Тараз мемлекеттік педагогикалық институтының хабаршысы ғылыми-педагогикалық журнал

41 
 
импорта  товаров  и  услуг,  непосредственно  затрагивающие  интересы  потребителей, 
производителей и конкретных компаний.  
ВТО  –  одна  из  наиболее  влиятельных    организаций  мирового  уровня, 
вырабатывающая  правила  международной  торговли  для  обеспечения  ее  максимально 
возможной предсказуемости и свободы, а также справедливого разрешения споров между 
странами-участницами по любым вопросам, касающимся торговли и торговых барьеров. 
Целью ГАТТ являлось обеспечение безопасности и предсказуемости международных 
торговых  отношений  путем  ликвидации  таможенных  и  других  торговых  ограничений; 
устранения  всех  форм  дискриминации  в  международной  торговле  с  целью  повышения 
уровня  жизни,  обеспечения  полной  занятости;  повышения  реальных  доходов  и  спроса, 
улучшения использования сырья, роста производства и торгового обмена. 
ГАТТ основывалось на следующих принципах: 
1. торговля без дискриминаций;  
2. защита посредством таможенных пошлин;  
3. стабильная основа для торговли путем замораживания таможенных ставок;  
4. поощрение справедливой конкуренции;  
5. количественные ограничения на импорт  
6. консультации и разрешение споров;  
7. региональные торговые соглашения;  
8. льготный режим для развивающихся стран.  
В  настоящее  время  ВТО  является  главной  международной  организацией, 
регулирующей  торговлю  товарами,  услугами  и  интеллектуальной  собственностью.  Это 
регулирование  заключается  в  реализации  согласованных  принципов  поведения  стран  в 
международной  торговле  и  комплексе  мероприятий,  проводимых  под  эгидой  ВТО  с 
участием  большинства  стран  мира.  Наиболее  важные  принципы,  на  которых  строится 
многосторонняя торговая система, следующие: 
Торговля без дискриминации – страны не должны предоставлять кому-либо лучший 
торговый режим по сравнению с тем, какой они предоставляют всем остальным странам, 
и не должны предоставлять лучший режим своим национальным товарам по сравнению с 
иностранными.  В  рамках  ВТО  предусматривается  взаимное  предоставление  всеми 
странами  режима  наибольшего  благоприятствования  (РНБ),  закрепленное  в  ст.  1  ГАТТ, 
также как и в соглашениях по торговле услугами и интеллектуальной собственностью, как 
правило,  означающее  обязательство  распространить  на  третьи  страны  все  льготы  и 
привилегии, предоставляемые одному из торговых партнеров. 
Либерализация международной торговли – проведение многосторонних переговоров 
по  снижению  таможенных  тарифов  и  устранению  других  препятствий  на  пути 
международной торговли. 
Применение  мер,  ограничивающих  импорт,  только  на  основе  правил  ВТО  –  отказ 
стран  от  использования  протекционизма  как  средства  торговой  политики.  Однако 
либерализация  торговли  и  соблюдение  правил  ВТО  не  означают,  что  страна  полностью 
лишается  законной  возможности  защищать  в  случае  необходимости  свой  внутренний 
рынок.  Арсенал  защиты  внутреннего  рынка,  предусмотренный  правилами  ВТО,  весьма 
широк.  Он  включает:  защитные  меры  –  временное  ограничение  импорта  определенного 
товара  в  случае,  когда  его  масштабы  наносят  или  угрожают  нанести  серьезный  ущерб 
отечественным товаропроизводителям;  антидемпинговые  пошлины применяемые  против 
конкретного  источника  демпинга,  защитные  пошлины;  компенсационные  пошлины, 
применяемые  против  экспорта  товара,  экспорт  которого  субсидируется  в  явной  или 
скрытой форме. 
Пресказуемость торговой политики – проведение торговой политики в соответствии 
с  установленными  правилами  и  недопущение  одностороннего  нарушения  принятых  на 
себя  обязательств.  Страны,  инвесторы,  корпорации  должны  быть  уверены,  что  тарифы, 
нетарифные ограничения, прочие инструменты торговой политики применяются странами 

42 
 
в  стоответствии  с  определенными  ВТО  правилами.  Главным  механизмом  обеспечения 
предсказуемости торговой политики является связывание тарифов, принимаемое страной 
обязательство не увеличивать ставку импортного тарифа сверх установленного предела. 
Содействие конкуренции – принцип ВТО, означающий отказ стран от использования 
несправедливых методов торговой политики таких, как демпинг (экспорт по ценам ниже 
справедливых рыночных), экспортные субсидии. 
Если страны вступают в ВТО и подписывают его основные документы, это означает, 
что они обязуются соблюдать заложенные в нем принципы. 
Подписанное в результате Уругвайского раунда Генеральное соглашение по торговле 
услугами – ГТУ, входящее на правах приложения в соглашение о ВТО, является главным 
международным  документом,  регулирующим  международную  торговлю  услугами  в 
целом и на финансовом рынке в частности. Документ определяет торговлю финансовыми 
услугами  как  предоставление  услуги  с  территории  одной  страны  на  территорию  другой 
страны и покрывает все виды финансовых услуг, кроме предоставляемых правительством. 
Соглашение определяет, что международная торговля финансовыми услугами, также как 
и  торголвя  товарами,  должна  основываться  на  принципе  режима  наибольшего 
благоприятствования; 
отношение 
к 
финансовым 
услугам, 
предоставляемым 
нерезидентами  на  внутреннем  рынке  зарубежных  стран  должно  исходить  из 
национального  режима,  т.е.  быть  недискриминационным,  транспарентным  (страны 
обязаны публиковать все  новое в регулировании, относящееся к торговле финансовыми 
услугами,  и  извещать  другие  страны  о  нем);  обеспечивать  активное  участие 
развивающихся стран в международной торговле финансовыми услугами. Тем самым ГТУ 
распространяет  принципы  ГАТТ  на  новый  сегмент  международной  торговли,  который 
составляет 20-25% ее объема. 
Особенностью ГТУ является то, что на первом этапе оно закрепило существующий 
статус-кво  в области  торговли  финансовыми  услугами,  т.е.  страны  договорились  начать 
переговоры  о  либерализации  торговли  финансовыми  услугами  и  существующего 
положения вещей, по возможности  не осложняя текущее регулирование. Национальный 
режим  иностранным  финансовым  услугам  в  соответствии  с  ГТУ  предоставляется  не 
автоматически,  а  на  основе  переговоров.  Принимающая  страна  может  оговорит 
ограничения  доступа  услуг  на  свой  рынок  путем  наложения  ограничений  на  способ  их 
доставки,  на  торговлю,  потребление  услуг  за  границей,  коммерческое  присутствие  в 
принимающей стране, на передвижение лица, предоставляющего финансовые услуги и пр. 
Движение финансовых услуг может также ограничиваться на основе соглашения между 
предоставляющей  и  принимающей  страной,  на  основе  критериев  профессиональной 
квалификации  лиц,  их  оказывающих,  соответствия  финансовых  услуг  национальным 
стандартам  или  путем  лицензирования.  В  ГТУ  включены  обязательства  сторон  не 
накладывать  ограничения  на  международную  торговлю  финансовыми  услугами  в 
следующих формах: квоты на объем предоставляемых финансовых услуг; ограничения на 
стоимость финансовых услуг; ограничения общего числа организаций, предоставляющих 
финансовые  услуги;  ограничения  числа  физических  лиц,  которые  предоставляют 
финансовые  услуги;  ограничения  юридических  форм,  в  которых  могут  быть 
зарегистрированы  организации,  предоставляющие  финансовые  услуги;  ограничения  на 
участие иностранного капитала в организациях, предоставляющих финансовые услуги. 
В частности, в разделе пять  ГТУ содержится положение о создании  《Комитета по 
торговле финансовыми услугами》. 
Приложение  о  финансовых  услугах  (преимущественно  о  банковских  и  страховых) 
дает определение финансовым услугам, разбивая их на следующие категории: 
1)
 
все виды страхования, включая перестрахование; 
2)
 
все виды банковских услуг; 
3)
 
финансовый лизинг; 
4)
 
гарантии и обязательсва; 

43 
 
5)
 
все виды торговли драгоценными металлами и финансовыми инструментами; 
6)
 
участие в выпусках всех видов ценных бумаг; 
7)
 
управление финансовыми активами; 
8)
 
предоставление  и  передачу  финансовой  информации  и  ее  обработку,  включая 
соответствующее программное обеспечение; 
9)
 
консультирование, посредничество и 《другие вспомогательные услуги》по всем 
видам финансовых услуг. 
Приложение о финансовых услугах разрешает членам ВТО принимать 
меры  для  зациты  инвесторов,  держателей  вкладов  и  полисов,  и  для  защиты 
целостности  и  стабильности  финансовой  системы.  В  отношении  доступа  к  рынку 
договоренности  относятся  также  к  членству  или  к  участию  в  маморегулирующися 
структурах, к ценным бумагам или срочным переводам. 
В  приложении  о  финансовых  услугах  не  трубуется  детального  раскрытия 
информации, относящейся к делам и счетам индивидуальных клиентов или другой какой-
либо конфиденциальной информации. 
Можно выделить следующие положительные моменты для экономики и повышения 
уровня жизни населения Китая после вступления страны в ВТО: 
-  расширение экспорта; 
-  увеличение импорта; 
-  приток иностранных инвестиций; 
-  развитие производства в стране; 
-  уход от дискриминационных мер США в американо-китайской торговле; 
-  рост занятости внутри страны; 
-  интеграция в мировую экономику; 
-  расширение объемов услуг 
В  то  же  время  были  определены  и  отрицательные  моменты,  которые  оказывают 
негативное  влияние  на  развитие  китайской  экономики  после  вступления  в  ВТО.  К  ним 
относится в первую очередь необходимость взять на себя различного рода обязательства, 
связанные  с  отказом  от  протекционистских  мер  в  отношении  производимой  в  Китае 
продукции, неконкурентоспособной с зарубежными аналогами.  
Такого рода обязательства могут сдерживать развитие производства в ряде отраслей 
экономики  с  более  высокой  себестоимостью  продукции,  чем  среднемировой  уровень.  В 
работе выделено шесть обязательств такого рода: 
- снижение таможенных пошлин; 
- ликвидация части внетаможенных барьеров; 
- увеличение транспарентности (прозрачности) торговли; 
- открытость сферы различных услуг; 
- необходимость защиты интеллектуальной собственности; 
- снятие ограничений на иностранные инвестиции.  
Международный  обмен  товарами  и  услугами  в  современных  условиях 
характеризуется  усиливающимися  и  противоречивыми  процессами  глобализации 
мировой 
экономики, 
которые 
представляют 
собой 
качественно 
новый  уровень  интернационализации  экономической  жизни,  новый  этап 
международного  сотрудничества,  охватывающий  все  больше  и  больше  стран 
мира. 
Глобализация  несет  с  собой  выгоды  от  усиливающейся  экономической  интеграции, 
расширяя  международный  товарообмен  и,  вместе  с  тем,  несет  с  собой  новые  общие 
глобальные  проблемы  в  экономической,  политической,  экологической,  социальной, 
демографической и др. сферах. 
Главной международной организацией, регулирующей мировую торговлю, является 
ВТО, которая была создана в результате «Уругвайского раунда» переговоров в рамках 
ГАТТ. 
Основополагающими 
принципами 
и 
правилами 
ВТО 
являются: 

44 
 
предоставление  режима  наибольшего  благоприятствования во взаимной торговле на не 
дискриминационной  основе;  взаимное  предоставление  национального  режима 
услугам  иностранного  происхождения;  транспарентность  законодательства  и 
торговой  политики  государств-участников;  разрешение  торговых  споров  путем 
консультаций и  переговоров и т. д. Главным направлением деятельности ВТО является 
обеспечение равного и свободного доступа товаров и услуг на рынки его участников. 
Политика  импортозамещения должна  проводиться рационально,  и  применяться 
не  ко  всем  отраслям  промышленности,  а  только  в  отношении  отдельных  и 
стратегически  важных.  Это  обусловлено  тем,  что  «мягкий  климат»  для 
отечественного производства может быть чреват негативными  последствиями.  Можно 
сделать вывод, что политика импортозамещения должна проводиться сбалансировано, и 
государству  следует  найти  компромиссную  позицию,  чтобы  импортозамещение  не  было 
однобоким, и в то же время приносило пользу отечественным предприятиям. 
Анализ  динамики  и  состояния  внешней  торговли  Казахстана  позволяет  прийти  к 
следующим выводам: 
-
 
 произошли  позитивные  сдвиги  в  экономическом  развитии  и  улуч шение 
торгового  баланса  Казахстана  в  силу  ряда  благоприятных  факторов:  роста 
мировых цен на сырьевые товары;  девальвации национальной валюты; оживлению  в 
промышленности; грамотной налоговой и макроэкономической политике; 
-
 
несмотря  на  положительные  тенденции,  во  внешнеторговой  политике 
Казахстана      существуют      проблемы:      товарная      структура      экспорта  продолжает  
носить    сырьевую    направленность;    импорт,    напротив,  традиционно  представлен 
готовой  продукцией.  Низкий  удельный  вес  инвестиций      в      реальный      сектор   
экономики,      и,      как      следствие,  отечественное  машиностроение,  химическая 
промышленность,  сельское  хозяйство,  нефтеперерабатывающая  промышленность  не 
развиты в той мере, в какой могли бы. 
Все  государства  с  переходной  экономикой  включаются  в  мировые 
интеграционные процессы в разной степени и с разным успехом. Некоторые  добились 
большой  степени  либерализации  и  уже  вступили  в  ВТО:  Латвия,  Эстония,  Грузия, 
Кыргызстан,  Молдова. Другие активно ведут  переговоры с  ВТО      и     приводят     свои   
экономические   системы,   торговые   режимы,  нормативную   базу  в  соответствие  
с    мировыми    стандартами:      Россия,  Азербайджан,    Казахстан,    Украина    и    др.   
Отдельные    страны    медленно  включаются  в  мировые  торговые  процессы  и  не 
собираются  вступать  в  ВТО  в  ближайшем  будущем:  Узбекистан,  Таджикистан, 
Туркменистан. 
Казахстану  необходимо  и  целесообразно  использовать  их  опыт  и  извлекать 
уроки  для  своего  успешного  включения  в  интеграционные  процессы,  как 
регионального уровня, так и общемирового масштаба. 
На  наш  взгляд,  в  современных  условиях  внешнеторговая  политика  Казахстана 
должна  быть  четко  продуманной,  скоординированной,  должна  находить  баланс 
интересов  внутреннего  и  внешнего  развития,  должна  быть  средством    достижения  
экономического  роста  и  включения  страны в мирохозяйственные связи, при этом, 
не ущемляя интересы отечественного производства. 
 Всту пление  К азах стана  в  ВТО  имеет  преиму щества,    чтобы  Казахстан  мог 
получить реальные  выгоды от  вступления  в  ВТО  правительству  необходимо решать 
следующие  проблемы  разрабатывать  и  совершенствовать  законодательную  базу  в 
сфере внешнеэкономической деятельности; 
-
 
создавать  благоприятные  условия  для  нормальной  и  эффективной  работы 
промышленных предприятий, малых и средних фирм; 
-
 
снизить налоговое бремя для отечественных производителей; 
-
 
стимулировать привлечение иностранных и внутренних инвестиций в  реальный 
сектор экономики; 

45 
 
-
 
поднимать  и развивать перерабатывающие отрасли промышленности и  сельское 
хозяйство. 
Вступать в ВТО нужно, но желательно это сделать совместными усилиями, то 
есть вместе с партнерами по региональной экономической  группировке, например, 
Таможенному  союзу.  Групповое  членство  в  этой  организации  даст  возможность 
странам регионального союза совместно отстаивать   общие   интересы   и   выдвигать   
собственные   требования,   инициативы в ВТО. Нужно постоянно консультироваться 
с  членами  Таможенного  союза,  переименованного  в  ЕврАзЭС,  ЦАЭС,  чтобы  сблизить 
позиции и сгладить противоречия. 
Исходя  из  стратегических,  политических  и  экономических  условий  в  стране, 
Казахстану  необходимо  грамотно  вести  переговоры  в  рамках  Рабочей  Группы  ВТО. 
Необходимо  отстаивать  свою  четкую  и  взвешенную  позицию  в  вопросе  вступления  в 
Организацию,  способствуя  развитию  и  поддержке  экспортоориентированных  отраслей  и 
расширению  международной  торговли,  одновременно  защищая  интересы  отечественных 
производителей и те отрасли экономики, которые нуждаются в поддержке государства.  
 
Список использованных источников: 
1)  Киреев  А.П.  Международная  экономика.  В  2-х  ч.  4.1.  -  М.:  Международные     
 
отношения, 2012. - 416 с. 
2)  Дюмулен      И.И.      Всемирная      торговая      организация      (ВТО).      -      М.: 
Всероссийская Академия Внешней торговли. - 2012. - 158 с. 
3)  Закон  Республики  Казахстан.  О  таможенном  тарифе  и  пошлине  //  САПП  РК .-
20 01 .-№ 17 .-ст. 1О .  
4)  Президент  Республики  Казахстан.  Об  организации  ВЭД  РК  на  период 
стабилизации экономики и проведения рыночных преобразований // САППРК.  -208994.  -
№18 -ст.10-16. 
 
Аннотация.  Елдің  экономикалық  ӛсуін  анықтайтын  сапалы  еңбек  ресурстарының 
бар  болуы  ҚР  2015  жылға  дейінгі  индустриалды-инновациялық  Стратегиясының 
дамуының  сәтті іске асыруының ажырамас бӛлігі болып табылады. 
Аnnotation.  Аsed  on  the  strategic,  political  and  economic  conditions  in  the  country, 
Kazakhstan  needs  to  competently  negotiate  in  the  WTO  Working  Group.  It  is  necessary  to 
defend its clear and balanced position on the issue of accession to the Organization, contributing 
to the development and support of export-oriented industries and the expansion of international 
trade,  while  protecting  the  interests  of  domestic  producers  and  those  industries  that  need  the 
support of the state. 
 
 
 
ӘӚЖ. 1(091) 
            Ә 14 
ЖАҺАНДАНУ ҤРДІСІНДЕГІ ӘЛЕУМЕТТІК  
ФИЛОСОФИЯ МӘСЕЛЕЛЕРІ 
 
Әбдікерім А.А., Мусабекова Г.К. 
Тараз мемлекеттік педагогикалық институты, Тараз қ. 
 
Ӛткен және қазіргі ӛмір мен келешек бір – бірімен тамырларымен тарих тұңғиығына 
еніп  кететін  және  әлем  халықтарының  кӛз  жетерлік  болашағына  ұмтынатын  қоғамның 
алға  басқуның  жалпы  заңдылықтары  арқылы  байланысты.  Қазіргі  ӛмір  –  бүкіл  бүгінге 
дейінгі  тарихтың  қорытындысы  және  біздің  болашағымыздың  негізі.  Болашақ, 
материалдық  және  рухани  жағынан  алып  қарағанда,  адамның  осыған  дейінгі  бүкіл 

46 
 
практикалық әрекетінің қортындысына қарай объективті түрде біздің бүгінгі ӛмірімізбен 
тығыз байланысты. Ол қазіргі және ӛткен ӛмірдің негізінде пайда болады. Ал оның қазіргі 
және  келешек  ұрпақтарға  қалай  болып  кӛрінуі,  олардың  танымдық  ойлау  қабілеттеріне 
және  шамаларына  байланысты.  Нақтылы  тарихи  процесс  ӛте  күрделі,  ол  алдын  –  ала 
белгіленген  бағытпен  ӛрбіген  де  жоқ,  ӛрбімейді  де.  Ол  -  әрдайым  айналмалы  соқпақ. 
Адамзат, әрдайым түрліше табиғи және әлеуметтік сипаттағы кедергілерді жеңе отырып, 
болашаққа жол  салды.  Ешуақыта күні бұрын дайындалып қойған және адамдарды күтіп 
тұрған  болашақ  болған  емес  және  болмайды  да.  Болашақ  жолын  қарама  – 
қарсылықтардың  күресі,  біріне  –  бірі  кереғар  әрекет  ететін  күштердің  қақтығыстары 
арқылы жорамалдану керек [1,5 б]. 
Бұған қоса, XX ғасырдың аяғы мен XXI ғасырдың басы жер шары тұрғындардының 
қоғамдық  ӛмірді  демократияландыруға  ұмтылуымен,  әлеуметтік  құқықтарының  және 
саяси  бостандықтарының  кеңейуімен,  бұқара  халық  кӛпшілігінің  рӛлінің  артуымен, 
империализмге  қарсы  күштердің  ядросыз,  зорлықсыз  әлем  және  экологиялық  таза  орта, 
дүниежүзілік,  саяси  және  мәдени  байланыстарды  күшейту,  гуманистік  құндылықтардың 
рӛлін арттыру, әлеуметтік әділдік және тендік, ғылыми  – техникалық жетістерінің табиғи 
ресурстарды  ақылмен  пайдалануға  жұмсалуы,  адамдардың  табиғатпен  ретті 
(гармониялық)  қарым  –  қатынасқа  (олардың  біртұтас  ноосферамен  қатарласқан 
эволюциясына дейін) ұмтылуы үшін күреспен сипат алмақ.  Планетаның адамдары, міне, 
осы  құндылықтарға  бүгіннен  бастап  ұмтылуға  тиісті.  Сонда  ғана  адамзаттың  лайықты 
болашағын  қамтамасыз  етуге  мүмкіндік  туады.  Дамудың  тек  осы  бағыты  ғана 
прогрессивті тарихи болашақ бола алады. Бұрынғы одақтас республикалардағы  – бүгінгі 
егемен  тәуелсіз  мемлекеттерде  жүріп  жатқан  қайта  құру  және  жаңғыру  процесі  бұл 
бағыттағы әрекеттерге жол ашу тиіс. 
Кӛз  жетерлік  келешектегі  адамзаттың  болашағы  –  бұл  қоғам  дамуындағы  нақтылы 
тарихи  прогрестің  жаңа  сатыларға  кӛтерілуі.  Ол  -  әлеуметтік  прогресс  деп  аталынатын 
алға басқан қозғалыс. Болашақты болжап білу, ғылыми  - әлеуметтік дамудың бағыттарын 
күні  бұрын  айқындау  әрдайым  біздің  алдымызға  ӛскелең  талаптар  қояды  [2,  58  б]. 
Болашақты  болжау,  тарихтың  объективті  заңдылықтарын  дұрыс  түсіну  және  біздің 
заманымыздың  елеулі  проблемаларын  шешетін  тиімді  практикалық  методтары  мен 
құралдарын табу үшін ӛткеннің стеоретиптері мен дәстүрлі тәжірибені негізге алған жәй 
салихалы ақыл мен ой ӛте жеткіліксіз.  
Жалпы  дүние  жүзі  тарихының  шеңберінде  әлеуметтік  прогресс  болатынына  күмән 
жоқ.  Оның  күрлілігі  мен  қайшылықтарына  қарамастан,  адамзат  тарихынды  ол  үнемі 
адамзаттын  әлеуметтік  ұйымдастырудың  тӛменгі  формаларынан  жоғарғыларына  ӛрлеуі 
жағдайында  болды.  Тарих  кӛрсетіп  отырғандай,  әрбір  нақтылы  жағдайда  бір  –  біріне 
қарама  –  қарсы  түрған  прогресс  пен  регресс  күштерінің  қақтығысуының  қандай 
нәтижемен  аяқталтынын  міндетті  түрде  күні  бұрын  болжап,  шешіп  –  біліп  қоюға 
болмайды.  Бұл  жағдай  адамзат  ӛмір  сүріп  тұрғанда  әлеуметтік  прогресс  үшін  ӛз  мәнін 
жоюға  тиісті  емес.  Дей  тұрғанмен,  адамзаттық  болашаққа  қозғалысы  жолында  кӛптеген  
қиыншылықтар  мен  кедергілердің  де  бар  екенін  айтқан  жӛн.  Олардың  кӛбі  адамдар 
санасынан  орын  алған  және  жаңаша  ойлауды,  болашақ  проблемаларын  шешу  ісіне 
жаңаша қарауды талап етеді. 
Мыңдаған  жылдар  бойы  ӛркениеттік  даму  шеңберіндегі  адамдардың  арманы,  бір 
жағынан,  басқа  ұлт  пен  ұлыстармен  кездесу,  мәдениет  үлгілерімен  алмасу,  бірге  бейбіт 
ӛмір  сүру  т.с.с.  болса,  екінші,  шамасы,  ешқашанда  орындалмайтын  –  Ғарыштағы  басқа 
саналы  тіршілікпен,  яғни  рухпен  жүздесу  қиялы  болатын.  Осы  тұрғыдан  алғанда,  кӛне 
заманның атақты императоры, ғұлама Аристотельдің тәрбиесінде болған Ескендір, Орта 
ғасырдағы теңдесі жоқ ұлы  Шыңғыс-хан, Иван-Грозный т.с.с. саяси қайраткерлердің іс-
әрекеттерінің астарында "жаһандану идеясы" жатса керек. Мүмкін, олар оны саналы түрде 
пайымдамаса да, ішкі "кӛкей кӛзімен" сезген болар. Тек бүгінгі таңда, ХХ ғ. аяғы мен ХХ1 
ғ.  басында  бұл  идея  бүкіл  адамзаттың  жан-дүниесінде  тұрақты  орын  алған  сияқты. 

47 
 
Кейбіреуге ол ұнауы, я болмаса, ұнамауы да мүмкін, бірақ, бірде-бір мемлекет одан оқшау 
ӛмір сүре алмайды. Олай болса, жаһандану идеясы философиялық тұрғыдан қажетті түрде 
қаралып, сарапталуы керек.  
Жаһандану дегеніміз – бір-бірімен  тығыз экономикалық, ғылыми-техникалық, саяси, 
мәдени  байланыстағы  біртұтас  адамзат  қауымдастығының  қалыптасуы.  Ол  біздің  кӛз 
алдымызда  ӛте  тез  қарқынмен  жүріп  жатқан  үрдіс.  Мысалы,  бүгінгі  Қазақстан  қоғамы 
басқа елдермен экономикалық сауда-саттық қарым-қатынасқа түсіп дамып келеді. Бүгінгі 
таңда  Қазақ  елі  ӛз  тӛл  мәдениетімен  біршама  халықтарды  таныстырып,  солардың 
қошеметіне  ие  болды.  Сонымен  қатар,  "бұқара  мәдениеті"  деген  үғым  сӛздігімізге  кіріп 
қана қоймай, соның "Отандық үлгілері" жасалуда. 
Жоғарыда  келтірілген  Қазақ  елі  ӛмірінен  алынған  деректердің  бәрі  де  Жер  бетінде 
жүріп  жатқан  жаһандану  үрдістерімен  байланысты  екенін  бір  қарағанда-ақ  байқауға 
болады.  Жер  бетіндегі  мемлекеттердің  бір-бірімен  жақындасуына,  олардың  арасында 
пайда  болатын  қайшылықтарды  шешуге  екінші  Дүниежүзілік  соғыстан  кейін  құрылған 
Біріккен Ұлттар Ұйымы (БҰҰ), оның әр-түрлі салаларды бақылауға арналған мекемелері 
(ЮНЕСКО,  ЮНКТАД  т.с.с.)  үлкен  ықпал  жасауда.  Бүгінгі  таңда  жүздеген  аймақтық 
ұйымдар жұмыс істеуде (Еуропа Одағы, ТМД, АСЕАН, ОАЕ т.с.с.). 
Келесі  назар  аударатын  нәрсе  –  жаһандану  үрдісі  бүкіл  адамзатты  "бір  қалыпқа"  
салғандай әсер етіп жатыр. Ӛйткені, барлығы да компьютерлік есептеуден ӛтіп, белгілі бір 
стандарттарға сай болуы керек . Олай болмайынша, сіздің ӛндірген тауарды сырт елдерге 
шығаруға  болмайды.  Сондықтан,  миллиондаған  адамдардың  киген  киімінде,  жүретін 
машиналарында, үйіндегі жиһаздарда, тіпті дем алатын орындарында, музыка мен ӛнерде, 
әсіресе, бұқаралық мәдениетте – біркелкілікке деген ұмтылысты байқаймыз. 
Жаһандану  үрдісі  әр-түрлі  елдермен  жақындасу,  бүкіл  адамзаттың  ортақ  тағдырын 
сезіну, ұлттық мәдениет жетістіктері, жаңа технологиялармен алмасуға әкеледі. Сонымен 
қатар,  жаһандану  үрдісі  біршама  бүкіладамзаттық  теріс  салдары  бар  проблемаларды 
тудырды.  Енді  оларды  қысқаша  сиппатайық.  Ең  бірінші  орында    ядролық  соғыс  қару-
жарақтың  жетілуі  мен  халықаралық  бақылаудың  шеңберінен  шығып  кетуі  жатыр. 
Бұрыннан келе жатқан ядролық қаруы бар бес мемлекетке бүгінгі таңда  Үнді, Пәкістан, 
Оңтүстік  Африка,  Израиль  сияқты  елдер  қосылды  [3,115  б].  Біршама  елдер  ядролық 
технологияны игеру үстінде (Иран, Солтүстік Корея). Әңгіменің қиындығы- бұл қосылған 
жаңа елдер халықаралық  шиеленістер аймағында орналасқан. 2001ж.  Үнді мен Пәкістан 
арасындағы  қақтығыстар    сол  елдердің  мемлекет  қайраткерлерінің  "ядролық  қаруды 
қолдануымыз  мүмкін"  деген  жантүршігерлік    қорқытуымен  аяқталғанын  білеміз.  Бұл 
проблеманы шешудің  негізгі жолы – барлық ядролық елдерді (соның ішінде ешкімге де 
артықшылық  жасамай)  халықаралық  бақылау  негізінде  жаппай  қарусыздандыру болмақ. 
Атомның күш-қуаты тек АЭС-терді салу арқылы бейбіт жолға қойылуы керек. Ӛкінішке 
орай,  ядролық  мемлекеттердің  "ӛзімшіл  пиғылы"  бұл  мәселені  үзілді-кесілді  шешуге 
кедергі  жасауда.  Алайда,  бұл  мәселе  ертелі-кеш  шешілмейінше,  бүкіл  адамзат  үстіндегі 
"ядролық дамокл қылышы" сол үрейінде тұра бермек. 
Екінші  үлкен  мәселе  –  бүгінгі  қалыптасқан  тәндік-сезімдік  ӛмір  бағыт  негізінде 
тойымсыздық,  табиғи  ресурстарды  ӛлшемсіз  пайдалану,  жағалай  ортаны  ластау  – 
адамзатты болашақ экологиялық апатқа әкелу мүмкіндігі.  
Үшінші  –  демографиялық  мәселелер,  яғни,  жер  бетіндегі  халықтың  тым  тез 
қарқынмен  ӛсуі.  Егер  соңғы  мыңжылдықта  жер  бетіндегі  халықтың  саны  15  рет  ӛссе, 
оның бірінші рет екі есеге ӛсуі 700 жылда болса, соңғысы  – 40 жылда (егер 1956 ж. жер 
бетінде 2,8 млрд халық ӛмір сүрсе, 2004  ж.  –6,3 млрд.). Әрине, бұл деректер үлкен ойға 
қалдырады. Бұл ӛсімнің 9/10 даму барысындағы елдерге жатады. Сонымен қатар, дамыған 
елдердегі  халықтың  құрылымын  алар  болсақ,  онда  кәрілердің  саны  ӛсіп  (жақсы 
жағдайдағы  ӛмір  ұзақтығына  байланысты),  сонымен  қатар  туу  деңгейі  тым  тӛмендеп 
кеткен.  Сондықтан,  ол  елдерде  халықтың  ӛсуі  түгіл,  оны  ескі  деңгейде  сақтау  үлкен 
мәселеге айналуда. 

48 
 
Демографтардың 
болжауынша, 
алдағы 
уақытта 
Үнді 
халқының 
саны 
қытайлықтардан да гӛрі ӛсіп, ал Африкада халықтың саны 1,5 млрд. дейін жетуі мүмкін. 
Халқы  тез  ӛсіп  жатқан  даму  үстіндегі  елдердегі  ӛндіргіш  күштердің  тӛмендігі,  ауыл 
шаруашылығы ӛнімділігі, тұрғындардың жалпы мәдени деңгейі, білім беру саласы  – бәрі 
де  сын  кӛтермейтін  жағдайда.  Мұндай  ақуал  бұрыннан  келе  жатқан  ӛмір  салтын  ұстау, 
бала тууға шек қоймау әдетімен байланысты екені айдан анық. Сондықтан, бұл үрдіс таяу 
арада бәсеңдейді деу артығырақ болар [4,63 б]. Дегенмен де, Қытай еліндегі соңғы 15 жыл 
шамасында жүргізілген демографиялық саясат ӛз күшін кӛрсетті. Ертелі-кеш басқа елдер 
де сондай саясатқа кӛшуі мүмкін. 
Жаһандану  үрдісі  "Солтүстік  пен  Оңтүстік"  проблемасын  тудырды.  Бұл  тӛртінші 
мәселе. Жалпылай келе, экватордан жоғары орналасқан елдердің даму қарқыны мен ӛмір 
сүру  деңгейі    тӛмен  жатқан  елдерден  гӛрі  анаұғұрлым  биік.  Егер  де  дамыған  елдерде 
тойымсыздық  жолына  түскен  "алтын  млрд."  тұрып  жатса,  жер  бетінде  осы  күнге  дейін 
тағы 1 млрд. жуық адам, басқа қажеттіктерді ӛтеуді айтпағанның ӛзінде, күнбе-күн азық-
түлікке жарымай отыр, ал 75 млн. аштықтың зардабынан жыл сайын дүниеден кетеді.  Бұл 
дамыған елдер мен дамып келе жатқан елдердің арасындағы қайшылықтың ӛсуімен тығыз 
байланысты.  Бүгінгі таңда дамып  келе  жатқан  елдер дамыған елдерге  1 трлн. доллардан 
артық берешекті!!! Олар оны ӛтеу түгіл, оның ӛсімінің ӛзін тӛлеуге қиналады. Сондықтан 
да,  Кубаның  кӛсемі  Ф.Кастро  БҰҰ-ның  мінбесінен  осы  борышты  сызып  тастауға 
шақырды. Алайда, дамыған елдер ондай шараға барар емес. Ал мұндай жағдайдың ӛршуі 
кедей елдердің наразылығын тудырып, неше-түрлі экстремистік қозғалыстарға дем береді. 
Әрине,  дамыған  елдер  оларға  кӛмек  жасағандай  болады.  Жылына,  шамасымен  50 
млрд.  доллларға  жуық  қаржы  бӛлінеді  (салыстырыңыз:  2003-2004  ж.ж.  АҚШ  бір  ғана 
Ирактағы  соғысқа  200млрд.  артық  қаражат  жұмсады).  Ӛткен  ғасырдың  екінші 
жартысында дамыған елдер "кӛмек" ретінде ауыр да кір ӛндіріс салаларының біршамасын 
дамып  келе  жатқан  мемлекеттерге  аударды.  Нәтижесінде,  олар  үш  ұтысқа  ие  болды:  ӛз 
елдерінің  экологиясын  дұрыстады,  екіншіден,  арзан  жұмыс  күшін  пайдаланып, 
табыстарын  ӛсірді,  үшіншіден,  ол  елдердің  шикізаттарын  пайдаланды.  Дегенмен  де,  ол 
кезде  дамыған  елдер  мен  дамып  келе  жатқандардың  арасындағы  айырмашылық  бірте-
бірте  қысқарады  деген  үміт  болатын-ды.  ХХғ.  70-80ж.ж.  бұл  айырмашылық,  керісінше, 
күрт ӛсе бастады. Ӛйткен себебі, біршама дамып келе жатқан елдер жаңа компьютерлік 
бағдарламаға  негізделген  технологияларды  игеруге  халықтың  жалпы  білімінің 
тӛмендігінен  қол  жеткізе  алмады  [5,  22  б].  Ғалымдардың  есебі  бойынша,  кейбір  елдер 
дамыған мемлекеттерден 150 есеге дейін қалып қойыпты!!! Егер де, шикізатқа бай елдер 
табиғи  байлықтарын  сатып  күн  кӛрсе,  жоқ  елдер  –  дүниежүзілік  сауда  үрдісінің  шетіне 
ысырылып,  қайыршылықтың  ауыр  зардабын  кӛруде.  Сонымен,  құрметті  оқырман, 
халықаралық терроризм мен экстремизмнің негізгі қайнар кӛзі Ислам дінінде емес, дамып 
келе  жатқан  елдердің  аянышты  әлеуметтік-экономикалық  жағдайында  екенін  түсінген 
боларсыздар. 
Енді  бесінші  мәселеге  келер  болсақ,  жоғарыда  кӛрсетілгендей,  халықтың  білім 
деңгейін  кӛтермей,  бүгінгі  технологияларды  игеру  мүмкін  емес.  Адам  тіпті  әріптерді 
танып,  оқи  алғанның  ӛзінде  де  "функционалдық  надандықта"  болуы  мүмкін.  Яғни,  ол 
компьютерлік  технологияларды  игеріп,  жұмыс  істей  алмайды.  Олай  болса,  білім  беру 
мәселесі  де  жаһандану  үрдісінің  негізгі  проблемаларының  біріне  айналып  отыр.  Екінші 
жағынан,  надандық  демографиялық  мәселені  шешуге  де  кедергі  тудыратыны  белгілі. 
Дүниежүзілік  практика  "жан-ұяны  жоспарлау"  тек  сауатты,  салауатты  да  білімі  жоғары 
елдерде ғана іске асатынын кӛрсетеді. 
Алтыншыдан,  соңғы  кезде  ғалымдар  жаһандану  үрдісінің  негізгі  проблемалары 
ретінде денсаулықты сақтау мәселесін атауда. Ӛйткені, бүгінгі таңда адамзаттың жағалай 
ортаны  түбегейлі  ӛзгертуі  мен  адамдардың  денсаулығы  тӛмендеуінің  арасындағы 
байланысты анықтап отыр. Оның куәсі ретінде жүрек, бүйрек, бауыр, мұрыннан қан кету, 
СПИД, рак т.с.с. "цивилизация ауруларын" келтіруге болады. Егер де, дамыған елдердегі 

49 
 
аурулардың кӛбі тамақты кӛп ішу, аз қозғалыста болу, шылым шегу, тәндік-сезімдік ӛмір 
бағытын  ұстаудағы  жолда  байлықты  ӛсіремін  деп  жүйкені  тоздыру  т.с.с.  себептерден 
болса, дамып келе жатқан елдерде жағалай ортаның ластануы, баспана қиындығы, ішетін 
ас-су  сапасының  тӛмендігі  туберкулез,  трахома,  малярия  т.с.с.  "әлеуметтік  ауруларды" 
тудырады.  Жаһандану  үрдісі  миллиондаған  адамдардың  бір  елден  екіншіге,  бір 
континенттен  келесіге  миграция  жасауына  әкеліп  жатыр.  Сондықтан,  жұқпалы  аурулар 
бүкіл Дүниеге кеңінен тарап адамзаттың үрейін туғызуда… 
 Жаһандану  мәселелерін  шешу  жолдарын  зерттеуде  негізінен  екі  бағыт  қалыптасты. 
Олар: технооптимизм (болашақ жарқын) және технопессимизм (болашақ қасіретті). 
Технооптитмистік  кӛзқарастар  ӛз  мәресіне  ХХғ.  60  жж.  жетті.  Ол  кезде  ғылыми-
техникалық  революция  (ҒТР)  жетістіктерін  кеңінен  ӛндірісте  пайдалану  қарқын  алған 
болатын. Дж.Гелбрайт, Р.Арон т.б. ғалымдар ғылым мен техниканың дамуы "бұқаралық 
нарықты"  тудырып  болашақта  Жер  бетіндегі  барлық  халықтарға  тамаша  ӛмір  әкеледі 
деген  ой  тастады.  80ж.ж.  Д.Бэлл,  Ж.Фурастье,  А.Тофлер  сияқты  ғалымдар  "ғылымның 
негізгі  ӛндіргіш  күшке"  айналуына  байланысты  барлық  жер  бетінде  қорланған 
мәселелерді  компьютерлік  технологияларды  ӛмірге  еңгізу  арқылы  шешуге  болатынын 
айтты.  Алайда,  жақын  арада-ақ,  ҒТР-дің  теріс  салдарлары  да  айқындала  басталды.  Кӛп 
елдер  экологиялық  дағдарысқа  ұшырады.  Шикізат  қорлары  шексіз  еместігі  анықтала 
басталды.  Дамыған  елдер  мен  артта  қалған  елдердің  арасында  қайшылық  ӛсе  бастады 
т.с.с. Әрине, бұл теріс ӛзгерістер технопессимистік кӛзқарастарды тудырды. 
Технопессимизм  (Г.Маркузе,  К.Лоренц,  Д.Гудмен  т.б.)  қазіргі  қоғам    адамдарды 
ғылым  мен  техниканың  құлына  айналдырады,-  деген  пікір  айтты.  К.Лоренц  ҒТР 
адамдарды  мыңдаған  жылдар  бойы  бейімделген  табиғи  жағалай  ортадан  жұлып  алып 
"тастан  жасалған  джунглиге"  қамады.  Кейбір  адамдар  жылдар  бойы  табиғатқа  шыға 
алмайды.  Автоматтар  адамдарды  ауыр  қара  жұмыстан  босатқанмен,  оның  жүйкесін 
анағұрлым тез тоздырады. Қиындығы жоқ жеңіл ӛмір адамның күшті сезімдерін, ӛмірге 
деген  жігерін  әлсіретіп,  зерігуе  әкеледі.  Іші  пысқан  адам  не  істерін  білмей,  ӛз  ӛміріне 
қанағаттанбай, нашамен әуестене бастайды… 
Технопессимистер  тәндәк-сезімдік  ӛмір  бағдарламасынан  бас  тарту,  тойымсыздық 
пиғылды жою, қанағатқа келу мәселелерін кӛтерді. 
Батыста,  Рим  қаласында  1968ж.  кӛрнекті  ғалымдар    "Рим  клубын"  құрып,  адамзат 
алдында  тұрған  орасан-зор  қиын  мәселелерді  зерттеуге  кірісті.  Нәтижесінде,  "жарылған 
бомбадай" дүниежүзілік қауымға әсерін тигізген "Ӛсудің шегі" (The Lіmіt of Growth) деген 
баяндама  1972ж.  дүниеге  келді.  Бұл  баяндамада  Табиғат  байлықтарының  шектелгені 
жӛнінде, әрі қарай жаңа ӛндіріс кешендерін салу экологиялық теңдікті жойып, адамзатты 
апатқа  әкелу  мүмкіндігі  баса  айтылды.  Осы  клубтың  бірінші  президенті  А.Печчеи 
адамзатқа  ең  керекті  нәрсе  –  руханияттылық,  әсірсесе  –  адамгершілік.  Тек  сонда  ғана 
қорланған  мәселелерді  шешуге  болады  деген  пікірге  келеді.  Орыстың  ұлы  ғалымы 
Н.Моисеев "ХХғ. адамзатқа ескерту жасады. Егер ХХ1 ғ. ол оған мойын сұқпаса, құрып 
кетуі мүмкін",- деген ой тастайды. 
Әрине, бүгінгі таңдағы ұлы ғалымдар алаңдауының терең себептері бар. Уақытында 
ағылшын ойшылы лорд Честертон айтқандай, байлық адамды аздыртады. Ӛкінішке орай, 
материалдық  байлықтың  ӛсуі,  кӛп  жағдайда,  соншалықты  рухани  ӛрлеуге  әкелмейді. 
Керісінше, рухани құлдырау байқалады  [6, 95 б]. Оны бүгінгі таңдағы ӛз ӛмірімізден-ақ 
кӛріп  жатырмыз.  Бұл  қайшылықты  жою  адамзаттың  қолынан  келер  ме  екен?  -Болашақ 
ӛмір оны кӛрсетер деген ойдамыз. 
Адамзат тарихы кӛрсеткендей, қайсыбір империя ертелі-кеш ыдырайды. ХХғ. 80ж.ж. 
бастап Жер бетіндегі соңғының бірі болып Совет Одағы да үлкен дағдарысқа түсіп, соның 
нәтижесінде 90ж.ж. басында тәуелсіз жаңа мемлекеттер пайда болды. Тарихта бірінші рет 
бабаларымыздан  қалған  алып  территорияда  қазақ  халқының  басы  бірігіп,  әр-түрлі 
жағдайлармен  келген  басқа  ұлт  ӛкілдерімен  қосыла  ӛз  мемлекеттігінің  негізін  қалай 
бастады. 

50 
 
Жас мемлекеттің алдында негізінен үш үлкен іс жатыр еді. Біріншіден, біртұтасынан 
(тотальды)  мемлекеттік  меншікке  ӛткен  ұлт  байлығын  жекешелендіру  (приватизация) 
арқылы  нарықтық  экономиканы  орнату,  екіншіден,  саяси  қондырманы  бүгінгі  таңдағы 
талаптарға сай етіп ӛзгерту (кӛппартиялық, құқтық мемлекет т.с.с.), үшіншіден, халықтың 
тілі мен ділін, рухани ӛмірін қалпына келтіріп қайта жаңғырту болатын. 
Қазақ  халқының  керемет  қасиеттерінің  бірі  –  бұл  дүниеде  алудан  гӛрі  болуды 
жақтауы.  Яғни,  ӛз  бойыңдағы  қасиеттерді  гүлдетіп  сыртқа  шығару,  ӛзіңнің  ерекше 
болмысыңмен  кӛріну,  "сегіз  қырлы,  бір  сырлы"  болу.  Бүгінгі  Қазақстан  қоғамында 
адамның ерікті еңбек етіп, белсенділік кӛрсетуіне, бұл дүниеде болуға деген ұмтылысына 
жағдай жасалған. Бәрі де ӛз қолымызда. Тек қажымай-талмай ізденісте болып, еңбек етіп, 
самарқаулықтан арылуымыз қажет. 
Қазақстан дүниежүзілік қауымның ішінде  ӛз  орнын тапты. Әрі  қарай ел дамуының 
жалпы формуласын ақын О.Сулейменов былайша кӛрсетті: "жаһандық тұрғыдан ойлан да 
ӛз жеріңде іс-әрекет жаса". Бұл пікірге қосылуға болатын сияқты. 

жүктеу/скачать 2,6 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: