Сборник трудов международной научно-практической конференции «Современные экономические проблемы в области финансов, учета, управления и туризма»

561

 

 

1.

 

Абдыгулов  Т.С.,  Кадыралиев  А.Ж.  Теоретические  аспекты  координации 

институтов  макроэкономической  политики  //  Экономика.  2011.  №8.  ISBN 

1694-6103. 

2.

 

Блауг М.М. Экономическая мысль в ретроспективе. М.: Дело, 1994.  

3.

 

«Экономика  и  финансы  ЕАЭС»,  «Поддержка  научно-образовательных 

инициатив  в  области  формирования  евразийского  финансового  рынка»  М.:  

2016 

 

 

ОПРЕДЕЛЕНИЕ СПРАВЕДЛИВОЙ СТОИМОСТИ ДЛЯ ЦЕЛЕЙ 

ПРИМЕНЕНИЯ IFRS 3 «ОБЪЕДИНЕНИЕ БИЗНЕСА» 

 

Бексултанова С.М., Омашева А.Б. 

Евразийский национальный университет им. Л.Н. Гумилева 

г. Астана, Республика Казахстан 

E-mail: 

sabina.bexultanova@gmail.com

 

 

 

Сегодня  в  отечественной  экономике  идет  процесс  объединения 

предприятий,  причем  данная  тенденция  характерна  не  только  для  крупного 

бизнеса, но и для предприятий среднего-сектора. Практически во всех отраслях 

наблюдаются  слияние  и  поглощение,  консолидация  активов.  Перед 

компаниями,  имеющими  составленную  в  соответствии  с  МСФО  отчетность, 

встает  вопрос,  как  отражать  активы  и  обязательства  объединяемых  компаний, 

по  какой  стоимости,  какие  активы  признавать,  а  какие  нет.  Данная  статья 

посвящена оценке справедливой стоимости для цели МСФО 3 – «Объединение 

бизнеса».

 

Определение  такой  сделки  дано  в МСФО 3[1] –  «Объединение 

бизнеса».  Согласно  данному  стандарту,  это  понятие  подразумевает 

объединений  разных  организаций  или  предприятий  в  одну  компанию  – 

составителя финансовой отчетности. При этом результатом почти всех сделок 

по объединению бизнеса является то, что одно предприятие  – приобретающая 

сторона  –  получает  контроль  над  одним  или  несколькими  предприятиями  – 

приобретаемыми  сторонами.  В  этом  случае  бизнес  как  интегрированный 

комплекс  деятельности  и  активов,  управление  которыми  осуществляется  с 

целью: 

•

 

получение прибыли для инвесторов;

 

•

 

снижения  издержек  или  обеспечения  иных  экономических  выгод 

непосредственно 

для 

заинтересованных 

лиц 

или 

участников 

на 

пропорциональной основе.

 

Необходимо  отметить,  что  объединение  может  подразумевать  не  только 

приобретение одним предприятием другого, но и приобретение чистых активов 

и  гудвилла  другой.  Итогом  объединения  бизнеса  может  стать  возникновение 

взаимоотношений  материнской  и  дочерней  компаний,  в  которых 

приобретающая  сторона  является  материнской  компанией,  а  приобретаемая  – 

562

 

 

дочерней  по  отношению  к  приобретающей  компании.  Таким  образом, 

действие МСФО 3 не распространяется на: 

•

 

бизнес для создания совместного предприятия;

 

•

 

предприятия,  находящиеся  под  общим  контролем  (два  дочерних 

общества);

 

•

 

компании паевого типа;

 

•

 

бизнес  без  получения  прав  собственности  (объединения  бизнеса 

кооперативных  предприятий  и  объединения  бизнеса  только  на  основании 

договора). 

 

Признание  и  оценка  приобретенных  идентифицируемых  активов, 

принятых  обязательств  и  неконтрольной  доли  участия  в  приобретаемом 

предприятии. Основное отличие действующих в настоящий момент положений 

МСФО  в  отношении  определения  справедливой  стоимости  активов  и 

обязательств приобретаемой компании от впервые сформулированных состоит 

в  том,  что  ранее  процедура  оценки  проводилась  следующим  образом: 

рассчитывалась стоимость приобретения компании (как стоимость предприятия 

за  вычетом  затрат  на  приобретение),  затем  стоимость  приобретения 

распределялась  между  приобретенными  активами,  принятыми  и  условными 

обязательствами. 

Сейчас  положения  стандартов  требуют  признания  и  определения 

справедливой  стоимости  каждого  отдельного  актива  и  обязательства  при 

составлении  консолидированной  отчетности.  МСФО    3  требует,  чтобы  

идентифицируемые 

активы 

(кроме 

нематериальных 

активов) 

 

и  

обязательства(кроме  условных  обязательств)  признавались  при  приобретении 

отдельно, если  

•

 

есть  вероятность,  что  в  будущем  будет  иметь    место  соответствующее 

получение  приобретателем  экономических  выгод  (за  актив)  или    отток 

ресурсов для оплаты задолженности (за обязательство) 

 

•

 

справедливые  стоимости  можно  достоверно  оценить.  Нематериальные 

активы и условные обязательства признаются отдельно, когда их справедливые 

стоимости можно достоверно оценить.

 

 МСФО[2] 

рассматривают 

признание 

нематериальных 

активов, 

приобретенных в результате объединения компаний,  в  МСФО  3  и  МСФО 38 

«Нематериальные  активы».  Любой  нематериальный  актив  должен,  для 

признания,  удовлетворять  критериям  МСФО  38:  идентифицируемость, 

контроль и участие в будущих экономических выгодах. Нематериальный актив, 

приобретенный  в  результате  объединения  компаний,  должен  признаваться 

отдельно от деловой репутации,  когда его  справедливая стоимость может быть 

оценена  с  достаточной  достоверностью.  Это  не  обязательно  подразумевает 

оценку  на  активном  рынке.  Когда  для  определенного  типа  нематериальных 

активов  активного  рынка  нет,  приобретающая  компания  принимает  во 

внимание недавние сделки для аналогичных активов или применяет оценочные 

техники  для  косвенной  оценки  справедливых  стоимостей.  Единственная 

ситуация,  при  которой  может  быть  невозможно  достоверно  оценить 

563

 

 

справедливую  стоимость,  это  когда  данный  нематериальный  актив  возникает  

из  юридических  или  контрактных  прав  и  либо  (1)  он  является  неотделимым, 

либо  (2)  он  является  отделимым,  однако  нет  истории  или  доказательства 

обменных  сделок  для  таких  же  или  аналогичных  активов,  и  иначе  оценка  

справедливой  стоимости  зависела  бы  от  неизмеримых  переменных.  Если 

справедливая  стоимость  нематериального  актива  не  может  быть  достоверно 

оценена,  актив  не  следует  признавать  отдельно,  его  следует  включить  в 

показатель 

деловой 

репутации, 

возникающий 

в 

результате 

данногоприобретения. 

Если 

суммы, 

отнесенные 

на 

приобретенные 

незавершенные  исследования  и  разработки,  удовлетворяют  критериям 

признания, их следует капитализировать по МСФО и амортизировать в течение 

их  сроков  полезной  службы.  Согласно  МСФО    3,  приобретателю  следует 

признавать  обязательства  по  прекращающейся  или  сокращающейся 

деятельности  приобретаемой  компании  как  часть  распределения  затрат  по 

объединению только когда у приобретаемой компании, на дату приобретения, 

есть существующее обязательство  по 

реструктуризации, 

признанное 

в 

соответствии с МСФО 37 «Оценочные обязательства, условные обязательства и 

условные  активы».  Приобретаемой  компании  не  следует  признавать 

обязательства  по  будущим  убыткам  или  иные  затраты,  которые  возникнут  в 

результате  объединения.  Согласно      требованиям      МСФО    условные 

обязательства  признаются  на  дату  приобретения  по  справедливой  стоимости, 

даже  если  они  ранее  не  признавались  приобретаемой  компанией  согласно 

руководству МСФО  37. 

Обязательство или актив по отложенному налогу должны признаваться для 

разниц  между  приписанными  значениями  и  налоговыми  базами  активов  и 

обязательств, признанных при объединении компании, учитываемом по методу 

покупки.  После  первоначального  признания  деловой  репутации,  никакие 

обязательства по отложенным налогам не признаются.При признании и оценке 

справедливой  стоимости инвестиций  в  компании,  учитываемых  по  методу 

долевого  участия,  справедливая  стоимость  долгосрочных  финансовых 

вложений  рассчитывается  на  основании  стоимости  акций  (долей  участия) 

данных  компаний.  То  есть  главное  отличие  от  оценки  стоимости 

приобретаемой компании состоит в том, что в данном случае требуется оценка 

стоимости  всего  предприятия,  а  не  каждого  актива  и  обязательства  в 

отдельности. Для оценки справедливой стоимости ассоциированной компании 

используются  метод  чистых  активов, дисконтирования и  метод  сделок  (если 

акции  компании  котируются)  либо  компаний-аналогов  (если  компания 

принадлежит к отрасли, с акциями предприятий, с  которыми осуществляются 

сделки на рынке). 

Произошедшие  изменения  МСФО  [3]  в  части  стандарта  «Объединение 

бизнеса» потребовали осуществлять учет всех активов и принятых обязательств 

по  справедливой  стоимости.  С  одной  стороны,  это  отразилось  как  на 

адекватности  распределения  цены  сделки  на  отдельные  компоненты,  так  и  на 

выявлении и учете имеющихся, но не отраженных на балансе НМА. С другой 

стороны, необходимость определения справедливой стоимости потребовала от 

564

 

 

обществ  вовлекать  в  процесс  либо  штатных,  либо  привлеченных 

консультантов.  В  целом  же  процесс  учета  объединения  предприятий 

превратился  в  комплексную  задачу,  для  выполнения  которой,  как  правило, 

необходимы  скоординированные  действия  бухгалтерских,  инженерных  служб 

заказчика, оценщиков, трансформаторов отчетности и аудиторов. Не менее чем 

на  половину  успех  зависит  от  того,  насколько  тесно  осуществляется 

сотрудничество между всеми участникам, начиная с первого этапа проекта. 

 

Литература: 

1.

 

Официальный интернет-ресурс Министерства финансов Республики Казахстан. 

http://www.minfin.gov.kz/

 

2.

 

Нурсеитов Э.О., Нурсеитов Д.Э. МСФО: теория и практика / Справочное 

руководство. – Алматы: ТОО «Издательство LEM», 2007. – 568с 

 

3.

 

Шарипов А.К. Опыт применения МСФО в Казахстане // Экономика, 

управление, финансы. – Пермь: Меркурий, 2012. – С.96-101 

 

 

НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКАДАҒЫ ТУРИСТІК КОМПАНИЯЛАР 

ҚЫЗМЕТІНІҢ   БУХГАЛТЕРЛІК  ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ   

 

Данаева Р.С. 

Евразийский национальный университет им.Л.Н.Гумилева 

г.Астана, Республика Казахстан  

E-mail: danaeva73@mail.ru 

 

 

Қазақстан  Республикасында  туристік  индустрияның  дамуы  халықтың  әл-

ауқат  деңгейінің  өсуінің  нәтижесі  болып  табылады.  Туристік  қызметтерге  қол 

жетерлік,  олардың  сапасы  және  әр  түрлілігі  демалыс  нысанын  таңдауда  да 

маңызды фактор болып табылады. 

Қазақстан  үшін  туризмнің  дамуы  қазіргі  таңда  өте  маңыздылығын 

Президент  Н.Ә.  Назарбаев  өзінің  «Қазақстан  2030»  Бағдарламасы  негізінде 

халыққа  жолдауында  атап  өткен.  Осы  бағдарлама  бойынша  2015  жылға  дейін 

өзінің  мүмкіндіктері  мен  бәсекеге  қабілеттілігі  тұрғысынан  перспективті 

салаларға ауыл шаруашылығы, орман және орман өңдеу өнеркәсібі, жеңіл және 

тамақ өнеркәсібі, тұрғын-үй құрылысы және инфрақұрылымымен қатар туризм 

де кірген. 

Қазіргі  кезде  Қазақстанда  демалысты  жайлылықпен  және  қауіпсіздікпен 

қамтамасыз  ететін  туристік  қызметтерді  көрсететін  туристік  компаниялар 

желісі дамыған.  

Туристердің  құқықтары  мен  мүдделерін  қорғау  мақсатында  Қазақстан 

Республикасында  туроператорлық,  турагенттік,  экскурсиялық  қызмет,  туризм 

нұсқаушының көрсететін қызметтері лицензияланады.  

565

 

 

Туризмде  қызмет  көрсету  мақсатында  турөнімді  өткізу  жолдарына  орай 

қызмет  бірнеше  түрлерге  бөлінеді.  Жасалатын  қызмет  түрлері  тұлғалардың 

арасында делдалдық қызметке келісім жасау арқылы жүзеге асырылады. 

Туристік  бизнестегі  субъектілердің  қалыптасқан  шаруашылық  жүргізу 

жағдайында  бухгалтерлік  есеп  жүйесін  нақты  ұйымдастыру  керек,  қаржылық 

есеп берулерді пайдаланушыға уақытылы және шынайы жасап ұсынуы қажет, 

активтер  мен  тапсырмалардың  жағдайы  туралы  мәліметтерді  уақытылы  алу 

міндетті болып табылады 

Қазіргі  экономиканы дамытудың белсенді  қатысушысы болып  табылатын 

туристік компаниялар іс-әрекетінің есебін, сондай-ақ ұсынатын өнім түрлерін, 

мақсаттары  мен  міндеттерін,  басымды  бағыттарын  зерттеу  өзектілігін 

айқындайды. 

Қазақстан  Республикасындағы  туристік  компаниялардың  іс-әрекеті 

есебінің  жүргізілу  ерекшеліктерін  анықтап,  аймақтық  экономиканың  дамуына 

олардың  ықпалын  бағалаудың  әдістемелік  нұсқауларын  дайындау  болып 

табылады 

Қазақстан  Республикасында  туристік  индустрияның  дамуы  халықтың  әл-

ауқат  деңгейінің  өсуінің  нәтижесі  болып  табылады.  Туристік  қызметтерге  қол 

жетерлік,  олардың  сапасы  және  әр  түрлілігі  демалыс  нысанын  таңдауда  да 

маңызды  фактор  болып  табылады.  Кәсіпкерлер  үшін  туристік  бизнестің 

тартымдылығы келесі себептерге байланысты.  

-

 

шағын бастапқы инвестициялар;

 

-

 

туристік қызметтерге өсетін сұраныс; 

 

-

 

жоғары деңгейлі пайдалылық; 

 

-

 

шығындар ақталуының ең қысқа мерзімі. 

 

Қазақстан  Республикасы  экономикасының  салаларының  бірі  ретінде 

туристік  қызметтің  құқықтық,  экономикалық,  әлеуметтік,  ұйымдастыру 

негіздері  «ҚР  Туристік  қызмет  туралы»  Заңында  анықталған  [1].  Осы  заңға 

сәйкес туристік қызмет – турагенттік және туроператорлық болып бөлінеді.  

Туроператорлық қызмет - өзінің туристік өнімдерін қалыптастыру, дамыту 

және  туристік  агенттер  мен  туристерге  сатуға  лицензиясы  бар  заңды 

тұлғалардың қызметі.  

Турагенттік  қызмет  –  туроператормен  қалыптастырылған  туристік  өнімді 

дамыту  мен  сату  бойынша  осы  қызмет  түріне  лицензиясы  бар  жеке  немесе 

заңды тұлғалардың қызметі.  

Олардың арасындағы айырмашылық – туроператорлардың туристік өнімді 

дамыту  мен  сату  қызметінен  басқа,  осы  өнімді  қалыптастыруда  болып 

табылады.  

Қызмет  көрсетуді  туристерге  бағыттап,  үлгі  бойынша  былай  бөлуге 

болады: 

- Қызмет пен тауарларға тарту; 

- Олардың туристік өнімге қызығушылығын тудыру; 

-  Ұсынылған  тауар  мен  қызметтерді  пайдалануға  қызығушылықтарын 

тудыру; 

566

 

 

-  Туристік  қызмет  пен  тауарларды  пайдалануда  тура  шешім  қабылдауға 

көмектесу.  

Туристік индустрия дегеніміз – туристік өнім шығарушылар, солар арқылы 

халықтың  туристік  сұранысын  өтейді,  олар  адамдардың  рекреациялық 

қажеттілігінің арқасында құрылады.  

Қандай  бір  фирма  болмасын  оның  нарықтағы  табысы  шығаратын 

өнімдерінің  тартымды  болуына,  бағасына,  нарықтағы  өтімділігі  және  жылдам 

таралуына байланысты.  

Атақты  ағылшын  туризмологы  В.Мидлтонның  анықтамасы  бойынша  [2], 

кешенді  туристік  өнім  дегеніміз  «сезінетін  және  сезінбейтін  компонентті 

пакеттер,  оның  құрамы  туристік  орталықтағы  адамдардың  іс-әрекеттерімен 

анықталады. Алған әсерлерінің бағасы ретінде пакетті туристер қабылдайды».  

Туристік өнім құрамы жағынан үш бөлімге бөлінеді: 

- тур; 

- қосымша туристік-экскурсиялық қызметтер; 

- тауарлар. 

Туристік  өнімнің,  туристік  пакеттен  айырмашылығы  –  нақтылы  міндетті 

жағдайы.  Төрт  базалық  элементтен  тұратын  туристік  пакетті  сатып  алып, 

турист туроператордан едәуір жеңілдікпен басқа да фирманың туристік өнімін 

алады,  туроператордан  оны  басқа  да  қызметтер  ақылы  кеңейтуін  сұрай  алады 

немесе оны демалыс орнында өзі де жасай алады.  

Бүгінгі таңда кез келген қызмет жүйесі екі шағын жүйеге бөлінеді. Оның 

біреуі  өзінің  қарауындағы  ресурстарды  өңдеп,  тауарға  және  қызмет  көрсетуге 

айналдыратын шағын жүйе, ал екіншісі – шағын басқару жүйесі, оның міндеті 

бірінші  шағын  жүйенің  іс-әрекеттерін  бақылау  және  оған  жетекшілік  ету. 

Әдебиеттерде  екінші  жүйені  басқару  жүйесі  немесе  менеджмент  жүйесі  деп 

атайды.  «Менеджмент»  деген  сөз  (ағылшын  сөзінен  management)  «басқарма» 

деген  мағына  береді  [3].  Қазір  нәтижелі  менеджмент  индустриясы  дамыған 

мемлекеттердің  негізгі,  ал  дамушы  елдерде  ең  керекті  ресурсы  болып  отыр. 

Жеке  мекемелердің  экономикалық  жағдайы  және  толық  экономика  күйі  3 

негізгі  факторларды  анықтайды:  техника  мен  технология  деңгейі;  жұмыс 

күшінің сапасы; өндірісті ұйымдастыру және басқару (менеджмент). Ең соңғы 

фактор, яғни менеджмент алдыңғы екі факторларға әсер етеді.  

Туристік  өнімдердің  өндірістік  өзіндік  құнына  тікелей  және  жанамаға 

бөлінген шығындар қосылады. 

Тікелей  шығындар  –  бұл  туристік  өнімдердің  өзіндік  құнына  тікелей 

қосылуы  мүмкін  шығындар  (туристік  өнімдерді  және  өткізумен  байланысты 

қызметкерлердің  еңбекақысы,  аударымдар)  және  әдеттегінше  шығын 

элементтерінің аумағында ескеріледі. 

Жанама шығындар – бұл туристік өнімдердің өзіндік құнына оның бөлінуі 

бойынша 

қосылатын  шығындар 

(халықаралық  телефонмен 

сөйлесу 

шығындары,  интернетке  кіргізудің  қызмет  көрсету  төлемі,  жарнамалық  және 

сувенирлік өнімдерді дайындау, жылдық ақы). Өндірістегі процестегі қызметтік 

ролі  бойынша  айрықшаланатын,  олар  кешенді  баптарды  (бірнеше 

экономикалық элементтерді қосып) қалыптастырады. 

567

 

 

Турөнімнің  өзіндік  құнын  анықтау  үшін  арнайы  калькуляциялық  құжат 

толтырылады.  Калькуляциялаудың  мақсатына  қарай  төмендегідей  түрлері 

қарастырылады: 

1)  жоспарланған  кезең  ішіндегі  мөлшермен  смета  бойынша  жасалынған 

баға; 

2) нақты баға турөнімге кеткен шығындардың нақты сомасы; 

3)  сметалық немесе  жаңа  турөнімдерге  сметалық  құжат  арқылы жасалған 

жобалық баға. 

Туристік өнімдерді өндірудің шығын есебіне  8110 «Негізгі өндіріс», 8300 

«Қосалқы өндіріс» калькуляциялық шоттар, 8400 «Үстеме шығындар» жинау - 

бөлу  шоты  және  1620  «Алдағы  кезең  шығындары»  бөлімше  шоты 

пайдаланылады. Дебет бойынша бұл шоттармен бір элементті шоттарға алдын-

ала жиналған шығындар ескеріледі, ал кредит бойынша есептен шығарылады. 

8110, 8300, 8400 шоттарының салъдосы жоқ және есепті айдың бітуі бойынша 

бұл  шоттарда  дебет  бойынша  жиналған  шығындар  «Өткізілген  өнімдердің 

(жұмыс, қызмет) өзіндік құны» 7010 шоттың дебетінде есептен шығарылады. 

ХҚЕС  2  «Қорлар»  оған  әдістемелік  ұсынысқа  сәйкес  туристік  өнімдердің 

өзіндік құнына мыналар қосылады: 

- туристік кәсіпорындарды туристік өнімдерді қалыптастыратын жұмысшы 

күшімен (қызметкерлермен) қамтамасыз ету шығындары; 

- аударым (әлеуметтік салық); 

-  көлік  шығындары:  тасымалдап  қызмет  көрсетулер  (әуе,  темір  жолдары, 

су жолы); 

- туристік фирмалардың асырау, қызмет ету және басқару шығындары; 

- жаңа туристік өнімдерді әзірлеу және игеру шығындары;  

-  турды  жүзеге  асыру  бойынша  қызмет  көрсеткені  үшін  басқа  жақтағы 

кәсіпорындарға (тұлғаларға) төлемақылар; 

- контрагенттерге комиссиялық сыйақылар; 

- басқадай шығындар мен төлемдер. 

«Директ-костинг»  жүйесі  жағдайында  операцияларды  бухгалтерлік 

шоттарда көрсету тәртібіне келетін болсақ, тікелей шартты-өзгермелі шығыстар 

бухгалтерлік  есепте  8110  «Негізгі  өндіріс»  және  8300  «Қосалқы  өндіріс» 

шоттарында  жиналады.  Жанама  шартты-өзгермелі  шығыстар  алдын  ала  8400 

«Үстеме  шығыстар»  шотында  жинақталады,  сосын  ай  сайын  8110  «Негізгі 

өндірістің  қосымша  шығыстары»  және  8300  «Қосалқы  өндірістің  қосымша 

шығыстары»  шоттарына  көшіріледі.  Жалпы  басқару  мен  шаруашылық 

шығындары  бөлігіндегі  шартты-тұрақты  шығыстар  7210  «Әкімшілік 

шығыстар»,  шотында,  ал  өткізу  шығыстары  бөлігінде  7110  «Өнімдерді  сату 

және қызметтер көрсету бойынша шығыстар» шоттарында көрсетіледі. 

Өнімнің  өзіндік  құнының  нақты  сомасы  8110  «Негізгі  өндіріс»  шотынан 

1340  «Дайын  өнім»  немесе  7010  «Өткізілген  дайын  өнімнің  (тауардың, 

жұмыстың, көрсетілген қызметтің) өзіндік құны» шоты дебеттеріне көшіріледі. 

7110,  7210,  7310  шоттарында  жиналған  шартты-тұрақты  шығыстар  әрбір 

есепті  кезеңнің  соңында  толығымен  5600  «Жиынтық  табыс  (зиян)»  шотынан 

жиынтық табысты азайту үшін есептен шығарылады. 

568

 

 

«Директ-костинг»  жүйесінде  кірістер  туралы  есепті  құру  сызбасы 

көпсатылы  екендігін  мысал  келтіре  отырып  1-кестеден  көруге  болады.  Мұнда 

екі қаржылық көрсеткіштер бар: маржиналды табыс пен пайда. 

жүктеу/скачать 7,15 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: