Қаралық ғылымипрактикалық конференция I том
жүктеу/скачать 9,92 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- THE ROLE OF FOREIGN LANGUAGE TEACHERS IN FOREIGN LANGUAGE EDUCATION Аннотация.
- Ключевые слова
- Kalbergenova Sh.B., 1 Tashbayev А 2
- Кілт сөздер
- Камиева Г.К. 1 , Мауленова Г.Ж. 2
- Key words
Жуасбаева А.Р. 2 2
e-mail: azik_sdu_aslan@mail.ru THE ROLE OF FOREIGN LANGUAGE TEACHERS IN FOREIGN LANGUAGE EDUCATION Аннотация. Цель данной статьи это пересмотреть роль учителя иностранного языка в образовании, требования к учителю иностранного языка иего\ее личности, личностным качествам и навыкам, необходимые для преподавания английского языка современному поколению. Подобный анализ позволяет выявить возможности с целью повышения интересов и удовлетворения потребностей студентов на уроке, делая урок иностранного языка более интересным на основе личностноориентированного, деятельного и компетентного подхода.
Nowadays the roleof English language teachers is important in educational institutions. Traditionally we believed that success of the teacher depends on his pedagogical knowledge, competence in subject and usage of traditional methods for teaching foreign language. Psychologists in their researching proved that success of English language teachers depends on their ability to create classroom management, use close communication with learners, motivate them to learn foreign language, develop their attitudes and skills at the lesson. Teachers usually work relying on their intuition, trusting their pedagogical talent, but even the most talented teachers feel helpless and judge themselves. It is not always the
393 relationships with the learners bring enjoyment and success of teaching. Sometimes it can bring unsuccessful cases in their career. Many psychologists analyzed the fact that teacher should not be bossy with learners during the lesson, because he/she can lose warm atmosphere in the class and at the end ‘misunderstanding’ between teacher & learners appears. Professional activity of the teacher of any subject is characterized by the following functions: development; upbringing; communication; structuralplanning; organization. Teacher of foreign language should have high level of foreign language knowledge; should know linguistic part and sociocultural information; use the modern methods of foreign language teaching and innovation technologies at the lesson. Teachers should develop their knowledge in phonetics, vocabulary, grammar, kinds of speech activity in a foreign language and using all these in their area. It is important for every teacher to focus on the development of the individual abilities of learner, their intelligences; teach them how to be selfdeveloped and responsible individuals to selfeducation. The success of foreign language learning depends not only on joint coordinated activity between teacher and students. Also an important role is the interaction and respect between students. The teacher's role has changed and continued to cope with new requirements of the dynamic atmosphere of foreign language teaching in educational establishments. With this regard many roles and responsibilities have been attributed to an efficient foreign language teacher. Vadillio believes that the teacher of the foreign language should have a profound competence of different aspects of the target language in addition to owning some personal qualities like warmth, tolerance and sensitivity [1, p.347361]. A good teacher and the actions he/she performs in the classroom during teaching learning process, has a great role in provoking efficient learning of the students [2, p.114]. Rockoff believes that teacher can also have a fundamental role in the academic achievement of students and his/her quality can remarkably influence the students' outcomes [3, p.247252]. First and foremost, when considering the role of foreign language teacher in education field, in our case the role of English language teacher, we need to take into account the needs of the students by making the process of learning available, entertaining, efficient, motivated, and ultimately ensure success in learning a foreign language. Secondly, teacher should motivate students easily using comprehensive approach.Teacher should prepare such an interesting lesson so that different students with various learning styles might become enthusiastic to learn the language. Also, according to the scientists it is necessary to teach learners using communicative approach with the help of nonverbal mode: pauses, intonation, signs to create positive atmosphere in the classroom, and then to make students imitate this. It would be ideal to implement in pairwork discussions where two students can share their thoughts and feelings in the foreign language. Moreover, foreign language teachers’ aim should be to lower foreign language and culture barrier, to get students acquainted with an international atmosphere, to acknowledge them with foreign culture and compare it with Kazakhstani culture. Hereby, learners will not be afraid of another culture, learn how to anticipate obstacles and solve them at the same time. Another main important thing is using feedback. Especially foreign language teachers should learn how to give effective feedback during the lesson and after the lesson when students
394 have further questions. Praising is highly valuable for students to raise their interest when they need support by the mentor – the teacher. It is important to note that education and upbringing go closely to each other. If there is no appropriate discipline from students’ side then, of course, there will be no respect.Also, teacher himself should behave appropriately, for instance, they should not sit above the desk, and it means you are not controlling what you are doing. That is why teachers should be serious and responsible. As well as being punctual, sociable, teacher should be creative by using not only ready made lesson plans and resourceswritten in the curriculum, but also he/she should find new diverse resources. Moreover, teacher should work in different directions even among colleagues, for example, taking participation at the concerts. Foreign language teacher should teach with pleasure bearing the responsibility of the knowledge you give for the foreign language learners. Language teacher should develop intrinsically by motivating students at the same time in order to maintain healthy competition among students and limiting psychological competition. You should compare them purely for the sake of their knowledge by eliminating students at the lesson and his or her personality. Then you will become brilliant teacher in demand in Kazakhstan. In conclusion, the presence of teachers generation whose aim is to develop learners instead of teaching them, who help their pupils to become independent (learning to learn), who provide students with motivation and interest for lifelong learning and urge them to become autonomous learners, is essential in the education of the future. References: 1 Vadillio, R.S.M. Research on the good language teacher. EPOS, 15. 1999. P. 347361. 2 Markley, T. Defining the effective teacher: Current arguments in education. Essays in Education, 11(3), 2004. P.114. 3 Rockoff, J. E. The impact of individual teachers on student achievement: Evidence from panel data. The American Economic Review, 94(2), 2004. P. 247252 4 Тарасов Е.Ф. Межкультурное общение – новая онтология анализа языкового сознания //Этнокультурная специфика языкового сознания. – М.: Инт языкознания РАН, 1996. – С. 7–22.
Kalbergenova Sh.B., 1 Tashbayev А 2 1 Master of philological sciences, a language teacher, Almaty University, Almaty/Kazakhstan e-mail: shopik_tima@mail.ru 2 Master of sciences, Suleyman Demirel University, Kaskelen/Almaty/Kazakhstan e-mail: azizzhan.tashbayev@sdu.edu.kz ENGLISH FOR CHILDREN AND PERSPECTIVES OF STUDYING OF ENGLISH KIDS Андатпа. Бұл мақалада балаларға арналған ағылшынның зерттеу əдістері мен перспективалары туралы жазылған. Кілт сөздер: балалар, зерттеу əдістері, ағылшын тілі
395 When we ask parents about their aspirations for their child’s English language abilities, 'speaking English with confidence' is usually at the top of their wish list. Yes, they want their child to read well, have a wide vocabulary and a firm understanding of English grammar, but mostly they want to hear them speak and speak with confidence and enjoyment. Yet, as those of us who have ever tried to learn a language know, when it comes to speaking skills, confidence and enjoyment are often hardwon, especially if you are shy or introverted. So how can parents and educators help make the transition to speaking English with confidence a little easier for children?
The gamification of education divides opinion. Those who argue against the use of games in education talk about 'chocolatecovered broccoli' the attempt to mask dull rote learning with a superficial game. Yet good games seem to promote learning effortlessly, and children ‘gamify’ life all the time. Games can be used to promote speaking in two ways. The enthusiasm for communicating the game’s purpose will quickly overcome any inhibitions they may feel about speaking in English.
Stories provide children with a context for speaking English. This is especially valuable if they are not able to experience an immersive languagelearning environment (try getting a monolingual class of children to speak only English and you will understand the struggle). Experiencing a story together in English places children in a small world where English is a given. The storyteller (either a parent at home or a teacher in class) reads a line and pauses. If the child is familiar with the story after having heard it a few times, she will be able to assume the role of storyteller. A practiced storyteller will also sense when to pause and ask questions; not just simple questions like ‘What color is this flower?’ and ‘What is the bear doing?’ but more challenging ones that get the child to make predictions (‘What will the mouse do next?’), reflect (‘Why do you think the boy looks sad?’) and explore their own emotions (‘Have you ever felt like that?’). Songs Songs and rhymes give children the chance to play with spoken English in a stressfree way. By listening to songs and singing them, children begin to hear the sounds of the language and experiment with the way the mouth works to produce those new sounds. They notice relationships between words that sound similar through the rhymes at the end of the lines, and how words in combination create rhythm. Speaking and singing while clapping a familiar activity in any primary school reinforces this understanding. When children sing or chant with the lyrics in text form in front of them, they start to notice the fascinating (and sometimes frustrating) relationship between spelling and sound.
Many parents (and teachers) worry that screen time is not only wasted time, but detrimental to the healthy development of a child’s learning. However, used in moderation, video can be a pleasurable and stimulating English language learning tool, especially in situations where a native speaker model is unavailable. Other video platforms like YouTube are a great source of childfriendly material, but the barrage of adverts and potential exposure to offensive comments or external links means that learning with a teacher or parent is preferable. Like games, videos help children improve their speaking and can stimulate discussion, singing and reading.
Mobile apps for phones or tablets can provide a wide variety of learning experiences that combine some of the activities above in a safe digital environment, designed especially for
396 children. This means so much more than cute pictures and carefully graded content. The touch screen gives children access to a digital world in an intuitive way that a keyboard and mouse combination (designed for adults) never could. Additionally, mobile apps encourage interaction by calling out to the child to touch, tap, swipe, shake and talk to the device as much as possible. In other words, mobile devices are not passive screens churning out mindnumbing ‘edutainment’, but dynamic and challenging digital playmates. If the app is thoughtfully designed, it will offer motivation, support, rewards and praise at just the right moment. Children can develop speaking confidence in the following stages: Audio and subtitles on – The child can start by listening to the audio and reading the story, joining in when they hear and see familiar words and phrases. Audio off, subtitles on – As they become more confident they can turn off the audio and read the subtitles themselves. Audio and subtitles off – Finally they may choose to turn off the subtitles too and tell the story in their own words, using only the animated images as a prompt. To help make this journey to independent story (re)telling easier, each video comes with a 'listen' and 'record' activity, which allows children to listen to short words and phrases in isolation from the main video. They can also record themselves to compare their pronunciation with that of the narrator. In addition, each pack of videos comes with games that consolidate spelling, vocabulary, grammar or simple comprehension.
1 Ackerman, Debra J., & Barnett, W. Steven. (2005, March). Prepared for kindergarten: What does ‘readiness’ mean? Brunswick, NJ: NationalInstituteforEarlyEducationResearch 2 Bodrova, Elena. (2008). Makebelieve play versus academic skills: A Vygotskian approach to today’s dilemma of early childhood education. European Early Childhood Education Research Journal, 16, 357–369. 3 Brink, Michael B. (2002). Involving parents in early childhood assessment: Perspectives from an early intervention instructor. Early Childhood Education Journal, 29, 251–257. 4 Bronfenbrenner, Urie. (1979). The ecology of human development. Cambridge, MA: Harvard University Press. 5 Costa, Arthur L., &Kallick, Bena. (Eds.). (2008). Learning and leading with habits of mind: 16 essential characteristics for success. Alexandria, VA: Association for Supervision and Curriculum Development. 6 Dewey, John. (1902). The child and the curriculum. Chicago: University of Chicago Press. 7 Dewey, John. (1915). The school and society. Chicago: University of Chicago Press. 8 Diamond, Adele. (2010). The evidence base for improving school outcomes by addressing the whole child and addressing skills and attitudes, not just content. Early Education and Development, 21, 780–793. 9 Dickenson, David K., & De Temple, Jeanne. (1998). Putting parents in the picture: Maternal reports of preschoolers’ literacy as a prediction of early reading. Early Childhood Research Quarterly, 13, 241–261. 10 Edwards, Carolyn; Gandini, Lella; & Forman, George. (Eds.). (1993). The hundred languages of children: The Reggio Emilia approach to early childhood education. Norwood, NJ: Ablex.
11 Fogel, Alan. (2009). Infancy: Infant, family, and society (5th ed.). New York: Sloan Publishing. 12 Franklin, Margery B. (1994). Art, play, and symbolization in childhood and beyond: Reconsidering connections.Teachers College Record, 95, 526–541.
397 13 Galinksy, Ellen. (2010). Mind in the making: The seven essential life skills every child needs. New York: HarperCollins. 14 Gardner, Howard. (1991). The unschooled mind: How children think and how schools should teach. New York: Basic Books. 15 Geertz, Clifford. (1973). The interpretation of cultures: Selected essays. New York: Basic Books.
ӘОЖ 378.1.147 (5Қ) Камиева Г.К. 1 , Мауленова Г.Ж. 2 1 педагогика ғылымдарының кандидаты, Қазақ және орыс тілдері кафедрасының доценті, "КазГЮУ университеті" АҚ, Астана қаласы, Қазақстан e-mail: gulmir_kk@mail.ru
Филология магистрі, Қазақ және орыс тілдері кафедрасының аға оқытушысы, "КазГЮУ университеті" АҚ, Астана қаласы, Қазақстан e-mail: gumish_m@mail.ru ОРЫС БӨЛІМІНДЕ БІЛІМ АЛУШЫЛАРДЫ ҚАЗАҚ ТІЛІ ПӘНІНЕН ЖАЗБА ЖҰМЫСЫНА ДАҒДЫЛАНДЫРУДЫҢ ӘДІСТЕРІ
language in the framework of module system, teaching students to acquire the texts, collect and systematize the necessary material with its further usage in written works according to the context.
material, written works, context.
Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заныңда оқыту формасын, əдістерін, технологиялар таңдауда көп нұсқаулық қағидасы бекітілген, осы орайда оқытушылардың өзіне оңтайлы нұсқаны қолдануға, педагогикалық процесті кезкелген үлгімен, тіпті авторлық үлгімен құруға мүмкіндік береді. Оқытуда əдістəсілдің қандай түрін қолданбасын, оқытушының басты мақсаты жаңа тақырыпты меңгерте отырып, студенттің ойлау қабілетін арттыру, ойын жүйелі түрде дұрыс жеткізіп, өздігінен кез келген сұрақ пен мəселені шеше алуға дағдыландыру, білім алу арқылы тұлға ретінде қалыптастырып, дамыту. Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының жоғары оқу орындарында білім беруде түрлі жаңа технологиялар қолданылуда. Соның бірі – модульдік жүйе. Ал, модуль дегеніміз – бір жүйенің дербес бөлігі. Оқытушы бір оқу модуліне бөлінетін сағат санын анықтап алып, оның мақсатын, мазмұнын жəне нəтижелерін, сондайақ осы модуль сабақтарын ұйымдастырудың формасын ойластырып, оқу модулін құрайды. Бір модульді оқыту барысында модуль тақырыбына байланысты сағаттар бірнеше тақырыпшаларға бөлінуі мүмкін. Модульдік оқыту технологиясы студент тұлғасының танымдық қабілеттерін дамыту, студенттің танымдық поцестерін дамыту, оқуға қызығушылығын арттыру, белсенді сөздік қорын, ауызша жəне жазбаша тілін дамыту, тұлғаны қиындықтарға даярлау, шығармашылық айналысуға жағдай жасау сияқты мақсаттарды көздейді.
398 Біз қарастыратын модуль қазақ тілі, экология, өмір жəне тіршілік қауіпсіздігі пəндері бойынша алған білімдерін байланыстыра отырып, студенттердің жазба тілдерін дамыту, яғни жазба жұмысын жазу барысында өздерінің ойларын қағаз бетіне дұрыс, логикалы, қатесіз түсіре білуге дағдыландыру. Қазақтың ағартушы ғалымы А.Байтұрсынов «Біздің заманымыз – жазу заманы. Жазумен сөйлеу ауызбен сөйлеуден артық дəрежеге жеткен заман. Алыстан ауызбен сөйлесуге болмайды, жазумен дүниенің бір шетіндегі адам екінші шетіндегі адаммен сөйлеседі. Сондықтан сөйлей білу қандай қажет болса, жаза білудің керектігі одан да артық. Сөйлегенде сөздің жүйесін, қисынын келтіріп сөйлеу қандай керек болса, жазғанда да сөздің кестесін солай келтіріп жаза білу қажет» деп, жазба тілін меңгерудің адам үшін қаншалықты маңызды екенін айтқан болса, жазу тілі жайында Ғ.Мүсірепов: «Жазба сөз бірөңкей əскер легі емес, қойсиыры аралас шұбалған көш те емес, теңіз толқыны да емес, өмірге түгел ортақ ойсезімді бере алатын тіл байлығы. Бұл байлықты қалай болса солай пайдалану болашақ үшін қиянат» деген пікір айтқан. Жазба жұмысына кіріспестен бұрын, алдымен, студенттердің тақырыпты түсініп, осы тақырыпқа қатысты сөздік қорларын мейлінше толықтырып, тақырып жайлы барлық мəтіндерді толық меңгеріп алуына жағдай жасау керек. Модульдік оқыту жүйесі кіріспеден, негізгі бөлімінен (сөйлесу, жазу) жəне қорытынды бөлімнен тұратыны белгілі. Кіріспе бөлімінде оқытушы студенттерді оқу модулінің жалпы құрылымымен, оның мақсатміндеттерімен таныстырады, студент өтілетін сабақтың мақсатміндетін қаншалықты терең ұғынса, тақырыпты да соншалықты терең меңгеретіндігі айқын. Сол себепті оқытушы оқу модулінің кіріспе бөлімінде сабақтың тақырыбын жəне мақсатміндетін толық түсіндіруге бір сағат, қорытынды бөлімге бір сағат бөледі. Қалған сағаттарды сөйлеп үйренуге, дұрыс жазуға дағдылануға арнайды. Сөйлесу жəне жазу бөлімінде студент «өсу» бағытымен: қарапайымнан күрделіге, репродуктивтік тапсырмалардан шығармашылық сипаттағы тапсырмаларды орындайды. Мұндай оқыту əдісі студенттің тақырыпты терең меңгеруіне ықпалын тигізеді, оқу материалымен жұмыс істеу арқылы студент өзінің ойлау жəне есте сақтау қабілетін арттырады, ойлауы мен сөйлеу, жазу тілдерін дамытады. Міне, осыдан кейін тақырыпқа байланысты өтілген барлық материалдар негізінде жазба жұмыстарын (эссе, ойтолғау, шығарма, т.б.) жазуға кіріседі. Нақтырақ айтсақ, студент «Дені сау адам – іргесі берік мемлекеттің негізі» тақырыбына эссе жазуы тиіс. Ал студенттер жазба жұмысына кіріспес бұрын бірнеше даярлық сатыларынан өтеді. Алдымен жоспар құрылады, содан соң осы жоспар бойынша əрбір студент өз ойларын дұрыс жеткізулері шарт. Эссе болсын, басқа да жазба жұмыстары болсын, студент айтайын деген ойын нақты фактілермен, аргументтермен дəлелдеп жеткізуі керек. Осы кезде оқытушы жазба жұмысының жалаң болмай, талапқа сай жазылуын жіті бақылауы қажет. Жоғарыда айтып өткендей, біріншіден, осы модульді оқу барысында экология мен өмір жəне тіршілік қауіпсіздігі пəндерінен алған білімдерін ұштастыра отырып, қазақ тілінде ойын жинақтап, логикалы түрде жеткізе білу, қатесіз, сауатты түрде жазуға дағдылану басты мақсат екендігі түсіндіріледі. Екінші бөлімі студенттің танымдық қызметін арттыруға бағытталады. Олардың тақырып жайлы тың деректерлерді меңгеріп, жазба жұмысына қажетті материалдарды жинауына жол көрсетіледі. Белгілі бір тақырыпқа эссе немесе шығарма сияқты жұмыстарды жазу үшін студенттерге осы тақырып жайлы бірнеше мəтіндер ұсынамыз. Студенттер осы мəтіндерді оқи отырып, жазба жұмысына пайдаланатын нақты мəліметтер мен ақпараттарды өздері таңдап, жазып алып отырады. Мұндай мəтіндерді ұсына отырып,
399 студенттерге белгілі бір тақырыпқа қалай жоспар құрып, нақты деректерлер мен ақпарларды өз ойымен ұштастыра отырып қалай пайдалану керектігін үйретуге болады. Жоғарыда берілген тақырыпқа оралатын болсақ («Дені сау адам – іргесі берік мемлекеттің негізі»), денсаулықтың маңызы, оның жалпы қоғамдағы орны, еліміздің іргесінің берік болуы қоғамның саулығымен байланысты екендігі баяндалатын бірнеше мəтін береміз. Бірінші мəтін «Денсаулық – зор байлық» тақырыбында болуы мүмкін. Мысалы: «Денсаулық – табиғаттың ең қымбат сыйы. Күнделікті жұмыста жүргенде, деніміз сау болғанда, денсаулықтың қадірін біле бермейміз. Аздап ауырсақ, өзіміз білетін дəрідəрмектерді ішіп жазылып кетуге тырысамыз. Дəрігерге бара қоймаймыз. Шын мəнінде кез келген аурудың алдын алуға болады. Ол үшін не істеу керек? Ең алдымен, спиртті ішімдіктер мен темекі шегудің зиянын білген дұрыс. Темекі түтінінің құрамында 30дан астам зиянды заттар бар. Әсіресе жас балалар мен қарттарға темекі тартуға болмайды. Бұл заттар қатерлі ісіктің пайда болуына тікелей себеп болады. Ішімдікке салынып кетуге болмайды. Ішімдікті жақсы көретін адамнан бақытсыздықтан басқа ештеңе күтуге болмайды. Лев Толстой: «Спиртті ішімдік адамның денсаулығын құртады, ең қорқыныштысы – адамның рухы мен ұрпағын жояды», – деген болатын. Денсаулық сақтаудың алдын алуға болады. Ол үшін дұрыс тамақтануға, уақытында демалуға, дене шынықтырумен айналысуға көп көңіл бөлу қажет. Әсіресе жасы ұлғайған адамдарға майлы тамақтарды көп жеуге болмайды. Майлы тамақтардан бауыр, өт жəне асқазан аурулары пайда болады. Оның орнына сүт, көкөніс тамақтарын пайдаланған дұрыс. Сүт өнімдері мен көкөністерде ақуыз, кальций, темір сияқты адам ағзасына пайдалы дəрумендер көп. Денсаулық сақтауда дұрыс тамақтаудың маңызы зор. Ал спортпен айналысу – денсаулықты жақсартады. Спорттың ең қарапайым түрі – жүгіру. Күн сайын таңертең үйдің маңайында, саябақта жарты сағаттай жүгіруе болады. Жүргірумен айналысқан адамның тыныс алу жолдары ашылып, өкпе ауруларына шалдықпайды. Сондайақ ағзадағы қан айналымы күшейіп, жүрек соғысы бір қалыпқа түсе бастайды. «Шынықсаң шымыр боласың» дегендей, бұлшық еттері қатайып, денесі шымырланады. Егер жүгіруге дəрігер рұқсат етпесе, таңғы таза ауада серуендеуге болады. Әр түрлі жаттығулар жасауға болады» деген мазмұнда болуы мүмкін. Енді екінші мəтінді ұсынамыз. «Денсаулық, ғалымдардың зерттеуі бойынша, алты аспектіден тұрады: 1) физикалық денсаулық; 2) психикалық жəне интеллектуалды денсаулық; 3) жеке; 4) рухани денсаулық; 5) эмоционалды денсаулық; 6) əлеуметтік денсаулық. Физикалық денсаулық – біздің денеміздің аурулары жоқ, ол жаттыққан немесе шыныққан дене. Психикалық жəне интеллектуалды денсаулық – бұл адамның психикалық ауруының жəне оның ақылында кемшіліктің болмауы. Жеке денсаулық бұл адамның өзінөзі адам ретінде сезінуі, талпынысы, өзін көрсетуі, жетістігі, негізгі құндылықтары. Егер адамның өзінөзі танытуы қоғамға қарсы келмесе, осыдан барып нақты адамның жеке денсаулығы сипатталады. Рухани денсаулық, бұл – мораль, тəртіп жəне басқа біреудің əрекетін қабылдау этикасы, мейірімділік пен қайырымдылық, əсемдікті қабылдау этикасы. Эмоционалды денсаулық, бұл – өз сезімдерін түсіну жəне бақылау, қандай жағдай болмасын өзін ұстай алу, сезімін түсінікті түрде шығара білу. Әлеуметтік денсаулық, бұл – ең алдымен, өзін қоғамның бір бөлшегі ретінде сезіну, қоғамда жəне қоғам өмірінде өз жетістіктерін сезіну (яғни, оның жұмыс істеуі, шеберлігі мен тəртібі)». Үшінші мəтін: «Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мəліметі бойынша адам денсаулығының 40 % ы экологияға, 40 %ы өзінің өмір сүру дағдысына, 1820 %ы дəрігерлікмедициналық көмекке тəуелді екен.
400 Адамдардың өз денсаулығын дұрыс күтпеуінен жəне қоршаған ортаның ластануынан науқастар саны жылданжылға өсіп отыр. Бұған
ресми деректерге жүгініп көз
жеткізе аламыз.
Ауруханаларда өлген адам саны 1984 1991 жылдар аралығында əрбір 10000 аурудан 50 ден болса, 19911994 жылдары олардың саны 410ға өскен; қатерлі ісіктермен ауыратын адамдардың саны 1970 жылғы деңгейден қазіргі кезде 22 пайызға көтерілген. Өкпе құрт (туберкулез) ауруы соңғы жылдары үдеген. Әсіресе жас босанған əйелдер арасында 35 есеге өскен. Әйелдердің жалпы денсаулық көрсеткіші орта есеппен 30 пайыз, əрбір екіншісі қанның аздығымен (анемиямен), əрбір алтыншысы бүйрек ауруымен ауырады. Жыл сайын 200 келіншек босану үстінде жан тапсырған. Бала түсіруден жылына 40 келіншек өлген. Балалар ауруының жалпы саны 5 миллионнан асьш кеткен. Ал 1993 жылы туған əр 1000 баланың 28і шетінеген». «Денсаулық – бұл күрделі ұғым. Көптеген ғалымдар оған əртүрлі анықтама береді, бірақ олардың бəріндегі негізгі көзқарас шамамен бірдей. Денсаулық – бұл адамның еңбекке белсенді болуы, əрі ұзақ өмір сүруі, тəннің саулығын жəне рухани саулығын сезіну. Профессор В.П.Казначеевтің айтуы бойынша «денсаулық деп біз адамның ұзақ өмір сүруі жағдайындағы биологиялық, физиологиялық функциясын айтамыз, еңбек қабілетінің жоғары болуын түсінеміз». Денсаулық күйіне қоршаған орта жағдайларының да ықпалы бар. Адам денсаулығына температура, жарық, ылғал, ауаның, судың құрамы жəне көптеген басқа заттар əсер етеді. Денсаулықтың негізгі қызметі адамның дамуы мен тіршілігін қамтамасыз ету болып табылады. Қазіргі кезде денсаулық сақтау жөніндегі дүниежүзілік ұйымның тұжырымдауы бойынша денсаулықтың мынадай анықтамасы қабылданған: «Денсаулық – бұл аурудың жəне дене кемістігінің болмауы ғана емес, ол толық тəндік, психикалық жəне əлеуметтік саулығы». Оқытушының мақсаты студенттерге нақты деректер жинап, өзінің жазба жұмысында (эсседе, пайымдау, шығармада) түрлі ақпараттарды қолдануды үйрету, сондықтан үш мəтіннен тың мəліметтерді дəптерге теріп жазу бірінші тапсырма ретінде беріледі. Студент төмендегі мəліметтерді өзіне жазып алуы мүмкін: денсаулық – табиғаттың ең қымбат сыйы; темекі түтінінің құрамында 30дан астам зиянды заттар бар; бұл заттар қатерлі ісіктің пайда болуына тікелей себеп болады; Лев Толстой: «Спиртті ішімдік адамның денсаулығын құртады, ең қорқыныштысы – адамның рухы мен ұрпағын жояды», – деген болатын; Денсаулық сақтаудың алдын алуға болады. Ол үшін дұрыс тамақтануға, уақытында демалуға, дене шынықтырумен айналысуға көп көңіл бөлу қажет; майлы тамақтардан бауыр, өт жəне асқазан аурулары пайда болады; сүт өнімдері мен көкөністерде ақуыз, кальций, темір сияқты адам ағзасына пайдалы дəрумендер көп; жүргірумен айналысқан адамның тыныс алу жолдары ашылып, өкпе ауруларына шалдықпайды; сондайақ ағзадағы қан айналымы күшейіп, жүрек соғысы бір қалыпқа түсе бастайды. «Шынықсаң шымыр боласың» дегендей, бұлшық еттері қатайып, денесі шымырланады... Денсаулық, ғалымдардың зерттеуі бойынша, алты аспектіден тұрады: 1) физикалық денсаулық; 2) психикалық жəне интеллектуалды денсаулық; 3) жеке; 4) рухани денсаулық; 5) эмоционалды денсаулық; 6) əлеуметтік денсаулық; дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мəліметі бойынша адам денсаулығының 40 % ы экологияға, 40%ы өзінің өмір сүру дағдысына, 1820 %ы дəрігерлікмедициналық көмекке тəуелді екен; ресми деректерге жүгінсек, ауруханаларда өлген адам саны 1984 1991 жылдар аралығында əрбір 10000 аурудан 50ден болса, 19911994 жылдары олардың саны 410ға өскен; қатерлі ісіктермен ауыратын адамдардың саны 1970 жылғы деңгейден қазіргі кезде 22 пайызға көтерілген; өкпе құрт (туберкулез) ауруы соңғы жылдары үдеген.
401 Әсіресе жас босанған əйелдер арасында 35 есеге өскен. Әйелдердің жалпы денсаулық көрсеткіші орта есеппен 30 пайыз, əрбір екіншісі қанның аздығымен (анемиямен), əрбір алтыншысы бүйрек ауруымен ауырады. Жыл сайын 200 келіншек босану үстінде жан тапсырған. Бала түсіруден жылына 40 келіншек өлген. Балалар ауруының жалпы саны 5 миллионнан асьш кеткен. Ал 1993 жылы туған əр 1000 баланың 28і шетінеген жəне тағы басқадай нақты фактілер мен өз ойларын дəлелдейтін ақпараттарды біліп алуы қажет. Келесі кезекте студенттерге денсаулыққа, денсаулық сақтауға байланысты мақал мəтелдер мен қанатты сөздердің мағынасын талдау сияқты тапсырмаларды ұсынуға болады. Мұндай жаттығулар арқылы да оларды ойларын дəлелдеу барысында ұалымдар мен ғұламалардың ойпікірлерін, нақыл сөздерін, халық даналығындағы мақал мəтелдерді қолдана алудағы түсініктері мен біліктерін, дағдыларын қалыптастыруға болады. Мысалы «Денсаулық – зор байлық», «Дені саудың жаны сау», «Спорт – денсаулық кепілі», «Тазалық – саулық негізі, саулық – байлық негізі», тағы сол сияқты мақалмəтелдерді жазбаша түрде талдату, яғни мағынасын жазбаша түрде ашу, сондайақ сөйлем ішінде мақалды қолданғанда қойылатын тыныс белгілермен таныстыру арқылы да білім алушылардың ойөрісін дамытуға, дұрыс жазуға үйретуге болады. Мысалы, Шопенгауер мен Коматтың тақырыпқа байланысты айтылған сөздерін алатын болсақ, студенттерге өз жазба жұмысында осы сөздерді дəл автордың сөзі, яғни цытата ретінде беруге болатынын немесе «айтқандай», «айтуынша», айтуына қарағанда» сөз тіркестерін қолдану арқылы төлеу сөз ретінде беруге болатынын түсіндіруге болады. Нақтырақ айтсақ, «Дені сау кедей – ауру корольден бақытты» (Шопенгауер), «Дені сау азаматтар мемлекеттің ең бағалы капиталы» (В.Комат) деген пікірлерін: а) «...Шопенгауер: «Дені сау кедей – ауру корольден бақытты» деп айтқан; ə) «...Комат: «Дені сау азаматтар мемлекеттің ең бағалы капиталы» деп айтқан деп цытата түрінде немесе а) «...Шопенгауердің айтқанындай (айтуынша, айтуына қарағанда), дені сау кедей ауару корольден бақытты»; ə) Коматтың айтқанындай (айтуынша, айтуына қарағанда), дені сау адам – мемлекеттің ең бағалы капиталы» деп студент өз сөзі етіп беруіне болатынын үйретуге болады. Осындай бірнеше əдістер мен тəсілдер арқылы жұмыс жасата отырып, білім алушының өз ойын дəлелдеу барысында түрлі тақырыпта түрлі нақыл сөздерді, қанатты сөздерді дұрыс пайдалана білуге дағдыландыруға болады. Міне, осыдан кейін жазба жұмысын жазу кезінде студент осы ақпарлар мен мəліметтерді өз ойын дəлелдеу үшін қолдануды үйреніп, мақалмəтелдер мен ғұлама, ойшылдардың қанатты сөздерін, нақыл сөздерді пайдалануды дағдысына айналдырса, оның жазған жұмысы оқытушы күткен нəтижені берері сөзсіз. Қорытынды бөлімде оқу модулі тақырыбынан алынған білім жинақталып, талданып, сараланады. Студенттердің алдыңғы бөлімдегі танымдық қызметі барысында қалыптасқан білімдері мен дағдыларын тексеріп, бақылай отырып тиісті бағаларын беру, яғни əділ бағалау осы қорытынды бөлімде жүзеге асырылады. Модульдік оқыту технологиясы студенттің белсенді оқу қызметінің артуына ықпал етіп, өз əрекетін өзі талдай білуге жəне бақылай білуге дағдыландырады.
жүктеу/скачать 9,92 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|