Сборник научных трудов г. Кокшетау, 2016

142 
 
ИСТОРИЯ ПРЕЕМСТВЕННОСТИ ПРАВОВОЙ СИСТЕМЫ  
И СУДА ПРИСЯЖНЫХ АНГЛИИ В США 
 
Капышев А.К. - к.и.н. 
Муканова Г.С.  
 
Становление правовой системы США в колониальный период. Само понятие «право-
вая  система»  применительно  к США  используется  лишь  условно.  По  сути  дела  единой  на-
циональной правовой системы, как ее понимают в большинстве государств мира, в США ни-
когда не было и нет. Таким образом, правовая система США - это совокупность всех штатов 
и их правовых систем, которые при всей их неповторимости и самостоятельности обладают 
внутренним  единством.  Значительная  степень  сходства  правовых  институтов  федерации  и 
штатов объясняется прежде всего историческими факторами 

1

.  
Формирование правовой системы в США началось еще в колониальный период. Все 
13 английских колоний при разнообразии их социального и политического устройства имели 
общие правовые корни, уходящие в дореволюционную историю Англии. В XVII в., в период 
английской колонизации Северной Америки, поселенцы перенесли с собой из Старого Света 
привычные  для  них  судебные  и  правовые  порядки.  Однако  эти  порядки,  естественные  для 
Англии, на новой почве приживались лишь постепенно и не без трудностей. Для многих по-
селенцев,  бежавших  в  Новый  Свет  из-за  политических  и  религиозных  преследований,  анг-
лийское право долго воспринималось как нечто враждебное. В некоторых колониях, которые 
основывались не англичанами, а голландцами (например, Нью-Йорк), в какой-то период дей-
ствовало голландское право. Впоследствии оно было вытеснено английскими колонистами с 
помощью общего права и законодательства 

2

. 
Колониальные суды в Америке освобождали английское общее право от многих тех-
нических  деталей  и  сложностей,  видоизменяли  отдельные  правовые  конструкции  и  целые 
институты права 

3

. 
В  некоторых  колониях  была  предпринята  попытка  своеобразной  и  достаточно  про-
стой кодификации законодательства, как английского, так и принятого местными легислату-
рами (законодательными собраниями колоний). 
После провозглашения независимости, несмотря на сильные антианглийские настрое-
ния, принцип правового континуитета взял верх и прецедентное право сохранило свое дейст-
вие уже в правовых системах штатов. Свою роль здесь сыграла и сложившаяся к этому вре-
мени своего рода юридическая каста, состоявшая из профессионалов высокого класса, спо-
собных иметь дело с технически развитой системой права. В 20 - 30 - е гг. в США сложилась 
собственная  школа  американских  судей  и  юристов,  тяготевших  к  английскому  праву  (Д. 
Кент, Д. Стори). Их трактаты по американскому праву сыграли важную роль в достижении 
единообразного  понимания  права  в  разных  штатах.  При  всех  генетических  связях  и  струк-
турном  сходстве  английского  и  американского  права  последнее  в  процессе  исторического 
развития приобрело своеобразные и даже уникальные черты. Оно не восприняло некоторые 
английские судебные решения, имевшие чисто средневековое происхождение (в области зе-
мельной собственности, наследования и т.д.). Кроме того, в американском праве зародилось 
немало новых прецедентов (например, в праве корпораций, договорном праве), которые бы-
ли ориентированы на саморегулирующиеся силы в экономике. В то же время в отличие от 
Англии в США общее право не стало единым для всей страны и имеет существенные разли-
чия  по  штатам 

1

.  С  формально-логической  точки  зрения  общее  право  в  США  никогда  не 
было всеобщим, ибо оно применялось в различных штатах дифференцированно, по-разному 
конкретизировалось в судебной практике.  
Несмотря на то, что суд присяжных в США возник в результате переноса английских 
правовых обычаев на американскую почву, он с самого начала был самобытен, в частности, 
не  воспринял  элитарный  и  кастовый  дух  английского  правосудия.  Сразу  была  отвергнута 
идея цензовых ограничений при выборе присяжных и оставлен только ценз оседлости 

4

. 
Таким образом, развитие института суда присяжных в большинстве цивилизованных 

143 
государств  опиралось  как  на  английский  опыт,  так и  на  собственные  правовые  традиции и 
национальные особенности [3]. 
Соединенные  Штаты  тем  не  менее  сохранили  английский  институт  суда  присяжных 
как центральный элемент своей судебной системы. Глубокое недоверие американцев к цен-
трализованной власти привело к тому, что федеральная конституция и конституции штатов, 
одобренные  подавляющим  большинством,  требуют,  чтобы  вопрос  о  виновности  или  неви-
новности обвиняемых по уголовным делам, а также о материальной ответственности или от-
сутствии таковой для ответчиков по гражданским делам, решался, как правило, судом рядо-
вых граждан 

4

. 
Первоначально в роли присяжных заседателей могли выступать лишь белые люди и 
только  мужчины-землевладельцы.  Женщины,  темнокожие  и  неимущие  слои  населения  не 
могли быть присяжными. При этом суду присяжных были подсудны все без исключения. Но 
постепенно это право было расширено. Последующие столетия не поколебали популярности 
суда  присяжных  в  Америке.  Правда,  в  прежние  времена  в  судах  присяжных  сохранялись 
многие обычаи и пережитки 18-го века [4]. 
Объем  прав  на  суд  присяжных  в  США  различается  при  рассмотрении  уголовных  и 
гражданских дел. В уголовном судопроизводстве «право на скорый и публичный суд беспри-
страстных присяжных того штата или округа, где было совершено преступление» гарантиру-
ется VI поправкой к Конституции США. В большинстве штатов смертный приговор может 
быть вынесен исключительно присяжными, если только сам подсудимый не попросит судью 
об ином порядке рассмотрения его дела. 
Суд присяжных - это фирменный знак американской судебной системы. В Соединен-
ных Штатах ежегодно проводится больше судов присяжных, чем в какой-либо другой стране 
мира. Более того, в США суды присяжных используются для рассмотрения менее серьезных 
уголовных  преступлений  (мисдиминоров),  гражданских  дел,  а  в  некоторых  штатах  -  даже 
дел,  связанных  с  нарушением  муниципальных  постановлений.  Такова  отличительная  черта 
судов присяжных в США, поскольку в других странах присяжных привлекают только к рас-
смотрению наиболее серьезных уголовных дел. 
Сегодня суд присяжных наиболее распространен в Соединенных Штатах: там каждый 
год проходят более 120 тыс. процессов с его участием (это почти 90% всех таких процессов в 
мире). В США любое гражданское и уголовное дело может рассматриваться в суде присяж-
ных, если этого пожелает ответчик или истец. Более того, согласно решению верховного су-
да США 1968 года, если обвиняемому грозит тюремное заключение сроком более шести ме-
сяцев, то рассмотрение дела в суде присяжных является конституционным правом обвиняе-
мого. 
 
ЛИТЕРАТУРА 
1.
 
Гуэ - Глунека. О суде присяжных. СПб.: Типография О.Стеловского, - 2012. 
2.
 
А.А. Демичев. История суда присяжных в дореволюционной России. М.: Юрлитинформ, 
2007. - 320 с. 
3.
 
Г. Мейер. Вопросы факта и права на суде присяжных в особенности о постановке вопро-
сов присяжным. Перев. П.Таганцева.СПб.: 2006, - 233 с. 
4.
 
Р.В. Багдасаров. Суд с  участием присяжных - суд совести и здравого смысла. Междуна-
родное уголовное право и юстиция - 2009. - №2.  
 
 
 
 
 
 
 
ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ ГРУППОВЫХ  
КОРЫСТНО-НАСИЛЬСТВЕННЫХ ПРЕСТУПЛЕНИЙ  
И МЕТОДОВ БОРЬБЫ С НИМИ 

144 
 
Саликова Н.М. 
Магистрант 1-го курса 
Специальности «Юриспруденция» 
Казбаева А.Г. - к.ю.н. 
 
Криминологическaя  наука  позволяет  глубоко  проанализировать  формы  и  связи  пре-
ступности  с  другими  социaльными  явлениями,  уяснить  причины  преступности  и  уcлoвия, 
способствующие ей, а в настоящее время, в частности, проследить характер, состояние, изу-
чить динамику преступлений в зависимости от coциального положения людей, изменений в 
экономике и идеологии. Пoэтoму совершенно прав И.И. Карпец, назвавший  криминологию 
сигнализирующей наукой. 
На  нынешнем  этапе  развития  нашего  независимого  государства  Республики  Казах-
стан  становится  совершенно  очевидным,  что  без  опоры  на  результаты  криминологических 
исследований,  без  глубокого  изучения  закономерностей  и  тенденций  реальной  криминоло-
гической обстановки невозможно на дoлжнoм урoвнe решать уголовно-правовые, процессу-
альные, криминалистические и пенитенциарные проблемы [1]. 
Вмecтe с тем следует заметить, что сознание некоторых ученых-юристов до недавнего 
врeмени все еще не были свободны от стереотипов. Например, в первом тoмe курca крими-
нологии утверждается, что «нет наиболее опасных фoрм прecтупнocти, присущих предшест-
вующим  формациям,  типа  гангстеризма,  рэкета;  нет  сращивания  преступного  мира  с  госу-
дарственным  аппаратом;  нет целых  слoeв  нaceлeния,  наживающихся  на  преступности  и  за-
интересованных в ней; нет политиков, стремящихся придти к власти с помощью преступных 
методов». Считaлocь нормой  утверждение, что преступность чужда  природе социалистиче-
ского строя. 
В настоящее время имеются многочисленные причины слабой эффективности профи-
лактической  работы  с  корыстно-насильственными  преступлениями.  Одной  из  них  является 
недостаточно полное представление всей сложности дaннoй прoблeмы. В связи с этим пре-
дупреждение  корыстно-насильственной  преступности  возлагается  лишь  на  органы  уголов-
ной юстиции. Но их возможности по устранению криминогенных факторов крайне ограни-
чены. Пoэтoму целостной системы изучения причин корыстно-насильственной прecтупнocти 
и их устранения в профилактических целях пока не существует. Дaннoe нaпрaвлeниe еще в 
начале своего развития была замечена специалистами [2].  
Наряду  с  увеличением  групповых  корыстно  -  насильственных  преступлений,  стали 
пoявлятьcя  все  более  новые  и  опасные  формы  проявления  дaннoй  нaпрaвлeннoсти.  Очень 
распространенными  стали:  захват  заложников,  заказные  убийства,  похищения  людей  (кид-
неппинг), незаконное лишение свободы. Oбщественная опасность перечисленных выше пре-
ступлений  состоит  не  только  в  том,  что  ими  причиняется  материальный  ущерб  государст-
венным, общественным или личным интересам граждан. Они oпacны тем, что пoтeрпeвшиe 
получает психические и физические травмы, которые могут быть опасными для жизни.  
Не маловажное значение в предупреждении корыстно - насильственной преступности 
имеет прокурорский надзор за законностью в деятельности государственных oргaнов.  
Надзор за законностью должен быть комплексным, едины, сосредоточенным в одном 
органе, каковым является прокуратура. Повсюду осуществляется ведомственный контроль, в 
основе  которого  лежат  ведомственные  интересы,  оправдываемые  объективными  и  субъек-
тивными причинами.  
В  юридической  литературе  указано,  что  корыстная  преступность  -  это  совокупность 
уголовно нaкaзуeмых деяний и лиц. При этом к числу корыстно-насильственных преступле-
ний принято относить две группы преступных деяний: 
 
1)  преступления  против  собственности:  грабеж,  с  применением  насилия;  разбой;  вы-
могательство; хищение предметов и т.д.; 
2)  преступления  в  сфере  экономической  деятельности:  мoнoпoлиcтичecкиe  действия 
или ограничение конкуренции, совершенные с применением насилия или угрозы его приме-

145 
нения; принуждение к совершению сделки или отказу от ее совершения. 
Выделяя группу корыстно-насильственных преступлений, следует отметить, что само 
по  себе  применение  насилия  при  совершении  преступлений  не  может  являться  единствен-
ным критерием классификации. Необходимо еще иметь мотив деяния. Преступления могут 
совершаться из корыстных побуждений. Корыстно-насильственными преступлениями могут 
быть не только грабежи, разбои и вымогательства, но и другие посягательства. 
В  соответствии  с  п.  5  статьи  12  Закона  Республики  Казахстан  «О  прокуратуре»  на 
прокуратуру  возложена  координация  деятельности  правоохранительных  органов  страны  по 
борьбе с преступностью, включая ее предупреждение.  
По  отношению  к  применяемому  насилию  можно  выделить  два  подтипа.  К  первому 
подтипу относятся лица, которые при завладении чужого имущества ориентированы исклю-
чительно  на  хищение  чужого  имущества.  Второй  подтип  несет  в  себе  большую  опасность, 
так  как  ему  свойственно  применение  грубой  физической  силы.  Определенная  часть  таких 
лиц совершают преступление по мотиву применения насилия, а хищение имущества для них 
является второстепенным. 
Повышение качества расследования грабежей и разбойных нападений, возможно пу-
тем алгоритмизации деятельности следователя. Разработка таких программ поможет  сокра-
тить  время,  требуемое  для  оценки  ситуации,  выдвижение  версий  и  определения  наиболее 
эффективной  последовательности  действий по  ее  решению,  а  также  выбор  тактики  следст-
венных действий. 
Правильная  организация  координации  действий  правоохранительных  органов  по 
борьбе с корыстно-насильственными преступлениями возможна только на основе результа-
тов  анализа  собранной  всеми  правоохранительными  органами  информации  о  состоянии, 
структуре, динамике данных преступлений, обстоятельствах, им способствующим, а также о 
результативности мер борьбы с ними.  
Без таких сведений невозможно обоснованно определить цели, задачи и направления 
согласованной  деятельности  на  конкретный  период,  а  также  рациональные  меры  борьбы  с 
корыстно - насильственными преступлениями [3]. 
Хотелось  бы  предложить  несколько  путей  решения  в  борьбе  с  этой  преступностью. 
Во-первых,  усовершенствовать  законодательство,  устранить  причины  и  условия,  способст-
вующие совершению преступлений. Во-вторых, использовать технические средства, препят-
ствующие совершению преступлений (автоматизация охранительных устройств, техническая 
защита документов от  подлога, расширение научных средств обнаружения следов преступ-
лений  и  т.п.).  Специально  криминологическое  предупреждение  преступлений  можно  было 
бы  осуществить  по  нескольким  направлениям:  по  отдельным  видам  преступлений  и  типам 
преступного поведения (корыстные, насильственные, неосторожные, рецидив и т.п.); в раз-
личных сферах общественной жизни, где происходит нравственное формирование человека 
и  складываются  ситуации,  влияющие  на  его  поведение  (семья,  школа,  производство,  быт, 
досуг и т.д.); в различных социальных группах (несовершеннолетние, молодёжь и т.п.) и раз-
личных отраслях народного хозяйства (торговля, транспортное строительство), для которых 
характерны  специфические  криминогенные  факторы,  а  также  применительно  к  отдельным 
республикам,  областям,  экономическим  районам  с  учётом  специфики  преступлений.  В  об-
щей системе предупреждения преступлений важное значение имеет индивидуальное преду-
преждение, 
заключающееся 
в 
применении 
общесоциальных 
и 
специально-
криминологических  мероприятий  в  отношении  конкретного  лица.  Усилить  уголовно-
правовые меры борьбы с преступностью - выявить и изобличить лиц, совершивших преступ-
ление, их наказание, исправление и перевоспитание [4]. 
Теперь подведем итоги статьи.  
В  заключение  можно  сказать,  что  среди  насильственных  преступлений наиболее  ус-
тойчивую  и  значительную  часть  составляют  убийства,  умышленное  причинение  вреда  здо-
ровью,  истязания,  похищения  людей,  изнасилования,  разбои,  насильственные  грабежи,  вы-
могательство и сопряженное с насилием хулиганство. Их состояние и динамика преимуще-
ственно и характеризуют насильственную преступность в целом. 
Основой объединения рассматриваемых преступных деяний в отдельную криминоло-

146 
гическую значимую группу являются главным образом такие критерии, как способ действий 
преступника  (физическое  насилие  над  личностью,  попытка  либо  угроза  его  применения), 
форма вины (умысел) и объект посягательства (общественные отношения, ядро которых со-
ставляет физический статус личности). 
В плане криминологической характеристики наиболее близки между собой убийства, 
умышленное причинение вреда здоровью, истязания и сопряженное с насилием хулиганство. 
Что же касается изнасилований, то их отличают также определенные специфические особен-
ности  (по  непосредственному  объекту,  мотивации,  способам  и  т.д.).  Основным  же  призна-
ком,  объединяющим  все  указанные  преступления,  является  физическое  либо  психическое 
насилие над личностью как способ действий для достижения различных криминальных це-
лей.  Во  всех  этих  случаях  механизм  преступного  поведения  связан  с  агрессивно-
пренебрежительным отношением к личности, ее жизни, здоровью и неприкосновенности. 
Насильственные преступления по степени общественной опасности и тяжести причи-
няемых  последствий  превосходят  многие  другие  криминальные  проявления.  Они  наносят 
огромный,  порой  непоправимый  ущерб  обществу.  Непосредственно  потерпевшими  от  них 
ежегодно  становятся  сотни  тысяч  людей.  Так,  за  последние  12  лет,  по  ориентировочным 
оценкам, от прямого и косвенного насилия в России погиб 1 млн. человек, а более 2 млн. по-
лучили  увечья.  Лица,  совершающие  такие  преступления,  распространяют  стереотип  агрес-
сивно-насильственного  поведения  в  бытовой  и  досуговой  микросреде.  Именно  эти  крими-
нальные деяния наиболее порицаемы  с точки зрения общечеловеческой морали. Эскалация 
криминального насилия вызывает у граждан обоснованную тревогу, подрывает их веру в ре-
альную защищенность от преступных посягательств. По данным опроса общественного мне-
ния, 90% граждан испытывают острое чувство тревоги за свою безопасность, причем поло-
вина из них озабочена этим постоянно. 
В  структуре  всей  преступности  криминальные  деяния  рассматриваемой  группы  со-
ставляют примерно 20%, из них тяжкие насильственные преступления (убийства; умышлен-
ное  причинение тяжкого вреда здоровью, изнасилования; насильственные грабежи; разбои; 
особо злостное хулиганство) - около 15%. 
Тенденции к росту насильственных и общеуголовных корыстных преступлений в те-
чение длительного времени достаточно устойчивы. Наиболее интенсивно они проявлялись в 
сельской  местности  (показательно,  что  в  сельской  местности,  где  проживает  сейчас  лишь 
27% населения России, совершаются каждое третье убийство, изнасилование и истязание. В 
целом коэффициент преступлений против личности на 100 тыс. селян (107,9) выше, чем со-
ответствующий коэффициент в городах - 92,6).  
 
ЛИТЕРАТУРА 
1.
 
Есберген Алауханов. Криминология. Учебник. - Алматы. 2008. - 429 с. 
2.
 
Каиржанов  Е.И.  криминология.  Общая  часть:  учебник  для  юридических  вузов.  Издание 
второе, переработанное и дополненное. - Алматы: Өркениет, 2000- 288 с.  
3.
 
Маркелов Т.Л., Бакаев Д.М. Координация действий прокуратуры с органами МВД, юсти-
ции  и  судами  по  борьбе  с  преступностью.  Методические  указания.  -  М.:  ВИИПРМПП, 
1983-102 с. 
4.
 
Корзун  И.В.  Теоретические  и  прикладные  проблемы  социально  -  правового  контроля  и 
предупреждения преступности. Дисс. докт. юр. н. - М.: ВНИИ МВД, 2001. - 315. 
 
 
 
 
 
 
ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ ИНСТИТУТЫ САЛААРАЛЫҚ ИНСТИТУТ РЕТІНДЕ 
 
 Абай Мырзахметов атындағы  
 Көкшетау университетінің  

147 
 магистранты Сергазина М.С.  
 Ғылыми жетекшілері: з.ғ.к., доцент  
 Жұмабаева Қ.Ж. 
 
Кезінде Л.И. Левитин атап көрсеткендей, еңбекті қорғауды дамыту ісінде техникалық, 
жаратылыстану  және  қоғамдық  ғылымдар  саласындағы,  соның  ішінде,  тиісті  қоғамдық 
қатынастарды  құқықтық  реттеудің  неғұрлым  тиімді  жолдары  мен  формаларын  анықтауға, 
заңнаманы  жетілдіру  бойынша  ғылыми  негізделген  ұсыныстарды  әзірлеуге,  қандай  да  бір 
нормативтік  актінің  қабылдануының  практикалық  нәтижелерін  зерттеуге  тиіс  заң  ғылымы 
саласындағы зерттеу жұмысы маңызды роль атқарады [1]. 
Еңбекті  қорғау  институты  салааралық  институт  болып  табылады,  себебі  еңбек 
міндеттемелерін  орындау  кезінде  қауіпсіздікті  қамтамасыз  ету  саласында  пайда  болатын 
қатынастарды  реттеу,  еңбек  құқығының  өзінен  басқа,  азаматтық,  сақтандыру,  қылмыстық, 
әкімшілік,  әлеуметтік  қамсыздандыру  құқығы  және,  әрине,  конституциялық  сияқты 
құқықтың бірнеше салаларын реттеудің зерттеу тақырыбы болып табылады. 
ҚР  Конституциясы  құқықтың  бүкіл  жүйесінің  қалыптасуы  бастау  алатын  негізгі  заң 
болып  табылатындықтан,  онда  еңбекті  қорғауға  құқықтың  көрсетілуі  үлкен  маңызға  ие. 
Себебі  Конституцияда  жеке  тұлғаның  құқықтық  мәртебесінің  негізін  құрайтын,  адам  мен 
азаматтың  ең  негізгі,  аса  маңызды  құқықтары  бекітілген.  Басқа  жағынан  алып  қарағанда, 
негіз  қалаушы  құжатта  еңбекті  қорғауға  құқықтың  көрсетілуі  заңды,  өйткені 
қызметкерлердің  денсаулығы  мен  өмірін  олардың  еңбек  қызметі  барысында  қорғау 
әлеуметтік  мемлекеттің  адам  құқықтарын  қамтамасыз  ету  жөніндегі  қызметінің  құрамдас 
бөлігі  және  конституциялық-құқықтық  деңгейде  регламенттелмей  қалуы  мүмкін  емес  өте 
маңызды категория болып табылады. 
Еңбек  заңнамасының  азаматтық  заңнамамен  тығыз  байланысты  екені  белгілі. 
Соңғысы  тауар  -  ақша  және  қатысушыларының  теңдігіне  негізделген  басқа  да,  мүліктік 
қатынастарды  реттей  отырып,  еңбекпен  және  оның  нәтижелерімен  байланысты 
қатынастарды да реттейді. 
Еңбек қатынастары, осылармен байланысты азаматтық-құқықтық қатынастар сияқты, 
келісім-шарттық бастамаларға негізделген және ақылы сипатқа ие. Бұдан басқа, еңбек және 
азаматтық  заңнамалар  салаларының  арасында  генетикалық  байланыс  бар,  өйткені  еңбек 
құқығы  кезінде  азаматтық  құқықтан  бөлініп  шыққан.  Сондықтан,  әр  түрлі  салаларға 
тиесілілікті  сипаттайтын  пәннің  дербестігіне  қарамастан,  еңбек  құқығының  дамуына 
азаматтық  құқық  принциптері  мен  әдістері  әсер  етпей  қоя  алмайды.  Бұны,  ең  алдымен, 
құқықтар  мен  міндеттерді  белгілеудің  диспозитивтік  сипатының  басымдығы,  құқықтық 
қатынастар субъектілерінің теңдігі, құқықтарды және заңмен қорғалатын мүдделерді қорғау 
тәртібі және т.б. айғақтайды [2]. 
Азаматтық  құқықтың  зерттеу  тақырыбына  еңбек  шартына  (контрактқа)  негізделетін 
еңбек  қатынастарымен  жақын  жанасатын  қоғамдық  қатынастар  кіретіндігі  белгілі.  Бұл  - 
тұрмыстық  мердігерлік,  тапсырма,  әдеби  тапсырыс  келісім-шарттарын  және  т.б.  орындау 
жөніндегі  қатынастар.  Көрсетілген  қатынастарға  ортақ  белгілер  тән:  олар  еңбекпен 
байланысты, келісім-шарттық бастамаларға негізделген, ақылы сипатқа ие. Алайда олардың 
арасында олардың әр түрлі салаларға жататындығын білдіретін едәуір айырмашылықтар да 
бар  [2].  Әдетте,  белгілі  бір  қатынастарды  еңбек  құқығының  зерттеу  тақырыбына  жатқызу 
үшін арнайы акті шығарумен бекітілген, қызметкердің еңбек ұжымы құрамында жеке еңбек 
қызметтерін  орындауы,  сондай-ақ  осы  қызметкердің  ішкі  еңбек  тәртібіне  бағынуы  қажет 
болады. 
Сондай-ақ  азаматтық  құқықтың  еңбекті  қорғау  институтымен  байланысын 
қызметкерге  оның  өз  еңбек  (қызметтік)  міндеттерін  орындау  барысында  келтірілген 
шығынды  өтеу  бөлігінде  қарастыруға  болады.  Көрсетілген  қатынастарды  азаматтық 
құқықтың  немесе  еңбек  құқығының  реттеуі  керек  пе,  немесе  екі  саланың  екеуі  де  реттеуі 
керек пе, бұл мәселе ғылыми ортада әлі күнге дейін даулы мәселе болып табылады. 
Еңбек құқығы өзінің табиғаты бойынша тек азаматтық құқықтың ғана емес, сонымен 
қатар  әкімшілік  құқықтың  да  принциптері  мен  әдістеріне  негізделеді.  Мәселе  ұжымдық 

148 
өндірістің  қызметкердің  әкімшілік  билігіне  бағынуын,  тәртіпті,  еңбек  ету  барысында  оның 
еркіндігінің  шектелуін  әділ  талап  ететіндігінде,  сондықтан  өркениеттік  тәсіл  әкімшілік-
құқықтық (ұйымдастырушылық, басқарушылық) тәсілмен толықтырылды [3]. 
Шындығында,  еңбек  заңнамасын  бақылау  мен  қадағалау  жөніндегі  қатынастар 
екіұшты  сипатқа  ие,  ол  бақылаудың  субъектілері  мен  деңгейіне  байланысты  болады. 
Салалық  тұрғыдан  ұйым  ішіндегі  қадағалау  мен  бақылау  жөніндегі  қатынастар  еңбек 
құқығына жататындығы күмән тудырмайды. Мұндай қатынастар ұжым ішінде, мысалы, бір 
жағынан,  қызметкер  немесе  қызметкерлер  және,  екінші  жағынан,  жұмыс  беруші  (жұмыс 
берушінің  өкілі)  немесе  кәсіподақ  арасында  еңбекті  қорғау  нормалары  мен  ережелерінің 
сақталуын  кәсіподақтың  бақылауы  кезінде  қалыптасады.  Еңбек  заңнамасын  сақтауды 
мемлекеттік қадағалау және бақылау жөніндегі қатынастарға келетін болсақ, бұл қатынастар 
әкімшілік-құқықтық болып келеді. 
ҚР  Еңбек  кодексі  еңбек  заңнамасының  сақталуын  қадағалау  және  бақылау 
қатынастарын  ұжым  аясында  шектемейді.  Онда  еңбек  құқығының  зерттеу  тақырыбын 
құрайтын еңбек заңнамасының сақталуын қадағалау және бақылау жөніндегі қатынастардың 
кең түсіндірмесі мазмұндалған. 
Еңбекті  қорғауды  жоғарғы  органдардың  жоспарлауы  мен  ұйымдастыруы  жөніндегі 
қатынастар  ұйымдастырушылық-басқарушылық  қатынастар  болып  табылады,  яғни, 
әкімшілік құқық саласына да жатады. Мұндай нормалардың мазмұнына ұйым әкімшілігінің 
еңбекті  қорғау  жөніндегі  шараларды  жоспарлауға  міндеттілігі,  осы  мақсаттарға  қаражаттар 
бөлу, осы шаралардың өткізілуін ұйымдастыру және бақылауды жүзеге асыру кіреді. 
«Еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау» институтының кешенділігі туралы мәселені 
зерттеу  барысында  еңбек  қауіпсіздігінің  стандарттары  сияқты  техникалық-заңдық 
нормаларды  назардан  тыс  қалдыруға  болмайды.  Бұл  стандарттарды  барлық  ұйымдар, 
мекемелер  мен  ұйымдар,  және  әсіресе  жобалық-конструкторлық  және  ғылыми-зерттеу 
ұйымдары жаңа техниканы, технологиялық үдерістерді, өндірістік нысандарды жасау кезінде 
сақтаулары  тиіс.  Көрсетілген  стандарттарды  сақтау  ғылыми-техникалық  революцияның 
дамуы кейде уақыттың өзінен де озып кететіндіктен және еңбекті қорғау жөніндегі нормалар 
мен  ережелерді  сақтаудың  өнеркәсіптік  нысандарды,  машиналар  мен  технологиялық 
үдерістерді жоспарлау  мен салу кезінде алдыңғы қатарға шығып, қазіргі кезеңдегі еңбектің 
қауіпсіз  жағдайларын  қамтамасыз  етудің  аса  маңызды  түріне  айналатындығынан  да  өзекті 
болып табылады. 
Сондай-ақ еңбекті қорғау институты мен әкімшілік құқық нормалары еңбекті қорғау 
жөніндегі ережелерді бұзғаны үшін жауапкершілік (әкімшілік) тұрғысынан да түйіседі. 
«Еңбек  қауіпсіздігі  және  еңбекті  қорғау»  институты  нормаларын  реттеудің  негізгі 
зерттеу  тақырыбы  қызметкердің  денсаулығы  мен  өмірінің  қауіпсіздігін  қамтамасыз  ету 
жөніндегі қатынастар болып табылса, онда әлеуметтік қорғау құқығы азаматтардың қандай 
да  бір  себептермен  жұмысқа  қабілеттілігін  жоғалтқанда  (уақытша  немесе  тұрақты)  немесе 
зейнеткерлік  жасқа  келгенде,  оларды  материалдық  қамтамасыздандыру  барысында 
қалыптасатын  қоғамдық  қатынастарды  реттейді.  Бұл  қатынастар,  әдетте,  еңбек 
қатынастарымен 
тығыз 
байланысты. 
Азаматтардың 
материалдық 
қамтамасыздандырылуының  көлемі  бұл  жағдайда  олардың  еңбек  өтілдерімен  еңбек 
қатынастары барысында алған еңбекақыларымен өлшенеді. 
Осылайша,  еңбекті  қорғау  құқықтық  институты  салааралық  құрылым  болып 
табылады,  себебі  қызметкерге  келтірілген  зиянның  орнын  толтыру,  әлеуметтік  сақтандыру 
мәселелерін  реттеу  кезінде  түйісетін  құқықтың  көптеген  салаларымен  және  олардың 
институттарымен,  конституциялық  құқықтармен  және  бостандықтармен,  еңбекті  қорғау 
жөніндегі  шаралардың  әкімшілік  жоспарлануымен  және  ұйымдастырылуымен  және  т.б. 
байланысты.  Осы  қатынастардың  барлығы  бірнеше  институттың  нормаларының  реттеу 
тақырыбы болып табылады [2]. 
ӘДЕБИЕТ  
1.
 
Нұрмағамбетов А.М. О соотношении трудового договора и гражданско-правового догово-
ра. // Право и государство. - 2007. - №7. - 12 б. 
2.
 
Макевкина  А.С.  Понятие  охраны  труда  по  российскому  трудовому  праву:  заң  ғылым. 

149 
канд.  дисс.:  12.00.05.  -  Барнаул,  2005,  -  12  б.  //  Республикалық  ғылыми-техникалық 
кітапханасының Тараз қаласындағы филиалы арқылы алынған. 
3.
 
2013 - 2015 жж. жұмыспен қамту бойынша жедел статистикалық көрсеткіштер // ҚР Ста-
тистика агенттігінің интернет сайтынан - http: / / www. kaz. stat. kz / digital / stat _trud kz / 
Pages / defaul t. aspx. 
 
 
ЕҢБЕК ҚАУІПСІЗДІГІ САЛААРАЛЫҚ ҚҰРЫЛЫМ РЕТІНДЕ 
 
Абай Мырзахметов атындағы  
 Көкшетау университетінің  
 магистранты Сергазина М.С.  
 Ғылыми жетекшілері: з.ғ.к., доцент  
Жұмабаева Қ.Ж. 
 
Нарықтық  экономикадағы  еңбек  жекелеген  адамдардың,  сонымен  бірге  тұтастай 
қоғамдастықтардың,  немесе  жалпы  алғанда  бүкіл  мемлекеттің  өмірінде  өзінің  әлеуметтік 
маңыздылығы  бойынша  ерекше  орын  алады.  Қазіргі  кезеңнің  адамдары  өз  өмірінің  басым 
бөлігін  өз  әл-ауқаттарының  көзі  болып  табылатын  дәл  осы  жұмысқа,  еңбекке  арнайды. 
Осыған  орай  еңбекті  қорғаудың  маңыздылығы  арта  түседі  және  неғұрлым  дәл  және  толық 
зерттеп, зерделеуді талап етеді, соның ішінде, құқықтық ғылым тұрғысынан. 
Қоғам  дамуының  қазіргі  кезеңінде  қоғамдық  қатынастардың  айтарлықтай  бөлігі 
құқық нормаларымен реттеледі. Дәл осы себептен, еңбекті қорғау құқықтық ұғымын анықтау 
осы мәселені қарастырудың маңызды аспекті болып табылады. 
Заң  әдебиетінде  еңбек  қауіпсіздігі  мен  еңбекті  қорғау  ұғымы,  маңызы  мен  мазмұны 
мәселесіне  аз  көңіл  бөлінбеген,  бірақ  әлі  де  болса  бұл  мәселені  шешілді  деп  есептеуге 
болмайды.  Бұл  тіпті  мүмкін  де  емес  шығар.  Техникалық  үдерістердің  дамуы 
қызметкерлердің  денсаулығына  теріс  әсер  ететін  еңбектің  жаңа  технологияларының  және 
құралдарының пайдаланылуына алып келеді. Теория мен практика өзара тығыз байланысты. 
Бір-біріне  үнемі  ықпал  ете  отырып,  олар  өзара  өз  мазмұндарын  өзгертулері  мүмкін.  Соған 
сәйкес,  бұл  мәселе,  яғни,  еңбекті  қорғаудың  мазмұны  туралы  мәселе  даму  үстінде 
қарастырылуы тиіс. 
Еңбекті қорғаудың маңызды белгілерін анықтау үшін «Еңбек қауіпсіздігі және еңбекті 
қорғау» ұғымының тек құқықтық қана емес, сонымен қатар әлеуметтік тұрғыдағы мазмұнын 
анықтап  алу  дұрыс  болады.  Еңбек  қауіпсіздігі  мен  еңбекті  қорғаудың  әлеуметтік  құбылыс 
екендігі  ғылыми  әдебиетте  бірнеше  мәрте  атап  өтілген  және  оны  әлеуметтік  жүйе  ретінде 
қарастыру еңбекті қорғау ұғымының заңдық аспектіде дамуына және оны тереңірек түсінуге 
септігін тигізетіндігі ешқандай күмән туғызбайды. 
Әлеуметтік  құбылыс  ретіндегі  еңбекті  қорғауды  еңбектің  қолайлы  жағдайларын 
жасауға, адамның өмірін, денсаулығын және жұмысқа қабілеттілігін сақтауға, еңбек қызметі 
салдарынан  белгілі  бір  жарақаттар  алған  және  денсаулығына  зиян  келтірілген 
қызметкерлерге  жеңілдіктер  мен  өтемақылар  беруге  бағытталған  мемлекеттің,  қоғамдық 
ұйымдардың және азаматтардың қызметі ретінде сипаттауға болады, сондай-ақ бұл - еңбекті 
қорғау жөніндегі нормаларды бұзғаны үшін жауапкершілікті белгілеуге бағытталған қызмет 
[1]. 
Зерттеліп  отырған  институттың  қоғам  өмірінің  әр  алуан  салаларында  бой  көрсетуі 
туралы А.С. Макевкина да айтқан - еңбекті қорғау сондай - ақ экономика нысаны да болып 
табылады,  өйткені  ол  белгілі  бір  қаржылық  әлпетті  де  білдіреді.  Мемлекеттік  билік 
органдары әр түрлі саяси бағдарламалар әзірлейді, олардың зерттеу тақырыптарының аясына 
еңбекті  қорғау  да  кіреді.  Еңбекті  қорғауға  құқық  нормативтік-құқықтық  актілерде,  әрі  әр 
түрлі салалардың актілерінде бекітілген [2]. 
Еңбекті  қорғаудың,  яғни,  нормативтерге  сай  еңбек  шарттарының  қамтамасыз  етілу 
деңгейі,  өндірістік  жарақаттылық  пен  кәсіби  аурулардың  төмен  көрсеткіштері  көбінесе 
жалпы  алғанда  қоғамның  өзінің  осы  категорияға  деген  көзқарасына  байланысты  болады. 

150 
Қоғамда нақты кезеңде қолданылатын басымдықтар қозғалтқыш, қозғалыс көзі маңызына ие 
болады. Яғни, жоғарғы инстанцияларда (сатыларда)  еңбек жағдайларын жақсарту саясатын 
жүйелі  түрде  жүргізу,  мемлекеттік  органдардың  осы  мәселеге  мұқият  көңіл  бөлуі  тиісті 
ережелердің  қамтамасыз  етілуінің  және  сақталуының  деңгейін  арттырудың  елеулі 
кепілдіктерінің бірі болып табылады. 
Еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау, қалай болғанда да, қоғамның  әр индивидінің 
өмірінің  бір  бөлігі  болып  табылады.  Барлық  адамдар  өз  өмірінің  ішінде  бірнеше  рет  еңбек 
құқықтық  қатынастарын,  демек,  еңбекті  қорғау  қатынастарын  да  өрбітеді.  Мәселен, 
экономикалық  белсенді  халықтың  саны,  ҚР  Статистика  жөніндегі  агенттігінің  есебі 
бойынша,  2013  жылы  8  415  000  адамды,  2014  жылы  8  457  900  адамды,  2015  жылдың  1 
тоқсанында  8  555  500  адамды,  2015  жылдың  2  тоқсанында  8  620  300  адамды  құраған,  ал 
жұмыспен  қамтылған  халықтың  саны  2013  жылы  7  857  200  адамды,  2014  жылы  7  903  400 
адамды, 2015 жылдың 1 тоқсанында 8 029 300 адамды, 2015 жылдың 2 тоқсанында 8 116 500 
адамды  құраған  [3].  Көрсетілген  сандардың  талдауы,  жыл  сайын  экономикалық  белсенді 
халықтың саны артып келе жатыр деген тұжырымға әкеледі. 
ҚР  заңнамасына  сәйкес,  ұйымдарда  өндірістік  практикадан  өтіп  жүрген  жоғары 
немесе орта кәсіби білім беру  мекемелері  студенттерінің; бас бостандығынан айыруға үкім 
кесілген  және  еңбек  етуге  тартылған  адамдардың,  және  т.б.  еңбегі  қорғалуы  тиіс  екендігін 
есепке алу қажет. 
Сонымен  бірге,  еңбекті  қорғаудың  жалпы  алғандағы  қоғамның  жай-күйіне 
айтарлықтай әсер ете алатындығын ерекше атап өткен жөн. Еңбектің қажетті жағдайларымен 
қамтамасыз  етілмеген  қызметкерлер,  үнемі  шамадан  тыс  жұмыс  істеудің,  шаршап-
шалдығудың және жұмыспен байланысты проблемалар ауыртпалықтарының салдарынан өз 
денсаулықтарына,  әрі  тек  денесінің  ғана  емес,  сонымен  қатар  моральдық  денсаулығына  да 
көңіл бөле алмайды. 
Денсаулық  дегеніміз  -  адамның  психикалық,  дене  және  әлеуметтік  әл-ауқаты.  Ол 
адамның және жалпы алғандағы қоғамның ең үлкен құндылығы болып табылады. Еңбектің 
жағдайлары  мен  оны  қорғауды  жақсарту  -  еңбек  етушілердің  денсаулығын  қамтамасыз 
етудің маңызды құралы [2]. 
Еңбекті  қорғау  жөніндегі  қатынастарға  қоғамның  экономикалық  белсенді  халқының 
барлық мүшелері дерлік тартылады, және оның едәуір бөлігі үшін еңбекті қорғаудың тікелей 
маңызы  бар,  сондықтан  еңбек  қауіпсіздігі  мен  еңбекті  қорғау  институтының  жағдайы 
олардың  мінез-құлқын  айқындайды,  ал  ол  жалпы  алғандағы  қоғамның  келбетіне,  оның 
белсенділігіне үлкен әсер етеді. 
Барлық  құбылыстардың  қандай  да  бір  деңгейде  өзара  байланысты  болатындығы 
белгілі.  Бір  категорияның  жағдайының  нашарлауы  немесе  қанағаттандырылмауы 
қалғандарына  да  теріс  әсерін  тигізеді.  Мәселен,  еңбекті  қорғау  жөніндегі  мәселелер  мен 
қатынастардың қанағаттандырарлықсыз реттелуі жалпы алғанда қоғамдық өзгерістерге әсер 
етуі мүмкін, және жақсы жағынан емес екендігі түсінікті. 
Осылайша,  еңбекті  қорғау  әлеуметтік  құбылыс  болып  табылады,  ол  еңбекті  қорғау 
институтының  жеке  алғандағы  әр  адамға  және  жалпы  алғандағы  бүкіл  қоғамға  қатысты 
болатындығынан және ықпалын тигізетіндігінен көрінеді. 
Еңбекті  қорғау  қоғам  өмірінің  әр  алуан  салаларында  бой  көрсетеді,  -  мысалы, 
экономикада  еңбекті  қорғау  қаржыландыру  нысаны  болып  табылады,  еңбек  қауіпсіздігін 
қамтамасыз ету бойынша шығындарға арнайы баптар бөлінеді. Еңбекті қорғау медицинамен 
аса тығыз байланысты. Ұйымдағы еңбекті қорғаудың жай-күйі қызметкердің денсаулығына 
тікелей  әсер  етеді.  Медицинада  қызметкерлердің  денсаулық  жағдайына  қандай  да  бір 
өндірістік  факторлардың  жасайтын  ықпалына,  кәсіби  аурулардың  немесе  жарақаттардың 
белгілі бір өндірістегі еңбек үдерісімен байланыстылығына көңіл бөлінеді. 
 
Техникалық ғылымдарда қандай да бір  машиналардың, техникалық құрылғылардың, 
жабдықтардың  және  басқа  да  өндіріс  құралдарының  қолданылуының  әр  түрлі  ережелері 
әзірленеді,  сондай-ақ  бірлікте  және  өзара  ықпалдастықта  қарастырылатын  адам-машина 
жүйесі зерделенеді. 

151 
Саяси  тұрақтылық,  өзге  факторларды  есептемегенде,  сондай-ақ  тиісті  мемлекеттің 
аумағында  еңбектің  қалыпты  жағдайларының  қамтамасыз  етілу  деңгейіне  де  байланысты 
болады. 
 
ӘДЕБИЕТ  
1.
 
Нұрмағамбетов А.М. О соотношении трудового договора и гражданско-правового догово-
ра. // Право и государство. - 2007.- №7. - 12 б. 
2.
 
Макевкина  А.С.  Понятие  охраны  труда  по  российскому  трудовому  праву:  заң  ғылым. 
канд.  дисс.:  12.00.05.  -  Барнаул,  2005,  -  12  б.  //  Республикалық  ғылыми-техникалық 
кітапханасының Тараз қаласындағы филиалы арқылы алынған. 
3.
 
2013 - 2015 жж. жұмыспен қамту бойынша жедел статистикалық көрсеткіштер // ҚР Ста-
тистика  агенттігінің  интернет  сайтынан  -  http://  www.  kaz.  stat.  kz/  digital  /  stat  trud  kz  / 
Pages / default. aspx. 
 
 
РЕЦИДИВНАЯ ПРЕСТУПНОСТЬ ЖЕНЩИН, ОСВОБОДИВШИХСЯ  
ИЗ МЕСТ ЛИШЕНИЯ СВОБОДЫ И ЕЕ ПРЕДУПРЕЖДЕНИЕ 
 
Алишпаева Л.Е. - Магистрант кафедры «Юриспруденция» 
Алмуханов Б.У. - к.ю.н. 
 
Довольно длительное время в криминологической науке считалось, что преступность 
среди женщин характеризуется невысоким уровнем общественной опасности, и поэтому она 
редко  рассматривалась  специалистами  в  качестве  определенной  разновидности  преступно-
сти, чаще она представлялась как некая  «особенность» в общей характеристике преступно-
сти.  
Рецидивная преступность женщин, освободившихся из мест лишения свободы, явля-
ется наиболее дерзкой и беспощадной в структуре женской преступности. Сложная крими-
нологическая обстановка в стране в целом и местах лишения свободы в частности, сложив-
шаяся  на  фоне  так  называемой  демократизации  уголовно-процессуальной  деятельности,  не 
подкрепленной соответствующими экономическими, организационными и правовыми усло-
виями,  обусловила  на  ближайшие  годы  рост  и  поляризацию  особо  опасного  и  профессио-
нального  рецидива  в  динамике  постпенитенциарной  женской  преступности  с  одновремен-
ным отставанием социально-правового контроля от растущей мобильной и мимикрирующей 
криминализации общественных отношений. Устойчивая и тревожная тенденция роста реци-
дива  преступлений  среди  женщин,  освободившихся  из  исправительных  учреждений  Казах-
стана, свидетельствует о малоэффективности традиционных мер уголовно-правовой борьбы 
с данным видом преступности и требует использования более результативных форм его пре-
дупреждения. 
Негативные тенденции преступности среди женщин обусловлены возрастанием обще-
ственной опасности совершаемых ими преступлений, они ставят под угрозу не только безо-
пасность  жизни,  здоровья,  собственность  отдельных  граждан,  но  и  существенным  образом 
влияют  на  нравственное  состояние  общества,  его  культуру  и  стиль  взаимоотношений.  Не-
смотря на некоторое снижение числа преступлений, совершенных женщинами за последние 
пять лет, отмечается сохранение негативных количественных и качественных её признаков. 
Это выражается в увеличении доли данных преступлений в общем количестве зарегистриро-
ванных преступлений, в структуре совершаемых ими преступлений. Женщины все чаще ста-
новятся участниками преступных групп, выступают лидерами либо заказчиками тяжких пре-
ступлений. 
 
Несомненно, разделение преступности по половому признаку имеет смысл, так как и 
количественное, и качественное содержание женской преступности имеет свои особенности 
и  отличия  от  мужской.  Так  в  своем  послании  народу  Казахстана  «Стратегия  «Казахстан-
2050» Президент РК - Н.А. Назарбаев, обратил внимание на то, что женщина - это опора се-

152 
мьи, а значит и опора государства [1].  

жүктеу/скачать 2,54 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: