«ЗАМАНАУИ СЫН-ТЕГЕУРІНДЕР МЕН ҚОҒАМНЫҢ ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДА ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ

 

136 

«ЗАМАНАУИ СЫН-ТЕГЕУРІНДЕР МЕН ҚОҒАМНЫҢ ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДА ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ 

БІЛІМ МЕН ҒЫЛЫМНЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ҼЛЕУЕТІ» 

халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары 

28-29 қазан, 2016 ж.

 

 

 

Системная,  комплексная  работа  по  здоровьесбережению  обучающихся  в 

образовательном  учреждении  вообще  и  во  внеурочной  деятельности  в  частности 

может планироваться с учетом следующих задач: 



 

создание здоровьесберегающей среды, 



 

формирование культуры здоровья у обучающихся. 

Под  внеурочной  деятельностью  в  рамках  реализации  ФГОС  НОО  следует 

понимать  образовательную  деятельность,  осуществляемую  в  формах,  отличных  от 

классно-урочной,    и  направленную  на  достижение  планируемых  результатов 

освоения основной образовательной программы начального общего образования. 

Возможности внеурочной деятельности широки и разнообразны для решения 

вопросов сохранения и укрепления здоровья обучающихся. 

Внеурочная деятельность в начальной школе позволяет  оказывать поддержку 

школьнику в следующих вопросах, связанных с его психологическим и социальным 

благополучием: 



 

обеспечение благоприятной адаптации ребенка в школе; 



 

оптимизация учебной нагрузки обучающихся, 



 

улучшение условий для развития школьника, 



 

содействие успешной социализации. 

Внеурочная  деятельность  –  это  то  пространство,  социальная  среда,  где 

успешно  могут  взаимодействовать,  сотрудничать  в  интересах  поддержки 

школьников  разные  специалисты  (классный  руководитель,  педагог-психолог, 

социальный педагог, учитель – предметник, педагог дополнительного образования и 

др.) 

Создание  здоровьесберегающей  среды  во  внеурочной  деятельности  может 

быть оптимальным или рискованным для благополучия школьника в зависимости от 

эффективности учета следующих особенностей: 



 

рациональная  организация  места,  времени,  пространства  внеурочной 

деятельности (комфортно, безопасно, эмоционально-благополучно); 



 

учет специфики образа жизни школьников (возможен риск перегрузки, если 

школьник  посещает  дополнительные  секции,  кружки  или  индивидуальные  занятия 

со специалистами); 



 

развитие    личности  школьника    предполагает  возможность  выбора  

(широкий ассортимент образовательных услуг с учетом интересов школьников и их 

родителей (законных представителей); 



 

соответствие форм, методов и технологий, используемых в дополнительных 

занятиях, возрастным и функциональным возможностям школьников (риск подмены 

занятий внеурочной деятельности просто обычными уроками). 

Внеурочная  деятельность  организуется  в  таких  формах  как  экскурсии, 

кружки,  секции,  круглые  столы,  конференции,  диспуты,  школьные  научные 

общества,  олимпиады,  соревнования,  поисковые  и  научные  исследования, 

общественно  полезные  практики  и  других.  Формы  организации  внеурочной 

деятельности,  как  и  в  целом  образовательного  процесса,  в  рамках  реализации 

основной  образовательной  программы  начального  общего  образования  определяет 

образовательное  учреждение.  Выбор  педагогом  разнообразных  и  творческих 

образовательных  форм  способствует  достижению  наилучших  результатов  и 

эффектов в здоровьесберегающей внеурочной деятельности. 

Воспитание у школьников  культуры здорового и безопасного образа жизни,  

формирование  знаний,  установок,  личностных  ориентиров  и  норм  поведения, 

обеспечивающих  сохранение  и  укрепление  физического  и  психологического 

 

137 

«ЗАМАНАУИ СЫН-ТЕГЕУРІНДЕР МЕН ҚОҒАМНЫҢ ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДА ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ 

БІЛІМ МЕН ҒЫЛЫМНЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ҼЛЕУЕТІ» 

халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары 

28-29 қазан, 2016 ж.

 

 

 

 

здоровья,    может  быть  отдельным  направлением  во  внеурочной  деятельности 

образовательного учреждения.   

Ориентировочными  результатами  образовательного  процесса  в  сфере 

здорового  образа  жизни  могут  быть  ценностное  отношение  к  жизни  во  всех  еѐ 

проявлениях,  здоровью,  качеству  окружающей  среды,  умение  вести  здоровый  и 

безопасный  образ  жизни,  осознание  единства  и  взаимовлияния  различных  видов 

здоровья  человека:  физического  (сила,  ловкость,  выносливость),  физиологического 

(работоспособность,  устойчивость  к  заболеваниям),  психического  (умственная 

работоспособность,  эмоциональное  благополучие),  социально-психологического 

(способность  справиться  со  стрессом,    качество  отношений  с  окружающими 

людьми); духовного (иерархия ценностей), их зависимости от культуры здорового и 

безопасного образа жизни человека. 

 

Воспитание  культуры  здоровья  во  внеурочной  деятельности  возможно 

осуществлять через: 

 



 

введение  знания  общественных  техник  и  практик  сохранения  здорового 

образа жизни в содержание образовательного процесса внеурочной деятельности, 

 



 

реализацию дополнительных модульных образовательных программ,

 



 

 включение 

в 

образовательный 

процесс 

элективных 

курсов, 

ориентированных на группы риска, 

 



 

осуществление  целевых  программ  сопровождения  классов  с  трудностями 

социализации, адаптации и др.

 

Таким образом, здоровьесбережение школьников во внеурочной деятельности 

является  важным  условием  для  личностного    развития,  успешной  адаптации, 

благополучной  социализации  обучающихся.  Организация  деятельности  по 

сохранению  и  укреплению  здоровья  детей,  формированию  культуры  здоровья 

требует  системной,  комплексной,  скоординированной  работы  всех  специалистов 

образовательного учреждения. 

 

 

ЛИТЕРАТУРА: 

1.

 

Ананьев, В.А. Практикум по психологии здоровья. / Методическое пособие по 

специфической и неспецифической профилактике. – СПб.: Речь,2007. – 320 с. 

2.

 

Бадьина,  Н.П.  Часто  болеющие  дети.  Психологическое  сопровождение  в 

начальной школе / – М.: Генезис, 2007. – 152с. 

3.

 

Безруких, М.М. Здоровьесберегающая школа /  – М.: МГПИ, 2008. – 222с. 

4.

 

Инклюзивное образование. Настольная книга педагога, работающего с детьми с 

ОВЗ: Методическое пособие – М.: Владос, 2014. – 167с. 

5.

 

Камакина, О.Ю. Психолого-педагогические теории и технологии начального 

образования  / учебно-методическое пособие/О.Ю. Камакина// - Ярославль: РИО ЯГПУ, 

2015 – 58с. 

6.

 

Карпова, Е.В. Возрастная психология  / Е.В. Карпова//Ярославль, 2015. – 200с. 

7.

 

Психология  здоровья:  учебник  для  ВУЗов/Под  ред.  Г.С.  Никифорова.  –  СПб.: 

Питер, 2006. – 607 с. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

138 

«ЗАМАНАУИ СЫН-ТЕГЕУРІНДЕР МЕН ҚОҒАМНЫҢ ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДА ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ 

БІЛІМ МЕН ҒЫЛЫМНЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ҼЛЕУЕТІ» 

халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары 

28-29 қазан, 2016 ж.

 

 

 

ӘОЖ 

658.516(574

) 

 

ТАЛДЫҚОРҒАН ҚАЛАСЫНДА  СҮТ ТАҒАМДАРЫНЫҢ САПАСЫН 

СТАНДАРТҚА СӘЙКЕСТІГІН  АНЫҚТАУ 

 

Канагатова А.У., Токанбаев А.Е. 

І.Жансүгіров атындағы Жетісу мемлекеттік университеті, Талдықорған қ., 

kanagatova1975@mail.ru 

 

Сҥт  -  ӛте  бағалы  ӛнім.  Сҥт  –  ақ  амин  қышқылдарының,  макро  және 

микроэлементтердің,  дәрумендердің  таптырмайтын  кӛзі  болып  табылады.  Сҥт  ӛсімдік 

ӛнімдерімен  және  мал  ӛнімдерімен  қосылып,  адам  тағамының  биологиялық  

қҧндылығын арттырады. Себебі, сҥт ағзаға тҥсетін қоректік заттардың жалпы кӛлемін 

ғана  арттырып  қоймай,  май,  ақуыз,  кӛмірсу,  минералды  тҧздармен,  сондай  –  ақ 

дәрумендермен біріге отырып, ағзаға сіңу ҥшін ӛте қолайлы жағдай туғызады.  

Сҥт -  барлық  жастағы  адамдар  ҥшін  жҧғымдылығы  жоғары  оңай  сіңетін  ӛнім. 

100  грамм  сҥтте  3  грамға  жуық  ақуыз,  3,2  грамм  эмульгацияланған  оңай  сіңетін  май, 

кӛптеген  мӛлшерде  оңай  сіңірілген  кальций  мен  фосфор  қосындылары,  сондай-ақ 

белгілі мӛлшерде А1, В2, Д дәрумендері бар және де жазғы уақытта сиыр сҥтіндегі бҧл 

дәрумендер  қыстағыдан  едәуір  кӛп  болады.  100  грамм  сҥт  организмге  60-қа  жуық 

килокалория береді. Сҥт ақуызы негізінен, казеиннен (2,7 %), лактальбуминнен (0,4 %) 

және  лактоглобулиннен  (0,1%)  тҧрады.  Сҥт  ақуызының  75-96  пайызы  организмге 

сіңімді  келеді. Сҥт қҧрамындағы лактоза  қанты тез ашиды. Бҧл қасиетті  сҥт ашытуда 

пайдаланылады. Минерал заттары органикалық және бейорганикалық қышқыл тҧздары 

тҥрінде  кездеседі.  Сондай-ақ,  60-тан  астам фермент,  әртҥрлі  гормон  (окситоцин, 

пролактин,  фолликулин,  адреналин,  инсулин  т.б.),  иммундық  заттар  (антитоксин, 

глотинин, онсонин т.б.), газдар (СО

2

 , О

2

, Н

2

, NH

3

) микроорганизмдер болады. 

Сҥтті пісіріп, бетіндегі қаймағын алып жеп, ӛзін ішеді, сҥттен әртҥрлі тағамдар 

әзірленеді. Сҥтті тартып, шикі қаймақ алады. Ешкінің сҥтін емге ішеді. Қымыз - биенің 

сауылған  сҥті  -  саумалды  ашытып,  кҥбіде  пісіп,  дайындайды.  Ӛте  шипалы,  адам 

жанына  кҥш-қуат  беретін  сусын.  Сҥт  сауын  малдан,  яғни  жылқыда-биеден,  тҥйеден, 

сиырда-сауын  сиырдан,  қой,  ешкіде-саулықтан  алынатын  сҥтті  және  оның  қымыз, 

шҧбат, айран, қатық сияқты ӛнімдерін бір сӛзбен "ақ" деп атайтынын жоғарыда айттық. 

Сҥт  және  одан  жасалатын  тағамдардың  сапасы  да,  қҧнары  да,  нәрі  де  ӛте  жоғары 

болады. Сондықтан да қазақ халқы ақтың орнын басқамен айырбастамайды. "Аузы аққа 

тиді",  "уызында  жарыған"  немесе  "уызында  жарымаған"  деген  сӛздер  арқылы  адам 

ӛмірі мен денсаулығы ҥшін сҥттің орны зор екенін кӛрсетеді. 

 

Сҥт  –  адам  мен  сҥтқоректі  жануарлардың  сҥт  безінде  лактация  кезеңінде 

тҥзілетін сҧйық зат. 

Сҥт - бағалы тағамдық ӛнім. Ана босанғаннан, мал тӛлдегеннен кейін алғашқы 

кҥндері  сҥт  уыз  тҥрінде  шығады.  Ана  сҥттінің  уызы  сәбиді  әртҥрлі  аурулардан 

қорғайтын  затқа  (антиденелерге)  бай.  7-10  кҥн  ӛткен  соң  сҥттің  әдеттегі  қҧрамы 

қалыптасады.  Ана  сҥтінің  қҧрамы  сәбиге  қажетті  қоректік  заттар,  гормондар  (әсіресе, 

қалқанша  бездің  гормоны),  ферменттер,  ақуыздар,  кӛмірсулар  мен  витаминдерге  бай 

болғандықтан  сәбидің  организмі  оны  жақсы  сіңіреді.  Сондай-ақ  сҥт  қҧрамындағы 

минералды  тҧздардың  (кальций  мен  фосфор)  сәбидің  қаңқа  сҥйегінің  қалыптасуына 

әсері зор. Сондықтан баланың дҧрыс дамып, ӛсуі ҥшін жас сәбиді ана Сҥтімен емізудің 

маңызы ӛте зор [1]. 

 

 

139 

«ЗАМАНАУИ СЫН-ТЕГЕУРІНДЕР МЕН ҚОҒАМНЫҢ ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДА ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ 

БІЛІМ МЕН ҒЫЛЫМНЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ҼЛЕУЕТІ» 

халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары 

28-29 қазан, 2016 ж.

 

 

 

 

Мал сҥті - қҧнды тағамдық зат, одан әртҥрлі сҥт тағамдары, май, балмҧздақ, т.б. 

жасалады.  Адамның  кҥнделікті  тағамдық  рационында  сиыр  сҥті  кӛп  пайдаланылады 

Сиыр  сҥтінің  қҧрамында   су   (87,5%),  сҥт   қанты   (4,7%), май   (3,9%), ақуыздар

 

 (3,3%), минералды 

заттар (0,7%), витаминдер мен ферменттер бар. 

Мал 

сҥтінің 

қҧрамындағы  ақуыздар:  альбумин-жас  организмнің  ӛсуі; глобулин -  иммунитеттің 

қалыптасуы  ҥшін  қажет.  Сҥт  майы  глицеридті  қоспалардан  тҧрады.  Салқындатылған 

сҥтте май тҥйіршіктерінің диам. 0,1-20 мкм болатын суспензия, ал жаңа сауылған сҥт 

пен  ысытылған  сҥтте  эмульсия  тҥрінде  болады.  Осы  тҥйіршіктер  сҥт  біраз  тҧрғаннан 

кейін  оның  бетіне  кілегей  болып  жиналады.  Сҥт лактозасы (дисахарид)  -  таза  кҥйінде 

ақ  тҥсті,  кристал  тәрізді  ҧнтақ.  Оны  айран,  қымыз  ашыту  ҥшін  және 

медицинада,бактериологияда қоректік орта дайындау ҥшін қолданады.          

Сүттің минералдық құрамы:  

- макроэлементтер (кальций, фосфор, натрий, калий, кҥкірт, хлор, магний, т.б.)  

- микроэлементтерден (цинк, мыс, темір, кҥміс, т.б.) тҧрады.  

Сондай-ақ  ферменттер, гормондар,  иммунды  денелер,  газдар  да  кездеседі.  Сҥт 

қҧрамындағы  вегетативті  микробты  (оның  ішінде  патогендік  тҥрін)  жою  ҥшін 

пастерлеу әдісін қолданады. 

Сүт  тағамдары -  сҥттен  дайындалатын  әр  тҥрлі  ӛнімдер.  Оларды  дайындау 

кезінде  сҥттің  сақталу  мерзімін  ҧзарту  және  оның  қҧрамындағы  пайдалы  заттар  мен 

жҧғымдылық  сапасын  сақтау  мақсаты  да  кӛзделеді.  Сары  май  және  ірімшік,  сҥт 

консервілерін 

(қойытылған 

сҥт, 

т.б.), 

ашытылған сҥт (айран, қатық, қымыз,қҧрт, сҥзбе, шҧбат,  т.б.)  дайындау  ісі  ертеден 

белгілі. 

Қазіргі  уақытта  Қазақстанда  ―ФудМастер‖,  ―Адал‖,  ―Смак‖,  ―Қайсар‖, 

―Агропродукт‖,  қымыз  және  шҧбат  ӛнімдерін  шығаратын  ―Саяқ‖,  т.б.  шетелдік  және 

отандық  компаниялар  сҥт  ӛнімдерімен  қатар  сҥтке  әр  тҥрлі  биоқоспалар  қосып,  тәтті 

―БИО-С‖, ―Пеппи‖, т.б. ӛнімдерді шығарады. 

Сҥт  тағамдарын  қазақ  халқы  бір  сӛзбен  ―ақ‖  дейді.  Ақтан  тағамдар  әзірлеуде 

бірнеше  мыңдаған  жылдар  бойы  халық  аса  бай  тәжірибе  жинақтай  отырып,  одан 

жҥзден астам тамақ тҥрлері мен дайындау әдістерін жасаған. Сиыр сҥтінен сҧйық, қою, 

қоймалжың, ащы, тҧщы, жҧмсақ, қатты, ҧнтақ тҥріндегі ҧлттық тағамдар жасаса, ешкі 

сҥтін емге қолданған. Бие сҥтін ашытып қымыз, тҥйе сҥтінен шҧбат жасап, оларды әр 

тҥрлі ауруларға ем ретінде де пайдаланған. Сҥт тағамдарының қҧрамы ақуыз, май және 

кӛмірсуларға  ӛте  бай,  олар  адам  организмінде  оңай  қорытылады  әрі  сіңімді  болады. 

Кейбір Сҥт тағамдарында тҥзілетін сҥт қышқылы адамның ас қорыту жҥйесіндегі шіру 

процестерінің дамуын тежеп отырады. Ол денсаулыққа пайдалы және қоректік қасиеті 

мол. 

Сҥт тӛрт тҥлік малдың аттарына қарай бие сҥт; тҥйе сҥті; қой - ешкі сҥті; сиыр 

сҥті делінеді. 

Ал,  жас  тӛлдеген  малдың  алғашқы  бір  –  екі  кҥнгі  сҥті  уыз  болады.  Сиыр 

кӛктемгі  және жаз айларында кҥніне ҥш рет, кҥзге қарай суала бастаған кезде екі  рет 

сауылады.  Қой  тал  тҥсте  қосақталып  бір-ақ  рет,  бие  сағат  сайын,  тіпті  одан  да  жиі 

сауылады.  Інгеннің  сауымы  да  бие  тәрізді  деуге  болады,  бірақ  биеден  гӛрі  сиректеу 

сауылады. 

Қой мен ешкі  мамыр айынан бастап тамыз айына дейін сауылады. Қой, ешкіні 

сауғанда  тӛлін  салып  идіріп  сауу,  қосақтап  қойып  тӛлсіз  сауу  сияқты  екі  тҥрлі  әдіс 

қолданылған.  Салып  сауу  кӛбінесе  тӛлдердің  жас  және  ӛрістететіп  бӛлек  бағуға  еркін 

жарай  қоймаған  кезінде  болған.  Бҧл  кезде  қозы,  лақ  кӛгенде  немесе  керегеден, 

шетеннен, шиден істелген қоршауда ҧсталып, сауарда ғана емізіледі. 

 

140 

«ЗАМАНАУИ СЫН-ТЕГЕУРІНДЕР МЕН ҚОҒАМНЫҢ ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДА ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ 

БІЛІМ МЕН ҒЫЛЫМНЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ҼЛЕУЕТІ» 

халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары 

28-29 қазан, 2016 ж.

 

 

 

Екінші әдіс түрі қосақтап сауу. Мҧнда сауылатын қой - ешкі тӛлдері бауырына 

салынбайды.  Олар  ӛрісте  бӛлек  бағылады.  Саулықтар  мен  ешкілер  арқанға  тізіліп, 

қосақталады  да,  бір  шетінен  сауыла  бастайды.  Мҧндай  қой  матаудың  тҥрін  «қосақ» 

немесе «қой қосағы» дейді. Ӛйткені қой қосақтау қазақ тіліндегі «бие қосақтау» деген 

сӛздің ҧғымынан басқарақ. Қойды қосақтағанда оларды қатарластырып емес, қарама  – 

қарсы  тҧрғызып,  бастарын  айқастырып,  екі-екіден  арқанға  шалып  қояды.  Сонда  ҧзын 

қосақталған  қойлардың  бастары  біріңғай  ортаға  келіп,  артқы  қосақтың  екі  жағында 

қатарласып  тҧрады.  Ӛйткені,  қой,  ешкі  басқа  малдардай,  бір  жақ  жанынан  емес,  тура 

артында отырып сауылады. Қосақта тҧрған саулықтар, әдетте бір шетінен бастап, тҥгел 

сауылады,  бҧл  «бірінші  сауым»  делінеді,  одан  кейін  екінші  рет  сауылады,  бҧл  «жебе 

сауу»  деп  аталады.  Содан  кейін  қой  ағытылып,  қозысымен  жамыратылады.  Мҧны 

«қозы жамырату» дейді. Жамыраған қозылар енесін еміп, 2-3 сағат бірге жайылғаннан 

кейін кешқҧрым қайта бӛлінеді. Бҧл «қозы бӛлу» делінеді [2]. 

Қай тҥліктің болса да соңғы иіндісі, соның ішінде қойдың жебе сауған сҥті қою, 

әрі майлы, жҧғымдылығы да жақсы келеді. Мҧны қазақ шаруалары ғасырлар бойғы бай 

тәжірибелерінен жақсы біледі. 

Кейбір  себептермен  бҧзау  немесе  қозы  ӛліп  қалған  жағдайда  енесінің  суалып 

кетпеуі ҥшін оған басқа малдың тӛлін телиді. Мҧндайда бір тӛл екі енені қатар емеді. 

Ал, тӛлдің ӛз енесі ӛліп, жетім қалса оны ӛлтірмеу, сҥтсіз қалдырмау мақсатымен басқа 

малдың бауырына салып телиді. Мҧнда екі енеден туған екі тӛл бір енені емеді. Соған 

қарай «тел қҧлын», «тел қозы» - дейтін атаулар қалыптасқан. 

Сиырды кҥн сайын 3 рет, бҧзауын салып, идіріп сауады. Бҧзау бӛлек бағылады 

немесе  тҧмылдырық,  сірге  кигізіп  енесімен  бірге  жібереді.  Жоғарыда  айтылған 

артықшылығы бойынша сиырдың соңғы иіндісін шайға қатып, бӛлек сауған. 

Інген тез исініп кетеді, сондықтан оны тез сауу қажет. Осыған байланысты кей 

уақытта оның екі жағында тҥрегеп тҧрып екі әйел сауады. Бие тез исінеді, оны сауған 

кісі  қҧлынын  салып,  идіргеннен  кейін  бір  қолымен  оң  жақ  санының  алдынан,  екінші 

қолымен сол жақ санының артынын қҧшақтай отырып тез сауады. Бие емшегінің ҥрпі 

кең және жҧмсақ келеді. Сондықтан оны тез-тез саумаса сҥт ағып кетеді немесе исініп 

сҥті  тоқтап  қалады.  Бҧзау  мен  қозының  немесе  қҧлын  мен  ботаның  емген  уақытта 

енесінің  желінін  тҥрткілеп  еметіні  белгілі.  Ӛйткені  желінді  шайқаған  сайын  сҥт  мол 

келеді.  Сондықтан  да  қосақтағы  қойды  сауған  әйелдер  әлсін  -  әлсін  желінін 

жҧдырықтап  отырады.  Сонымен  қатар  қай  малды  сауғанда  да  қол  қҧрғамау  ҥшін 

сауыншы екі қолын әлсін - әлсін жылы сҥтке малып, дымдап отырады. 

Қазіргі кезде сауда жҥйелерінде, мемлекеттік сҥт зауыттарында, сонымен қатар 

сауда жҥйелері мен жеке меншік фирмаларда қолдың сҥті және т.б. сҥт ӛнімдері кӛптеп 

кездеседі.  Осы  ӛнімдердің  ішінен  сапалы  және  адам  денсаулығына  зиян  келтірмейтін 

сҥттер де бар. Осы мақсатта  әртҥрлі сҥт тҥрлерін қарастырсақ, мысалы, қолдың сҥтін, 

пастерленген  және  стерилденген  сҥт  тҥрлері  алынып  салыстырылып,  мемлекеттік 

стандарт талаптарына сәйкес олардың сапасын қарастыруға болады.  

Сҥт  -  ешқандай  азық-тҥліктерге    тең  келмейтін  аса  бағалы  тағамдық 

ӛнім.Ӛйткені организмге оның қҧрамды бӛлігінің 95-98 пайызы  сіңеді. Сондай-ақ сҥт 

амин қышқылдарының, макро және микроэлементтердің, витаминдердің таптырмайтын 

кӛзі. 

Сҥттегі жҧғымды заттардың жиынтығы тағамның ешбірінде жоқ. Сҥт ақуыздары 

– казеин, альбумин, глобулин - ӛте қҧнды болып саналады.  

Сҥт  майы  жаңа    сауылған  сҥттің  беткі  жағында  протеиннің  жҧқа  адсорбциялы 

қабатына бӛлек  тҥйіршікті  эмульсия тҥрінде кездеседі. Сҥт  майы ең  бағалы тағамдық 

майлардың қатарына жатады. Оның ӛзіндік ҧнамды иісі бар, дәмді, қоректілігі жоғары 

 

141 

жүктеу/скачать 5,27 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: