Совет молодых ученых инновационное развитие и востребованность науки в современном казахстане

84
Даниярова А.Е, доцент, к.и.н.;
Подольская В.Н. студентка 
Карагандинского государственного технического университета
К ВОПРОСУ О ПОЛИТИЧЕСКИХ РЕПРЕССИяХ В КАЗАХСТАНЕ 
В 20–30-е гг. XX ВЕКА
Современный  Казахстан  развивается  в  условиях  ускоренной  экономической, 
политической  и  социальной  модернизации.  Перед  казахстанским  обществом  по-
ставлена стратегическая задача вхождения Республики в число пятидесяти наибо-
лее конкурентоспособных стран мира. Ее успешное решение невозможно без актив-
ной жизненной позиции граждан, которая во многом обусловлена глубоким осозна-
нием ими уроков истории. Это особенно важно в настоящее время, когда происхо-
дит преодоление наследия тоталитарного периода. 
Как отметил глава нашего государства Н.А. Назарбаев: «…Порой возникает не-
понимание  необходимости  осмыслить  наше  тоталитарное  прошлое.  Между  тем  я 
глубоко  убежден  в  том,  что  уроки  истории  надо  осваивать  постоянно,  из  поколе-
ния в поколение» [1]. Уроки истории особенно необходимы для выработки гаран-
тий предупреждения и недопущения повторения трагедий и преступлений прошло-
го в настоящем и будущем. Нравственный долг и святая обязанность ныне живу-
щих поколений заключается в осмыслении тех трудных лет, когда наши отцы и деды 
были под пятой тоталитарного режима. 
Актуальность  научного  переосмысления  лагерной  проблематики  продиктова-
на необходимостью воспитания гражданственности и патриотизма у казахстанцев. 
Объективное изучение отечественной истории будет служить основой формирова-
ния общественного единства, укрепления суверенитета Республики Казахстан, спо-
собствовать сохранению гражданского мира и национального согласия, патриоти-
ческому и межнациональному воспитанию подрастающего поколения в духе друж-
бы и братства, консолидации народа Казахстана для строительства демократическо-
го, правового общества.
Сегодня мы знаем истинные масштабы политических репрессий, знаем, что 93 
лагеря  зловещей  гулаговской  системы  истребления  инакомыслящих  были  разме-
щены на казахстанской земле. Здесь находилось около миллиона заключенных из 
15 стран мира [2]. Насильственные депортации гражданского населения являются 
одной из наиболее мрачных страниц истории человечества. Выселение неугодных 
режиму лиц вместе с семьями с исконных земель практиковалось задолго до начала 
ХХ века, но именно в веке ХХ оно приобрело невиданные доселе масштабы. 
Политические репрессии в Советском Союзе начались сразу после Октябрьской 
революции 1917 года. При этом жертвами репрессий становились не только актив-
ные  политические  противники  большевиков,  но  и  люди,  просто  выражавшие  не-
согласие  с  их  политикой.  Репрессии  проводились  также  по  социальному  призна-
ку (против бывших полицейских, жандармов, чиновников царского правительства, 
священников, а также бывших помещиков и предпринимателей). Репрессии про-
должались и после окончания гражданской войны.
С началом принудительной коллективизации сельского хозяйства и ускоренной 
индустриализации в конце 1920-х – начале 1930-х годов, а также укреплением лич-
ной власти Сталина, репрессии приобрели массовый характер. 
Идеологическая  основа  сталинских  репрессий  (уничтожение  «классовых  вра-
гов», борьба с национализмом и т. д.) сформировалась ещё в годы гражданской во-

85
йны. Самим Сталиным новый подход (концепция «усиления классовой борьбы по 
мере завершения строительства социализма») был сформулирован на пленуме ЦК 
ВКП(б) в июле 1928 года.
Советская власть разместила на территории Казахстана самые крупные лагеря – 
КарЛаг, СтепЛаг, АЛЖИР, а также другие структуры ГУЛАГа – Главного управле-
ния лагерей. 
«В Казахстане за этот период по политическим мотивам осуждено более 100 ты-
сяч человек, а свыше 25 тысяч – расстреляно» [1].
В Республике было создано 7 лагерей, крупнейшим из которых был КарЛаг (Ка-
рагандинский  лагерь  особого  режима).  За  годы  своего  существования  он  принял 
около миллиона человек. К началу 1950-х КарЛаг насчитывал более двухсот лагер-
ных отделений и пунктов [6]. 
Главной целью организации КарЛага было создание крупной продовольствен-
ной  базы  для  развивающейся  угольно-металлургической  промышленности  Цен-
трального Казахстана: Карагандинский угольный бассейн, Джезказганский и Бал-
хашский медеплавильные комбинаты.
Для осуществления этой цели требовалась решить две главные задачи:
1) найти источник рабочей силы (по возможности, максимально дешевой); 
2) обеспечить условия для работы и проживания.  
Специально  для  жен  «изменников  Родины»,  был  создан  Акмолинский  лагерь 
«Алжир». Казахстан начинает превращаться в гигантское место ссылки. 
Закономерным результатом установления тоталитарной власти стало раскручи-
вание репрессивного механизма. Усилились политические преследования участни-
ков партии Алаш, высказывавших сомнения в правильности политики центра. Гру-
бо нарушались права республики, не считались с национальными особенностями 
и интересами казахов. Политика «Малого Октября», проводимая Ф.И. Голощеки-
ным привела к бедствиям и массовым репрессиям в 1937–1938 годах. Несогласных с 
«преобразованиями» под разными предлогами в 1927–1929 гг. депортировали из ре-
спублики [4]. 
20–30-е  гг.  XX  в.  –  это  время,  когда  волны  репрессий  тоталитарного  режима 
одна за другой уничтожали казахскую интеллигенцию. В 1928 году по ложному об-
винению были арестованы 44 человека, так называемых «буржуазных национали-
стов» – бывших деятелей «Алаш-Орды», в том числе А. Букейханов. А. Байтурсы-
нов, М. Жумабаев, Ж. Аймаутов [4]. 
В  1930  году  была  арестована  другая  группа  интеллигенции,  около  40  человек, 
в том числе М. Тынышпаев. X. Досмухамедов. В 1937 – 1938 годах репрессии при-
няли  массовый  характер.  Были  репрессированы  и  физически  уничтожены,  кроме 
выше названных, государственные и общественные деятели Т. Рыскулов, Д. Садва-
касов, У. Исаев. У. Джандосов. Представители казахской литературы С. Сейфуллин, 
Б. Майлин, И. Джансугуров. Ученые К. Жубанов, С. Асфендияров и многие другие 
[4].
 «…Нелишне было бы задуматься над одним простым вопросом: почему тотали-
тарная система в первую очередь уничтожала интеллигенцию. Логика проста: чтобы 
лишить народ чувства национальной гордости и национального достоинства, надо 
уничтожить его память, культуру, интеллект. Не случайно в той же России первы-
ми  были  высланы  прославившие  русскую  интеллектуальную  традицию  и  состав-
лявшие гордость народа философы, литераторы и мыслители. Тем же, кто остался, 
была уготована трагическая участь» [1]. 
В Казахстане количество жертв политических репрессий за годы советской вла-

86
сти по оценке ученых составило 3, 5 млн. человек. Между тем в республике на сегод-
няшний день реабилитировано более 305 тысяч незаконно репрессированных. Ра-
бота по изучению архивных материалов до сих пор продолжается [2]. 
Ныне всеми слоями общества признается грандиозный масштаб тоталитарно-
го эксперимента над собственным народом, психологические последствия которого 
бывшей советской властью не могли быть даже предусмотрены. 
По словам Н.А. Назарбаева: «…Память о прошлом нужна нам не только для того, 
чтобы исполнить долг перед жертвами режима и осознать, почему так сложно про-
водить форсированную реформу. Она необходима для того, чтобы избежать повто-
рения ошибок» [1].
Потребовалось более 70 лет, чтобы вернуть честное имя безвинным жертвам чу-
довищных репрессий. О массовых репрессиях тех лет написано немало книг, изда-
ны воспоминания людей, прошедших через лагеря, но до сих пор исследователи на-
зывают все новые и новые имена. Значит, эта страница истории еще не закрыта.
 
Список использованной литературы
1. Назарбаев Н.А. Историческая память, национальное согласие и демократические реформы – 
гражданский выбор народа Казахстана // Казахстанская правда. – 1997. – 6 июня.
2. История Казахстана: белые пятна. Сб. ст. / Сост. Б. Абылхожин / – 
Алма – Ата: Казахстан, 1991. – 348 с. 
3. Кусаинова М.А.  История Казахстана. – Алматы: ШЫҢ, 2006. – С. 298
4. История Казахстана с древнейших времен до наших дней. – Очерки / – под ред. М.К. Козы-
баева. – Алматы: Дәуір, 2005. – С. 322 – 324 
5. Абдакимов А.А. Тоталитаризм, депортация народов и репрессии интеллигенции. – Караган-
да, 1997. – 60 с.
6. Гаврилова Е.П.  Мемориал Караганды. КарЛаг, культура, художники.- Караганда – 2003. –  
200 с. 
Резюме
В  настоящей  статье  предпринята  попытка  изучения  проблемы  политических  репрессий  в  Ка-
захстане в 20–30-е годы XX в. Показана актуальность научного переосмысления лагерной пробле-
матики, необходимость предотвращения подобных событий, воспитание в подрастающем поколе-
нии духа гражданственности и патриотизма. Приведена статистика жертв политических репрессий.
Түйіндеме
Қазіргі  мақалада  ХХ  ғасырда  20–30  жылдары  Қазақстандағы  политиқалық  репрессияның 
мәселесін  түзешу  қарастырылды.  Жас  өспірім  ұрпақтарды  отаншылдыққа  және  азаматтыққа 
тәрбиелеуде, бұндай жағдайлар болмау үшін, ғылыми актуалды лагерлік мәселерге көп көңіл бөлінген. 
Политиқалық репрессияның құрбандарының статистикасы келтірілген.
V.S. Yegemberdiyeva
Teacher of English language
ENU named L.N. Gumilev, Astana city
TesTIng englIsh The fIrsT year sTudenTs aT unIVersITy
Almost every day we use different types of testing and ways of checking students’ knowl-
edge at university. In order to make learning English easy and interesting, I use many ways 
of testing and if it is possible, I would like to apply some of them.  
T-F testing

87
This test format is familiar for all the teachers and students. Each reading task will always 
be followed with true/false activities that will intend to check the students’ comprehension 
of a text. The students will be offered a set of statements some of which are true and some 
are wrong, 
e.g.:
1. People went to see ‘Cats’ because of the story. T F
2. Lloyd Webber’s father helped his career. T F
3. Lloyd Webber comes from a musical family. T F
(Famous Britons, Michael Dean)
They usually should be ticked, and in order to tick the correct variants the students have 
to be able to employ various guessing strategies.
According to Weir (1990:48), the advantage of such test is found in its applicability and 
suitability. One can write more true/false statements for a test and use them to check the 
students’ progress or achievement. Furthermore, the current sort of testing could be more 
motivating for the students than a multiple-choice test. It will not make the students con-
fused offering just one possibility than a multiple-choice test, which typically proposes more 
than one option to choose from. Moreover, it iseasy to answer for the students and check 
for the teachers.
2. Dictation
Another test format that could be applied in the language classroom is dictation. We 
commonly use dictations to check spelling; nevertheless, it could be applied to test listening 
comprehension, as well. It is obvious that to dictate something we have either to speak or 
read. It means that while writing a dictation the student has to be able to perceive the spo-
ken language efficiently enough to produce in on paper. For this purpose the student will 
require a variety of techniques such as schemata and its application, predictions, guessing 
and context clues, etc. Further, it also is constrained that dictation help the students develop 
their  abilities  to  distinguish  between  phonemes,  separate  words  and  intonation.  Besides, 
dictations function in spoken language; thereof the students have an opportunity to learn 
to understand the language through listening. To conclude what has been mentioned above 
we can agree with Weir (1990:49) that dictations will force the students to use the variety of 
skills: listening, reading, speaking and writing skills.
Heaton  (1990:28)  advises  that  to  enable  the  students  comprehend  successfully,  the 
teacher need to read carefully and clearly, however avoiding slow, word for word reading. 
Moreover, to allow the students to check what they have written the repetition will be re-
quired. The author of the paper when giving dictations to her students had encountered the 
need for repetition for a number of times. The following could be explained by many factors, 
such as the students are not able to perceive spoken speech through listening; they are not 
able to elaborate various guessing, inferring of the meaning techniques or their pace of writ-
ing is simply rather slow. Thus, we entirely support the next statement claimed by Heaton 
that it is wise after the first reading of a dictation to ask a set of comprehension questions 
to make the students aware of the general idea of a text. It will simplify the process of the 
understanding.
Notwithstanding,  even  an  ideal  variant  will  definitely  contain  some  drawbacks.  The 
same could be applied to dictations. First, to write a dictation, the student requires a good 
memory. S/he has to  retain information they have heard in order to display it later; more-
over, the information should be identical to the original. Therefore, we can claim that the 
student has to recognize at least seventy-eighty per cent of what has been dictated. In that 
case we short-term memory should be well developed.
Apart from memory, scoring could be problematic, as well. Weir (1990:50) believes that 

88
is difficult to decide what to pay attention to: whether to evaluate spelling and grammar, or 
just perceived information. Thus, the teacher has to work out a certain set of criteria, as we 
have already mentioned that in Chapter 1, the criteria s/he will be operating with. Besides, 
the students should be acquainted with it, as well.
In addition, Weir (ibid.) says that dictating is more efficient if it is recorded on the tape 
and is delivered by a native speaker. It could mean that the students will have a chance to fell 
themselves in the real-life situation; for this is the actual purpose they learn the language for. 
The following has been expanded by Heaton (ibid.) that speaking face to face with a speaker 
is even more beneficial, for we can compensate the lack of understanding by his/her facial 
expression, gestures  and  movements.
Listening to a cassette does not provide us with such a chance, and therefore, it is more 
challenging and requires more developed skills to understand a recorded message.
3. Listening Recall
This test format is specifically applied to testing listening skills. It differs from a dicta-
tion that it supplies the students with a printed text. However, the text is given not as the 
complete script of the tape. Certain words that carry the meaning load are deleted from a 
passage, and the students after listening to the tape are supposed to insert them. Hence, it 
could be related to a gap-filling test. Here the cassette is usually played for two times; first, 
the  students  listen  for  information  and  attempt  to  insert  the  missing  details.  The  second 
time allows them to add what they had failed to understand at the beginning. The author 
of the paper had not used that as a direct test format but as a while-listening activity during 
her classes. According to her scrutiny the students with more advanced language abilities 
were able to comprehend the  texts immediately, whereas the weaker students sometimes 
could not manage to understand the message even listening for the tape for the third time. 
That again proves the significance of usage of pre-, while and post-listening activities in the 
language classroom. Weir (ibid.) states that such type of testing involves the students’ short-
time memory, which they need to switch while listening to the tape.
According  to  Weir  (ibid.),  one  of  the  advantages  of  listening  recall  is  uncomplicated 
construction, administration and marking.
Nevertheless, there are several disadvantages, as well. There is a danger, that the stu-
dents will read the passage before listening to the tape, thus we will not be able to evaluate 
exactly their listening skills.
4. Controlled writing
In order to check the students grammar and writing ability the teacher can use different 
test formats: transformation, broken sentences, sentence and paragraph completion, form 
filling, notes and diaries.
According to Heaton (1990:32), transformation deals with re-writing sentences. For ex-
ample, the students are asked to change a sentence in Active voice into a sentence in Passive 
voice. To differ the task the teacher can put the required word in brackets at the end of each 
sentence. The students will need to transform a sentence to fit the word in brackets.
Or another example of transformation could be changing the focus of the sentence, e.g.:
1. Berlin is not an easy city to move about in.
Difficult
It………………………in Berlin.
2. I wonder if you could open the window.
Could
You couldn’t ………………….
3. When did you start to learn English?
Been

89
How…………………….English?
 (First  certificate  Star,  Luke Prodromou, and p.40)
Further,  he  discusses  the  sentences  that  are  divided  into  fragments  (he  calls  them 
broken sentences), and the student’s task is to arrange the words in order to produce correct 
examples. Thus, the students have to know grammar and syntaxes to make a right sentence 
with the correct word order. Sometimes the students are asked to alter the words to make 
grammatically correct sentences, e.g.:
1. a German/hunting/huge/black dog
2. a 25-year-old/Opera/tall singer
3. a brand-new/plastic/shopping/green bag
4. an English/young/interesting teacher
(First  certificate  Star,  Luke Prodromou, and p.80)
Afterwards, the students can be asked to complete the  whole paragraphs, finish dia-
logues, write diaries using the given information, and fill the form, for example hotel check-
in. The author of the paper had used writing a diary in her 8th form, when the learners had 
to write the diary of captain’s wife whose husband disappeared in the sea. They also had to 
write the diary of the captain himself before the catastrophe. The students liked the task im-
mensely.
5. Free writing
Heaton (ibid.) believes that the most suitable way to check the students’ writing skills 
is asking them to write a composition. The teacher can include a variety of testing criteria 
there depending on what is really being tested. The topics for a composition should be ap-
propriate to the age of the students and respond to their interest. However, the teacher has 
to establish clearly what s/he is going to check (the material studied: e.g. grammar) and what 
could be neglected. The students have to know whether the teacher is interested in the con-
text or may be s/he is concerned with grammar and spelling, as well.
The list of used literature
1. Hedge. T. 2000. Teaching and Learning in the Language Classroom. Oxford University Press
2. Hughes, A. 1989. Testing for Language Teachers. Cambridge University Press
3.  Hicks,  D.  Littlejohn,  A.  1997.  Cambridge  English  for  Schools  (CES).  Student’s  Book.  Level  Two. 
Cambridge University Press.
4. Prodromou, L. 1998. First Certificate Star, McMillean
5. Thompson, M. 2001. Putting students to the test. Issue Twenty. Forum. July
6. Weir, C.1990. Communicative Language Testing. Prentice Hall
7. Forum for Teachers file://A:\Forum\Vol
8. www.ets.org.
9. www.cambridge-efl.org.
10.
 www.britishcouncil.org.

90
Жұмаева Мөлдір, 
оқу-әдістемелік бірлестіктің әдіскері
Абдульдина Базар, 
Авиациялық колледждің директоры, доцент
ТЕХНИКАЛЫҚ ОҚУ ОРНЫНДА ҚАЗАҚ ТІЛІН МАМАНДЫҚҚА 
САЙ ҮЙРЕТУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
Қазақ тілі – Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі. Ал мемлекеттік тіл 
мемлекет пен қоғам өмірінде ең маңызды роль атқарады. Бүкіл көлік салаларының 
ішінде, әуе көлігі де Қазақстан экономикасындағы жетекші салалардың бірі ретінде 
қазақ  тілі  мемлекеттік  тіл  ретіндегі  мәртебесін  нығайтып,  қоғамдық  қызметін 
арттыруға  ықпал  ете  алады.  Қазақстан  Республикасы  тәуелсіздік  алып,  өз  алдына 
дербес мемлекет болып, халықаралық байланыстары нығайған сайын, әуе көлігі са-
ласында да еліміздің шет елдерге ұшатын бағыттар географиясы кеңейіп, ұлғаюда. 
Осылайша қарқынды даму Қазақстанның экономикасына ғана әсер етіп қоймай, со-
нымен қатар халықтың орыс тілімен қатар, ағылшын тіліне деген қызығушылығын 
да арттырып отыр. 
Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаев  биылғы жылғы Жолда-
уында мемлекеттік тіл туралы былай деген болатын. «Біз барша қазақстандықтарды 
біріктіруші,  басшы  факторлардың  бірі  –  еліміздің  мемлекеттік  тілін,  барлық 
қазақстандықтардың ана тілін одан әрі дамытуға күш-жігерімізді жұмсауымыз ке-
рек». [1]
Азаматтық авиация саласына қажетті әуе көлігі кәсіпорындарында әуе тасымалын 
ұйымдастыратын техниктерді, әуе қозғалысын басқарып реттейтін диспитчерлерді, 
ұшқыштарды,  электриктер  мен  радистерді,  механиктерді  дайындайтын  Авиация 
колледжінде мамандыққа қатысты қазақ тілі үйретіледі.
Қазір  баспасөз  беттерінде  қызу  талқыланып  жатқан  «2011–2020  жылдарға 
арналған Тілдерді қолдану мен дамытудың мемлекеттік бағдарламасында» да қазақ 
тілінің  қоғамдық  өмірдің  түрлі  салаларындағы  қолданыс  сипаты,  мемлекеттік 
тілде  сөйлеуді  қамтамасыз  етудің  нақты  жолдары  туралы  кеңінен  баяндалған. 
Бұл  бағдарламада  мемлекеттік  тіл  –  қазақ  тілінің  қолданыс  аясын  кеңейту,  оны 
азаматтардың  меңгеруі  үшін  қажетті  материалдық  –  техникалық  жағдайлар 
жасалатындығы,  оның  механизмдері,  тетіктері  нақтыланған.  Мемлекеттік  тіл 
шын мәнінде ұлттық саясаттың өзегі, діңгегі дейтін болсақ, қазақ тіліне басымдық 
беріп, техника, экономика, саясат тіліне айналғаны жөн. Қазақ тілі тіл ғылымы мен 
әдебиеттің нысаны етумен ғана шектелмей, бүкіл қазақ елінің ұлттық сұранысы мен 
мемлекеттік  мәртебесіне  айналдыру  –  қашанда  өзекті  мәселе.  Мемлекеттік  тілге 
деген құрмет пен ықылас ұлттық сананың биігіне көтеріліп, жалпыхалықтық мүдде 
кеңістігіне  шығу  қажет.  Қазақ  тілі  Қазақстан  Республикасы  көлемінде  тұрақты 
қатынас  құралы  бола  тұрып,  халықаралық  байланыста  да  өзінің  мемлекеттік 
мәртебесін сақтауы үшін, қоғамдық өмірдің барлық саласында шынайы сұранысқа 
ие болатындай деңгейге жеткізу керек.
Осы бағытта соңғы кездері біршама жұмыстар да жасалды. Мәселен, халықаралық 
тәжірибелерге  сүйеніп,  жаңа  технологиялар  негізінде,  мемлекеттік  тілді  түрлі 
әлеуметтік топ өкілдеріне үйрету әдістемесі қолға алынуда. Бұл бағытта тіл үйрету 
әдістемелік орталықтары әр түрлі деңгейге арнап, «тілдік портфель» технологиясы 
бағытында,  әдістемелік  әдебиеттер  кешенін  жаңа  инновациялық  технологиялар 
негізінде жасап, оқу үрдісіне, тіл үйрету курстарына ендіруде.

91
Келесі мәселе – осы бағытта қазақ тілін көлік саласында да, оның ішінде әуе көлігі 
құрылымдарында үйретуді қолға алу. Осы ретте, қалыптасқан жағдайға байланысты, 
қазақ  тіліне  қарағанда,  орыс  пен  ағылшын  тілінің  әсері  барынша  мол  әуе  көлігі 
саласында, мемлекеттік тілді үйренудің ерекшеліктері де жоқ емес. Біріншіден, бұл 
сала  мамандары  кеңес  дәуірі  кезінде  тек  қана  орыс  тілінде  білім  алған  мамандар. 
Екіншіден,  халықаралық  рейстермен  ұшу  барысында  орыс  пен  қазақ  тілінен  гөрі, 
ағылшын  тілі  бірінші  кезекте  тұрады.  Үшіншіден,  халықаралық  ұйым  талаптары 
бойынша осы саланың ең басты қолданыс тілі – ағылшын тілі. Осыған байланысты, 
қазір бұл салада ағылшын тілін тереңірек білу, төртінші деңгейде білу міндеттелуде. 
Тіл  үйрету  барысында  әдістемелік  негіздемелер  мен  нұсқаулар  беруде  осы 
обьективті себептерді ескере отырып, жасау қажет.
Әртүрлі  деңгейдегі  оқу  орындары  ХХ  ғ.  60  жылдарынан  бастап  әлемдік 
әдістемелік ғылымында тілді деңгейлеп оқыту жүйесі, сатылай оқыту технологиясы 
енгені  белгілі.  Қазіргі  мемлекеттік  тіл  экономикалық,  әлеуметтік,  саяси,  мәдени 
салалардың тірегіне айналған кезеңде, тіл мамандарының міндеті, біріншіден, әрбір 
саланы өзіне қажетті сөздік қормен қамтамасыз ету. Екіншіден, жинақталған сөздік 
қорды жан-жақты сараптамадан өткізіп, ресми-іскери қарым-қатынастың сапасын 
арттыру.  Үшіншіден,  осы  жұмыстардың  нәтижесінде,  салалық  терминдер  мен  сөз 
қолданыстары бір ізге түсіп жүйеленер еді. 
Соңғы  кездері  тілді  үйретудің  халықаралық  стандарттары  әдіскерлер  мен 
оқытушылар арасында қызу талқыланып, ресми түрде бекітіліп, бұл бағытта нақты 
істер де жүргізілуде. Халықаралық стандартты қазақ тілінің қолданыс аясы мен тіл 
үйренушілердің  сипатына  байланысты  ерекшеліктермен  толықтырып,  өзгерістер 
енгізе  отырып,  білім  беру  жүйесінің  барлық  сатысына  өзара  сабақтасатын  оқыту 
деңгейлерін анықтап, мемлекеттік тілді оқытудың тұжырымдамасы жасалды.
Халықаралық стандарттарға көшу не үшін керек?
Әдістеме әдебиеттерінде дәстүрлі оқыту әдісі мен коммуникативті бағдарлы оқыту 
әдісінің өзара қатынасы туралы әртүрлі пікірлер айтылады. Шет тілдерін үйретудің 
халықаралық  стандарты  әрекеттік  оқыту  бағдарына  негізделген.  Тіл  үйренуші-
белгілі  әрекетті  мақсат  ететін  қоғам  иесі.  Ол  қоғамдық  ортамен  үндестік  тауып, 
қарым-қатынас жасауы үшін белгілі бір құзірет түрлерін меңгеруі, иемденуі тиіс. Ол-
әрекет  иесі.  Ал  сөйлеуді  әрекеттің  басқа  түрлерінен  бөліп  қарастыруға  болмайды. 
Сондықтан, тілді үйрету белгілі бір сөйлеу жағдаятымен, тіл үйренуші адамның жеке 
мақсаты мен уәждемесіне негізделуі қажет. Ал, бұл оқытудың қатысымдық бағдарын 
қалыптастырады.
Қатысымдық-бағдарлы  оқыту  әдісі  үйренушінің  сөйлеу  жағдаяттарына 
қарым-қатынасқа  түсуін  мақсат  етеді.  Бұл  мақсат  сөйлеу  әрекетінің  барлық  түрін 
өзара  байланыста  қарауды  талап  етеді.  Тыңдалым,  жазылым,  айтылым,  оқылым 
әрекеттері үйренушінің тілді меңгеруіне бағытталады. Сөйлеу әрекетінің қай түрін 
ұйымдастырса да, оқытушы үйренушінің қажетіне қарай уәждеме туғыза алуы қажет.
Халықаралық стандартта қарым-қатынас жасау тақырыптары мен өмір салалары 
жинақталып, бірнеше тақырыптарға топтастырылып берілген. 
Олар төмендегідей:
Өзім туралы; 2. Үй және қоршаған орта; 3. Күнделікті тұрмыс; 4. Бос уақыт және 
қызығушылық;  5.  Басқа  адамдармен  қарым-қатынас;  6.  Денсаулық;  7.  Саяхат;  8. 
Білім беру; 9. Дүкенде; 10.Сусындар мен тағамдар; 11. Қызмет көрсету саласы; 12. 
Орындар; 13. Тіл; 14. Ауа райы.
Әр  тақырып  бірнеше  тақырыпшаларға  бөлінеді.  Мысалы,  «Бос  уақыт  және 
қызығушылық» тақырыбы бойынша:

92
4.1.  демалыс;  4.2.  хобби  және  қызығушылық;  4.3.  радио  және  теледидар;  4.4. 
кино,  театр,  концерт;  4.5.  көрме,  мұражай  т.б.;  4.6.  интеллектуалдық  әрекеттер; 
4.7.спорт; 4.8. баспасөз.
Әр  тақырып  бойынша  қатысым  үстінде  қажетті  сөйлеу  үстіне  қолданылатын 
ұғымдар бар. Мысалы, «Спорт» тақырыпшасы бойынша:
Орынды  көрсету:  стадион,  алаң;  2.  Мекеме  немесе  ұйым:  команда,  клуб;  3. 
Қарым-қатынасқа  қатысушылар:  ойыншылар;  4.  Құралдар:  доп,  тақта;  5.  Оқиға: 
жүгіру, ойын; 6. Әрекет: қарау, ойнау жеңу, жеңілу, жүгіру, өткізу, бағалау.
Бұл  тақырыптар  қазақ  тілін  оқытудың  барлық  деңгейінде  түгел  қамтылатыны 
түсінікті.  Бірақ  оқыту  мазмұнын  анықтау  үшін  ұсынылып  отырған  сатылардың 
үлгісін басшылыққа алуға болады.
Қазақстан  Республикасының  көлік  кешені  (темір  жол,  автомобиль,  құбыр, 
өзен,  әуе  көліктерінің  жолдары,  кеме  жолдары  т.б.)  –  қарым-қатынаста  ел 
экономикасының  күре  тамыры.  Бұл  өмір  саласы  қалай  дамыса,  тіпті  тұрақталып 
қалса да-бәрі тілде көрініс береді. Көлік саласының қай түрін алсақ та, бәріне тән 
белгі – оларда халықаралық бағыттардың, жолдардың көбірек ашылуы. Темір жол, 
автокөлік, әуе көліктері т.б. салаларда бұл жағдай қарқындап дамуда. Осы бағытта, 
«үштұғырлы тіл» тұжырымдамасын басшылыққа ала отырып, орыс және ағылшын 
тілдерімен қатар, қазақ тілінің де қолданыс аясын кеңейтіп, қарым-қатынас жасау-
да мемлекеттік тілдің мәртебесін көтеру ләзім. 
Қазіргі кезде қазақ тілі әуе көлігі саласында да кеңінен қолдана бастады. Бүгінде 
Қазақстан  Республикасының  әуе  жолдары  жүзге  тарта  шет  елмен  байланыса-
ды.  Ұшақтарымыз  тұрақты  түрде  Амстердамға,  Будапешт,  Вена,  Лондон,  Стам-
бул,  Франкфурт,  Бангкок,  Дели,  Исламабад,  Лахор,  Пекин,  Сеул,  Тегаран,  Тель-
Авив, Үрімші, Шарджаға Алматы шаһарынан тікелей рейспен ұшуға болады. Мұны 
біз  еліміздің  Тәуелсіздігінің  жемісі  деп  білеміз.  Қазақстанның  халықаралық  әуе 
қатынасының жалпы ұзақтығы 41 мың шақырымды құрайды. Еліміздің әуе кеңістігі 
арқылы  100-ден  астам  әуе  компаниялардың  ұшақтары  ұшады.  Бір  ғана  Алматы 
әуежайы жылына 30 мыңға жуық әуе лайнерлеріне қызмет көрсетеді.
Әзірге  ұшақ  әуе  серіктері  мен  анықтама  бөлімі  ғана  кезегі  келгенде  қазақша 
сөйлейді. Болашақта, қазақ тілі әуе кемелерімен ұшатын жолаушыларды әуежайда 
күтіп алып, шығарып салатын болады.
Қысқасы,  қазақ  тілін  қазіргі  заман  талаптарына  сай  үйрену  және  үйрету  үшін 
барлық жағдайлар жасалуда. Тілді үйретуші мұғалімдер үшін де қажетті жағдайлар, 
техникалық  жағынан  да,  әдістемелік  оқу  құралдары  жағынан  да  бәрі  жеткілікті. 
Тек нәтиже мен сапа қажет. Осы бағытта, тіл жанашырлары биік нәтижелерге жете 
берейік. 

жүктеу/скачать 1,4 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: