Педагогикалық қызмет – ж‰йелі әрекет

22
байланыста болатын біртұтастықты құрайтын көп деңгейлі 
білім беретін к‰рделі объекті ж‰йе деген ұғымды қалыптас-
тырады. Адамның өзі де көпдеңгейлі ж‰йе болып табылады. 
Әрине, оның т‰зілу процесі де к‰рделі, көп аспектілі және көп 
факторлы болғандықтан, ж‰йе ұғымы жалғыз мағыналы емес, 
оны білім беру функциясын атқарушы басқа көптеген ж‰йелер 
қатарына жатқызуға болады. Нақты оқу орнындағы жалпы білім 
беретін біртұтас ж‰йе өзіне тәрбие және білім беруді қамтитын 
педагогикалық процес те педагогикалық ж‰йе болып табылады. 
Біртұтас педагогикалық процесті ұйымдастыруға бағыт-
талған мұғалімнің педагогикалық қызметі де ж‰йе болып 
көрсетілуі м‰мкін. Тіпті жеке сабақты да оның қызметінің бір 
элементі немесе ж‰йе іші қызметі деп қарастыруға болады. 
Сонымен, педагогикалық ж‰йелердің иерархиясында олардың 
әрқайсысы әлдеқайда жалпы ж‰йенің элементі болып көрінеді. 
Кез келген педагогикалық ж‰йенің мазмұны олардың әрқай-
сысында бірдей, деңгейіне байланыссыз, оларсыз функциясын 
орындай алмайтын элементтердің болуында (құрылымдық 
компоненттер): тұлғалық (педагогикалық процестің біртұтас 
субъекті) – оқушы тұлғасы; мұғалім тұлғасы; мақсаттық – білім беру 
және тәрбиелеу мақсаттары; мазмұндық – білім берудің және 
тәрбиелеудің мазмұны; педагогикалық – материалдық ұйым-
дастырушылық психологиялық және т.б. шарттар; нәтижелік-
рефлекстік (қызмет нәтижелері, педагогикалық ж‰йенің тиімділігін 
бағалау критерийлері). 
Кез келген педагогикалық ж‰йенің ортасында берілген 
ж‰йенің біртұтас субъекті ретінде оның мақсаты, тәрбиенің маз-
мұны, оқыту және т.б. анықтаушы оқушы мен педагогтың 
тұлғасы тұрады.
Қазіргі білім беру модельдерінде педагог рөлі сырттай 
қарағанда елеусіз (дистанциялық білім беру, компьютерлік, 
телевизиялық) болып көрінгенімен, оның тұлғасы педагогика-
лық процестің толыққанды субъекті болып қалуда. Оқушы 
тұлғасы педагогикалық ж‰йенің «объектісі-субъектісі» бола 
отырып, бір мезгілде оның мақсаты да болып табылады. 
Педагогтың мақсаты алдымен оқушы тұлғасына бағытталуы 
қажет, оның қалыптасуы мен дамуына жмнақталуы, ал ол 
оқытатын пән осы мақсатқа жету құралы болуы керек.

23
Кез келген деңгейдегі педагогикалық қызмет педагогика-
лық ж‰йенің бастапқы к‰йін зерттеп талдаудан, диагностика-
дан басталады. 
Содан соң мақсат болжау: педагог өзінің кәсіби концеп-
циясын (көзқарастар ж‰йесін), жалпы білім берумен тәрбиелеудегі 
мақсат-міндеттерін берілген оқу орнының мақсат-міндеттері мен 
оларды өз пәні деңгейінде нақтылау қажет. Педагог мақсатының 
жалпы құрылым иерархиясы төмендегідей: жалпы мемлекеттік
белгілі бір білім беру мекемесінің мақсаты – нақты сыныппен 
оқушыны оқытумен тәрбиелеу мақсаты. 
Мақсатты біле отырып болжау білім беру мен тәрбиелеудің 
мазмұнын таңдауды, қойылған мақсаттардың формасын, әдіс-
терін және іске асыру технологиясын, соған сай келетін педаго-
гикалық жағдайлар мен шарттарды құруды анықтайды. Оларға 
жататындар:
– оқушылардың қызметін ұйымдастыру, белсенді дамыту, 
орта мен мәдени-білім беру кеңістігін құруға бағытталған ұйым-
дастырушылық; 
– материалдық – оқу тәрбие процесін техникалық жағынан 
қамтамасыз ету;
– психологиялық – педагогикалық мақсаттарға адекватты 
тұлғааралық және іскерлік қарым-қатынасты құру. 
Ал кез келген педагогикалық ж‰йе әлеуметтік ж‰йенің 
құрам бөлігі болғандықтан, оның жетілдірілуі – қоғамдық даму-
дың маңызды шарттарының бірі. Педагогикалық ж‰йені қайта 
құру қоғамның талаптары бойынша және олардың белгілі даму 
кезеңдерінде алдарына қойылатын міндеттермен анықталады. 
Өкінішке орай, бұл өзгерулер педагогикалық ж‰йенің жеке 
элементтеріне (білім беру мазмұнын жиі т‰рде) қатысты, ал 
оның бір мезгілде өзгеруі жалпы барлық компоненттерді 
жетілдіруді қажет етеді. 
В.А. Сластенин айтқанындай, педагогикалық ж‰йедегі жеке 
элементтерге локальданған, ал басқаларына тиіспейтін өзгерту-
лердің кез келген элементі ол ж‰йеден т‰сіп қалады немесе оған 
қарсы бола бастайды. 
Педагог «жекеленген тәсілді» іздестіруден де алыс тұруы 
керек, өйткені ол педагогикалық жетілдіруге көмектеседі де, ал 
өзінің қызметін біртұтас педагогикалық ж‰йенің тек жекеленген 
бөлімін басқа бөлімдермен гармониялық негізде жетілдіре 
алмай қалады. 

24
Педагогикалық қызметтің негізгі компоненттері оның бір-
тұтастығын сақтай отырып, сонымен қатар оның көпфунк-
ционалдық сипатын да көрсетеді, ал бұл зерттеуші мамандарға 
берілген компоненттерді өз бетінше қызмет т‰рі деп бөліп, оларды 
құраушылардың әрекетін анықтап, оқытушы оларды меңгерген 
сәтте оның кәсібилік дағдысы мен құзыреттілігін қамтамасыз етеді. 
Ж‰ргізілген талдаулар негізінде (Кузьмина, Е.И. Рогов, В.А. 
Сластенин) қызметтер мен іс-әрекеттердің төмендегі деректер 
ж‰йесін қалыптастырған (3-кесте). 
Бұл кестеде келтірілген педагогикалық іс-әрекеттің құрылымы, 
әрине, оның көпқырлылығын толық көрсете алмайды. Педа-
гогикалық процестің өзі екі тең мағыналы бөлімнен – білім беру мен 
тәрбиелеуден тұрып, әрқайсысы өздігінше педагогикалық қыз-
меттің арнайы саласы екенін және өздерінің ерекшеліктері бар 
екенін естен шығармау керек. 
3-кесте 
 

жүктеу/скачать 1,54 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: