Зордук-зомбулукту

 
 
 
 
•Алгачкы 
жардам 
көрсөтөт  
• Билим берүү 
мекемесинин 
медициналык 
кызматкерин 
чакырат же 
жабырлануучу
ну билим берүү 
мекемесинин 
медициналык 
бөлмөсүнө 
коштоп алып 
барат 
 
Билим берүү 
мекемесинин 
кызматкери, 
окуучу, ата-
эне, күбөл 
болгон же 
окуя жөнүндө 
билип калган 
тарап 
Жабырлауучунун өмүрүнө 
жана саламаттыгыны 
коркунуч жаралганда 
•Тез ж
ардам 
кызматын 
чакырат 
•Жабыр тарткан 
окуучунун ата-
энесине 
маалымдайт 
Медициналы
к кызматкер, 
билим берүү 
мекемесинин 
администрац
иясынын 
өкүлү, ал 
жок болгон 
учурда - 
билим берүү 
мекемесинин 
кызматкери  
• Жабырлануучу, зомбулук көрсөткөн тарап, 
күбөлөр (зарыл болгон учурда билим берүү 
мекемесинин психологун тартуу менен) 
сүйлөшөт, окуяны документтештирет жана ал 
тууралуу билим берүү мекемесинин 
директорунун жооптуу орун басарына же 
директоруна маалымдайт 
 
• Жабырлануучунун жана зомбулук көрсөткөн 
тараптын ата-энелерине, кырдаалга, окуянын 
мүнөзүнө жана кесепеттерине жараша 
маалымдайт
 
Класс 
жетекчи, ал 
жок болгон 
учурда 
кезекчи 
администра-
тор 
•Класс жетекчиге, директордун 
жооптуу орун басарына окуяны 
талдоодо ке
ӊеш берет жана зарыл 
болгон учурларда ага катышат 
 
Психолог, социалдык 
педагог 
• Зомбулук тууралуу билдирүүлөрдү, окуучулардын, 
алардын ата-энелеринин, билим берүү мекемесинин 
кызматкерлеринин зомбулук жана укуктарды бузуу 
тууралуу даттанууларын карайт 
 
• Зарылдыкка жараша окуяны талдоого катышат, 
катышуучулар, ата-энелер, билим берүү 
мекемесинин кызматкерлери менен сүйлөшөт 
 
• Зарылдыкка жараша зомбулук фактысын же 
укуктардын бузулуш фактыларын иликтөөнү 
демилгелейт 
 
Билим берүү 
мекемесинин 
ыйгарым 
укукутуу 
кызматкери 
• Зомбулук тууралуу билдирүүлөрдү, окуучулардын, ата-
энелердин, билим берүү мекемесинин кызматкерлеринин 
зомбулукка байланышкан даттануулары жана арыздарын 
карап чыгат 
 
• Зомбулук болгон окуя тууралуу маалыматты журналга 
(маалыматтардын электрондук базага) каттайт, ал 
тууралуу билим берүү мекемесинин директоруна 
маалымдайт
 
• Окуяны талдоого катышат, окуучулар, алардын ата-
энелери, билим берүү мекемесинин кызматкерлери 
менен сүйлөшөт 
 
• Окуяны талдоо боюнча комиссиянын (алдын-алуу 
боюнча кеңештин) ишин уюштурат 
 
Директо
рдун 
жооптуу 
орун 
басары 
•  Зомбулук 
тууралуу 
билдирүүлөрдү, 
окуучулардын, 
ата-энелердин, 
билим 
берүү 
мекемесинин  кызматкерлеринин 
зомбулукка 
байланышкан 
даттануулары  жана  арыздарын 
карап чыгат 
 
•Зомбулук  болгон  ар  бир  факты 
боюнча 
талдоо 
жүргүзүүнү 
камсыз кылат 
 
•Окуяга,  анын  мүнөзүнө  жана 
натыйжаларына 
карай 
төмөнкүлөрдү 
аткарат: 
а) 
зомбулуктун 
катышуучулары, 
ата-энелер менен сүйлөшүүлөрдү 
өткөрөт  б)  класс  жетекчиге, 
жооптуу орун басарга же атайын 
комиссияга 
же 
алдын-алуу 
боюнча  кеңешке  окуяны  талдоо 
жүргүзүүнү 
тапшырат 
жана 
алардын  жыйынтыктарын  жана 
сунуштарын  карып  чыгат  в) 
зомбулук 
көрсөткөн 
тарапка 
карата көрүлгөн тарбиялык жана 
дисциплинардык 
чаралар 
жөнүндө  чечимдерди  кабыл  алат 
г) 
жабырлануучунун 
өмүрүн 
кыйылышына 
алып 
келген 
учурларда 
жана 
сексуалдык 
зомбулук 
ж.б. 
менен 
байланышкан  учурларда,  окуя 
тууралуу билим берүүнүн жогору 
турган  органына,  укук  коргоо 
органдарына  дароо  ошол  замат 
маалымдайт 
 
Директор, ал 
жок болгон 
учурда 
жооптуу орун 
басары 
• Комиссиянын мүчөлөрү (алдын-алуу боюнча ке
ӊеш) 
жабырлануучу, зомбулук көрсөткөн тарап, күбөлөр, ата-
энелер, билим берүү мекемесинин кызматкерлери менен 
сүйлөшөт, катышуучулардын, жалпы эле кырдаалдын 
жана анын кесепеттеринин абалын анализдейт, 
катышуучуларга жардам көрсөтүү жана тарбиялык, 
дисциплинардык жана алдын-алуучу чараларды кабыл 
алуу боюнча сунуштамаларды берет 
 
Зомбулук 
көрсөтүлгөн 
окуяны 
талдоо 
боюнча 
комиссия 
(алдын-алуу 
боюнча 
кенеш) 
Тарбиялоочу жана дисциплинардык чараларды кабыл алуу 
Окуяны аягына чейин аяктоо. 
 
113

 
 
•  Зомбулуктун  катышуучуларынын  абалына  байкоо  салып  турат,  алар 
менен,  алардын  ата-энеси  менен  сүйлөшөт;  зарылдыкка  жараша 
психологду,  социалдык  педагогду,  бала  укуктары  боюнча  ыйгарым 
укуктуу тарапты катышуучуларга жардам көрсөтүү үчүн тартат  
• Тарбиялык  чараларды  кабыл  алат,  көрүлгөн  чаралардын  жана  көрсөтүлгөн 
жардамдын  жыйынтыктары  жөнүндө  директордун  жооптуу  орун  басарына 
маалымдайт  
• Окуяны  талкуулоо,  класста  (топто)  түшүндүрүү  жана  алдын-алуучу  иштерди 
жүргүзөт  (зарылдыкка  жараша  психолог,  социалдык  педагог,  бала  укуктары 
боюнча ыйгарым укуктуу тарап менен биргеликте)  
Класс жетекчиси 
• Жабырлануучунун,  зомбулук  көрсөткөн  тараптын,  күбөлөрдүн  психологиялык 
абалын баалайт, аларга психологиялык жардам көрсөтөт  
• Класс  жетекчиге,  башка  мугалимдерге  жана  билим  берүү  мекемесинин 
кызматкерлерине зомбулуктун катышуучуларына карата жүрүм-турум тактикасы 
боюнча  жана  класста  (топто)  жана  жалпы  эле  билим  берүү  мекемесинде 
түшүндүрүү жана алдын-алуучу иштерди өткөрүү боюнча кеӊеш берет  
• Зарылдыкка  жараша  өз  алдынча  же  класс  жетекчиси  же  директордун  жооптуу 
орун басары менен биргеликте класс (топ) менен окуяны талкуулоону же алдын-
алуучу сүйлөшүүнү уюштурат  
• Ата-энелерге  кеӊеш  берет,  көрсөтмөлөр  болгон  учурларда  психологиялык, 
медициналык  жана  социалдык  жардам  алуу  үчүн  башка  мекемелерге 
кайрылууну сунуштайт  
• Катышуучулардын,  класстын  (топтун)  башка  окуучуларынын  психологиялык 
абалына  мониторинг  жасайт,  зарылдыкка  жараша  кеӊеш  берүүнү  жүргүзөт, 
тренингдерди уюштурат, ата-энелер менен сүйлөшөт  
Билим берүү 
мекемесинин 
п
сихологу 
• Түрдүү адистер (психолог, социалдык кызматкер, медициналык кызматкер, юрист 
ж.б.) 
жана 
кызматтар 
тарабынан 
окуучуларга 
жардам 
көрсөтүүнү 
координациялайт,  окуучулардын  ата-энелери  менен  биргелешип  иштешет  жана 
көрсөтүлгөн  жардам  тууралуу  класс  жетекчиге  жана  директордун  жооптуу  орун 
басарына маалымдайт 
Социалдык педагог 
• 
Окуучулардын  (жабырлануучунун,  зомбулук  көсөткөн  тараптын,  күбөлөрдүн) 
укуктарын  коргоо  боюнча  чараларды  кабыл  алат,  зарылдыкка  жараша  ал  үчүн 
түрдүү  мекемелерди,  укук  коргоочу  органдарды  тартат,  көрүлгөн  чаралар 
тууралуу  окуучулардын  ата-энелерине  ,  класс  жтеечисине,  билим  берүү 
мекемесинин директорунун жооптуу орун басары, директор
. 
 
Баланын укуктары боюнча 
ыйгарым укуктуу 
•  Бардык катышуучуларга (зомбулукка кабылган жана зомбулук көрсөткөн 
тараптарга) жардам көрсөтүүнү жана аларга карата көрүлгөн тарбиялык жана 
дисциплинардык чараларды көзөмөдөйт жана бул тууралуу билим берүү 
мекемесинин директоруна маалымдайт  
• Зомбулук көрсөткөн тарапты (жана анын ата-энелерин) ага карата көүлгөн 
дисциплинардык чаралар жана дисциплинардык айыптар тууралуу маалымдайт   
•  Зомбулук болгон ар бир окуя боюнча көрүлгөн чараларды (жардамдар, 
тарбиялык жана дисциплинардык) журналда (маалыматтардын электрондук 
базасында) каттайт жана  билим берүү мекемесинин директоруна маалымдайт  
• Окуучуларды мектеп ичиндеги каттоого тургузат, алардын жүрүм-турумунун 
мониторингин уюштурат жана каттоодон билим берүү мекемесинин 
директорунун же комиссиянын чечими боюнча чыгарат 
• Окуучуларга карата зомбулук көрсөткөн билим берүү мекемесинин кызматкерине 
жана бир катар жолу тартипти одоно бузган жана зомбулук аракеттерди жасаган 
окуучуларга сунуштама даярдайт  
Директордун жооптуу 
орун басары  
•  Бардык катышуучуларга (зомбулукка кабылган жана зомбулук көрсөткөн 
тараптарга) социалдык-педагогикалык жана психологиялык жардам көрсөтүүнү 
камсыз кылат  
• Бардык катышуучуларга (зомбулукка кабылган жана зомбулук көрсөткөн 
тараптарга) карата тарбиялык жана дисциплинардык чараларды ишке ашырууну 
камсыз кылат  
• Зомбулуктун бардык учурларын аныктоонун, каттоонун жана аларага жооп 
кайтаруунун мониторингин жүргүзүүнү камсыз кылат  
Директор 
114

ТИРКЕМЕ 8 
Кыргыз Республикасынын билим берїїчї мекемелериндеги 
зомбулуктан окуучуларды коргоо боюнча  
Атайын токтомдон їзїндї: 
 
10-БЕРЕНЕ. Мекемелер аралык өз ара аракеттенүү системасы.  
Бул токтомдун аракеттеринин алкагында, мекемелер аралык өз ара аракеттешүү  
системасы, бул токтомдун субъекттери тарабынан көрүлгөн чаралар топтомун билди-
рет жана алар төмөнкүлөргө багытталган:   
10.1. жалпы билим берүүчү мектепте зомбулук фактыларын ачып көрсөтүү;  
10.2. зомбулуктун таасир этүү деңгээлин аныктоо;   
10.3. зомбулуктан жабырлануучуларга жардам жана коргоо көрсөтүү;   
10.4. мүмкүн болсо зомбулукту токтотуп калуу;  
10.5. жалпы билим берүүчү мекемеде зомбулуктун алдын-алуу боюнча ар тарап-
туу көмөк көрсөтүү;  
10.6. күнөөлүү адамдарды жоопкерчиликке тартуу.  
 
11-БЕРЕНЕ.  Жалпы  билим  берүүчү  мекемеде  зомбулук  фактыларын  анык-
тоо боюнча чара көрүү үчүн негиздер:  
Жалпы билим берүүчү мекемеде зомбулук фактыларын аныктоо жана аны илик-
төө боюнча чараларды көрүүнүн негиздери болуп төмөнкүлөр саналат:  
1.жабырлануучунун жана/ же анын мыйзамдуу өкүлүнүн жеке арызы (жазуу жана 
оозеки түрдө)  
2. зомбулукка күбө болгон балдардын көрсөтмөлөрү;  
3. жалпы билим берүүчү мекеменин педагогдорунун байкоолору;  
4. жалпы билим берүүчү мекеменин социалдык педагогунун/ психологунун бүтүмү;  
5.  окуучунун  жалпы  билим  берүүчү  мекемеде  денесинде  жараттары  менен  ке-
лүүсү;  
6.  укук  коргоо  органдарынан  жана/  же  саламаттыкты  сактоо  органдарынан,  со-
циалдык  коргоо,  жергиликтүү  өзүн  өзү  башкаруу  органдарынан,  жарандык коомчулук-
тан алынган маалыматтар.  
Жогорудагы тизме толук эмес жана башка дагы негиздерди ичине камтышы мүм-
күн.  
 
12-БЕРЕНЕ. Билим берүүчү мекемеде зомбулук фактысы аныкталган учурда 
жалпы билим берүүчү мекеменин милдеттери:  
12.1. Жалпы билим берүүчү мекемеде зомбулук фактысы катталган учурда жалпы 
билим  берүү  мекеменин  милдети  зомбулуктун  таасир  этүү  деңгээлине  жараша анык-
талат.  
12.2. III жана II деңгээлдеги, жана дагы IV деңгээлдеги таасир этүү фактысы кат-
талган,  бирок  бул  токтомдун  9.4  пунктунда  каралган  кесепеттер  жок  болгон  учурда, 
жалпы билим берүүчү мекеменин жетекчилиги/ социалдык педагогу/ мугалими жалпы 
билим  берүүчү  мекемеде  аныкталган  процедураларга  жана  эрежелерге  ылайык  зом-
булук  фактысын  каттоо  чарасын  көрүшөт,  ошондой  эле  жогоруда  айтылган  адамдар  
зомбулуктун себебин аныктоого багытталган жабырланган окуучу жана агрессор менен 
иштөө  үчүн  атайын  чаралардын  топтомун  иштеп  чыгышат,  ата-энелер  үчүн  чатакта-
шып жаткан эки тарапты жараштырууга ылайыктуу иш-чараларды өткөрөт, жана дагы 
зомбулук кайра кайталанбашы үчүн алдын-алуу чараларын көрөт. Жогоруда көрсөтүл-
гөн чараларды иштеп чыгуу үчүн жалпы билим берүүчү мекеме мекемелер аралык өз 
115

ара  аракеттешүүнүн  субъекттери  жана  дагы  башка  кызыккан  тараптарды  катыштыра 
алат.   
12.3. I деңгээлдеги таасир этүү жана аны менен барабар IV деңгээлдеги таасир 
этүү,  берилген  токтомдун  9.4-пунктунда  көрсөтүлгөн  кесепеттер  камтыган  зомбулук 
фактысы аныкталган учурда жалпы билим берүүчү мекеменин медициналык кызматке-
ри же андан башка кызматкерлери тарабынан муктаждык болгон учурда жалпы билим 
берүүчү  мекемеде аныкталган  процедураларга  жана  эрежелерге  ылайык  жабыркаган  
окуучуга биринчи медициналык жардам көрсөтүлөт жана/ же ооруканага жаткырылат. 
Тез арада ички иштер органдарына, балдарды коргоо боюнча ыйгарым укуктуу аймак-
тык  бөлүмгө  жана  ата-энелерди  катталган  факты  жөнүндө  маалымдоого  багытталган 
чаралар  көрүлөт.  Мындай  фактынын  жалпы  билим  берүүчү  мекеме  же  медициналык 
кызматкер тарабынан жашырылышы, ошол эле учурда жалпы билим берүүчү мекеме-
нин  жетекчилиги/  педагогдору  тарабынан  зомбулук  фактысын  жашыруу    үчүн  окуучу-
ларга карата кандайдыр- бир кысым жасалуусуна жол берилбейт.  
12.4. Бул токтомдун 12.3-пунктунда берилген зомбулук фактын иликтөө үчүн жал-
пы билим берүүчү мекеме бардык мүмкүн болгон жардамды көрсөтөт. Бул үчүн жалпы 
билим  берүүчү  мекеме  ыйгарым  укуктуу  укук  коргоочу  органдарга  жана  дагы  сотко 
зомбулук  фактысына  жана  ошондой  эле  жабырлануучу  жана  агрессор  окуучулардын  
өздүгүнө тийиштүү документтерди жана маалыматтарды берет. Жалпы билим берүүчү 
мекеме  берип  жаткан  маалыматтар  анык  болушу  керек  жана  объективдүү  чындыкты 
чатакташкан  тараптарды  жыныстык  ажырымы,  расасы,  улуту,  дин  ишеними,  социал-
дык  абалы,  окуудагы  жетишкендиги,  жүрүм-туруму,  тырышчаактыгы  жана  башка  мү-
нөздөрүбоюнча дискриминациясыз/ кодулоосуз/ бөлүүсүз чагылдырып турушу керек. 
12.5.  Берилген  токтомдун    9.4-пунктунда  көрсөтүлгөн  I  деңгээлдеги  таасир  этүү 
жана аны менен барабар IV деңгээлдеги таасир этүү фактысы катталган учурда жалпы 
билим  берүүчү  мекеме  жабырлануучу-окуучуну  коргоо  жана  кайра  калыбына  келти-
рүүчү жеке планын иштеп чыгууга жана ошондой эле агрессор менен иштөө  үчүн жа-
на/ же чара көрүү үчүн жеке планды иштеп чыгууга катышат.  
12.6. Жалпы билим берүүчү мекемеде балдардын коопсуздугун коргоо жана сак-
тоо боюнча иш-чараларды өткөрүүгө багытталган, чаралардын  комплексин  иштеп чы-
гат жана ошондой эле жалпы билим берүүчү мекемеде зомбулуктун алдын-алууга ба-
гытталган  иш  чараларды,  билим  берүү  процессинин  катышуучулары  менен  жеке  ал-
дын-алуучу иштерин өткөрөт.  
12.7. Эгерде окуучуга карата жасалган зомбулук фактысы жалпы билим берүүчү  
мекемедеги  зомбулук  эмес  болуп  аныкталса,  же  окуучуга  карата  жасалган  зомбулук 
үй-бүлөдө  болуп  өткөн  болсо,  бул  факты  боюнча  маалыматтар  социалдык  өнүктү-
рүүнүн  атайын ыйгарым укуктуу органына жана ошондой эле ички иштер органдарына 
андан аркы иликтөөлөр жана бул окуяны көзөмөлдөө үчүн маалымат берилиши керек.  
12.8. Бул токтом боюнча өз ара аракеттешүүнүн алкагында жалпы билим берүүчү  
мекеме  мекемелер  аралык  өз  ара  аракеттешүүнүн  субъекттеринин  адистерине  кон-
сультативдик  (кеңеш берүүчүлүк) жардам көрсөтөт.   
 
13-БЕРЕНЕ.  Жалпы билим берүүчү мекемеде окуучуга карата зомбулук фак-
тысы катталган учурда ыйгарым укуктуу билим берүү органынын милдеттери:   
13.1. Жалпы билим берүүчү  мекемеде  зомбулук фактыларын каттоочу критерий-
лерди жана индикаторлорду иштеп чыгуу, ал фактыларды статистикалык отчёттуулук-
ка киргизүү, жалпы билим берүүчү  мекемеде мониторинг жүргүзүү жана зомбулуктун 
себептерин аныктоо боюнча анализ жүргүзүү.  
116

13.2.  Бул  токтомду  ишке  ашыруунун  алкагында  II–IV  деңгээлдеги  таасир  этүүчү 
зомбулук  фактыларын  каттоо  үчүн  зарыл  болгон  иш  кагаздарынын  тизмесин  жана 
формаларын иштеп чыгат жана бекитет.  
13.3. Жалпы билим берүүчү мекемеде балдардын коопсуздугун коргоо жана сак-
тоо боюнча иш чараларды өткөрүүгө багытталган чаралардын топтомун жана ошондой 
эле  жалпы  билим  берүүчү  мекемеде  зомбулуктун  алдын-алууга  багытталган  иш-
чараларды иштеп чыгат.  
13.4. Бул токтом боюнча өз ара аракеттешүүнүн алкагында мекемелер аралык  өз 
ара аракеттешүүнүн субъекттеринин адистерине консультативдик (кеңеш берүүчүлүк) 
жардам көрсөтөт. 
 
 
117

 
ТИРКЕМЕ 9 
«Кыргызстандын мектептериндеги балдарга карата  
зомбулукту айтуу» модулу (Бишкек, 2014). 
 
Модуль  ЮНЕСКОнун  Алматадагы  Кластердик  Бюросунун  техникалык  жана  кар-
жылык колдоосу менен иштелип чыкты. 
Модуль  жагымдуу,  коопсуз  билим  берүүчүлүк  чөйрөнү  түзүү  жана  балдар  жана 
өспүрүмдөргө карата зомбулукту жоюу боюнча иштерди жүргүзүү үчүн Кыргыз Респуб-
ликасынын Билим берүү жана илим министрлиги тарабынан сунушталат.  
 
Өткөрүү мерчеми: 

 
Киришүү  

 
Балдарга жана өспүрүмдөргө зомбулук көрсөтүү жана ырайымсыз мамиле кылуу 
маселелерин актуалдаштыруу  

 
Зомбулуктун алдын-алуу жана балдар менен өспүрүмдөр үчүн коопсуз жагымдуу 
билим берүүчүлүк чөйрөнү түзүү боюнча комплекстик мамилени кийрүү  

 
Сабактын жыйынтыктарын чыгаруу 
 
Киришүү:  
Уюштуруучуларды, тренерлерди кыскача тааныштыруу, тренингдин максаты жана 
милдеттери, регламенти,  тренингдин программасынын кыскача мазмуну боюнча маа-
лымат берүү. 
Катышуучуларды тааныштыруу: 
Катышуучулар резюме толтурушат жана фломастер менен бейджиктерге өздөрү-
нүн аттарын жазышат  
Көнүгүү “Таанышуу” 
 
Катышуучулардын сурамжылоону толтуруу: 
“Сиздин мектептеги зомбулук тууралуу кандай оюңуз бар? (
Тиркеме 9.1.) 
 
БАЛДАРГА  ЖАНА  ӨСПҮРҮМДӨРГӨ  ЗОМБУЛУК  КӨРСӨТҮҮ  ЖАНА  ЫРАЙЫМ-
СЫЗ МАМИЛЕ КЫЛУУ МАСЕЛЕЛЕРИН АКТУАЛДАШТЫРУУ.  
Кыргызстандагы  түзүлгөн  социалдык-экономикалык  кырдаал  мектептеги  зомбу-
луктун өсүшүнө алып келди. Акыркы жылдары мектепте рэкет, чоңдордун кичүүлөргө 
карата, күчтүүлөрдүн – алсыздарга карата зомбулук кылуусу көбөйдү.  
Конфликт  жана  зомбулук  атмосферасына  кабылган  бала,  жардам  жок  болгон 
учурда жана чоңдор жана мугалимдер тарабынан кандайдыр-бир аракеттер жасалба-
ган учурда, өзү бул маселени чече албайт жана, же зомбулуктун курмандыгы болот, же 
болбосо  өзү  зомбулук  көрсөтө  баштайт.  Жыл  сайын  Кыргызстанда  өспүрүмдөр  тара-
бынан  700дөн  900гө  чейин  кылмыштар  жасалат,  2000  чукул  мектеп  окуучулары  кыл-
мыштуулук чөйрөсүнө тартылышат.   
Зомбулуктун формаларынын бири – опузалоо (рэкет) – өзүнүн олуттуулугу боюн-
ча экологиялык жана энергетикалык коопсуздук менен бир катарга турду жана Кыргыз 
Республикасынын Коопсуздук Кенешинде талкуунун предмети болду.  
Түзүлгөн кырдаалдан улам, Кыргызстанда мектеп зомбулук жасалган же ага жол 
берилген жай болбостон, балдарга зомбулуксуз духта билим берген жана тарбиялаган  
жай болушу үчүн кыйла аракеттерди жумшоо зарыл.  
 
 
118

Бул маселени чечүү үчүн ЮНИСЕФ жана Бириккен Улуу Британия Падышалыгы-
нын өкмөтүнүн эл аралык өнүгүү Департаментинин колдоосу менен республиканын 38 
пилоттук  мектептеринде  2011-жылдан  бери  “Баланын  укуктарын  коргоочулар  лигасы” 
коомдук фонду тарабынан ишке ашырылып жаткан “Зомбулуксуз мектеп” программасы 
багытталган.  
 
Киришүүнү талкуулоо. 
Тренер төмөнкү суроолорду колдонуу менен талкууну өткөрөт:  

 
“Зомбулук деген эмне?” 

 
“Көп учурда эмнени шылдыӊ кылышат? Эмне үчүн?” 

 
“Зомбулук көрсөтүлгөн учурлар алардын мектебинде болгонбу?” 

 
“Алар кантип жөнгө салынды эле?” 

 
“Мектепте  зомбулуктун  алдын-алуу  үчүн  мугалимдер  жана  окуучулар  менен  са-
бактар өткөрүлөбү?” 
 
Талкуулоонун  жыйынтыктарын  чыгарууда  тренер  катышуучулардын  көңүлүн  тө-
мөнкү учурларга бурат:  

 
Зомбулук – бул адамдын укуктарын бузуу 

 
Зомбулук – бул адамдардын ортосундагы мамилелер 

 
Зомбулук түрдүү формаларда жана деңгээлдерде көрүнүшү мүмкүн 

 
Көп учурда зомбулук деп физикалык залал келтирүүнү эсептешет 

 
Психологиялык басынтуу, эмоционалдык таасир тийгизүү көбүнчө зомбулук ката-
ры каралбайт 

 
Зомбулукту түп-тамырынан бери жок кылууга болбойт, себеби көп учурда окуялар 
жашырылат 
 
ЮНИСЕФ  тарабынан  2011-жылы  өткөрүлгөн,  Кыргызстандын  мектептериндеги 
зомбулуктун жайылуусу жана динамикасы боюнча изилдөөнүн жыйынтыктарына ыла-
йык,  сурамжылоого  катышкан  окуучулардын  83,4%  мектепте  зомбулук  көрсөтүлгөн 
учурларды белгилешкен. Балдар арасындагы зомбулуктун эӊ кеңири тараган түрү бо-
луп сөз менен кордоо жана кемсинтүү сыяктуу психологиялык зомбулук саналат, экин-
чи орунда рэкет/ акча жана буюмдарды опузалоо, үчүнчү орунда – ур-соккуга алуу, тө-
мөнкү  класстын окуучуларын  жогорку  класстын  окуучулары  эксплуатациялашы  турат. 
Андан кийин окуучулар физикалык зомбулукту белгилешкен.  
Чакан дарс (Бет ачар) “Мектептеги зомбулук”  
Презентация  учурунда  алып  баруучу  катышуучуларга  кодулоо  жана  зомбулук  
менен байланышкан, негизги аныктамаларды берет. Зомбулук боюнча маалыматтар 1-
бөлүмдө берилген.  
Бул тематика боюнча видеофильмдерди, кийинки талкуулоо менен көрүү. 
Тренер катышуучуларга негизги терминдерди жана адам, бала, билим берүү про-
цессинин катышуучуларынын укуктары боюнча эл аралык стандарттардын жана улут-
тук мыйзамдык-нормативдик актылардын тизмесин берет.   
Укук  – адамдардын коомдогу мамилелерин жөнгө салуучу, мамлекет тарабынан 
бекитилген жана корголгон нормалардын жана эрежелердин жыйындысы.   
Адамдын укугу – өзүнүн керектөөлөрүн ишке ашыруу, бир нерсе жасоо эркинди-
ги, мамлекет тарабынан корголгон, мыйзамдалган мүмкүнчүлүгү.   
Балынын укугу – жашоо тиричиликтин бардык тармактарында балдардын жана 
өспүрүмдөрдүн кызыкчылыктарын коргоого багытталган, өзгөчө мыйзамдык нормалар-
дын жана эрежелердин жыйындысы. 
119

жүктеу/скачать 4,11 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: