Эритроциттердің тұну жылдамдығы (ЭТЖ)

ларына қарағанда сиан қышқылы көбірек, сондықтан әр эритро-цит теріс зарядталған. 
Бірыңғай зарядталған эритроциттер бірін-бірі теуіп, бір-біріне жақындай алмайды, көпке 
дейін шөк-пейді. Қан белоктары теріс зарядталған, бірақ олардың заряды өте әлсіз. Белок 
мөлшері көбейсе, ол эритроцит бетіне адсорбция-ланып, оның заряд күшін төмендетеді. 
Сондықтан бір-бірін жөн-ді тебе алмайды. Эритроциттер бетінде адсорбцияланған белок-
тар оның жабысқақтығын (когезиондық, адгезиялық қасиетін) күшейтеді, сөйтіп 
эритроциттердің бір-бірімен жабысуына жағ-дай туғызылады. Эритроциттер жабысып 
«теңгелер тізбегін» құ-рып, тез тұнады.Эритроциттердің шөгуіне баска факторлар да әсер 
етеді. Мәселен, холестеринніц, эритроциттер санының, ІІлазмадары кыш-кыл 
қалдықтаірдың көбсюі эритроциттерді тез түндырады. 
Гемолиз (грекше һаіта — қан, Іузіз — еру) — эритроциттің кабығы жарылып немесе 
еріп ішіндегі гемоглобиннің плазмаға шығуы. Мұны гемолизденген к,ан деп атайдьк Ол 
әдетте мөп-мөл-дір. Гемолизденген қан күйылған пробирка арқылы күн соулесі өтеді. Түсі 
қызыл лак түсіндей, сондықтан ондай қанды лак тә-різді қап деп атайды. Әсер ететін 
факторлар түріне қарай гемо-лизді бірнеше түрге бөлуте болады. 
І» 1. Физиологиялық гемолиз — сау адамда болады. Денедегі ес-кірген эритроциттер 
жарылып, олардың орнына сүйек кемігінен шыққан жас эритроциттер қанға түседі. 
Эритроцит 120—130 күн жасайды. Ескірген эритроциттердің біразы бауырда, көпшілігі 
көкбауырда гемолизденеді. Сондықтан көкбауырды эритроциттер «моласы» деп те 
аталады. 
2. Осмостық гемолиз — эритроциттің ішімен сыртындағы осмос-тық қысым 
айырмашылығынан туады. Қанға осмостық кысымы аз (гипотониялық) ерітінді қүйса, 
эритроциттіц ішіне су кіреді де, ол ісінеді, судың кіруі тоқтамаса эритроциттің қабығы жа-
рылып, ішіндегі гемоглобин сыртындағы ерітіндіге шығады. Сөй-тіп кан гемолизге 
ұшырайды. Бір эритроциттің көлемін 100%-ке баласақ, гипотониялық ерітіндіде оның 
көлемі 146%-ке жетісі-мен эритроцит жарылады. 
Қанға ас тұзының сұйықтау (пшотониялық) ерітінділерін косса, олардың сұйықтығы 
изотониялық ерітіндіге жақын болса (0,8, 0,7, 0,6, 0,5) қан гемолизденбейді, бірак эритроцит 
ісініп,көлемі ұлғаяды. Бұл эритроциттің гипотониялық ерітінділерге төзімділігін 
(резистенттілігін) көрсетеді. Жас эритроцит ескі эфи-троцитке қарағанда беріктеу келеді, 
сондықтан оның төзімділігі Де жорарылау. Осыған орай эритроциттердің резистенттігінің 
жо-ғары (максимум) және ең төмен (минимум) резистенттігі (төзім-ділігі) деген ұғымдар 
бар. Олар гипотониялық ерітінді концент-рациясымен белгіленеді. Төзімділігі нашар 
эритроциттін, гемо-лизі басталған ЫаСІ ерітіндісінің концентрациясын еқ төмен (ми-
нимальдык,) резистенттік деп атайды. Адам қанында ол 0,48— 0,46% КаСІ ерітіндісі. 
Эритроциттердің толық гемолизі бастал-ған МаСІ ерітіндісінін концентрациясы еқ 
жоғары. (максималь-ды^) резастенттілік деп аталады (0,32—0,34% МаСІ ерітіндісі). 
3. Химиялық гемолиз — эритроциттің липоид пен белоктан тұратын мембранасын 
ерітетін химиялық заттардың (сірке қыш-қылы, эфир, хлороформ, сілті) әсерінен болады. 
4. Биологиялык; гемолиз — ішек құрттары (гельминттер) мен жануарлар бөліп 
шығаратын не өсімдіктерден альшатын (сапо-нин) улы заттар — гемолизиндердің әсерінен 
болады. Мәселен, жылан, қарақұрт, шаян улары, адамнын, ішегінде тіршілік ететін құрттар 
(гельминттер) бөліп шығаратын зат алмасу өнімдері, қан қүйганда сиыспау салдарынан 
пайда болатын улар эритро-циттердіц қабығын жидітіп, бұзады. Кейбіф бактерияларда 
сірес-пе (столбняк) таяқшасы, стафилакоктар гемолизиндер бөліп шы-ғарады. 
Гемолизденген қанның өзі улы. Сондықтан денедегі қан-ның нобайы гемолизге ұшыраса, 
гемолитикалық шоқ пайда бо-лып, адам өлуі мумкін. 
5. Термиялық гемолиз — қанды біресе жылытып, біресе суы-тудан болады, әсіресе бұл 
мұздаған (тоңазыған) қанды еріткен кезде кездеседі. Кейбір пікірге қарағанда мұз 
кристалдары эритроцит қабығын жарақаттап жыртады. Дене температурасы 42°-тан асса да 
қан гемолизденеді. Үзақ уақыт дене қызуы қа-лыпты болғанымен, кешке қарай 38—39°-қа 
дейін көтеріліп отыр-са, эритроциттер гемолизденеді. 

6. Механикалық гемолиз — қанды шайқап араластыру, сілку салдарынан эритроцит 
мембранасы зақымданады (жыртылады). Демек, ыдыстағы қанды бір жерден екінші жерге 
апарғанда оларды шайқамай, абайлап тасу керек. 
7. Электрлік гемолиз — электр тогінің әсерінен болады. Сәуле энергиясы мен 
ультрадыбыс та электр күші сияқты эритроцит кабырын, тканін бұзып жарады 
(строматолиз). 

жүктеу/скачать 328,54 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: