Совет молодых ученых инновационное развитие и востребованность науки в современном казахстане



Pdf көрінісі
бет18/27
Дата07.01.2017
өлшемі1,4 Mb.
#1385
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   27

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. Қазақ Совет Энциклопедиясы. 9 т. Алматы, 1977 ж.
2. Б. Жақып. Қазақ публицистикасының қалыптасу, даму жолдары. Алматы, «Білім», 2004.
3. М. Әлімбаев. Тәрбие туралы әңгімелер. Алматы, «Қазақстан, 1972 ж. 
4. М. Әлімбаев. Халық – ғажап тәлімгер. Алматы, «Рауан», 1994 ж.
5. М. Әлімбаев. Білімге ақыл серік болса.Ұлағат, 1995ж. №2.
6. М. Әлімбаев. Жан сұлулығы жарқырай түссін. Білім және еңбек, 1970 ж. № 12. 
Резюме 
В  статье  автор  рассматривает  публицистических  взглядов  писателя  М.  Алимбая  на  некоторые 
вопросы образования и воспитания
summary
In article author considers the publicistic a glance writer M. Alimbai`s on some questions of the formation 
and education.
Омарова А.Ж., 
Тараз мемлекеттік педагогикалық институты, 
2 курс магистранты, 
Сералиев Т.А., 
Тараз мемлекеттік педагогикалық институты, 
«Информатика» кафедрасының аға оқытушысы, 
педагогика ғылымдарының кандидаты
АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИяЛАРДЫ ИГЕРУ БОЛАШАҚ МАМАН ТАЛАБЫ 
Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев «Болашақта еңбек етіп, өмір сүретіндер – бүгінгі 
мектеп оқушылары, мұғалім оларды қалай тәрбиелесе Қазақстан сол деңгейде бо-
лады.  Сондықтан  ұстазға  жүктелетін  міндет  ауыр»  деген  болатын.  Қазіргі  заман 
мұғалімінен тек өз пәнінің терең білгірі болу емес, тарихи танымдық, педагогикалық 
–  психологиялық  сауаттылық,  саяси  экономикалық  білімділік  және  ақпараттық 
сауаттылық  талап  етілуде.  Ол  заман  талабына  сай  білім  беруде  жаңалыққа  жаны 
құмар, шығармашылықпен жұмыс істеп, оқу мен тәрбие ісіне еніп, оқытудың жаңа 
технологиясын шебер меңгерген жан болғанда ғана білігі мен білімі жоғары жетекші 
тұлға ретінде ұлағатты саналады.
Қазақстан  Республикасы  Президентінің  1997  жылғы  22  қыркүйектегі  N6345 
өкімімен  бекітілген  «Орта  білім  беру  жүйесін  ақпараттандырудың  Мемлекеттік 
бағдарламасы» мектептегі білім беруді ақпараттандыру процесіне негіз қалады. Орта 
білім  беру  жүйесін  ақпараттандырудың  негізгі  мақсаты  оқушылардың  ақпараттық 
мәдениетін  қалыптастыру.Осы  мақсатты  орындау  барысында  оқушылардың 
ақпараттық мәдениетін қалыптастыруда жаңа әдістерді қолдану қажеттілігі туындап 
отыр.
Қазақстан  Республикасында  білім  беруді  дамытудың  2010-2020  жылдарға 
арналған  Мемлекеттік  бағдарламасында:  «экономиканың  барлық  салалары  үшін 
жоғары  білікті  және  бәсекеге  қабілетті  кадрларды  даярлаудың  сапасын  артты-

154
ру...»  және  «...кәсіби  міндеттерін  дербес  әрі  шығармашылық  тұрғыдан  шешуге, 
кәсіби  қызметтің  тұлғалық  жәнге  қоғамдық  маңызын  түсінуге,  оның  нәтижелері 
үшін  жауап  беруге  қабілетті  кәсіби  құзыретті  жеке  тұлғаны,  бәсекегеқабілетті  ма-
манды  қалыптастыруды  қамтамасыз  ететін  білім  беруді  басқарудың  тиімді  жүйесі 
құрылатын болады...» деп атап көрсеткен.
Мемлекеттік  бағдарламада  оқу  үрдісіне  педагогикалық  және  ақпараттық  – 
коммуникациялық  технологияларды  кеңінен  пайдалану  –  жалпы  білім  беруді 
дамытудың басты бағыттарының бірі делінген.
Бүгінгі  күні  әлемдік  ақпараттық  білім  кеңістігінің  деңгейіне  Республика 
мектептерін көтерудің тиімді жолы – білім беру саласын толықтай ақпараттандыру. 
Қазақстан  Республикасының  «Білім  туралы»  Заңында  білім  беру  жүйесін 
ақпараттандыру  осы  саладағы  мемлекеттік  саясат  негізінде  анықталынып,  осы 
жүйедегі басты міндеттердің біріне айналып отыр. «Қазақстан – 2030» стратегиялық 
бағдарламасы білім берудің ұлттық моделінің қалыптасуымен және Қазақстанның 
білім беру жүйесін әлемдік білім беру кеңістігіне кірістірумен сипатталады.
Индустриалдыдан  ақпаратты  өркениетке  көшудің  қазіргі  кезеңінде  қоғам 
дамуының негізгі факторы мемлекеттің қызметін құрайтын саяси – экономикалық, 
әлеуметтік салаға белсенді әсер ететін ақпараттық – коммуникациялық сала болып 
табылады және экономиканы ғаламдандыру мен қоғамдық қатынастар процестерін 
айқындайды.
Ел  президентінің  Қазақстан  халқына  Жолдауында  өткен  ғасырдың  отызын-
шы  жылдарында  сауатсыздықпен  күрес  жүргізілгендей,  компьютерлік  сауаттану 
жөніндегі  ауқымды  іске  азаматтарды  тарту  қажеттігі  айтылған  және  мемлекеттік 
қызметке  жаңа  қызметкерлерді  қабылдау  кезінде  компьютерді,  интернетті  және 
электрондық – поштаны қолдана білу дағдысы міндетті талап болуға тиіс екендігі 
атап көрсетілген. Осыған байланысты XXI ғасырда ақпараттанған қоғам қажеттілігін 
қанағаттандыру үшін білім беру саласында төмендегідей міндеттерді шешу көзделіп 
отыр:  компьютерлік  техниканы,  интернет,  компьютерлік  желі,  электрондық  және 
телекоммуникациялық құралдарды, электрондық оқулықтарды оқу үрдісіне тиімді 
пайдалану арқылы білім сапасын көтеру. 
Ақпараттық мәдениет дегеніміз тек компьютермен дұрыс жұмыс істей білу емес, 
кез  келген  ақпарат  көзін  –  анықтамалықтарды,  сөздіктерді,  энциклопедиаларды, 
көліктердің жүру кесетелерін, теледидар бағдарламаларын т.с.с дұрыс пайдалана білу 
деген сөз. Ақпараттық мәдениет – бұл әңгімелесе білу, теледидар, хабар (интернетті) 
талғамды түрде қарау немесе қарамау, алынған мәліметті ой елегінен өткізіп, тал-
дай білу және де өзгелердің еркіндігіне әсер ететін жағдайларда өз еркіндігіңді шек-
тей білу.
Еліміздегі  саяси,  әлеуметтік  –  экономикалық  өзгерістерге  сай  білім  беруді 
ақпараттандыру  бағытында  біздің  институтта  жүргізіліп  жатқан  жұмыстар 
ақпараттандырудың Мемлекеттік бағдарламасына сәйкес жүзеге асырылуда. Жоғары 
да айтылған ой – пікірлерді тұжырымдай келе, компьютерді қолдану негізінде мек-
теп  пәндерін  оқыту  сапасын  арттырып,  білім  беруді  ақпараттандыру  жүйелі  түрде 
іске  асады  деуге  болады.  Мектепті  ақпараттандыруға  осылай  мемлекет  тарапынан 
үлкен экономикалық қолдау көрсетіліп, оны оқыту, үйрету мәселесі бүкіл халықтық 
деңгейге  көтерілсе  ғана  біздің  еліміз  өндірістің  жоғары  психологиясын  меңгерген 
дүниежүзілік  бәсекеге  төтеп  беретін,  өндіріс  өнімдерін  өндіре  алатын  алдыңғы 
қатарлы мемлекетке айналады. Ол дәрежеге жетуге қажетті білім алуына біздің жас 
ұрпақтың қабілетінің жететініне сенім мол.
«Қазіргі  заманда  жастарға  ақпараттық  технологиямен  байланысты  әлемдік 

155
стандартқа  сай  мүдделі  жаңа  білім  беру  өте  –  мөте  қажет»  деп,  Ел  басы  атап 
көрсеткендей  жас  ұрпаққа  білім  беру  жолында  ақпараттық  технологияны  оқу 
үрдісінде оңтайландыру мен тиімділігін арттырудың маңызы зор.
Қазіргі  кезде  Ресей  Федерациясында  жаңа  ақпараттық  технологиялар  мен 
телекоммуникациялық  құралдар  тек  ғылыми  зерттеулер  мен  әр  түрлі  әлеуметтік, 
эканомикалық және саяси процестерді басқаруда ғана емес, білім жүйесінде де кең 
қолдана  бастады.Ақпараттық  технологиялар  мен  компьютерлік  желілерді  пайда-
лану  арқылы  жүргізілетін  оқытудың  жаңа  формаларының  ауқымы  кеңейіп  келеді. 
«Ақпараттық  және  коммуникациялық  технологиялардың  қазіргі  оқыту  жүйесінде 
кеңінен  пайдаланылу  кезеңінде  білім  мекемелері  негізінде  білікті  мамандардан 
ақпараттық  құралдар  кешенінен,  құжаттар  айналымынан,  мәліметтер  базасынан 
және  басқа  да  ақпараттық  қамтамасыз  ету  элементтерінен  тұратын  бір  тұтас  жүйе 
құру қажеттілігі туындайды. Осындай жүйе құру кезінде, бір жағынан, ол уақыт ба-
рысында  тұрақты  өзгеріп  отыратын  объект  екенін,  екінші  жағынан,  мұндай  жүйе 
білім мекемесінің барлық жұмыс түрлерін сүйемелдеуді қамтамасыз ете алатынын 
есепке алып отыру керек».
Жаңа ақпараттық және телекоммуникациялық технологияларды білім жүйесінде 
пайдаланғанда,  есепке  алынатын  ең  негізгі  фактор  адам  болуы  тиіс.  Қоғамның 
қалыптасуы мен дамуы неізінде адам тұрғандықтан, білім берудің де негізгі қағидасы 
ретіндежеке тұлғаның, индивидтің өз потенциалын дамытуына керекті жағдай жаса-
луы тиіс. Жеке тұлға тіршілігінің кәсіби жағының өзі нақты өмірде кездесетін адам-
зат болмысының барлық онтологиялық деңгейлерінің аналогияларын қамтиды.
Жеке  тұлғалық  потенциал  адамның  кәсіби  өмірінде  қалыптасып,  жұмысында 
толық  көріне  алады.  Оның  мазмұндық  және  сапалық  деңгейлері  индивидтің 
биологиялық жағынан, жеке тұлға ретінде әлеуметтік жағынан жетілгендігін және 
де бұдан былай оның жеке мәдени – тарихи көзқарасының да толық қалыптасқанын 
көрсете алады. Жеке тұлғаның кәсіби потенциалының қалыптасуы жоғары оқу орын-
дарында қолданатын жаңа ақпараттық технологияларға байланысты керекті бағытта 
тиімді түрде өзгеруі мүмкін. Жоғары білім жүйесі үшін – адамның қалыптасуы, да-
муы,  яғни  алған  білімі  оның  жек  тұлға  ретінде  қоршаған  әлемді  түсініп  сезінусіз 
мүмкін бола алмайды деген әдістемелік тезистің маңызы зор.
Ғылымға,  экономикаға,  өндіріске  ақпараттық  процестерді  енгізу  ісін  жоғары 
қарқынмен  жүргізу  үшін  қазіргі  ақпараттық  технологияларға  негізделген  білім 
жүйесінің  жаңа  моделін  құру  қажет.  Адамның  өз  шығармашылық  потенциалын 
толық аша алатындай, өз мүмкіндіктерін дамытып, өз білімін үздіксіз шыңдай ала-
тындай жағдай жасалуы тиіс. Кез – келген оқыту түрінен, оның ішінде қашықтан 
оқыту  ісінің  тиімділігі  мынадай  факторларға  тығыз  байланысты  болады,  олар: 
оқуды ұйымдастыру технологиясы, оның техникалық базасы, жасалған әдістемелік 
материалдардың  тиімділігі.  Осындай  да  атқарылып  жатқан  жұмыстар  бұрыннан 
да  болған  сияқты  болып  көрінеді.Әрине,  автоматтандырылған  оқыту  түрі  де  осы-
лай басталған. Автаматтандырылған оқыту ісіндегі теотриялық бастамаларды қазіргі 
кездегі компьютерлік оқыту т тәсілдерінде де қолдану қажет, бірақ мұнда техника мен 
телекоммуникациялық  байланыстардың  жаңа  дидактикалық  мүмкіндіктерін  есеп-
ке  алып  отыру  керек.  Компьютерлік  оқыту  программалары  мен  жаңа  ақпараттық 
білім  құралдарын  жасау  және  пайдалану  қазіргі  оқыту  технологиялары  мен  бірге 
қолданып, біте қайнасуы шарт.
Қазіргі технологиялар ақпараттың кез келген көлемін орналастырудың, сақтаудың, 
өңдеудің  және  кез  келген  қашықтықтарға  тасымалдаудың  шексіз  мүмкіндіктерін 
береді.  Осындай  кезде  мамандар  даярлаудағы  алғашқы  сатыға  олардың  өздігінен 

156
білім  алуына  бағытталағaн  шараларды  ұйымдастыру  ісі  шығады.  Қазіргі  техно-
логияларды  білім  жүйесіне  енгізгенде,  оқыту  материалдарының  педагогикалық 
мазмұндылығы мен әркімнің өздігінен оқып үйренуіне жағдай жасаудың маңызы зор.
Мұндағы айтып отырғанымыз – оқытуға арналған материалдың мазмұнын таңдау 
ғана  емес,  оқытылатын  материалдың  құрылымдық  жағынан  ұйымдастырылуы; 
оқытуға автоматтандырылған оқыту программаларын енгізу ғана емес, интерактивті 
ақпараттық  орта  жасау  және  барлық  танымдық  процестердің  өзара  байланы-
сып,  біртұтас  қызмет  істеуі  және  соларды  басқара  білу  болып  табылады.  Басқаша 
айтқанда,  оқыту  ісінің  тиімділігі  мен  сапасы  көбінесе  өздігінен  оқып  үйрену 
процесін тиімді ұйымдастыру мен пайдаланылатын материалдардың дидактикалық 
сапасына  тәуелді  болады.  Осындай  оңай  іске  аса  қоймайтын  мәселелерді  шешу 
педагогттардың күннен күнге тасқындап бара жатқан ақпараттқ ағынының көбеюі 
кезінде  мәліметтерді  бейнелеу,  іздеу  және  өңдеу  тәсілдерінің  қазіргі  деңгейінде 
жұмыс істей білуіне  дайындығына байланысты болып отыр. Педагогтардың жаңа 
ақпараттық кеңістікте жұмысқа дайын болуы, олардың көзқарастарының алдыңғы 
сатыға  көтерілуі  –  білім  беру  ісінің  жаңа  формалары  мен  технологияларын  жасау 
мен соларды өмірге енуінің басты шарты болуы тиіс.
Осы сала төңірегінде «Білім беру саласындағы ақпараттық технологиялар», «Ин-
форматика  пәнін  оқытудағы  инновациялық  технологиялар»,  «Qbasic,  Pascal  про-
граммалау  тілдері»,  «12  жылдық  білім  беру  барысында  информатика  пәнін  оқыту 
әдістемесі», «Білім беру саласындағы ақпараттық мәдениет негіздері» тағы басқа да 
тақырыптар бойынша білім жетілдіру курстары ұйымдастырылды. 
XXI  ғасыр  ақпарат  ғасыры  болғандықтан  адамзатқа  компьютерлік  сауаттылық 
қажет.  Ал  бұл  сауаттылықтың  алғашқы  баспалдағы  мектептен  басталады.  Мектеп 
қабырғасынан  теориялық  біліммен  қатар  практикалық  білімнің  алғы  шарттарын 
меңгеруі  тиіс.  Ал,  теориялық  білімді  практикамен  ұштастыру  үшін  компьютердің 
қажет екендігі даусыз. Бүгінгі таңда мектеп пәндерін компьютер көмегімен оқыту 
нәтижелерін  зерттеудегі  ғылыми  проблемаларды  шешу  ең  басты  орын  алады. 
Бұған  себеп  оқыту  процесінде  туындайтын  компьютерлендірудің  педагогикалық 
–  психологиялық  жаңа  проблемалары  әлі  толық  шешілмегені.  Білім  беру  жүйесін 
ақпараттандыру қазақстандық білім беру үшін үлкен перспективалар ашады. Соңғы 
жылдары  компьютерлік,  телекоммуникациялық  техника  мен  технологиялардың 
қоғам  өміріндегі  рөлі  мен  орнында  түбегейлі  өзгерістер  болды.  Ақпараттық  және 
телекоммуникациялық  технологияларды  итеру  қазіргі  заманда  әрбір  жеке  тұлға 
үшін оқу және жазу қабілеті сияқты сапалармен бір қатарға және әрбір адам үшін 
қажетті шартқа айналды. Алынған білім мен дағдылар бұдан әрі көптеген жағдайда 
қоғамның даму жолдарын анықтайды.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1. Водопьян Г. М. Использование информационных технологий в преподавании физики. При-
ложение «Физика» к газете «Первое сентября» №29/03.
2. http://resource.ippk.ru/mediawiki/index.php
3. www.eduinfo.debryansk.ru/metod/use_it_in_edu/2005/data/
4. http://school81.boom.ru
5. http://www.uroki.net/
6. http://www.schoolexpert.ru

157
Б.Д. Ныгметова
Павлодарский государственный педагогический институт
к.ф.н., ст. преп. кафедры иностранных языков
МЕТАФОРИЧЕСКАя МОДЕЛЬ [ЖИВОТНЫЕ] → [ПОГОДА] КАК ОТРАЖЕ-
НИЕ НАЦИОНАЛЬНОГО МИРОИЗМЕРЕНИя 
Использование  лексики  из  понятийной  сферы  «Животные»  для  номинации 
метеорологических  условий  и  характеристики  их  интенсивности/неинтенсивно-
сти создает яркий экспрессивный эффект и является сильным средством выраже-
ния  разнообразных  прагматических  смыслов.  Переход  наименования  животного 
в  разряд  характеризующих  лексических  единиц  представляет  собой  анималисти-
ческую  (зооморфную)  языковую  метафору,  получившую  терминологическое  обо-
значение «зооморфизм». Зооморфизмы как функционально-семантическая группа 
лексических  единиц  не  раз  становилась  объектом  лингвистических  исследований 
[1 – 4]. Благодаря семантической емкости, эмоционально-экспрессивной окраске 
и национально-культурной специфике данные языковые единицы дают богатый и 
интересный материал для исследования вопроса о метафорическом способе отра-
жения окружающей действительности. 
Изучая  моделирующую  функцию  метафоры,  ученые  обращаются  к  когнитив-
ным  потенциям  метафорических  номинаций,  к  той  роли,  которую  играют  образ-
ные средства в структурировании знаний человека о мире и формировании языко-
вой  картины  мира.  В  соответствии  с  представлениями  когнитивной  лингвистики 
в  основе  метафоры  лежат  не  значения  слов  и  не  объективно  существующие  кате-
гории, а сформировавшиеся в сознании носителя языка концепты. Эти концепты 
содержат представления человека о свойствах самого человека и окружающего его 
мира и отражают не научную картину мира, а обыденные («наивные») представле-
ния о мире.
По словам Ю.Д. Апресяна, «наивные» – в смысле отличия от научной картины 
мира во многих существенных деталях, а отнюдь не примитивные; при этом наи-
вные представления не менее сложны и интересны, чем научные [5, 39]. 
Зооморфные метафоры отражают именно «наивные» представления человека об 
основных  группах  живых  существ.  Эти  представления  ориентированы  на  взаимо-
действие человека и фауны, на ту роль, которую представители фауны играют в жиз-
ни людей, а также на обыденное человеческое представление о взаимоотношениях 
в животном мире
Таким образом, исходная понятийная сфера «животные» имеет в обыденном со-
знании  носителей  языка  свою  структуру,  сформировавшиеся  концепты  и  образы, 
что позволяет осуществлять в метеорологическом дискурсе перенесение различных 
характеристик, качеств и свойств животных на характерные свойства погоды. 
Рассмотрим подробнее фреймово-слотовую структуру метафорической модели 
[животные] 
→ [погода]. В структуре модели можно выделить следующие фреймы:
1 Фрейм «Свойства животных».
В метафорах этой группы образно используются следующие номинативные еди-
ницы:  хищник,  волк,  медведь,  лиса  и  т.п.  Объектами  метафорической  характери-
стики с помощью зооморфизмов становятся преимущественно метеорологические 
явления. В метеорологическом дискурсе погодное явление рассматривается в пер-
вую очередь с точки зрения его качеств: оценке подвергаются интенсивность/неин-
тенсивность метеорологических условий, анализируются внешние проявления по-

158
годы  и  производимое  ими  впечатление.  Рассмотрим  метафорические  выражения, 
в которых исходные концепты способны продуцировать агрессивные образы. Ср.: 
Хищнически прорывается на юг страны северный циклон (ТК НТВ, Прогноз по-
годы, 17.04.08). Компонент «хищный» был образован в старо-славянском языке от 
«хыща» – «хищность», являющегося производным от «хытити» – «хватать». В север-
ных и центральных регионах республики последние несколько дней свирепствовала 
метель… Все были заранее осведомлены об опасности, которую представляет собой 
разбушевавшаяся стихия («Казахстанская правда», 22.02.07, №29). До прихода вес-
ны остались считанные дни, но зима продолжает свирепствовать… Ожидается даль-
нейшее похолаодание («Казахстанская правда», 27.02.07, №32). Компонент «свире-
пый»  имеет  общеславянское  происхождение,  не  имеющее  точных  соответствий  в 
других индоевропейских языках. Изначально оно имело значение «дикий, некуль-
турный» (о растениях). Постепенно стало применяться для обозначения характера 
разъяренного животного (образ свирепого льва-царя зверей или медведя в устном 
народном творчестве, например).
 Метафорическая характеристика погоды как хищника, который свирепствует, 
указывает  на  жестокость  и  агрессивность  ее  нежелательного  влияния.  В  процессе 
метафоризации актуализируются семы «агрессивности, злобности в поведении по 
отношению к чужим». 
Очень  интересным  представляется  нам  следующий  пример:  Снегопад,  несмо-
тря на прогноз синоптиков, заартачился в центральных регионах и, похоже, дальше 
не пойдет (ТК НТВ, Прогноз погоды, 17.01.08). В современном русском языке арта-
читься значит упрямиться, тем самым характеризуя человеческое качество, однако в 
результате анализа нами было установлено, что первоначально русский глагол арта-
читься (ртачиться 
→ ортачиться → артачиться (после закрепления аканья на пись-
ме) обозначал действия только непокорной лошади.
Полная эквивалентность присуща таким метафорам, которые возникают в силу 
общих представлений и ассоциаций у разных народов в связи с общностью тех или 
других признаков окружающей действительности. Привычность образа, лежащего 
в основе сравнения, поддерживается и тем, что в языке параллельно в ряде случаев 
присутствует общеязыковая метафора, взятая из мифов, легенд, поверьев. 
Немецкоязычный  материал  представлен  следующими  метафорическими  кон-
струкциями: Der Nord-Wind ist aber so stark wie ein Stier geworden. Seine Macht ver-
breitet sich weiter zum Westen (ZDF, Wetterbericht, 2.02.07). – Северный ветер усилил-
ся (букв. стал силен как бык). Его мощь распространяется дальше к западу.
Значение образа быка в метафорическом представлении в русском и немецком 
языках совпадают:
1. лицо необычайно большой физической силы;
2. лицо в состоянии слепой ярости.
Соответственна  и  эквивалентность  сравнений  «stark  wie  ein  Stier»  в  немецком 
языке и «он силен (опасен) как бык» в русском языке. Однако, образ быка в немец-
ком языке связан с историей хозяйственного строя Германии, где в XVII–XVIII вв. 
земледелие играло большую роль на территории мелких городов. Для пахотных ра-
бот использовались быки, повадки которых и послужили основой для сравнения.
В немецком языке, однако, часто употребимо и такое сравнение: «stark wie ein 
Bär  (силен  как  медведь),  например:  Richtigen  Bärenkraft  hat  der  Schneefall  in  Bayern 
(ZDF, Wetterbericht, 12.01.07). – Настоящую медвежью силу проявляет снегопад в 
Баварии. Происхождение данного эталона связано с географической средой Герма-
нии, а его выбор основан на присущих данному понятию признаках силы, могуще-
ства. 

159
Das Unwetter steht in Norddeutschland. Aber der Zyklon fühlt sich unschuldig wie ein 
Lamm. Dabei beeinflusst er noch mehr Regionen (ZDF, Wetterbericht, 27.03.07). – Не-
погода стоит в Северной Германии. Но циклон, похоже чувствует себя «невинной 
овечкой». При этом под его влиянием находится все больше регионов.
Сравнительный  оборот  «unschuldlig  wie  ein  Lamm»  (буквально  «невинный  как 
овца») находят эквивалент в русском языке в сравнениях «кроткий как овца», «сми-
реннее овцы», «агнец во плоти», «невинная овечка». В обоих языках данные сравне-
ния берут свое начало в Библии, где говорится о традиции жертвоприношения, в ка-
честве которого выступает овца. Прагматический потенциал скрывает сему «безза-
щитности, безропотности», основанную на характерных чертах данного животного. 
Негативная оценка метеорологического явления смягчается эмоциональным выра-
жением мягкой иронии.
Группа сравнений имеет в качестве эталона близкие образы, но не тождествен-
ные, например, в русском языке сравнение «извиваться ужом» характеризует такие 
внутренние качества, как хитрость, изворотливость человека (ср. «хитер как лиса»). 
В качестве эталона выступает образ ужа – змеи, часто встречающейся на территории 
России. В немецком же языке мы находим его семантическое соответствие в струк-
туре с иной лексической наполняемостью: «sich wie ein Aal winden», где в качестве 
эталона выступает змеевидная рыба – угорь, встречающаяся в большом количестве 
в Балтийском море и в реке Рейн.
Например: Холодный атмосферный фронт с юго-запада оказался по-лисьи хи-
тер: вместо запланированного похода на северо-запад он рассеялся еще по пути (ТК 
НТВ, Прогноз погоды, 11.04.08). Das Unwetter windet sich wie ein Aal, es 
fällt schwer, 
ihm zu folgen (ZDF, Wetterbericht, 12.10.07). – Непогода извивается как угорь. Очень 
трудно уследить за ней. Der kalte Antyiziklon im Norden windet sich wie ein Aal, aber 
will nicht seine Territorien verlassen (ZDF, Wetterbericht, 14.10.07). – Холодный анти-
циклон на севере извивается ужом, но не желает покидать свои территории. 
Здесь мы установили, что при схожести значения употребления в обоих языках: 
хитрить, елейничать, в качестве эталонов использованы разные наименования жи-
вотных, что говорит в пользу специфичности данных метафорических выражений.
Образ барсука часто употребим в немецких сравнениях ввиду его широкого рас-
пространения по всей территории Европы. Это зверек, живущий в глубоких норах,  
имеющих сложное строение из-за большого количества боковых ходов и гнездовой 
камеры. Например:
Vom Norden weht starker Wind. Dieser frecher Dachs verursacht das Unwetter schon 
zwei Tage (ZDF, Wetterbericht, 18.10.07). – С севера дует сильный ветер. Этот дерз-
кий барсук является причиной непогоды уже два дня.
При переводе frecher Dachs (букв. дерзкий барсук) на русский язык мы не встре-
чаем эталона – зоонима. 
Образ щуки в пруду, где водятся карпы, характеризующиеся как степенные, сон-
ные  рыбы,  олицетворяет  собой  энергичного  человека,  заставляющего  шевелиться 
других, иначе говоря, душа всего дела:
Der Schneefall zu Weihnachten fühlt sich wie ein Hecht im Karpfenteich. Alles dreht 
sich  um  ihn  herum.  Die  Kinder  freuen  sich  und  zusammen  mit  ihren  Eltern  machen 
Schneeballschlach (ZDF, Wetterbericht, 23.12.06). – Снегопад в канун Рождества чув-
ствует себя главным. Ничего не происходит без его участия. Дети радуются и вместе 
со своими родителями играют «в снежки».
В русском языке, как уже упоминалось, таких метафорических номинаций нет. 
Это  говорит  о  том,  что  возможности  образного  осмысления  окружающей  дестви-

160
тельности в разных культурах безграничны. Образная основа метафор в разных язы-
ках также может быть одной и той же, но она образует разные по значению единицы 
в связи с тем, что присутствует разная культурно-историческая коннотация.
Следуя  за  Ю.Д.  Апресяном,  мы  понимаем  под  коннотацией  устойчивые  при-
знаки выражаемого ею понятия, которые воплощают принятую в данном языковом 
коллективе оценку соответствующего предмета или факта действительности [5].
Исходя из вышеизложенного, становится ясно, что понять значение отдельных 
слов и содержание предложения в целом недостаточно для адекватного понимания 
иностранного текста, в котором содержится та или иная метафора. Экстралингви-
стический  фактор,  национальная  культура  обуславливают  бессмысленность  или 
осмысленность словосочетания.
2 Фрейм «Объединения животных»
Источником  метафорной  экспансии  в  рассматриваемом  фрейме  послужил  та-
кой  концепт,  как  стая:  В  немецком  языке  нам  встретилась  следующая  конструк-
ция: Wolken waren wie ein Schwarm Kraehen aufgeflogen (ZDF, Wetterbericht, 21.08.07). 
–  Тучи  разлетелись  как  стая  журавлей.  Эта  метафорическая  конструкция  наделе-
на большой силой образности. Слушающий представляет себе «парящие» в воздухе 
тучи и одновременно «слышит» их удаляющиеся звуки.
Метафора стая в данном случае употреблена для обозначения совокупности ме-
теорологических явлений.  В процессе метафоризации актуализируются семы, в ко-
торых  содержатся  отрицательные  коннотации,  связанные  в  сознании  носителей 
языка с данным концептом: стая – это жестокость, агрессия, сила, опасность и угро-
за. 
3 Фрейм «Образ жизни животных»
Существуют обыденные представления об образе жизни и типичном поведении 
представителей животного мира. Ассоциации с некоторыми сторонами политиче-
ской действительности позволяют осуществлять метафорический перенос в сферу 
политики знаний о том, что, например, птицы вьют гнезда, медведи впадают в спяч-
ку и т.п. 
Ср.: Северный атмосферный фронт, по всей видимоси, свил себе уютное гнез-
дышко в центральной части Европы (ТК РТР-Планета, Вести, 06.05.08).
 Дожди этим летом впали в спячку, которая грозит обернуться засухой (ТК НТВ, 
Прогноз погоды, 21.07.08).
Итак,  метафорические  словоупотребления  фрейма  «Образ  жизни  животных» 
образно представляют характерные свойства актуальной метеорологической ситуа-
ции. Концепты исходной сферы позволяют продуцировать различные образы, в том 
числе и агрессивные. Прагматический потенциал метафорической модели [живот-
ные] Ŭ [погода] зависит от условия, какое животное или его признаки (положитель-
ные  или  отрицательные)  выступают  источником  метафорической  экспансии  для 
описания погоды. 
Таким образом, используемая в метеорологическом дискурсе зооморфная мета-
фора обладает богатыми возможностями: во-первых, может передавать разнообраз-
ные отношения между денотатами: агрессивность, иерархию и пр.; во-вторых, мо-
жет формировать самые разнообразные прагматические смыслы, зачастую содержа-
щие речевую агрессию и негативную оценочность. 
В сознании носителей русской и немецкой культур может закрепляться один и 
тот же образ определенного животного на основе существующей в языке общеязыко-
вой метафоры. Метафорическое значение зоонимов включает в себя свойства, кото-
рые принято считать типичными для данного животного. Образно-метафорическая 

161
форма  номинаций  позволяет  выявлять  концептуальные  различия  между  языка-
ми,  иными  словами,  различия  в  способах  осмысления  определенных  фрагментов 
действительности  разными  языковыми  культурами.  О  концептуальных  различиях 
можно говорить в том случае, если конкретные несовпадения в выборе языковых 
средств выражаются в различиях между когнитивными структурами, стоящими за 
этими языковыми выражениями. С одной стороны, сам выбор определенного объ-
екта метафорической экспансии может свидетельствовать об особенностях нацио-
нальной культуры. С другой стороны, актуализация определенного признака дан-
ного объекта может отражать те или иные черты мировидения исследуемого наро-
да, условия его жизни и т.д.

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   27




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет