24
юритилмаса, висол, муҳаббат, никоҳ маъноларини ташиши ҳам мумкин.
Замонавий шеърият мисолида шуни айтиш мумкинки, дарё: а) табиатнинг
гўзал ва қудратли бир узви тарзида тараннум этилган. Миртемирнинг “Аму
қирғоқлари” шеърини эслаш кифоя; б) сифатлашни юзага келтирган.
Ташбеҳда ўхшатилган нарса сифатида қўлланилган. “Дарё одам”, “меҳри
дарё”, “илҳоми дарё”, “қалби дарё” кабилар; в) образ даражасига кўтарилган.
Сирожиддин Саййиднинг “Тўполондарё билан хайрлашув” достонида дарё
юқорида айтилган уч ҳолатда ҳам қўлланганини кўриш мумкин.
Замонавий шеърият дарё образини халқ қўшиқларидан айрилиқ, номурод
севги, бахтиёрлик маъноларида ўзлаштирган бўлса-да, нафақат ёрдан
айрилганликни, балки болаликдан, онадан, туғилган тупроқдан узоқда,
айрилиқда қолганликни ҳам ифодалади. Асосийси, замонавий шеърият дарё
образи орқали халқ қудратини намоён этди. Ёзма шеъриятда халқ денгизга,
дарёга ўхшатилса, халқ мақолларида, аксинча, сув ва халқ параллел тарзда
қиёс қилинади. Халқнинг ўзи ўзига шоирлардан ҳам олдин мақоли ёрдамида
баҳо бериб қўйган: “Халқ қўзғалса – дарё”, “Сувнинг оқишига қара, халқнинг
хоҳишига қара”.
Усмон Азим “Ўрдадаги кўприк устида” деб бошланувчи шеърида сув
эврилишларидан ўта маҳорат билан фойдаланиб, ўз умрига боғлиқ
армонларини гўзал тарзда ифодалай олган. Шоир – лирик қаҳрамон “Ўрда
кўприги устида кузак билан рўпара келаркан”, “тош соҳиллар аро сирғаниб
оқаётган анҳорга қараб онасини” эслайди. Усмон Азим ҳаёт манзараларини
чизиш учун таносиб санъати ёрдамида сув атрибутларини қуйидаги тартибда
тизиб чиқади: кўприк – анҳор – булут – жала – кўз ёши – сув ёқаси. Бу
эврилишлар гўё шоирни онаси билан дийдорлаштиради.
Ёмғир орқали лирик қаҳрамон кайфиятини ифодалаш Рауф Парфида
алоҳидалик касб этади. Шоирнинг “Ёмғир ҳам тинмади узун кун”, “Ёмғир
эмас, марварид ёғар”, “Ёмғир ёғиб чиқди тун бўйи”, “Дафъатан ёмғир ёғар,
тинар дафъатан” каби шеърларида ёмғир образ даражасига кўтарилган бўлса,
аксарият шеърларида ёмғир метафорани, “ёмғир – кўз ёш”, “ёмғир – қор”
эврилишларини юзага келтиради:
Ёмғир ёғиб чиқди тун бўйи,
Тонг оқарди, тинмади ёмғир.
Бузилгандек осмон уйи –
Ерга қараб йиғлайди оғир
35
.
Асосийси, шоир ёмғирнинг ёғишини томоша қилиб туриб шеър ёзган
каби таассурот қолдирадиган шеърларида ёмғирни дарддош деб билади.
Абдували Қутбиддиннинг “Ёмғир” шеърида ҳам эврилишнинг бетакрор
поэтик ифодаси бор
36
.
III бобнинг иккинчи фасли
“Оғзаки ҳамда ёзма шеъриятда олов
Достарыңызбен бөлісу: