СВОБОДНОЕ ЗНАНИЕ И ОБРАЗОВАНИЕ В РАБОТЕ

126
                          
ҚазҰУ хабаршысы. Философия сериясы. Мəдениеттану сериясы. Саясаттану сериясы. № 1 (36). 2011
 
Дж. Г. Ньюман  подчеркивает,  что  свободное 
не  значит  высшее,  достойное,  значимое.  На 
примере теологии, которая изучается только для 
чтения проповедей, автор показывает, что «и то, 
что  является  сверхъестественным,  не  обяза-
тельно  оказывается  либеральным  по  простой 
причине,  а  именно – одна  идея  другой  не  тож-
дественна» [1, c.103]. Бэконовская  физическая 
наука,  ориентированная  только  на  полезные 
открытия  и  изобретения,  на  службу  прогрессу, 
не  становится  менее  достойной,  но  теряет  свой 
либеральный характер. 
Не  интеллектуальность,  не  возвышенность 
целей,  является  тем  критерием,  который  дает 
основания  называть  занятие  свободным.  Им 
является  свойство  самодостаточности,  которое 
позволяет  не  искать  внешние  по  отношению  к 
занятию  цели.  Самые  будничные  дела  могут 
иметь  свободный  характер,  если  они  «автоном-
ны  и  завершены,  высшие  же  утрачивают,  если 
служат чему-то вне собственных пределов».  
Руководствуясь этим правилом, Дж. Г. Ньюман 
определяет  свободное  знание  как  знание,  цен-
ность  которого  понимается  без  необходимости 
искать  внешние  цели,  которое  настолько 
автономно,  что  к  нему  можно  стремится  ради 
него самого. И так как знание определяет харак-
тер  образования,  то  свободным  образованием 
будет  называться  то,  в  котором  преподается 
свободное знание.  
Таким  образом,  определив  «свободное  зна-
ние» и «свободное образование», мы перейдем к 
изучению  следующего  вопроса:  в  чем  прояв-
ляется  и  к  чему  ведет  свободное  образование, 
если как было сказано, оно не ставит пред собой 
целей привести к общественному развитию или 
к материальному благосостоянию? 
Отвечая  на  этот  вопрос,  Дж. Г. Ньюман 
начинает  с утверждения, что знание  становится 
особенно  свободным,  если  оно  связано  с 
философией.  Говоря  о  хорошо  воспитанном 
интеллекте,  автор  характеризует  его  как  вме-
щающий в себя «знание не только предметов, но 
также  их  истинных  взаимных  связей,  знание, 
состоящее  не  только  из  усвоенного  материала, 
но  и  философии» [1, c.123]. Философия  здесь 
выступает  как  то,  что  позволяет  связывать 
факты  и  ведет  к  такому  знанию,  при  котором 
есть  определенное  видение  связи,  места  и 
значения этих фактов в единой системе.  
Знание, связанное с философией противопо-
ставляется  пассивному  восприятию,  простому 
запоминанию  и  даже  профессиональным  на-
выкам.  Такое  знание  связано  с  мышлением, 
«обращает  к  рассудку  и  само  может  стать 
источником  сведений».  Говоря  об  этом  автор 
отождествляет  науку  и  философию,  что  не 
характерно  современной  науке,  но,  в  то  же 
время,  присуще  античной  традиции,  согласно 
которой  мышление  как  форма  познания  и 
отличает научный метод. 
Знание,  связанное  мышлением,  автор  назы-
вает  интеллектуальной  культурой.  Подобно 
тому,  как  существует  совершенство  тела  и  как 
оно  может  быть  тренировано  ради  простого 
общего здоровья, так и интеллект может пройти 
общие  упражнения  ради  совершенного  состоя-
ния,  что  и  является  его  культивированием. 
Интеллектуальная  культура  и  есть  цель  свобод-
ного  образования,  это  то  знание,  к  которому 
можно стремиться ради него самого.  
Университет  среди  других  учебных  заведе-
ний, по мнению автора, характеризуется именно 
свободным  образованием,  имеющим  целью 
формирование  интеллектуальной  культуры  у 
обучающихся  в  нем  студентов: «Университет, 
взятый  как  идея  в  чистом  виде,  и  до  того,  как 
рассмотрен  в качестве  орудия  Церкви,  обладает 
именно  этими  предметом  и  миссией,  он 
подразумевает  не  нравственное  назидание  и  не 
механическое  изготовление,  не  упражнение  в 
области искусств и долга, функцией его служит 
интеллектуальная  культура,  именно  над  эти 
трудятся  его  ученые,  этому  посвящена  его 
работа, ради этого он создан. Он воспитывает в 
интеллекте  разумное  во  всех  предметах,  чтобы 
достичь истины, понять её» [1, c. 117].  
Мы  согласимся  с  одним  из  современных 
исследователей «Идеи Университета» Д. Л. Сап-
рыкиным [4, c 18-19], который  считает,  что 
Дж. Г. Ньюман  не  ставит  вопроса  о  выборе 
между  гуманитарным  и  естественнонаучным 
образованием.  Оба  направления  могут  высту-
пать средствами для культивации интеллекта. И 
филология  и  физика  могут  оказать  свое 
благотворное влияние на формировании ясного, 
дисциплинированного интеллекта.  
Дж.  Г. Ньюман  предупреждает  о  возможной 
подмене понятий либерального и философского 
знания  добродетелью.  Такая  подмена,  по  его 
мнению,  была  бы  безусловной  ошибкой. 
«Знание – это одно, а добродетель – это другое; 
здравый  смысл  еще  не  есть  сознание,  утончен-
ность  не  то  же,  что  смирение,  а  широта  и 
справедливость взглядов не есть вера» [1, c.112].  
Таким  образом,  на  поставленный  вопрос  о 
целях 
свободного 
образования, 
особенно 
характерного  для  университета,  автор  отвечает, 
что  интеллектуальная  культура  является  основ-
ной  целью.  Знание,  связанное  с  мышлением, 
обращающее к рассудку и само способное стать 
источником  сведений,  дающее  видение  истин-
ных  связей,  места  и  значения  фактов  в  единой 
системе  и  есть  то  знание,  к  которому  можно 
стремиться ради него самого.  
Нам  остается  рассмотреть  вопрос  о 

Вестник КазНУ. Серия философия. Серия культурология. Серия политология. № 1 (36). 2011                                                
127 
полезности свободного образования. Отвечая на 
этот вопрос, Дж. Г. Ньюман предлагает рассмат-
ривать  полезность  в  двух  отношениях – либо  в 
отношении  обучающихся,  либо  в  отношении  к 
обществу и прогрессу.  
Если  рассматривать  полезность  по  отноше-
нию к обучающимся, то свободное образование, 
формируя  интеллектуальная  культуру,  способ-
ствует  овладению  профессией. «Люди,  научив-
шиеся  мыслить  и  рассуждать,  сравнивать, 
различать,  анализировать...не  обязательно  сразу 
же становятся юристами, адвокатами, землевла-
дельцами  или  бизнесменами,  солдатами,  инже-
нерами..., но они в состоянии освоить любую из 
профессий или любое призвание из перечислен-
ных мной или любую иную, к которой есть вкус 
либо  талант,  сделав  это  непринужденно,  легко, 
гибко  и  успешно,  тогда  как  другим  это 
останется чуждым» [1, c.147]. В этом смысле, по 
мнению  автора,  либеральное  образование 
действительно является полезным.  
Рассматривая полезность свободного образо-
вания,  характерного  для  университета,  в  отно-
шении  к  обществу,  автор  вовсе  не  заменяет 
понятие  долга  и  гражданских  обязанностей 
исканием истины, но в то же время он не может 
согласится,  что  университет  ограничивается 
только  тем,  что  готовит  профессионалов  для 
будущих  нужд  экономики  и  государства. «Есть 
долг,  который  мы  обязаны  выполнять  перед 
человеческим  обществом,  к  которому  принад-
лежим,  перед  государством,  в  котором  нахо-
димся,  перед  областью,  где  действуем,  перед 
индивидами,  с  которыми  связаны  различными 
отношениями  и  встречаемся  на  протяжении 
всей  жизни;  а  то  свободное  образование, 
которое  есть  подлинная  функция  Университета, 
если  оно  уступило  самое  главное  место 
профессиональным  интересам,  делает  это  не  в 
пользу  первоочередного  формирования  гражда-
нина, а служит подготовке почвы для гонения на 
простые  личностные  предметы,  те  самые, 
которые  оно  поначалу  внешне  умаляет» [1, 
c.148].  Собирая  молодых  людей,  с  различными 
происхождениями,  талантами,  взглядами,  уни-
верситет  способен  дать  понимание  общности, 
которая  может  быть  выше  только  профессио-
нальных  интересов.  В  этом  смысле  свободное 
университетское  образование  формирует  и 
гражданина,  хотя  вроде  и  не  ставило  перед 
собой такой цели.  
В  заключение,  постараемся  кратко  сфор-
мулировать  идеи  Дж. Г. Ньюмана  о  свободном 
знании и образовании, которые мы рассмотрели 
в  данной  статье.  Автор  утверждает,  что  знание 
может  быть  не  только  средством  достижения 
определенных  благ,  но  и  самодостаточной 
целью. Такое понимание не является его откры-
тием или парадоксом, но всегда существовало и 
принималось  в  обществе.  Знание,  которое 
настолько  ценно,  что  не  требует  поиска  внеш-
них по отношению к нему целей, автор называет 
свободным,  либеральным  знанием.  Свободное 
знание определяет свободное образование.  
Целью  свободного  образования,  особенно 
характерного  для  университета,  по  мнению 
автора,  является  интеллектуальная  культура. 
Знание, связанное с мышлением, обращающее к 
рассудку  и  само  способное  стать  источником 
сведений,  помогающее  устанавливать  связи, 
место  и  значение  фактов  в  единой  системе  и 
есть  то  знание,  к  которому  можно  стремиться 
ради  него  самого.  При  этом,  свободное  знание, 
как  и  всякое  знание,  нельзя  отождествлять  с 
добродетелью.  
Задаваясь  вопросом  о  полезности  свобод-
ного  образования,  Дж. Г. Ньюман  предлагает 
рассматривать  её  в  двух  отношениях.  Рассмат-
ривая полезность в отношении обучающихся, он 
считает, что хорошо сформированный интеллект 
позволяет  человеку  овладеть  необходимой  ему 
профессией, и в этом смысле свободное образо-
вание,  оказывается  полезным.  С  другой  сто-
роны,  образование,  ориентированное  на  разви-
тие  науки  и  общественного  благосостояния, 
может упустить интересы самого человека.  
На  наш  взгляд,  идеи  и  сама  постановка 
вопросов 
Г. Ньюмана 
сохраняют 
свою 
актуальность.  Мы  не  считаем,  что  свободное 
образование  должно  заменить  профессио-
нальное, но в то же время не можем согласиться 
с  тем,  что  цели  университета  можно  свести 
только  к  профессиональным.  Идеи  свободного 
знания  и  образования  позволяют  сосредото-
читься  на  цели  приобщения  студентов  к 
интеллектуальной  культуре  и,  таким  образом, 
обозначить  особенность  университета  среди 
других мест образования.  
 
_____________ 
 
1.  Дж.  Г.  Ньюман  Г.  Идея  Университета. - 
Минск: БГУ, 2006. - 208 с. 
2.  Аристотель.  Метафизика. – Кн. I, VII, XII // 
Аристотель.  Соч.  в 4 т. – Т. 1. – М.:  Мысль, 1975 
(Философское наследие). 
3.  Субботин  А.Л.  Фрэнсис  Бэкон. - М.:  Мысль, 
1974. - 175 с. 
4.  Сапрыкин Д.Л. Концепция образования и науки 
в  "Идее  Университета"  Джона  Генри  Ньюмана // 
История  науки  в  философском  контексте.  Под  ред. 
А.А.Печенкина. - СПб.: РХГУ, 2007.  
 
* * * 
Бұл  мақалада  Дж.  Г.  Ньюманның  білім  туралы 
көзқарастары қарастырылады. 
 
* * * 
This article reviews the idea of John G. Newman about 
liberal knowledge and liberal education. 

128
                          
ҚазҰУ хабаршысы. Философия сериясы. Мəдениеттану сериясы. Саясаттану сериясы. № 1 (36). 2011
 
3 - Б Ө Л І М  
   
 
МƏДЕНИЕТТАНУ 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
А. Құлсариева, А. Айтенова 
 
ПОСТМОДЕРНИЗМ ЖƏНЕ ПОЭЗИЯ 
 
«Постмодерн», «постмодернизм»  термин-
дері  тек  қазіргі  заманғы  философия  мен 
ғылымдар  лексиконында  ғана  емес,  сонымен 
қатар,  жалпымəдени  лексиконда  талайдан  бері 
өте  кең  қолданысқа  енген.  Өткен  ғасырдың 70-
ші жылдарында
 
басталған «постмодерн» туралы 
пікірталас əлі күнге дейін қазіргі таңдағы гума-
нитарлық  ғылым  саласындағы  басты  тақырып-
тардың біріне айналып, өзінің маңызын жоймай 
отыр.  Соған  қарамастан,  бұл  терминнің  пайда 
болған  уақытынан  бастап,  дəл  қазіргі  күнге 
дейін 
«постмодерн» 
анықтамасы 
белгісіз 
күйінде  қалып  отыр.  Олай  болып  қалуының 
себебін, өздерін «постмодернистерміз» деп атап 
жүрген ғалымдардың сұрақтың жауабын табуға 
бар  күштерін  салмайтындықтарымен  түсінді-
руге  болады. «Постмодернистердің»  өкілдері 
бұл  терминнің  мағынасын  түсіндірмек  түгілі, 
оны  «сəтсіз  журналистикалық  термин»,  ешнəр-
сені  түсіндірмейтін  «абракадабра»  деп  қарап, 
оны қабылдаудан мүлде бас тартады. 
Бірақ  «постмодерн»  туралы  сұрақтың 
жауапсыз  қалу  себебін  постмодернистерден 
ғана  іздесек  дұрыс  болмас  еді.  Қазіргі  таңдағы 
батыс  ойшылдарының  «постмодерн»  жəне 
«постмодернизм»  терминдеріне  деген  кері 
қарым-қатынастары,  түсіндіруді  талап  ететін 
сəтсіз  атауға  ие  болған  бір  заттың  бейнесі 
секілді. «Постмодерн» 
туралы 
сұрақтың 
қиындығы,  əрине,  тек  терминнің  өзінде  ғана 
емес,  дəл  осы  қарастырылып  отырған  фено-
меннің  өзімен  тығыз  байланысты.  Ең  алдымен 
«постмодерннің»  басты  маселесін  анықтау 
мақсатында  екі  терминді  бөліп  қарастыруымыз 
керек.  
Ешқандай даусыз «постмодернизм» термині 
шын  мəнінде  ешнəрсені  түсіндірмейді.  Ол, 
қазіргі  заманғы  гуманитарлық  ғылымдардың 
жаңа  философиялық-мəдени  концепцияларын 
түсіндіретін, философиядағы жаңа, жинақталған 
бағыттардың атауын бейнелейтін сəтсіз термин. 
Осыған  қарамастан  ол,  қазіргі  ғылыми  тілдің 
төрінен  орын  алып,  адамдар  өміріне  жол  таба 
білді.  Бұл  терминнің  «тырнақшада»  тұрғанын 
есте сақтай отырып, оған жүгінуге мəжбүрміз. 
Егер осындай бөліп-анықтау дұрыс қабылда-
натын  болса,  онда  (сақтықпен) «постмодерн» 
туралы  сұрақты  қоюымызға  болады.  Бұл  не: 
анықтауды  қажет  ететін  тарихи  дамудың  жаңа 
сатысы  ма, «модерннен» кейінгі  мəдени-тарихи 
феномен немесе жаңа дəуір ме, қазіргі қоғамның 
əлеуметтік-экономикалық  фазасы  немесе  мүлде 
басқа  нəрсе  ме?  Өкінішке  орай,  осындай  сұрақ 
қою  арқылы,  біз  постмодернистік  стильдің 
түбіріне жатпайтын «модернистік парадигмаға» 
немесе  модернистік  ойлау  стиліне  еріксіз  келіп 
ұрынамыз.  Алға  жылжи  отырып  «постмодерн 
стилі»  үшін  модернистік  концепциялардың 
қабылданбайтындығын  яғни,  екеуі  екі  түрлі 
ұғым екенін анықтай алармыз деген үміттеміз.  

Вестник КазНУ. Серия философия. Серия культурология. Серия политология. № 1 (36). 2011                                                
129
 
Постмодерн феноменін анықтауды термино-
логиялық  сараптамадан  бастауымызға  болады. 
«Постмодерн» (фр. «postmodernе»,
 
англ. 
«postmodern») орыс тіліне аударған кезде сөзбе-
сөз  «постсовременный», «послесовременный» 
дегенді  білдіреді.  Бұл  аударма  термин  бізді 
қосымша  қиындыққа  əкеліп  соқтырады.  Бірін-
шіден,  орыс  тілді  термин  «постсовременность» 
құлаққа  жағымсыз  естіледі  жəне  тіпті  ғылыми 
тілдің маңына да жақындай алмады. Екіншіден, 
«постмодерн», одан да кең таралған ұғым «пост-
модернизм»  жалпыға  бірдей  кең  көлемде 
таралып,  соның  ішінде  орыс  тілінің  өзінде  де 
мойындалған.  Бұл  екі  терминнің  «постсовре-
менность» ұғымынан тыс өзіндік мəн-мағынасы 
бар.  
Бірақ «постмодерн» оның өкілдерінің айтуы 
бойынша  жай  ғана  модерннің  ізін  басып, 
жалғастырушы,  тоқырауға  ұшыраған  «модерн-
нен»  кейінгі  дамып  жатқан  қандай  да  бір 
жағдайдың (қоғам, мəдениет, тарих, өнер) жаңа 
сатысы немесе фазасы емес. Егер «постмодерн» 
үшін  уақыт  модерннің  негізгі  конституенті 
екенін  ескерсек,  онда  постмодерн – бұл 
уақыттан  тыс,  уақытқа  бағынбайтын  ахуал. 
Сондықтан «постмодерн» – бұл
 
«дəуір», «кезең» 
немесе  «фаза»  емес,  керісінше  өзгеше  «мəдени 
ахуал,  жағдай».  Яғни,  белгісіздіктің,  тұрақсыз-
дықтың, кейінге ысыра берушіліктің ахуалы мен 
күйі  немесе  Жан-Франсуа  Лиотардың  сөзімен 
айтқанда,  түп  негіздің  тоқырауы.  Мəдениеттің, 
болмыстың,  қоғамның  «соңғы  тірегі»  көлеңке-
ленген  кезде,  бұл  ахуал  көзге  көрінбей  немесе 
мүлде жоғалып кетеді. 
Ғылымның  классикалық  əдістемесінде  кез 
келген  зерттеліп  жатқан  феноменнің  мазмұны 
туралы
 
сұрақтың  шешімі  көбіне  сол  мəселенің 
генезисін  қарастырумен  тығыз  байланысты. 
«Постмодерн»  немесе  «постмодерн  ахуалы» 
қашан  жəне  қалай  пайда  болды?  Бірақ  бұл 
жерде  де  біздің  көңілімізді  көншітетін  жауап 
табылмайды:  егер  «постмодерн» - дағдарысқа 
ұшыраған  мəдениеттің  күйі  болса,  онда  ол 
дағдарысты  бастан  кешірген  кез  келген 
мəдениеттің  «қалыпты» (немесе  үйреншікті) 
жағдайы.  Егер  бұл  терминді  осы  жағынан 
қарастыратын  болсақ  онда  оны  мəдениетпен 
қатар пайда болып ежелден келе жатқан мəдени 
құбылыс  деп  қабылдауымызға  тура  келеді. 
Мүмкін  постмодерннің  генезисін  феномен 
ретінде  емес,  тек  терминнің  өзінен  яғни, 
мазмұнынан  бастасақ  қалай  болады?  Тек  осы 
жағдай  да  ғана  ол  туралы  нақты  бір  нəрсе 
анықтап, айтуға болады. 
«Постмодерн»  термині  ең  алғаш 1960-шы 
жылдардың  аяғында  сəулет  өнеріндегі  жаңа 
стиль  ретінде  қолданысқа  ие  бола  бастайды. 
1970-ші  жылдардың  басынан  бастап  бұл  стиль 
бейнелеу  өнерінен,  поэзиядан,  əдебиеттен, 
кинематографиядан 
жəне 
өнердің 
басқа 
түрлерінен көрініс таба бастады. 
Өнердегі  постмодернизмді  түсіну  үшін  оны 
поэзиядан  іздеуіміз  керек.  Орыс  поэзиясының 
өкілдері Т.Ю. Кибиров, Д.А. Пригов, Л. Рубин-
штейн, В.В. Набоков, А.В. Соколов жəне т.б.
 
 
Тимур  Юрьевич  Кибиров 1955-ші  жылдың 
ақпан  айының 15-ші  жұлдызында  дүниеге 
келген. 1980-ші  жылдардың  аяғынан  бастап 
еңбектерін  жарыққа  шығара  бастады.  Оның 
еңбектерінен 30-60-шы  жылдардағы  өлеңдерді 
біріктіріп,  цитата  жасайтындығын  байқаймыз. 
Кибиров  үшін  араластыру  яғни,  классикалық, 
идеологиялық,  кеңестік  дəуірдегі  əдебиетке 
цитата жасау стилі тəн.  
Тимур Кибировтың поэзиясынан постмодер-
нистік  стилдің  барлық  белгілерін  табуымызға 
болады:  тілдік  плюрализм,  контекстуализм, 
үйлесімсіздікті  үйлестіруге  талпыныс,  юнгтік 
архетиптер  жəне т.б.
  
Т. Кибировтың шығарма-
шылығында  əлем  «зұлымдықтан  құралған» 
мағынасыз күйде бейнеленеді. Əлем өзін құтқа-
руды  қажет  етеді,  ал  оны  қорғауды  қарапайым 
күнделікті  өмірдегі  жайттарды  қастерлеу 
арқылы жүзеге асыра аламыз.
  
 
Вот, гляди-ка ты – два капитана  
За столом засиделись в ночи. 
И один угрожает наганом, 
А второй третьи сутки молчит. 
Капитан, капитан, улыбнитесь! 
Гражданин капитан! Пощади! 
Распишитесь вот тут. Распишитесь! 
Собирайся. Пощады не жди.  
 
Кибировтың  мына 8 шумақ
 
өлеңіне  мұқият 
назар  аударсақ  бір-біріне  ұйқаспайтын  өлең 
жолдарына  көз  жеткіземіз.  Кибиров  бұл  өлең 
жолдарын 30- 60-шы  жылдарда  жазылған 
романдардан  үзінді  келтіріп,  арасына  танымал 
өлең жолдарын қосып құрастырған. 
Тимур  Кибировті  ресейлік  постмодернизм-
нің  «классигі»  деп  атайды.  Бүгінгі  таңдағы 
əдебиет  сыншыларының  аузынан  постмодер-
низм  өзін-өзі  жойды  немесе  аяқталды  деген 
тұжырымдарды  жиі  естиміз.  Біздің  ойымызша, 
постмодернизм  заманауи  постиндустриалды 
дəуірде  өзінің  негізін  қалаушы  өкілдерінің 
арқасында  ауқымды  мəдени  феномен  жəне 
əдебиеттік ағым ретінде өмір сүруін жалғастыра 
береді. 
Оның  соңғы  он  жылдықта  шыққан  өлеңдер 
жинақ  кітабы: «Нотации»  жəне  «Улица  Остро-
витянова» (1999), «Юбилей лирического героя» 
(2000),  сонымен  қатар, «Кто  куда – а  я  в 
Россию...» (2001), «Стихи» (2005), «Три поэмы» 
(2008), «Стихи  о  любви» (2009), «Греко - и 
римско-кафолические  песенки  и  потешки» 

130
                          
ҚазҰУ хабаршысы. Философия сериясы. Мəдениеттану сериясы. Саясаттану сериясы. № 1 (36). 2011
 
(2009), «Лада,  или  Радость» «2010» жəне  т.б. 
Кибиров  атақты  классиктердің  Пушкин  мен 
Лермонтов,  Тютчев  пен  Некрасов,  Брюсов, 
Маяковский,  Мандельштам  жəне  тағы  басқала-
рының  өлең  жолдарына  қайта-қайта  пародия 
жасау арқылы өзін-өзі қайталады. 
Дмитрий  Александрович  Пригов  орыс  ақы-
ны  əрі  суретшісі 1940-шы  жылдың 5-ші  қаза-
нында  Мəскеу  қаласында  дүниеге  келіп, 2007-
ші  жылдың 16-шы  шілдесінде  дүниеден  өтті. 
Тимур  Кибировпен  қатар  ол  поэзияда  постмо-
дернистік  стилде  жазушылардың  қатарынан 
алдыңғы  орынды  алады.  Орыс  концептуалды 
өнерінің  белді  өкілі.  Концептуализм – туын-
дыны  жасау  барысындағы  сапалылыққа  емес, 
керісінше,  оның  концепциясының  жаңашыл-
дығына,  туындының  мəн-мағынасына  назар 
аударатын өнердегі бағыт.  
Пригов  əр  түрлі  стилдермен,  жанрлармен 
үнемі  тəжірибе  жасаумен  айналысты.  Оның 
шығармашылығының  басты  ерекшелігі  жаңа-
шыл  бейнелеушілік  тəжірибиесін  күнделікті 
өмірмен, бұқаралық мəдениетпен, тіпті китчпен 
байланыстыра отырып халыққа жеткізу.  
Жеке  өзінің  туындыларын  жазумен  қатар, 
Пригов  өмірден  өткен  атақты  классиктерден 
бастап,  қазіргі  таңдағы  аса  танымал  емес 
авторлардың 
еңбектерін 
өзгертіп, 
жиі 
пайдаланатын  еді.  Өнердің  бір  түрінен  екінші 
түріне, бір жанрдан екінші жанрға үнемі ауысып 
отыру  Приговтің  өмірлік  айласы  болды. 
Сондықтан одан «сен суретшісің бе деп сұраған 
кезде,  ол:  жоқ-жоқ,  мен  ақынмын  деп  жауап 
береді, ал сен ақынсың ба деп сұраған кезде, ол: 
ия,  мен  ақынмын,  дегенмен,  мен  суретшімін...» 
деп жауап берген екен.
 
 
Приговтың  жатпай-тұрмай  жаңашылдыққа 
ұмтылуы,  жаңа  нəрсені  ойлап  табуға  деген 
талпынысы  əдебиетке  көптеген  «жаңашыл-
дықты»  енгізуіне  мүмкіндік  берді. 1970-ші 
жылдары  ол,  поэтикалық  лексикаға  «дистро-
фик»  яғни,  екі  жолдан  құралатын  өлең  шумағы 
дегенді білдіретін терминді енгізеді. Бір қызығы 
осы  уақытқа  дейін  əдебиеттану  тарихында 
мұндай  ұғым  болмаған  еді.  Өлең  шумақтар  өте 
қысқа,  шумақтары  белгілі  бір  ырғақпен 
оқылатын  приговтың  стиліндегідей  туын-
дыларды  көптеп  кездестіре  аламыз.  Дегенмен, 
дəл Приговтай əр өлеңінің соңын белгісіздікпен, 
шаршаңқы,  əлсіз  дауысты  ырғақпен  аяқтайтын 
бірде  бір  ақын  жоқ.  Оған  мысал  ретінде  мына 
өлең жолдары дəлел бола алады. 
 
В Японии я б был Катулл 
А в Риме был бы Хоккусаем 
А вот в Росси я тот самый  
Что вот в Японии – Катулл 
А в Риме – чистым Хоккусаем 
Был бы... 
 
Бұл  өлең  жолдарында  поэзияның  мəңгілігі, 
поэзиядағы атақты адамдар туралы, олардың өз 
елдерінде  қалай  бағаланатындығы  жөнінде 
айтылған.  Декабристер  көтерілісі  кезінде 
жазылған  бұл  өлеңде  сол  кездегі  белгілі  ақын 
Чаадаевты  ресейде  бағаламай,  қудалап  жатқан 
ащы  жағдаятты  ашып  көрсетеді.  Катулл 
жапондықтар үшін маңызы жоқ тұлға болса, ал 
Хоккусай  XIX  ғасырдың  бірінші  жартысында 
танымал  болған  атақты  Жапон  суретшісі.  Осы 
өлең  жолдарынан  көріп  отырғанымыздай  «был 
бы,  если  бы»  белгісіздік  сөз  тіркестері  постмо-
дернистік стилдің басты белгісі. 
Пригов  «орыс  мəдени  ділін  ұзақ  уақыт 
басқарып  келген  апаттан  яғни,
 
жоғалып  кету 
қорқынышының 
орнын 
тынбастан 
өзінің 
«жабайы»  деп  саналған  туындыларының  арқа-
сында  толықтырып  отырды.  Осындай  тынбай 
еңбек  етудің  нəтижесінде  төменге  құлдыраудан 
аман-есен  қалатындықтарын  түсінген.  Сондық-
тан бұл жерде бастысы жасалған заттың сапасы 
емес, жасалу жылдамдығы маңызды еді». 
Поэзиядағы 
белді 
постмодернистердің 
үшінші  өкілі  Лев  Рубинштейн  ақын,  эссеші 
1947-ші  жылы  дүниеге  келген.  Мəскеу 
мемлекеттік  пединститутының  тіл  факультетін 
бітіріп, сол жерде кітапханада қызмет еткен. 70-
ші  жылдардың  ортасында  ешкімге  ұқсамайтын 
«карточкаларға  жазылған  өлеңдер»
 
стилін  қол-
данды.  Осы  жазу  стилімен  Лев  Рубинштейн 
поэзиядағы  белгілі  постмодернистердің  үштігін 
қортындылайды.
 
 
Қазіргі  таңда  өнерде  жаңа  бір  стилді  ойлап 
табу  мүмкін  емес.  Өйткені  осы  уақытқа  дейін 
стилдер  қалыптасып,  жасалып  қойған.  Сондық-
тан  қазіргі  кезде  коллаж/монтаж
 
ұғымы  кең 
қолданылады.  Постмодернизмді  көбіне  цитата 
жасаудың шеберханасы деп те атайды.  
Біздіңше,  постмодернистердің  еңбегін  бос 
əурешілік,  ешқандай  мəні  жоқ  құр  далбаса 
əрекет  деп  санау  қателік  болар.  Олар  қалыпта-
сып  қойған  бар  нəрсені  көшірсін,  біріктірсін, 
бірақ  соны  жоғарғы  деңгейде  жасап,  халықтың 
көңілінен  шыға  білу  қиыннан  да  қиын  еңбек. 
Бізді  қоршаған  ортамыз,  қоғамымыз,  өнеріміз 
қазіргі  уақытта  осы  стилдің  үрдісімен  өрбіп 
келе жатыр.
  
 
_____________ 
 
1.  Гуртуева  Т.Б.  О  поэзии  Тимура  Кибирова – 
Ставрополь. 1998. 
2. Ильин И.П. Постмодернизм. – М., 1996.  
 
 

Вестник КазНУ. Серия философия. Серия культурология. Серия политология. № 1 (36). 2011                                                
131
 
А.Д. Құрманалиева 

жүктеу/скачать 2,63 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: