92
Зомбулукка кабылуунун тажрыйбасы тууралуу маселелерге келгенде убакыттык
периодду: ал окуучу зомбулукка кабылган, же өзү зомбулуктук аракеттерди жасаган,
алардын күбөсү болгон учурларды белгилеп, окуя кайсы убакта болгондугун тактоо
менен (акыркы айда же акыркы үч ай аралыгында), анын болуу жыштыгын тактоо ме-
нен (бир-эки жолу, жума сайын, жумасына бир нече жолу, күнүгө, эч качан) көрсөтүү
керек. Ушул эле суроолордо окуучу кабылган, же өзү жасаган, же күбөсү болгон зомбу-
лук фактысы жыныска, этникалык тиешелүүлүккө, улутка, диний тиешелүүлүккө, сабак-
ка жетишүүгө, тышкы келбетке, үй-бүлөнүн камсыздалуу деңгээли, инвалиддиктин же
оорунун болушу, жабыр тарткан тарап менен гендердик окшоштукка байланышпаган-
дыгын тактоо керек.
93
Зомбулук
болгон окуялар тууралуу орто жана жогорку класстын окуучуларын су-
рамжылоо
үчүн суроолор:
•
Окуучунун
классы, анын жынысы, эне тили, жарандыгы.
•
Билим
берүү мекемесине карата жалпы мамилеси.
•
Билим
берүү мекемесинде дискомфорт болушунун же окуучулар менен муга-
лимдер
тарабынан кабыл алынбагандыгынын себептери.
•
Кандайдыр
-бир иш-чараларга катышпагандыктын, сабактарга барбай коюу-
нун
, мектепке барууну калабагандыктын себептери.
•
Окуучуга
карата башка окуучулардын мамилеси жана ага башкаларга кара-
ганда
башкача мамиле кылуунун себептери.
•
Мугалимдердин
, билим берүү мекемелеринин кызматкерлеринин окуучуга ка-
рата
мамилеси жана ага ага башкаларга караганда башкача мамиле кы-
луунун
себептери.
•
Билим
берүү мекемесинин эрежелери бардык окуучуларга карата бирдей
колдонулабы
жана дайыма эле андай болбой калганынын себептери.
•
Окуучулар
жана мугалимдер эркек балдарга жана кыздарга, ар түрдүү улут-
тардын
өкүлдөрүнө, түрдүү диний тиешелүүлүктөгү адамдарга, инвалид
адамдарга
, жашоо шарты түрдүү деңгээлдегилерге ж.б. карата бирдей мами-
ле
жасашабы.
•
Дискриминация
жана зомбулук болгон учурларда жүрүм-турум эрежелеринин
жана
аларга жооп кайтаруу чараларынын болуусу (маалымдоо системасы,
каттоо
, талдоо жана чечим кабыл алуу), алар кантип колдонулууда.
•
Окуу
жайда, ага бараткан жолдо жана кайра үйгө келе турган жолдо бала
коопсуз
абалда сезеби.
•
Окуучу
зомбулукка (физикалык, психологиялык, сексуалдык, гендердик, опу-
залоо
, буллинг, кибербуллинг) кабылганбы жабырлануучу катары (окуучулар
же
окуу жайдын персоналы тарабынан), байкоочу же коргоочу катары же өзү
зомбулук
араркеттерди жасаганбы.
•
Билим
берүү мекемесинде зомбулуктун ар түрдүү түрлөрүнүн жана формала-
рынын
жайылуусу.
•
Зомбулук
көп көрсөтүлгөн мектептин бөлмөлөрү жана аймагынын бөлүктөрү.
•
Окуу
жайдын жетекчилиги, мугалимдер жана башка кызматкерлер тарабынан,
зомбулуктун
алдын-алуу жана анын болушуна жооп кайтаруу боюнча, көрүл-
гөн
чараларын окуучунун баалоосу.
94
Билим
берүү мекемесинин кызматкерлерин жана жетекчилерин сурамжылоо үчүн
суроолор
•
Сурамжылоого
катышуучунун статусу: жетекчи, педагог, коштоо кызматынын
кызматкери
, көмөкчү же техникалык персонал.
•
Окуучу
(кызматкердин ою боюнча) жана кызматкердин өзү билим берүү меке-
месинде
өзүн ыңгайлуу жана коопсуз сезишеби.
•
Окуучулардын
(кызматкердин ою боюнча) жана кызматкердин өзү диском-
фортту
сезүү себептери.
•
Билим
берүү мекемесинин эрежелери бардык окуучуларга карата жана кыз-
маткерлерге
карата бирдей колдонулабы жана дайыма эле андай болбой
калганынын
себептери.
•
Кызматкерлер
, окуучулар жана алардын ата-энелеринин ортосундагы сүйлө-
шүү
стили.
•
Окуучулар
, кызматкерлер жана жетекчилер окуучу эркек балдарга жана кыз-
дарга
, кызматкер эркектерге жана аялдарга, ар түрдүү улуттардын өкүлдөрү-
нө
, түрдүү диний тиешелүүлүктөгү адамдарга, инвалид адамдарга, жашоо
шарты
түрдүү деңгээлдегилерге ж.б. карата бирдей мамиле жасашабы.
•
Билим
берүү мекемесинде зомбулуктун ар түрдүү түрлөрүнүн жана формала-
рынын
жайылуусу.
•
Билим
берүү мекемесинин жетекчилери, кызматкерлер, окуучулар жана
алардын
ата-энелери зомбулукка жана дискриминацияга каршылык көрсө-
түүнү
билим берүүчү мекеменин приоритеттүү милдети катары эсептешеби.
•
Билим
берүү мекемесинин жетекчилилери, кызматкердин өзү, анын кесип-
тештери
, окуучулар жана алардын ата-энелери зомбулукту токтотуу үчүн ке-
ректүү
билим жана көндүмдөргө ээби, бул маселелер боюнча окутуу талап
кылынабы
.
•
Билим
берүү башкармалыгынын жогорку органы тарабынан аймактык адми-
нистрация
тарабынан билим берүү мекемесине зомбулук жана дискримина-
цияны
токтотуу үчүн кандай колдоолор көрүлүүдө.
•
Зомбулукту
токтотуу үчүн окуу жайдын жетекчилери жана кызматкерлери та-
рабынан
кандай чаралар көрүлүүдө, алар кантип иштелип чыгууда жана кан-
чалык
натыйжалуу.
•
Зомбулуктун
катышуучуларына карата кандай тарбиялык жана дисциплинар-
дык
чаралар колдонулууда, аларга ким тарабынан жана кандайча психоло-
гиялык
же башка жардам көрсөтүлүүдө,бул көрүлүп жаткан чаралардын жана
жардамдардын
натыйжалуулугу.
•
Зомбулуктун
катышуучуларына жардам көрсөтүү үчүн түрдүү кызматтардын
(психологиялык, социалдык жардам, саламаттыкты сактоо), укук коргоо ор-
гандарынын
жана коомдук уюмдардын адистери тартылуудабы.
•
Окуучулар
өздөрү зомбулуктун көрүнүштөрүн канчалык активдүү бөгөттөп ке-
лишет
, жабырлануучуларды коргоп жана колдоп келишет, же таптакыр аракет
жасашпайт
, же тартип бузгандарды жана зомбулук көрсөткөндөрдү кубатта-
шабы
.
Зомбулукка кабылуунун тажрыйбасы тууралуу маселелерге келгенде убакыттык
периодду: ал окуучу зомбулукка кабылган, же өзү зомбулуктук аракеттерди жасаган,
алардын күбөсү болгон учурларды белгилеп, окуя кайсы убакта болгондугун тактоо
менен (акыркы айда же акыркы үч ай аралыгында), анын болуу жыштыгын тактоо ме-
нен (бир-эки жолу, жума сайын, жумасына бир нече жолу, күнүгө, эч качан) көрсөтүү
керек. Ушул эле суроолордо зомбулуктун түрүн (физикалык, психологиялык, сексуал-
дык, гендердик, опузалоо, буллинг, кибербуллинг, дискриминация) тактоо керек жана
ал жыныска, этникалык тиешелүүлүккө, улутка, диний тиешелүүлүккө, сабакка жети-
шүүгө, тышкы келбетке, үй-бүлөнүн камсыздалуу деңгээли, инвалиддиктин же оорунун
болушу, жабыр тарткан тарап менен гендердик окшоштукка байланышпагандыгын так-
тоо керек.
95
96
Ата
-энелер үчүн сурамжылоо үчүн суроолор:
•
Бала
окуган класс, анын жынысы, эне тили, жарандыгы.
•
Билим
берүү мекемесине карата баланын жана ата-эненин жалпы мамилеси.
•
Окуу
жайда, ага бараткан жолдо жана кайра үйгө келе турган жолдо бала өзүн
(ата-эненин көз карашы боюнча) коопсуз абалда сезеби.
•
Мектепте
баланын өзүн дискомфорттук абалда сезүүсүнүн же окуучулар же
мугалимдер
тарабынан кабыл алынбашынын себептери.
•
Баланын
кандайдыр-бир иш-чараларга катышпоосунун, сабак калтыруусунун,
мектепке
баруудан баш тартуунун себептери.
•
Балага
карата мектептин башка окуучулардын мамилеси жана ага башкалар-
га
караганда башкача мамиле кылуунун себептери.
•
Мугалимдердин
, билим берүү мекемелеринин кызматкерлеринин балага ка-
рата
мамилеси жана ага башкаларга караганда башкача мамиле кылуунун
себептери
;
•
Билим
берүү мекемесинин эрежелери балага карата адилеттүү колдонулабы
жана
дайыма эле андай болбой калганынын себептери.
•
Окуучулар
, кызматкерлер жана жетекчилик окуучу эркек балдарга жана кыз-
дарга
, кызматкер эркектерге жана аялдарга, ар түрдүү улуттардын өкүлдөрү-
нө
, түрдүү диний тиешелүүлүктөгү адамдарга, инвалид адамдарга, жашоо
шарты
түрдүү деңгээлдегилерге ж.б. карата бирдей мамиле жасашабы.
•
Окуучу
зомбулукка (физикалык, психологиялык, сексуалдык, гендердик, опу-
залоо
, буллинг, кибербуллинг) кабылганбы жабырлануучу катары (окуучулар
же
окуу жайдын персоналы тарабынан), байкоочу же коргоочу катары же өзү
зомбулук
аракеттерди жасаганбы.
•
Билим
берүү мекемесинин жетекчилиги, кызматкерлер, окуучулар жана алар-
дын
ата-энелери зомбулукка жана дискриминацияга каршылык көрсөтүүнү
билим
берүүчү мекеменин приоритеттүү милдети катары эсептешеби.
•
Зомбулукту
токтотуу үчүн окуу жайдын жетекчилиги жана кызматкерлери та-
рабынан
кандай чаралар көрүлүүдө, алар кантип иштелип чыгууда жана кан-
чалык
натыйжалуу.
•
Билим
берүү мекемесинин жетекчилиги жана кызматкерлери окуучулар жана
алардын
ата-энелери тарабынан зомбулук тууралу маалымдалган учурда
кандай
реакция кылышат: тарбиялык жана дисциплинардык чараларды кабыл
алат
же аракет жасашпайт, зомбулук фактыларына маани бербей коюшабы.
•
Зомбулукка
кабылган окуучуларга (жабырлануучунун, күбөлөрдүн ролунда),
же
зомбулук көрсөткөн окуучуга кандай психологиялык жана башка жардам
көрүлөт
; көрсөтүлгөн жардамдын натыйжалуулугу.
•
Зомбулукту
токтотуу боюнча чараларды иштеп чыгууда жана ишке киргизүүдө
ата
-энелер катышабы.
•
Окуу
жайдын кызматкерлери, жетекчилиги, окуучулары жана алардын ата-
энелери
зомбулукка натыйжалуу каршылык көрсөтүү, конфликттик кырдаал-
дарды
чечүү үчүн тиешелүү билимге жана көндүмдөргө ээби.
•
Зомбулукту
токтотуу боюнча окутуучу иш-чаралар ата-энелер жана окуучулар
үчүн
өткөрүлөбү.
•
Алардын балдарына карата зомбулук көрсөтүлгөн жана дискриминациялоо
болгон
учурларга ата-энелер кандай көйгөйлөрдү жана кыйынчылыктарды
баштарынан
кечиришет.
Бардык сурамжылоолор (окуучулар, билим берүүчү мекемесинин кызматкерлери,
ата-энелер үчүн) физикалык, психологиялык, сексуалдык, гендердик зомбулук, опуза-
лоо, буллинг жана кибербуллинг, ошондой эле түрдүү белгилер боюнча дискримина-
циялоо деп эмне айтылып жаткандыгы тууралуу так жана кыска түшүндүрмө камтышы
керек.
Сурамжылоого катышып жаткандардын ыңгайлуулугу үчүн суроолордун көбү жа-
бык типтеги суроолор болушу керек, жана суроонун жоопторун тизмеде бериши керек.
Сурамжылоонун аягында респонденттерге зомбулук болгон учурларды жоюу үчүн би-
лим берүү мекемесиндеги кырдаалды жакшыртуу боюнча өздөрүнүн сунуштары менен
бөлүшүүнү сунуштоого болот.
Билим берүү процессинин бардык катышуучулары үчүн сурамжылоо анонимдүү
түрдө өткөрүлүшү керек. Анын башталышына чейин окуучуларга, ал кандай максатта
өткөрүлүп жаткандыгын, түшүндүрүү керек, ал эми сурамжылоону анализдегенден ки-
йин – келип чыккан жыйынтыктар тууралуу жана алар социалдык-психологиялык кли-
матты жакшыртуу үчүн жана зомбулуктун алдын-алуу үчүн кандайча пайдаланылаары
тууралуу маалымдоо керек.
97
ТИРКЕМЕ 3
“Зомбулукка карата мектептин саясаты”
документинин їлгїлїк тїзїлїшї.
1. Документтин максаты: билим берүү мекемесинин жетекчилигинин, педагогикалык
жамаатынын, жалпы кызматкерлеринин, окуучулардын жана ата-энелердин окуу
жайда коопсуз, дискриминация менен зомбулуктан эркин, инклюзивдүү жана ий-
гиликтүү билим алуу жана иштөөгө көмөктөшкөн билим берүү чөйрөсүнүн бардык
катышуучуларына карата жагымдуу чөйрөнү түзүүгө даяр экендигин тастыктоо.
2. Зомбулукту жана дискриминацияны, анын түрлөрүн жана формаларын аныктоо.
3. Зомбулук жана дискриминациялоо көрсөтүлгөн учурлардын алдын-алуу, аныктоо
(маалымдоо), каттоо, жана ага карата жооп кайтаруу, зомбулукка кабылган жана
зомбулук көрсөткөн тараптардын баарына жардам жана колдоо көрсөтүү үчүн би-
лим берүү мамилелеринин бардык катышуучуларынын аракеттеринин жоопкер-
чилиги жана тартиби.
4. Зомбулук көрсөтүүнүн жана кандайдыр бир белгилер боюнча дискриминация-
лоонун формалары менен байланышкан жүрүм-турум үчүн билим берүү мамиле-
леринин бардык катышуучуларынын жоопкерчилиги.
5. Зомбулукка карата мектептин (окуу жайдын) саясаты жөнүндө билим берүү мами-
лелеринин бардык катышуучуларын маалымдоо үчүн билим берүү мекемесинин
жетекчилигинин жоопкерчилиги.
6. Позитивдүү социалдык-психологиялык климатты калыптандыруу жана зомбулук-
тун болушуна жол бербөө максатында, окутуучу программаларды, окуучуларга
карата педагогикалык мамилени жана тарбиялык практикаларды ишке ашырууну,
зомбулуктун алдын-алуу жана ал болгон окуяларга жооп кайтаруу, ата-энелерге
маалымдоо жана аларды зомбулуктун алдын-алууга тартуу маселелери боюнча
мугалимдерди жана башка кызматкерлерди даярдоону камтуу менен, билим бе-
рүү мекемесинде жүзөгө ашырылган чаралардын комплекси.
98
ТИРКЕМЕ 4
Кыргыз Республикасынын жалпы билим берїїчї мекемелери
їчїн “Зомбулуксуз мектеп” аттуу тарбиялык иштердин прог-
раммасынын концепциясынын негизги компоненттери.
Мектептик команда
Зомбулукту изилдөө
Коргонуу тармагын (ички жана тышкы) калыптандыруу
Класстын, мектептин тартиби жана баалуулуктары жана алардын натыйжалары
Мектептик жараштыруу кызматтары, курдаштар командасы
Мектептик программалар
Мектептик команда
Мектептик команда “Зомбулуксуз мектеп” программасын пландоо, ишке ашыруу,
көзөмөлдөө, мониторинг кылуу жана баалоо үчүн жооп берет.
Жалпы билим берүүчү мекеме мектептик команданы уюштуруунун формасын,
өзүнүн мүмкүнчүлүктөрүнөн, мектептик өзүн-өзү башкаруунун, билим берүүчү жана со-
циалдык чөйрөнүн өзгөчөлүктөрүнөн, мамлекеттик, менчик формасынын формасынан
көз каранды эмес бейөкмөт уюмдардын өкүлдөрү менен, юридикалык жана физикалык
тараптар менен өз ара аракеттешүү жана кызматташуу деңгээлинен улам, өз алдынча
тандайт. Мектеп командасынын жетектөө, анын ишмердүүлүгүнө милдеттүү түрдө мек-
теп окуучуларынын, алардын ата-энелеринин, жергиликтүү коомчулуктун өкүлдөрүнүн
катышуусу менен, билим берүү мекемесинин директорунда болгондугу дурус.
Зомбулукту изилдөө
Бул компонент мектепте зомбулуктун ар түрдүү түрлөрүнүн жайылуу картинасы
тууралуу маалыматтарды алууга, зомбулуктун көбүрөөк жолуккан формаларын жана
түрлөрүн аныктоого, аларды зомбулуктук кырдаалдардын катышуучулары боюнча
классификациялоого жана бул маселени чечүүнүн ыкмалары жана методдорун бирге-
лешип кароого мүмкүндүк берет.
Зомбулукту изилдөөнү жүргүзүү формалары жана маалыматтарды берүү ыкма-
лары мектеп тарабынан өз алдынча, билим берүү мекемесинин спецификасын, өнүгүү
деңгээлин жана мектептик өзүн-өзү башкаруу органдары менен өз ара аракеттешүүсү-
нүн даражасын эске алуу менен, тандалат. Изилдөөнүн катышуучуларынын саны көй-
гөйдү аныктоо жана изилдөө боюнча мектеп администрациясынын каалоосунан жана
мүмкүнчүлүктөрүнөн көз каранды. Башталгыч класстын окуучуларынын көз карашта-
рын сүрөттөрдүн конкурсун өткөрүү аркылуу интерпретациялоого болот. Изилдөөнүн
жыйынтыктары билим берүү процессинин катышуучуларына бардык мектептерде жал-
пы мектептик жана класстык чогулуштарда берилиши керек.
Билим берүү мекемелеринин нормативдик-укуктук базасында билим берүү чөйрө-
сүн, окуучуларга карата зомбулук көрсөтүлгөн фактыларды аныктоо, зомбулуктан жана
ырайымсыз мамиледен окуучуларды коргоо жаатындагы мектептин жана билим берүү
процессинин катышуучуларынын жетишкендиктерин эл алдында сыйлоо жана таа-
нуумаксатында дайыма мониторинг өткөрүүнү кароо зарыл.
Коргонуу тармагын калыптандыруу
Коргонуу тармагы мектепте коопсуздукту камсыз кылуу, белгилүү бир көндүмдөр-
гө ээ болушкан жана окуу жайдын спецификасын, андагы болгон материалдык жана
адамдык ресурстарды, алардын даярдыгын жана бул процесске катышуу даражасын
эске алган, окуу-тарбиялык процесстин катышуучуларынын ортосундагы толеранттык
мамилелерди калыптандыруу маселелери менен иш алып барган, билим берүү меке-
мелеринде болуп келген башкаруучу институттардын базасында жекече калыптанышы
99
керек. Зомбулуктан коргоо тармагы администрациянын, мугалимдердин, окуучулар-
дын, ата-энелердин, коомчулуктун жана билим берүү мекемелеринде зомбулуктун
түрлөрүн алдын-алуу жана күрөшүү маселелеринде алдын-алуу системасынын башка
субъекттердин өз ара байланыштарын жана өз ара аракеттешүүлөрүнүн бекемдөөгө
көмөк көрсөтүшү керек.
Класс жана мектептин тартиби жана баалуулуктары
Ички коргоо тармагын түзүүдөгү негизги учур болуп класс менен мектептин эре-
желерин жана баалуулуктарын иштеп чыгуу саналат. Бул баалулуктар жана эрежелер
канчалык деңгээлде чындыгында аткарылышынан, иштелип чыгышынан жана бүткүл
мектеп коомчулугу тарабынан, айрыкча окуучулар тарабынан, кабылданышынан прог-
рамманы ишке ашыруунун ийгилиги көз каранды.
Мектептик жараштыруу кызматтары (МЖК)
МЖК конфликттерди чечүү менен алектенет жана мугалимдерди конфликттерди
талдоо менен байланышкан маселелерден бошотот жана билим берүү процессинин
субъекттеринин ортосунда башка адамдын социалдык ролуна карабастан, аны түшү-
нүүгө негизделген, жагымдуу мамилелерди орнотууга мүмкүндүк берет. Бул кызматта
мектептик медиатор катары орто жана жогорку звенодогу класстардын окуучулары,
мектеп кызматкерлери, балким, тышкы чөйрөнүн, атайын даярдыктан өткөн өкүлдөрү
иштей алышат.
Мектептик жараштыруу кызматы тууралуу типтүү жобонун түзүлүшү
1. Жалпы Жоболор
2. Жараштыруу кызматынын максаттары жана милдеттери
3. Жараштыруу кызматынын ишмердүүлүгүнүн принциптери
4. Жараштыруу кызматын калыптандыруу тартиби
5. Жараштыруу кызматынын иш тартиби
6. Жараштыруу кызматынын ишмердүүлүгүн уюштуруу
7. Жыйынтыктоочу жоболор
Мектептик программалар:
Мектептеги зомбулуктун алдын-алуу жана агрессиянын башка формаларынан
окуучуларды коргоо боюнча программаларды, аларды түзүүдө сөзсүз түрдө билим бе-
рүү процессинин бардык катышуучуларынын, мамлекеттик жана коомдук мекемелер-
дин өкүлдөрүнүнӊ катышуусу менен, иштеп чыгуу.
100
ТИРКЕ
МЕ 5
Ба
л
д
ар
жан
а
љ
сп
ї
р
ї
мд
љ
рг
љ
кар
ата
з
о
мб
улукту
жо
ю
у
б
о
ю
н
ч
а
ї
лг
ї
л
її
мектеп
ти
к
п
л
ан
Ба
гытт
ар
Иш
-ч
арал
ар
М
өөн
өт-
төр
Ж
ооп
ту
ул
ар
М
ект
еп жа
ма
аты
нд
а
диск
рим
инация,
зо
мб
у-
лу
к
ф
акт
ылар
ын жа
на
ба
лд
ар
м
енен
өсп
ү-
рүмдө
рг
ө к
ар
ата
ы
ра-
йым
сыз
м
ами
ле
к
ы-
луун
у диа
гност
ик
ал
оо
,
аныкт
оо
Ок
уу
чу
ла
рд
ы,
м
уг
ал
имдер
ди ж
ана
ата
-эне
ле
рд
и су
ра
мжы
ло
о
жү
рг
үзүү.
Кыз
уу
линия
ны
уюшт
ур
уу
(ишеним
ку
ту
су
, ишеним
т
ел
еф
ону
ж.б.у
.с.
).
Уку
к
бу
зуу
ла
рд
ын ст
ати
сти
ка
сы
боюнча
ич
ки
ишт
ер
о
рг
анд
ар
ы-
нан м
аа
лым
ат
су
ро
о.
1 че
йр
ек
Ква
рта
л
са
йын
Та
рб
ия иште
ри
бо
юнч
а дир
ект
ор
ду
н
ор
ун б
аса
рл
ар
ы,
псих
ол
ог
до
р,
со-
циа
лд
ык
пе
да
го
г-
до
р,
класс
же
те
кч
и-
ле
р
Ок
уу
чу
ла
рд
ы,
м
ект
еп
кы
зм
ат
ке
рл
ер
ин, у
ку
к
ко
рг
оо
о
рг
анд
ар
ын
жа
на
ко
омчу
лу
кт
у
та
рту
у м
енен
ме
кт
епт
ег
и з
омбу
лу
к
кө
йг
өйүнө
ка
ра
та
ко
мплек
сти
к
ма
ми
ле
ни
ки
йи
рүү
Жүрг
үзүлг
өн д
иа
гнос
ти
ка
нын
не
гиз
инд
е,
аныкт
ал
га
н кө
йг
өй
лө
рд
ү,
зо
мбу
лу
кт
ун, се
ксу
ал
дык
а
сылуу
ла
рд
ын,
бу
лл
инг
дин жа
на
са
бы
р-
сыз
дык
ты
н б
ол
уш
ун
ун туу
ра
эм
ести
гин эс
ке
а
лу
у м
енен,
ар
ак
ет-
те
рд
ин ме
кт
епти
к
пл
анын
ишт
еп чыг
уу
жа
на
б
еки
түү,
а
л пл
анд
а
зо
мбу
лу
кт
ун ке
се
пет
те
ри ж
ана
ал
ар
ды
аз
ай
туу
фак
то
рл
ор
у,
пед
а-
го
гд
ор
ду
, а
та
-энелер
ди ж
ана
оку
уч
ул
ар
ды
ко
нф
лик
тт
ик
кы
рд
аа
л-
да
рд
ы
чечүүнүн кө
нд
үмдө
рүнө
оку
туу
, б
ил
им
бер
үү п
ро
це
ссини
н
ба
рд
ык
к
аты
шуу
чу
ла
рынын у
ку
кт
ук
са
ба
тт
уу
луг
ун жо
го
ру
ла
туу
,
ук
ук
ко
рг
оо
о
рг
анд
ар
ы,
а
та
-энелер
к
оо
мчу
луг
у жа
на
бе
йө
км
өт
уюмда
р м
енен ө
з
ар
а а
ра
ке
тт
ешүү а
ныкт
ал
га
н.
Ок
уу
чу
ла
рд
ын бири
-б
ир
ине
ка
ра
та
к
үч
к
ол
до
нуу
су
н жо
ю
уг
а,
ба
ш-
та
пкы
эт
апта
рынд
а э
ле
з
омбу
лу
к
акт
ылар
ына
бөгөт
к
оюу
га
, ме
к-
те
пте
ише
ни
мдүү а
тм
осфер
аны
түз
үүг
ө багытт
ал
га
н чар
ал
ар
ды
кө
рүү.
“З
омбул
уксу
з
ме
кт
еп”
пр
ог
ра
м
ма
сын к
еңир
и ж
айылту
у
Д
айым
а
М
ект
еп а
дми
нис
т-
ра
циясы,
псих
ол
ог-
до
р,
со
циа
лд
ы
к п
е-
да
го
гд
ор
, класс
ж
е-
те
кчилер
, а
та
-
энелер
к
оми
те
ти
нин
мүчө
лө
рү,
жа
шы
же
те
эле
кт
ер
м
енен
иш а
лып бар
уу
бо
юнч
а инспе
кт
ор-
ло
р
Зо
мбу
лу
к
ме
нен
күр
өшүүд
ө м
ект
епт
ик
өзүн
-ө
зү
ба
шка
ру
у
ор
га
нд
ар
ынын
ка
ты
шу
ус
у
А
да
м
уку
кт
ар
ын жа
на
т
ынчтык
ду
хунд
а т
ар
биял
оо
ну
м
ект
еп про
г-
ра
мм
асына
, ме
кт
епти
н жа
на
класст
ын
та
рб
ия иште
ринин пл
ан
ы-
на
ки
йр
үү
жа
на
оку
туу
.
А
р бир
а
да
мдын б
илим
ал
ууг
а у
куг
ун жа
на
ар
бир
бала
нын
к
оо
п-
су
з
чөй
рө
дө
ө
сүү у
ку
гу
н жа
рыял
аг
ан, А
да
м
у
ку
кт
ар
ынын Жалп
ы
де
кл
ар
ац
иясын жа
на
Б
ал
да
рд
ын у
ку
кт
ар
ы
жө
нүн
дө
Конве
нц
иян
ы
үйр
өтүү.
Д
айым
а
М
ект
еп а
дми
нис
т-
ра
циясы,
пр
ед
ме
т-
ти
к
му
га
лим
де
р,
псих
ол
ог
до
р,
со-
циа
лд
ык
пе
да
го
г-
до
р,
класс
же
те
кч
и-
ле
р,
ме
кт
еп п
ар
ла-
Достарыңызбен бөлісу: |