,  поскольку  еѐ 
можно было обменять на золото. [4] 
С  золотом  не  получилось,  но  идея  продолжилась.  Еѐ  восстановили  в  XVIII  веке 
банкиры, которые размышляли примерно так. Да, золото мы создать не сумели. Но, может 
быть, удастся заменить золото, в качестве единой меры стоимости, на что-то другое, что мы 
делать умеем? И тогда задача будет решена, нужно только будет сделать так, чтобы больше 
никто этого «чего-то» сделать без нас не мог. 
Не  вдаваясь  в  исторические  детали  (в  которые  входят  мировые  войны,  тотальные 
экономические катастрофы и голодная смерть миллионов людей, а также такая мелочь, как 

 
277 
убийства четырѐх-пяти американских президентов и пары российских императоров), можно 
сказать, что на сегодня система создана. 
Единой  мерой  стоимости  является  доллар  США,  право  его  печатать  имеет  только 
частная структура – Федеральная Резервная Система (ФРС) США, принадлежащая потомкам 
тех самых людей, которые создавали систему в XVIII-XIX веках. 
Устав  МВФ  запрещает  странам-участникам  печатать  деньги  иначе,  как  под 
долларовые  резервы,  а  всѐ  это  охраняет  армия  США  –  единственной  супердержавы  конца 
ХХ века.И возникает естественное подозрение, что разговор о новой «валюте» нужен самому 
Вашингтону. 
Китай  в  данном  случае  не  показатель,  поскольку  сегодня  он  сильно  «завязан»  на 
спрос  на  свои  товары  в  США  и  кровно  заинтересован  ещѐ  на  какое-то  время  ситуацию 
продлить. Да, конечно, какой-то камень за пазухой он, безусловно, держит, но пока это всех 
устраивает.  Актуальной  проблемой,  относящейся  к  корректировкам  конфигурации 
международной  валютной  системы,  является  формирование  в  том  или  ином  виде 
международно  признанного  исполнителя  (носителя)  функции  мировых  денег  (world  money, 
global  money).  Под  этим  термином,  который  утвердился  в  период  существования 
металлических  денежных  систем,  понимают  деньги,  циркулирующие  в  международном 
обороте и окончательно, безусловно погашающие взаимные платежные обязательства стран. 
Практически  данная  функция  предполагает  исполнение  деньгами  роли  меры  стоимости  в 
мировой  торговле  (в  современных  условиях  -  это  номинирование  цен  товаров  и  услуг), 
средства международного обращения (платежа) и средства сбережения, то есть образования 
резервов международной ликвидности. 
В  связи  с  принятой  ведущими  государствами  установкой  на  демонетизацию  золота, 
окончательно  завершившуюся  после  развала  Бреттонвудской  валютной  системы, 
центральной  проблемой  реформирования  международного  валютного  устройства  стала 
замена  золота  кредитными  платежными  средствами,  которые  могли  бы  эффективно 
выступать  в  роли  мировых  денег.  На  первоначальном  этапе  разработки  плана 
реформирования  послевоенной  мировой  валютной  системы  страны  Запада,  основываясь  на 
кейнсианской  концеп-  ции  «управляемой  валюты»  (managed  currency),  ставили  целью 
кардинальную  перестройку  системы  международной  валютной  ликвидности.  Известный 
экономист Роберт Триффин (Robert Triffin, США) выступил в конце 1950-х - начале 1960-х 
годов  с  обоснованием  тезиса  о  том,  что  при  золотовалютном  стандарте  национальная 
денежная единица в данном случае доллар принципиально не способна играть роль мировых 
денег. [5] 
Согласно  утверждениям  названного  автора,  для  того  чтобы  Соединенные  Штаты 
могли  удовлетворять  растущую  по  мере  увеличения  производства  и  мировой  торговли 
потребность мира в международных резервах, они должны постоянно сохранять дефицитный 
платежный  баланс.  Однако  этот  дефицит  в  конце  концов  подорвет  способность  США 
конвертировать принадлежащие другим странам доллары в золото по твердой официальной 
цене и поставит под сомнение устойчивость доллара. Если же США тем или иным способом 
устранят  дефицитное  сальдо,  то  остальной  мир  лишится  источника  пополнения 
международных  резервов,  что  в  итоге  может  привести  к  глобальной  дефляции  и 
экономическому  спаду  (так  называемая  «дилемма  Триффина»).  Практический  вывод:  в 
условиях 
растущей 
интернационализации 
экономики 
необходимо 
сформировать 
наднациональную валюту, которая могла бы эффективно выступать в роли мировых денег.  
Распространение  указанных  взглядов  привело  к  образованию  в  1969  г.  системы 
«специальных  прав  заимствования»  -  СДР  (Special  Drawing  Rights  -  SDR).  Согласно 
внесенному  в  Статьи  соглашения  МВФ  дополнению  («первая  поправка»),  Фонд  получил 
полномочия наделять государства-члены ликвидными платежными средствами в форме СДР 
для  того,  чтобы  «удовлетворять  долгосрочную  глобальную  потребность  в  пополнении 
существующих  резервных  активов,  по  мере  того  как  и  когда  она  будет  возникать»  (статья 
ХVIII, раздел 1 (а) ). Предполагалось, что СДР будут представлять собой полномасштабный 

 
278 
коллективно  управляемый  международный  кредитный  резервный  актив.  После  распада 
Бреттонвудской  валютной  системы  планировалось  трансформировать  СДР  в  основу 
международного валютного механизма, то есть осуществить переход от  золотодолларового 
стандарта  к  «стандарту  СДР».  Реальное  введение  «стандарта  СДР»  предполагало  бы 
закрепление  за  этой  валютной  единицей,  по  меньшей  мере,  трех  главных  функций.  Но  на 
практике ни од- на из них в сколько-нибудь значительном объеме ею не выполняется. 
Продвижение процесса перехода на коллективную международную валюту тормозят, 
в  первую  очередь,  США,  поскольку  они  не  намерены  отказываться  от  того,  чтобы  доллар 
продолжал  выступать  в  качестве  главного  международного  платежного  и  резервного 
средства.  Во-первых,  единица  СДР  должна  была  бы  стать  универсальным  стоимостным 
эталоном,  то  есть  общепринятым  средством  для  установления  паритетов  национальных 
денежных единиц. Действительно, Ямайское соглашение устранило привязку единицы СДР 
к золоту. Стоимость этой единицы стала определяться с июля 1974 г. ежедневно с помощью 
так  называемой  стандартной  корзины,  то  есть  на  бора  ведущих  валют,  взятых  в 
определенных  соотношениях  (на  2006-2010  гг.:  доллар  США  -  44%;  евро  -  34%;  японская 
иена  -  11%;  фунт  стерлингов  -  11%).  Тем  самым  СДР  предстают  как  бы  автономной, 
«самодостаточной»  субстанцией  стоимости.  Статья  IV  (раздел  2/в)  устава  МВФ 
предусматривает возможность поддержания государствами-членами стоимости их валют по 
отношению к СДР.  
 Однако  единица  СДР  не  возведена  в  ранг  универсального  средства  выражения 
стоимости денег. Напротив, она поставлена в ряд с «любой другой мерой стоимости, кроме 
золота,  которая  может  быть  избрана  государством-членом».  Что  касается  фактического 
исполнения  единицей  СДР  роли  стоимостного  эталона:  если  в  1980  г.  к  ней  были 
«привязаны»  единицы  пятнадцати  стран,  то  на  конец  апреля  2001  г.  таких  стран 
насчитывалось  лишь  четыре,  причем  в  основном  эта  «привязка»  имела  практически 
формальный характер (в последующие годы соответствующие сведения не публиковались)..  
           По  поводу  будущей  трансформации  международной  валютной  системы,  в  частности 
структуры  международной  ликвидности,  в  академическом  мире  и  мировой  управленческой 
элите 
существуют 
два 
противоположных 
подхода. 
Сторонники 
либерального, 
неоклассического  направления  в  современной  экономической  теории  («мейнстрим»)  по 
преимуществу  считают,  что  мирохозяйственной  глобализации,  в  которой  наибольшее 
значение  придается  ими  микроэкономическим  процессам,  соответствует  сохранение  в 
международном  обращении  национальных  денег.  При  этом  они  акцентируют  внимание  на 
том,  что  выдвижение  некоторых  из  этих  денежных  единиц  на  роль  международных  валют 
происходит не  благодаря  государственным  постановлениям  или  решениям  международных 
организаций,  а  исключительно  посредством  «естественного  отбора»,  осуществляемого  в 
первую  очередь  частными  участниками  валютных  сделок.  Подобной  позиции 
придерживается, к примеру, видный американский экономист, лауреат Нобелевской премии 
по  экономике  1976  г.  Милтон  Фридмэн  (Milton  Friedman).  Он  выступает  против  создания 
наднациональных  регулирующих  организаций  и  замены  национальных  валют  какой-либо 
коллективной,  по  его  словам,  «технократической  и  бездушной»  денежной  единицей. 
Согласно  данному  подходу,  рост  величины  долларовых  авуаров,  принадлежащих  другим 
странам,  -  это  закономерное  отражение  процессов  глобализации  интенсивного  развития 
международной  торговли  и  увеличения  объема  заграничных  инвестиций.  Отсюда  следует, 
что  доллар  способен  служить  полноценным  международным  средством  платежа, 
(«мировыми  деньгами»),  а  Федеральная  резервная  система  США  (эмитент  долларов) 
выступает  практически  в  качестве  «мирового  кредитора  в  последней  инстанции».  Задача 
заключается лишь в том, чтобы дальнейшее увеличение долларовой массы в международном 
обращении  находилось  в  соответствии  с  ростом  объемов  мировой  торговли  и 
международных инвестиций.  
Подход,  продолжающий  кейнсианскую  традицию,  исходит  из  того,  что  логика 
глобализации  хозяйственной  деятельности  не  только  не  соответствует  функционированию 

 
279 
национальных  валют  в  роли  мировых  денег,  но,  напротив,  в  конечном  счете  подрывает 
основы  такого  функционирования.  В  данном  контексте  некоторые  экономисты, 
придерживающиеся кейнсианской ориентации, характеризуют образовавшийся в результате 
ямайских  договоренностей  валютный  механизм  как  состояние  своего  рода  «несистемы». 
Согласно  этим  представлениям,  глобализация  на  микроэкономическом  уровне  непременно 
требует  адекватной  реакции  в  сфере  международной  макроэкономической  политики. 
Поэтому  потребность  в  образовании  мировой  валютной  единицы,  которая  выполняла  бы 
функцию универсального средства международных расчетов, имеет объективный характер и 
будет так или иначе давать о себе знать. В речи, произнесенной в Бангкоке в январе 2000 г., 
бывший  руководитель  ФРС  Пол  Волкер  (Paul  A.Volcker)  высказал  такое  суждение:  «В 
сущности, если мы хотим иметь по настоящему глобализированную экономику, то имела бы 
смысл  единая  мировая  валюта.  Это  был  бы  мир,  в  котором  цели  экономического  роста, 
эффективности  и  стабильности  находятся  в  согласии  друг  с  другом.  Глубинные  тенденции 
свидетельствуют о движении именно в этом направлении».  
В  разное  время  выдвигались  различные  подходы  к  образованию  универсальной 
денежной  единицы.  Отказ  США  и  других  ведущих  стран  Запада  от  комплексного 
реформирования  мировой  валютной  системы  не  означает,  что  эта  проблема  вообще 
полностью  перестала  быть  предметом  дискуссий  в  научных  кругах  и  в  международном 
финансовом  сообществе.  В  «запасниках»  экономических  аналитиков,  являющихся 
продолжателями  кейнсианского  теоретического  наследия,  остаются  весьма  радикальные 
идеи, ориентированные на возможность появления в конечном счете коллективной мировой 
денежной  единицы   вплоть  до  вытеснения  ею  национальных  денег  из  международного 
оборота.  Такого  рода  взгляды  высказывает,  в  частности,  профессор  Гарвардского 
университета  (США)  Ричард  Купер  (Richard  N.Cooper).  Р.  Манделл,  не  отказываясь  в 
принципе от идеи универсальной валюты, выступает с предложением об осуществлении, как 
можно  понять  в  качестве  первого  шага,  более  практичной  и  компромиссной  реформы. 
Ссылаясь  на  пример  Европейского  валютного  союза,  в  создании  которого  важную  роль 
сыграла  разработанная  им  теория  оптимальной  валютной  зоны,  Р.Манделл  предлагает 
образовать новую «валютную зону в виде зоны фиксированного валютного курса». [6] 
Идея  формирования  механизма  международных  расчѐтов  с  помощью  образования 
единой  международной  валюты  -  это  целевая  стратегическая  установка  на  долгосрочную 
историческую  перспективу.  Движение  в  данном  направлении  предполагает  прохождение 
ряда  предварительных  последовательных  этапов.  Одним  из  них  могла  бы,  по-видимому, 
быть  диверсификация  международной  ликвидности  посредством  образования  круга 
региональных  резервных  валют.  Очевидно,  что  в  конечном  счѐте  национальные 
государственные  органы  и  международные  финансовые  организации  не  могут  уйти  от 
ответственности за обеспечение равновесия межстранового макроэкономического обмена и 
бесперебойности  международного  платежного  оборота.  Однако  при  существенных 
расхождениях  интересов  отдельных  государств  (а  также  больших  различиях  между 
взглядами  экономистов-теоретиков),  достижение  целей  формирования  международной 
валютной  системы,  которая  была  бы  основана  на  использовании  универсальной 
наднациональной  валютной  единицы,  -  это  сложный,  противоречивый  и  длительный 
процесс.  
 
Список использованных источников 
 
1.
 
Буторина О. Трудный путь к единой европейской валюте// МЭиМО №1 1998 
2.
 
Иванов И. Единая валюта для интегрирующейся Европы// МЭиМО №4 1997 
3.
 
Золотухина  Т.  Интеграционные  процессы  в  Европе:  введение  единой  валюты// 
Вопросы экономики №9 1998 
4.
 
Долгов  С.  И.  Единая  валюта  стран  Европейского  союза  –  евро:  проблемы  и 
перспективы// Деньги и кредит.-2002.-№7.-с.29-44 

 
280 
5.
 
Золотухина  Т.  Интеграционные  процессы  в  Европе:  введение  единой  валюты// 
Вопросы экономики.-2001.-№1.-с.125-135 
6.
 
http://www.euro.ru
 
 
 
УДК 336 
 
ЕДИНАЯ МИРОВАЯ ВАЛЮТА КАК КОНЦЕПТУАЛЬНАЯ ОПОРА 
ГЛОБАЛЬНОЙ ЭКОНОМИКИ 
 
Загипарова Г. А., 
gulnazka92@list.ru
 
Евразийский национальный университет им. Л.Н. Гумилева, Астана, Казахстан  
Научный руководитель –Л.М.Сембиева 
 
 
Одной  из  главных  проблем,  широко  обсуждаемых  общественностью  за  последнее 
время, является вопрос о введении в обращение единой мировой валюты. Интерес к данной 
проблеме  заметно  усилился  после  выступления  Президента  РК  Нурсултана  Назарбаева  на 
Втором  Астанинском  Экономическом  Форуме,  где  глава  государства  отметил,  что 
существующая мировая финансовая система мешает интеграции стран, не позволяет решать 
глобальные  проблемы,  так  как  она  не  отвечает  принципам  демократичности  и  законности. 
Следует  сказать,  что  Нурсултан  Абишевич  стал  одним  из  первых  мировых  лидеров, 
отметивших необходимость в кардинальных переменах в отношении глобальной финансовой 
системы. [1] С мнением Президента трудно не согласиться, особенно учитывая прошедшие 
мировые  кризисы  и  процессы,  происходящие  в  международной  экономике.  Безусловно, 
современная 
финансовая 
система- 
это 
совокупность 
разрозненных, 
глубокого 
разбалансированных  элементов  без  эффективного  регулирования.  В  большинстве,  причина 
видится  в  недостаточной  стабильности  и  устойчивости  евродолларовых  зон,  а  также  в 
неготовности  некоторых  стран  к  глобализации.  В  этой  связи  вытекает  необходимость  в 
создании единой мировой валюты, которая бы выступила в качестве некоего «двигателя» и 
концептуальной опоры глобальной финансовой системы.  
Необходимо  заметить,  что  вопрос  о  создании  единой  мировой  валюты  не  раз  затрагивался 
исследователями  в  области  экономики.  Следует  упомянуть  американского  экономиста 
Р.Манделла, доказавшего, что страны, составляющие единый экономический регион, вполне 
свободно могут создать единый валютный союз. Публикация Манделла дала пищу для массы 
других  исследователей,  издавших  целый  ряд  работ  о  создании  единой  мировой  валюты. 
Особо  следует  отметить  работы  Р.Купера,  П.Кенена  и  Р.Триффина.  [2]    Однако,  в  целом, 
можно  сказать,  что  на  сегодняшний  день  отсутствует  конечная  теория  единой  валюты, 
которая  бы  полностью  раскрыла  механизм  еѐ  функционирования.  Поэтому  существует 
необходимость в дальнейшем объективном анализе.  
Ведущим  фактором развития мировой финансовой системы во второй половине 20-го 
века стало усиленное развитие связей между национальными экономиками. В современных 
условиях потребности страны не могут быть удовлетворены лишь силами ее национальной 
экономики;  приходится  прибегать  к  помощи  других  государств.  На  данный  момент 
интеграционные  процессы  направлены  на  объединение  рынков  различных  стран  в  единое 
рыночное  пространство.  В  экономической  литературе  одной  из  высших  форм  интеграции, 
сохраняющей за участниками суверенитет, является валютный союз. Главным же критерием 
эффективности  такой  интеграции,  мерой  сотрудничества  национальных  экономик,  а  также 
показателем  достигнутого  уровня  в  рамках  валютного  союза,  является  наличие  единой 
валюты,  используемой  во  всех  странах  на  основе  определенных  законов.  Данная  валюта 
должна выступать в роли мировых денег. Благодаря проводимым экономическим реформам 
и стремлению стран к  интеграции экономик в единое мировое хозяйство, введение единой 

 
281 
валюты,  как  высшей  из  всех  достижимых  форм  интеграции  суверенных  национальных 
хозяйств, представляет особый интерес.  
Единую  валюту  можно  определить  как  совокупность  явлений,  отражающих 
тенденцию  поиска  субъектами  мировых  экономических  отношений  единой,  стабильной 
формы  мировых  денег.  Факт  существования  валютных  союзов  можно  проследить  еще  со 
средних веков, однако особенно активизировались мероприятия по введению единых валют 
с  началом  развала  бреттонвудской  валютной  системы.  Особенность  единой  валюты 
определяется  двумя  главными  тенденциями.  Первая  тенденция  характеризуется  
формированием  и  внедрением  в  оборот  единой  валюты,  при  этом  национальная  валюта 
теряет  полностью  либо  частично  функцию  денег.  Вторая  тенденция  определяется 
расширением  поля  деятельности  какой-либо  на  данный  момент  существующей 
национальной  валюты,  которая  выполняет  все  функции  мировых  денег    или  же  стремится 
занять это положение.  
Для  введения  единой  мировой  валюты,  в  первую  очередь,  нужен  эффективный 
механизм  интеграции.  Под  механизмом  интеграции  следует  понимать  наличие 
соответствующей  стандартам  должной  инфраструктуры.  Создание  подобного  механизма 
практически  невозможно  без  таких  политических  процессов,  как  регулирование,  надзор  и 
передача  некоторых  функций  наднациональным  органам.  Этот  пункт  является  основной 
предпосылкой для создания единой валюты. Исходя из опыта евро и доллара, можно сказать, 
что кроме предпосылок, необходимо учитывать и ряд условий, позволяющих ввести единую 
мировую валюту. Этими условиями являются: 
-Симметричный характер макроэкономических шоков, то есть шоки поражают все страны в 
одинаковой степени 
-Преобладание в структуре торговли стран экспорта 
- Подлинность и достоверность показателей развития финансовой системы. [3] 
Следует,  что    процесс  введения  единой  валюты  может  быть  начат  лишь  после 
завершения  полной  интеграции  стран.  Несоответствие  некоторых  стран  вышеприведенным 
условиям  не  является  препятствием  на  пути  к  созданию  единого  валютного  союза,  но 
подобный союз не сможет иметь полноценную единую валюту и эффективный механизм ее 
регулирования,  поскольку  характер  асимметричных  шоков  будет  нарушать  установленное 
обменное соотношение между курсами валют стран. Введению в обращение единой мировой 
валюты  должно  предшествовать  создание  общего  рынка,  изменение  структуры  торговли, 
определенные  поправки  в  налоговое,  бюджетное  законодательство,  построение 
эффективного  платежного  механизма.  Лишь  после  осуществления  этих  действий  можно 
говорить    об  обеспечении  высокого  уровня  сближения  основных  макроэкономических 
показателей  и  фиксации  обменных  курсов.  Эти  преобразования,  в  свою  очередь, 
сформируют концепцию для введения единой мировой валюты.  
Преимуществами единой мировой валюты являются: 
-Обеспечение более высокого уровня макроэкономической стабильности 
-Избежание диспропорции цен 
-Повышение прозрачности цен 
-Снижение расходов по конверсии. 
Достижения подобных целей весьма трудно представить без совместных усилий всех 
стран,  ведь  финансовая  глобализация  подразумевает  сбалансированную  взаимосвязь.  
Трудно переоценить макроэкономический эффект от введения единой валюты. Сюда можно 
отнести  обеспечение  высокого  уровня  макроэкономической  стабильности  благодаря 
стабилизации  совокупного  предложения,  уменьшение  колебания  процентных  ставок  в 
рамках единой валютной зоны и снижение зависимости единой валюты от прочих валют. 
Введение  единой  мировой  валюты  обусловлено  как  экономическими,  так  и 
политическими  факторами.  В  этой  связи  следует  учесть  настороженность  со  стороны 
некоторых государств по поводу создания глобальной валюты. Именно с их стороны следует 
ожидать  замедления  процесса  введения  мировой  валюты.  Однако,  затяжные  кризисы, 

 
282 
принявшие в последнее время частую форму, усиливают потребность в мировой валюте как 
в  элементе  глобализации.  Ведь  внедрение  единой  мировой  валюты  нисколько  не  снижает 
значимость национальных валют и ослабление суверенитета тех или иных стран в процессе 
принятия  решений.  Единая  мировая  валюта,  не  ломая  сложившееся  валютные  системы, 
обязана  привести  к  долгосрочной  стабильности.  Единая  мировая  валютная  система  должна 
основываться на  единой для  всех стран единице расчета. Еѐ выпуском и эмиссией должны 
заниматься  все,  без  исключения,  страны.  Это  позволит  без  привязки  к  какой-либо 
национальной валюте осуществлять денежные операции. 
Весьма  неоднозначно  отношение  национальных  правительств  к  введению  единой  мировой 
валюты  на  их  суверенной  территории.  В  условиях  глобализации  и  интеграции  единая 
мировая  валюта  используется  как  основной  инструмент  стимулирования  экономического 
роста и барьера на пути шоков состороны мирового рынка. Наряду   с этим, органы власти 
боятсяпотерять  такие    средства    экономической  политики,  как  денежно-кредитная  и 
валютная политики. [4] 
Необходимо отметить, что и через формирование региональных финансовых союзов 
можно придти к единой мировой валюте. Например, ЕврАзЭС с участием Казахстана вполне 
может  стать  одним  из  подобных  союзов.  Переход  к  данным  валютным  системам  уже 
начался,  и  их  сутью  является  перераспределение  нагрузки  с  евродолларового  стандарта  на 
межгосударственные расчетные единицы. 
Однако  финансовая  регионализация  является  лишь  переходным  этапом  на  пути    к  единой 
мировой  валюте.  Единая  мировая  валюта  направлена  на  глобализацию,  ингтеграцию  всех 
стран и взаимосотрудничество. К сожалению, глобализация, без которой создание мировой 
единой  валюты  невозможно,    оказалась  на  данный  момент  в  концептуальном  тупике  и 
стагнации. Это требует выработки определенных подходов. [5] 
Сложность  и  ответственность  решений,  принимаемых  государством  в  процессе 
экономической интеграции, предъявляет весомые требования не только к практическому, но 
и к теоретическому обоснованию процесса введения единой мировой валюты. Важнейшими 
проблемами  были  и  остаются  разработка  концептуальных  подходов  и  разработка  теорий. 
Эти  элементы  включают  в  себя    аппарат  и  инструменты  регулирования,  практические 
рекомендации  для  создания  государственной  политики,  направленной  на  продвижение 
единой мировой валюты. Решение этих проблем как в научном, так и в практическом плане 
представляется  крайне  сложной  задачей,  которая  может  быть  позиционирована  как 
взаимосвязанная проблема процессов экономической и валютной интеграции.   
В  сфере  экономики  интеграционные  процессы  характерны  и  для  СНГ.  Однако,  
немаловажным  ограничением  на  пути  внедрения  единой  валюты  в  СНГ  выступает  низкая 
доля  взаимной  торговли  товарами,  что  противоречит  концептуальным  основам  введения 
единой валюты. В рамках СНГ внешнеторговый оборот определяется в основном поставками 
сырья  и  полуфабрикатов,  по  причине  плохого  качества  готовой  продукции  и  высоких 
издержек.  
Про возможности введения единой валюты в рамках СНГ, надо сказать, что большая 

жүктеу/скачать 3,14 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: